Fakahīkihikiʻi ʻa Sihova ‘ʻi he Lotolotonga ʻo e Fakatahaʻangá’
KO E ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ko ha tokonaki ia meia Sihova ke tauhiʻaki hono kakaí ke nau mālohi fakalaumālie. ʻI he kau tuʻumaʻu ki he ngaahi fakatahá, ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻetau houngaʻia ki he ngaahi tokonaki ʻa Sihová. ʻIkai ngata aí, ʻoku fakaivia ai kitautolu ‘ke fakaʻaiʻai [hotau fanga tokouá] ki he feʻofaʻaki mo e ngaue lelei,’ ʻa ia ko ha founga mahuʻinga ia ʻo hono fakahāhā ʻa e feʻofaʻakí. (Hepelu 10:24; Sione 13:35) Ko ia ai, ʻe lava fēfē ke tau fakaʻaiʻai hotau fanga tokouá ʻi he ngaahi fakatahá?
Fai ʻa e Ngaahi Fakamatala Fakahāhā
Naʻe tohi ʻa Tuʻi Tēvita ʻo fekauʻaki mo ia tonu: “Te u aʻau ho hingoa ki hoku kainga [“fanga tokouá,” NW]: te u fakamalo kiate koe ʻi he lotolotonga ʻo e fakataha[ʻangá]. Ko ʻeku fakamalo ʻi he fakataha[ʻanga] lahi ʻoku mei he ʻAfiona.” “Kau fakafetaʻi atu ʻi he fakataha[ʻanga] lahi: te u fakamālō ki he ʻAfiona ʻi he lotolotonga ʻo ha fuʻu kakai.” “Kuo u ongoongolelei mai ki he fakataha[ʻanga] lahi ʻa e maʻoniʻoni. Seuke, ko hoku ngutu é ʻe ʻikai te u taʻofi.”—Sāme 22:22, 25; 35:18; 40:9.
ʻI he ʻaho ʻo e ʻapositolo ko Paulá, ʻi he taimi naʻe fakatahataha mai ai ʻa e kau Kalisitiané ki he lotú, naʻe pehē ʻenau fai ʻa e ngaahi fakahāhā ʻo ʻenau tui kia Sihová pea ʻi he fekauʻaki mo hono lāngilangí. ʻI he foungá ni naʻa nau fefakalototoʻaʻaki ai pea fefakaʻaiʻaiʻaki ki he ʻofa mo e ngaahi ngāue lelei. ʻI hotau ʻahó, ʻi he laui senituli hili ʻa Tēvita mo Paula fakatouʻosí, ʻoku tau “sio [moʻoni] ki he fakaofiofi mai ʻa e ʻaho [ʻo Sihová].” (Hepelu 10:24, 25) Ko e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ʻa Sētané ʻoku fesipakaki atu ia ki he fakaʻauha, pea ʻoku hokohoko atu ʻa e fakautuutu ʻo e ngaahi palopalemá. ʻI ha tuʻunga lahi ange ʻi ha toe taimi ki muʻa, ʻoku tau ‘tāu mo e faa katakí.’ (Hepelu 10:36, PM) Ka ne ʻikai hotau fanga tokouá, ko hai ia ʻe lava ke ne fakalototoʻaʻi kitautolu ke tau kātakí?
ʻI he ʻahó ni, hangē ko ia ʻi he ngaahi taimi ki muʻá, ʻoku fai ʻa e ngaahi tokonaki ki he kau tui tāutahá ke nau fakahāhā ʻenau tuí ‘ʻi he lotolotonga ʻo e fakatahaʻangá.’ Ko e faingamālie ʻe taha ʻa ia ʻoku ʻatā ki he tokotaha kotoa ko hono fai ʻa e ngaahi fakamatala ʻi he tali ki he ngaahi fehuʻi ʻoku ʻomai ki he kau fanongó ʻi he ngahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá. ʻOua ʻaupito ʻe fakafuofuahalaʻi ʻa e lelei ʻe lava ke fakahoko ʻe he meʻá ni. Ko e fakatātaá, ko e ngaahi fakamatala ʻoku fakahāhā ai ʻa e founga ke ikuʻi pe fakaʻehiʻehi mei he ngaahi palopalemá ʻoku fakaivimālohiʻi ai ʻa e fakapapau ʻa hotau fanga tokouá ke muimui ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú. Ko e ngaahi tali ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi konga tohi ʻoku hā ka ʻoku ʻikai fakaleá pe ko ia ʻoku kau ai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku maʻu mei he fekumi fakafoʻituituí ʻe fakalototoʻaʻi nai ai ʻa e niʻihi kehé ke nau fakatupu ha ngaahi tōʻonga ako lelei ange.
ʻI hono ʻiloʻi ko kitautolu mo e niʻihi kehé te tau maʻu ʻaonga kapau te tau tali ʻi he ngaahi fakatahá ʻoku totonu ke ne ueʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kotoa ke nau ikuʻi ʻa e maá pe anga-fakalongolongó. ʻOku mahuʻinga tautefito ki he kau mātuʻá mo e kau sevāniti fakafaifekaú ke nau tali ʻi he ngaahi fakatahá, koeʻuhí ʻoku ʻamanekina meia kinautolu ke nau takimuʻa ʻi he kau ki he fakatahá, pea pehē ki hono maʻu iá. Ko ia ai, ʻe lava fēfē ke fakalakalaka ha tokotaha kapau ʻokú ne ʻiloʻi ko e tafaʻaki tefito ko eni ʻo ʻene ngāue faka-Kalisitiané ko ha pole?
Ngaahi Fokotuʻu ki he Fakalakalaká
Manatuʻi ʻoku felāveʻi ia mo Sihova. ʻOku fakamatala ha tuofefine Kalisitiane ʻoku nofo ʻi Siamane ki he anga ʻo ʻene vakai ki heʻene ngaahi talí. “Ko e tali fakafoʻituitu pē ia ʻaʻaku ki he ngaahi feinga ʻa Sētane ke taʻofi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá mei hono fakahāhā ʻenau tuí.” Ko ha tokoua papitaiso foʻou ʻoku feohi mo e fakatahaʻanga tatau ʻokú ne pehē: “ʻI he fekauʻaki mo hono fai ha talí, ʻoku ou lotu lahi ki ai.”
Teuteu lelei. Kapau heʻikai te ke ako ʻa e fakamatalá ki muʻa, te ke ʻiloʻi ʻoku faingataʻa ke tali pea ko hoʻo ngaahi talí ʻe ʻikai ke loko ola lelei. Ko e ngaahi fokotuʻu ki he tali ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ʻoku ʻomai ia ʻi he tohi Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí, peesi 70.a
Fokotuʻu ha taumuʻa ke fai ʻo ʻikai siʻi hifo he foʻi tali ʻe taha ʻi he fakataha taki taha. ʻOku ʻuhinga ení ko hono teuteuʻi ha ngaahi tali lahi, koeʻuhi ko e lahi ange hoʻo toutou hiki ho nimá, ko e lahi ange ia ʻa e ngalingali ʻe tuhu atu kiate koe ʻa e tokoua ʻokú ne tokangaʻi ʻa e akó. ʻE aʻu nai ʻo ke saiʻia ke tala ange kiate ia ki muʻa ʻa e ngaahi fehuʻi ʻokú ke mateuteu ke talí. ʻOku tokoni lahi eni tautefito kapau ko ha tokotaha kamata foʻou koe. Koeʻuhi ʻokú ke toumoua nai ke hiki ho nimá ‘ʻi he fakatahaʻanga lahi,’ ko hono ʻiloʻi ko eni ko hoʻo palakalafí eni pea ko e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e fakatahá ʻe fakasio mai ki ho nimá ʻe fakalototoʻaʻi ai koe ke ke tali.
Tali tōmuʻa. ʻOku ʻikai hoko ha ngāue faingataʻa ʻo faingofua ange ʻi hono tautoloí. Ko hono fai ha tali tōmuʻa ʻi he fakatahá ʻe lava ke hoko ia ʻo tokoni lahi. Te ke ʻohovale ʻi he faingofua lahi ange ke tali tuʻo ua pe tuʻo tolu ʻi hoʻo lavaʻi pē ʻa e faingataʻaʻiʻanga ʻo hono fai ʻo e ʻuluaki talí.
Fili ha sea feʻungamālie. ʻOku ʻiloʻi ʻe he niʻihi ʻoku faingofua ange ke tali ʻi he taimi ʻoku nau nofo ai ki muʻa ʻi he Fale Fakatahaʻangá. ʻOku siʻi ange ai ʻa e fakahohaʻá, pea ko e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e akó ʻe siʻi ange ai ʻa e ngalingali te ne taʻefakatokangaʻi honau nimá. Kapau te ke ʻahiʻahiʻi eni, manatuʻi ke lea leʻo-lahi feʻunga ke fanongo ʻa e tokotaha kotoa pē ki ai, tautefito kapau ʻoku ʻikai ngāueʻaki ʻe he fakatahaʻangá ha ngaahi maika toʻo-holo.
Fanongo tokanga. ʻE tokoniʻi heni koe ke ke fakaʻehiʻehi ai mei hono toe leaʻaki ha meʻa kuo toki ʻosi leaʻaki ʻe ha taha kehe. Pehē foki, ko e ngaahi tali ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé ʻe fakamanatu atu nai ai kia koe ha konga Tohitapu pe ko ha foʻi poini ʻa ia ʻe lava ke langa hake ʻi he funga ʻo e foʻi fakakaukau naʻe toki ʻosi fakamatalaʻí. ʻI he taimi ki he taimi, ʻe fakatātaaʻi nai ʻe ha meʻa nounou naʻe hokosia ʻa e poini ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá. Ko e ngaahi tali peheé ʻoku tokoni lahi ʻaupito.
Ako ke tali ʻi he lea pē ʻaʻaú. Ko hono lau ha tali mei he fakamatala akó ʻoku fakahaaʻi nai ai kuó ke maʻu ʻa e tali totonú, pea ko ha founga lelei nai ia ke kamata ai hono fai ʻo e talí. Ka ko e fakalakalaka ke tali ʻi he lea pē ʻaʻaú ʻoku fakahaaʻi ai ʻokú ke mahinoʻi ʻa e poiní. Ko ʻetau ʻū tohí ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke lau matematē mai pē ʻa e ngaahi foʻi lea aí. Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku ʻikai te nau toutou leaʻaki pē ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe heʻenau ʻū tohí.
Nofo maʻu ʻi he kaveingá. Ko e ngaahi tali ʻoku ʻikai felāveʻi mo e kaveingá pe ʻoku afe mei he ngaahi fakakaukau tefito ʻoku fai ki ai ʻa e fetalanoaʻakí ʻoku ʻikai feʻungamālie. ʻOku ʻuhinga ení ko hoʻo ngaahi talí ʻoku totonu ke kaungatonu ia ki he kaveinga ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá. Te nau tokoni leva ai ki ha lāulea langa hake fakalaumālie ʻi he kaveinga ʻoku fakahokó.
Taumuʻa ke fakalototoʻa. Koeʻuhi ko ha ʻuhinga mahuʻinga ki he fai ʻo e talí ke fakalototoʻaʻi ai ʻa e niʻihi kehé, kuo pau ke tau feinga ke fakaʻehiʻehi mei hono leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻe lava ke ne fakalotosiʻi kinautolú. ʻIkai ko ia pē, ʻoua ʻe fakamatala mātuʻaki fakaʻāuliliki ʻi he palakalafí ʻo siʻi ai, pe ʻikai toe ha meʻa ke leaʻaki ʻe he niʻihi kehé. Ko e tali lōloa mo fihí ʻoku hoko ʻo ne fūfufuʻi ʻa e ʻuhingá. Ko e ngaahi tali nounou ʻoku kau ki ai ha ngaahi foʻi lea siʻi peé ʻe lava ke hoko ia ʻo mātuʻaki ola lelei, pea ʻe fakalototoʻaʻi ai ʻa e faʻahinga foʻoú ke fai ai ʻenau tali nounou ʻanautolú.
Ko e Ngafa ʻo e Faʻahinga ʻOku Nau Tataki ʻa e Ngaahi Fakatahá
ʻI he fekauʻaki mo e hoko ʻo fakalototoʻá, ko e tokotaha ʻokú ne tataki ha fakatahá ʻokú ne fua ha fatongia mamafa. ʻOkú ne fakahaaʻi ʻa e mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he tali kotoa pē ʻoku faí ʻaki ʻene fanongo tokanga pea ʻi he sio fakalelei ki he tokotaha ʻoku talí kae ʻikai te ne femoʻuekina ʻi ha meʻa kehe. He taʻefeʻungamālie ē ko ia kapau naʻe ʻikai te ne fanongo tokanga, ʻo hoko ai ha ola naʻe ʻikai fiemaʻu ko hono toe leaʻaki ʻa e meʻa naʻe toki ʻosi leaʻakí pe ʻeke ha foʻi fehuʻi naʻe toki ʻosi pē hono tali!
ʻE toe fakalotosiʻi foki kapau ko e tokotaha faiakó ʻokú ne toutou leaʻaki ʻi ha ngaahi foʻi lea ʻoku kiʻi kehe ha foʻi tali kuo ʻosi fai, ʻo hangē ia ko hono fakahaaʻi ko e talí naʻe kiʻi taʻefeʻungá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, he fakalototoʻa moʻoni ko ia ʻi he taimi ʻoku tokoni ai ʻa e ngaahi talí ke fakalahi atu ai ʻa e lāulea ki ha foʻi poini mahuʻingá. ‘ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻaki eni ʻi heʻetau fakatahaʻangá?’ pe, ‘Ko fē ʻa e konga Tohitapu ʻi he palakalafí ʻokú ne poupouʻi ʻa e meʻa naʻe toki ʻosi leaʻakí?’ ʻa e faʻahinga fehuʻi ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e ngaahi tali paú, ʻa ia ʻoku fai ai ha tānaki mahuʻinga atu ki ai.
Ko e moʻoni, ko e faʻahinga foʻoú pe ko e faʻahinga anga-maá ʻoku totonu tautefito ke fakaongoongoleleiʻi ʻi he taimi ʻoku nau fai ai ha talí. ʻE lava ke fai eni fakafoʻituitui hili ʻa e akó koeʻuhi ke kalofi ai ha mā ʻe ala hoko pea ke ʻoange ai ki he faiakó ha faingamālie ke fai ha ngaahi fokotuʻu ʻi he taimi ʻoku feʻungamālie aí.
ʻI he fetalanoaʻaki anga-mahení, ko ha tokotaha ʻokú ne puleʻi ha lāulea ʻokú ne fakalotosiʻiʻi ʻa e fetuʻutakí. ʻOku ongoʻi ʻe heʻene kau fanongó ʻoku ʻikai ha fiemaʻu ia ke nau fai ha fakamatala. ʻOku nau hehema ai ke ʻikai loko fie fanongo ʻo kapau ʻoku nau fanongo. ʻE hoko nai ha meʻa tatau ʻi he taimi ʻoku puleʻi ai ʻe he tokotaha ʻokú ne tataki ʻa e lāuleá ʻaki ʻene faʻa fakamatalá. Kae kehe, ko e tokotaha ʻokú ne tataki ha fakatahá te ne tohoakiʻi hake nai ʻi he taimi ki he taimi ʻa e faʻahinga ʻoku kau ki aí pea ueʻi ʻenau fakakaukau ki he kaveingá fakafou ʻi ha ngaahi fehuʻi fakalahi. Ko e ngaahi fehuʻi peheé ʻoku totonu ke ngāueʻaki fakangatangata ia.
Ko e tokotaha ʻokú ne tatakí ʻe ʻikai fiemaʻu ia ke ne tuku ki he ʻuluaki tokotaha ʻoku hiki hono nimá. ʻE lava ke fakalotosiʻiʻi heni ʻa e faʻahinga ʻoku nau fiemaʻu ha kiʻi taimi ke fokotuʻutuʻu ai ʻenau fakakaukaú. ʻI he talitali nounoú, te ne ʻoange ʻa e faingamālié ki ha taha kuo teʻeki ai te ne talí ke ne fai ia. Te ne toe fakahaaʻi ʻa e ʻiloʻilo ʻaki ʻa e ʻikai fiemaʻu ʻa e fānau īkí ke nau tali ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku feangai mo e ngaahi kaveinga ʻoku mahulu atu ʻi heʻenau mahinó.
Fēfē kapau ʻoku ʻomai ha tali ʻoku ʻikai tonu? Ko e tokotaha ʻokú ne tatakí ʻoku totonu ke ne fakaʻehiʻehi mei hono fakamaaʻi ʻa e tokotaha naʻá ne fai ʻa e talí. Ko e ngaahi talí, naʻa mo e taimi ʻoku hala aí, ʻoku faʻa ʻi ai pē ha kiʻi meʻi moʻoni ai. ʻI hono filiʻi fakapotopoto ha meʻa ʻa ia nai ʻoku tonú, ʻaki hono toe fakalea ʻa e foʻi fehuʻí, pe ʻi hono ʻeke ha toe fehuʻí, ko e tokotaha ʻokú ne tatakí ʻe lava ke ne fakatonutonu ʻa e ngaahi meʻá ʻo ʻikai hoko ai ha ongoʻi mā taʻetotonu.
Ke fakalototoʻaʻi ke fai ha talí, ko e tokotaha ʻokú ne tataki ha fakatahá ʻe lelei ange ke ne fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fehuʻi fakalūkufua, hangē ko ení, ‘ʻOku ʻi ai ha toe taha ʻe ʻi ai haʻane tali?’ Ko e fehuʻi, ‘Ko hai kuo teʻeki ke ʻi ai haʻane talí? Ko ho faingamālie fakaʻosí eni!’ mahalo nai ʻoku ʻuhinga lelei, ka ʻe ʻikai ʻaupito te ne fakalototoʻaʻi ha tokotaha ke ne ongoʻi ʻatā ke fai ha fakamatala. ʻOku ʻikai totonu ke ʻai ʻa e fanga tokouá ke nau ongoʻi halaia ʻi he ʻikai ke tali tōmuʻa ʻi he akó. ʻI hono kehé, ʻoku totonu ke fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiloʻí koeʻuhí ko e vahevahé ko hano fakahāhā ia ʻo e ʻofá. Tānaki atu ki ai, hili ʻa e fiemaʻu ʻe he tokotaha tatakí ha tokotaha ke ne fai ha tali, ʻe lelei ange ke ʻoua ʻe pehē, “Hili iá, te tau fanongo ai ki he tali ʻa Tokoua Meʻa-mo-meʻa pea hoko ai ʻa e tali ʻa Tuofefine Meʻa-mo-meʻa.” Ko e tokotaha faiakó ʻoku totonu ke ʻuluaki fanongo ia ki he talí pea toki fakapapauʻi ai pe ʻoku toe fiemaʻu ha tali fakalahi.
Ko e Talí ko ha Monū
Ko e maʻu ʻo e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ko ha fiemaʻu fakalaumālie ia; ko e tali ʻi aí ko ha monū. Ko e moʻoni ko ʻetau kau ki he founga makehe ko eni ʻo hono fakahīkihikiʻi ʻa Sihova “ʻi he lolotonga ʻo e fakatahaʻangá,” ko hono moʻoní, ko ʻetau muimui ia ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Tēvitá mo fai fakamātoato ki he akonaki ʻa Paulá. Ko ʻetau kau ki he ngaahi fakatahá ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻoku tau ʻofa ʻi hotau fanga tokouá pea ko e konga kitautolu ʻo e fakatahaʻanga lahi ʻa Sihová. Ko fē ha toe feituʻu te ke loto ke ʻi ai ʻi ‘hoʻo sio ki he fakaofiofi mai ʻa e ʻahó.’—Hepelu 10:25.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
Ko e fanongó mo e talí fakatouʻosi ʻoku mahuʻinga ia ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané
[Fakatātā ʻi he peesi 21]
Ko e tokotaha faiakó ʻokú ne fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he tali kotoa pē