Fua Lahi Fakalaumālie he Lolotonga ʻo e Taʻumotuʻá
“Ko e kau to ʻi he fale ʻo Sihova . . . Te nau fua ai pe ʻi heʻenau motuʻa.”—SĀME 92:13, 14.
1, 2. (a) ʻOku fēfē ʻa hono faʻa fakamatalaʻi ʻa e taʻumotuʻá? (e) Ko e hā ʻoku talaʻofa mai ʻe he Tohi Tapú ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e angahala ʻa ʻĀtamá?
TAʻUMOTUʻA—ko e hā ʻoku ʻomai ʻe he kupuʻi lea ko iá ki hoʻo fakakaukaú? Ko e mingimingi ʻa e kilí? Kovi ʻa e fanongó? Ngāvaivai ʻa e nimá mo e vaʻé? Pe ko ha tafaʻaki kehe ʻo e “ngaahi ʻaho kovi” ʻoku fakahaaʻi fakaikiiki māʻalaʻala mai ʻi he Koheleti 12:1-7? Kapau ko ia, ʻoku mahuʻinga ke manatuʻi ko e fakamatala ʻi he Koheleti vahe 12 ʻokú ne fakatātaaʻi mai ʻa e hoholo ke motuʻá, ʻo ʻikai ko e meʻa ia naʻe muʻaki taumuʻa ki ai ʻa e Tokotaha-Fakatupú, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ka ko e nunuʻa ia ʻo e angahala meia ʻĀtamá ʻi he sino fakaetangatá.—Loma 5:12.
2 Ko e hoholo ke motuʻá ʻiate ia pē ʻoku ʻikai ko ha mala, he ko e hokohoko atu ʻa e moʻuí kuo pau ai ke paasi atu ʻa e ngaahi taʻu. Ko hono moʻoní, ko e tupu haké mo e matuʻotuʻá ko e ongo meʻa lelei ia ʻoku hoko ki he meʻa moʻui kotoa pē. Ko e ngaahi maumau taʻu ʻe ono afe ʻa e angahala mo e taʻehaohaoa ʻoku tau mātā takatakai ʻiate kitautolú ʻe vavé ni ke hoko ia ko ha meʻa pē ʻo e kuohilí, pea ko e kotoa ʻo e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá te nau fiefia ʻi he moʻuí ʻo hangē ko ia naʻe fakataumuʻa ki aí, ʻo ʻikai ha langa tupu mei he taʻumotuʻá mo e maté. (Senesi 1:28; Fakahā 21:4, 5) ʻI he taimi ko iá, “ʻoku ʻikai ha nofo ai te ne pehe, ʻOku ou mahaki.” (Aisea 33:24) ʻE toe foki ʻa e kau taʻumotuʻá ki he ngaahi ʻaho ʻo honau “taimi talavou,” pea ko honau kakanó ʻe ‘tupu ʻafaʻafa ʻo hulu ʻi ha tamasiʻi.’ (Siope 33:25) Kae kehe, ʻi he lolotonga ní, kuo pau ki he tokotaha kotoa ke ne fekuki mo e angahala tukufakaholo meia ʻĀtamá. Neongo ia, ʻoku faitāpuekina ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová ʻi he ngaahi founga makehe ʻi heʻenau faai atu ki honau ngaahi taʻu matuʻotuʻa angé.
3. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku malava ai ʻa e kau Kalisitiané ke “fua ai pe ʻi heʻenau motuʻa”?
3 ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu ko e “kau to ʻi he fale ʻo Sihova . . . te nau fua ai pe ʻi heʻenau motuʻa.” (Sāme 92:13, 14) ʻI he lea fakaefakatātaá, ʻoku fokotuʻu mai ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ʻa e moʻoni tefito ʻoku malava ʻa e kau sevāniti faitōnunga ʻa e ʻOtuá ke hokohoko atu ke fakalakalaka, tupu ʻāfaʻafa, mo lakalakaimonū fakalaumālie, neongo kapau ʻoku nau hoholo hifo fakaesino. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻeni ʻe he ngaahi fakatātā lahi Fakatohitapu pea ʻi onopooni.
ʻIkai ʻAupito “Mahuʻi”
4. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he palōfita fefine taʻumotuʻa ko ʻAná ʻene anga-līʻoa ki he ʻOtuá, pea naʻe anga-fēfē hono fakapaleʻi iá?
4 Fakakaukau angé ki he palōfita fefine ʻi he ʻuluaki senitulí ko ʻAna. ʻI hono taʻu 84, naʻe ʻikai ʻaupito “mahuʻi ia mei he Temipale, ka ne tauhi ki he ʻOtua ʻaki ʻa e ʻaukai mo e lotu ʻi he po mo e ʻaho.” ʻI he tuʻunga ko ha fefine ʻa ia ko ʻene tamaí naʻe ʻikai ko ha Līvai “ʻi he haʻa Aseli,” naʻe ʻikai malava ai ʻa ʻAna ke ne nofo tonu ʻi he temipalé. Sioloto atu ki he meʻa naʻe pau ke ne fai ke ne ʻi he temipalé ai ʻi he ʻaho kotoa pē mei he taimi ʻo e tutu feilaulau ʻi he pongipongí ki he taimi ʻo e tutu feilaulau ʻi he efiafí! Kae kehe, koeʻuhi ko ʻene anga-līʻoá, naʻe fakapaleʻi lahi ai ʻa ʻAna. Naʻá ne maʻu ʻa e monū ko ʻene ʻi ai ʻi he taimi naʻe ʻomai ai ʻe Siosefa mo Mele ʻa e kiʻi valevale ko Sīsuú ki he temipalé ke foaki ai kia Sihova ʻo fakatatau ki he Laó. ʻI he sio ʻa ʻAna kia Sīsuú, naʻá ne “tali fakafetaʻi ki he ʻOtua; pea ne lea ʻi he tama kiate kinautolu kotoa pē ʻi Selusalema naʻe nofo ʻamanaki ki he huhuʻi.”—Luke 2:22-24, 36-38; Nomipa 18:6, 7.
5, 6. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku fakahāhā ai ʻe he kau taʻumotuʻa tokolahi ʻi he ʻahó ni ha laumālie hangē ko ia naʻe ʻia ʻAná?
5 ʻOku tokolahi ʻa e kau taʻumotuʻa ʻi hotau lotolotongá he ʻahó ni ʻoku nau hangē ko ʻAná ʻi heʻenau maʻu maʻu pē ʻa e fakatahá, ʻi heʻenau lotu tōtōivi ke laka ki muʻa ʻa e lotu moʻoní, pea ʻi heʻenau holi vēkeveke ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. Ko ha tokoua taʻu 80 tupu ʻokú ne maʻu maʻu pē mo hono uaifí ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané naʻá ne pehē: “Kuó ma fakatupulekina ʻa e tōʻonga ko e ʻalu ki he ngaahi fakatahá. ʻOku ʻikai te ma loto ke ʻi ha toe feituʻu kehe. Ko e feituʻu ʻoku ʻi ai ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá, ko e feituʻu ia ʻokú ma loto ke ʻi aí. Ko e feituʻu ia ʻokú ma ongoʻi fiemālie aí.” Ko ha faʻifaʻitakiʻanga fakalototoʻa ē ki he tokotaha kotoa!—Hepelu 10:24, 25.
6 “Ko ha meʻa fakalaumālie pē ʻoku hoko mai pea ʻoku malava ke u kau ki ai, ʻoku ou loto ke u fai ia.” Ko e moto ia ʻa Jean, ko ha uitou Kalisitiane taʻu 80 tupu. “Ko hono moʻoní, ʻoku ou maʻu ha ngaahi mōmeniti fakamamahi,” ko ʻene hoko atú ia, “ka ko e hā ke loto-mamahi ai ʻa e tokotaha kotoa ʻoku ofi ʻiate aú ʻi heʻeku loto-mamahí?” ʻI he mata fiefia, naʻá ne fakahaaʻi ʻa e fiefia ʻi he ʻaʻahi ki he ngaahi fonua kehé ki ha ngaahi taimi langa hake fakalaumālie. ʻI haʻane fononga ki muí ni mai, naʻá ne tala ki hono kaungā fonongá, “ʻOku ʻikai te u toe fie sio au ʻi ha mātanga, ʻoku ou loto ke u ʻalu ʻi he ngāue fakafaifekaú!” Neongo naʻe ʻikai te ne ʻilo ʻa e lea ʻi he feituʻú, naʻe malava ʻe Jean ke ne langaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻa e kakaí ʻi he pōpoaki ʻa e Tohi Tapú. ʻIkai ko ia pē, ʻi ha ngaahi taʻu lahi, naʻá ne ngāue fakataha ai mo ha fakatahaʻanga naʻe fiemaʻu ki ai ha tokoni, neongo naʻe ʻuhinga ʻení ʻe ako ai ki ha lea foʻou pea fononga ʻi ha houa ʻe taha taki taha ʻi he ʻalu atu mo e haʻu mei he ngaahi fakatahá.
Tauhi ke Longomoʻui ʻa e Fakakaukaú
7. Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe Mōsese ʻene holi ke tupulekina ʻa hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá ʻi heʻene taʻumotuʻá?
7 ʻOku hoko mai ʻa e taukei ʻi he moʻuí ʻi he ʻalu ʻa e taimí. (Siope 12:12) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻikai ke hokonoa mai pē ʻa e laka ki muʻa fakalaumālié ʻi he haʻu ʻa e motuʻá. Ko ia ai, ʻi he ʻikai ke fakafalala pē ki ha ʻilo naʻe tuku tauhi mai mei he kuohilí, ʻoku feinga ʻa e kau sevāniti mateaki ʻa e ʻOtuá ke ‘tubulekina ʻenau iló’ ʻi he faai atu ʻa e ngaahi taʻú. (Palovepi 9:9, PM) ʻI he taimi naʻe fekauʻi ai ʻe Sihova ʻa Mōsesé, naʻá ne taʻu 80. (Ekisoto 7:7) ʻI hono taimí, ko e moʻui ʻo aʻu ki he taʻumotuʻa ko iá naʻe hā mahino naʻe fakakaukau ki ai ʻoku ngali kehe, he naʻá ne tohi: “Ko e ngaahi ʻaho ʻo homau taʻu ko e taʻu ʻe fitungofulu . . . pea ka lahi hoto ngu, ʻe aʻu nai ki he valungofulu.” (Sāme 90:10) Neongo ia, naʻe ʻikai ʻaupito ongoʻi ʻe Mōsese naʻá ne fuʻu motuʻa ke ako. ʻI he hili ʻa e ngaahi hongofuluʻi taʻu ʻo e tauhi ki he ʻOtuá, ko hono maʻu ʻa e ngaahi monū lahi, pea mo hono fakahoko ʻa e ngaahi fatongia mamafá, naʻe kōlenga ʻa Mōsese kia Sihova: “Ke ke fakaʻilo mai muʻa ho hala, ke u ʻiloʻi koe.” (Ekisoto 33:13) Naʻe holi maʻu pē ʻa Mōsese ke tupulekina ʻa hono vahaʻangatae mo Sihová.
8. Naʻe anga-fēfē hono tauhi ʻe Taniela ʻene fakakaukaú ke kei longomoʻui ʻo aʻu ki hono taʻu 90 tupú pea ko e hā hono olá?
8 Ko e palōfita ko Tanielá, ngalingali ʻi hono taʻu 90 tupú, naʻe kei malava ke ne fakalaulauloto ki he ngaahi tohi māʻoniʻoní. Ko e meʻa naʻá ne ʻilo ʻi heʻene ako “mei he ngaahi tohi”—ʻo kau nai ai ʻa e Livitikó, Aisea, Selemaia, Hosea, mo Emosí—naʻe ueʻi ai ia ke ne kumi kia Sihova ʻi he lotu faivelenga. (Taniela 9:1, 2) Naʻe tali ʻa e lotu ko iá ʻaki ʻa e fakamatala fakamānavaʻi fekauʻaki mo e hoko mai ʻa e Mīsaiá pea mo e kahaʻu ʻo e lotu maʻá.—Taniela 9:20-27.
9, 10. Ko e hā kuo fai ʻe he niʻihi ke tauhi ʻenau fakakaukaú ke longomoʻuí?
9 ʻI he hangē ko Mōsese mo Tanielá, ʻoku malava ke tau feinga ke tauhi ʻetau fakakaukaú ke longomoʻui ʻaki ʻa e tokangataha ki he ngaahi meʻa fakalaumālié ʻi he lolotonga ʻetau kei malavá. ʻOku fai pehē tofu pē ʻa e tokolahi. Ko Worth, ko ha tokotaha mātuʻa Kalisitiane taʻu 80 tupu, ʻokú ne feinga ke ʻalu fakataha mo e taimí ʻi he fekauʻaki mo e meʻakai fakalaumālie ʻoku ʻomai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mātiu 24:45, PM) ʻOkú ne pehē, “ʻOku ou ʻofa fakaʻaufuli ʻaupito au he moʻoní, pea ʻoku ou fiefia he sio ki he anga ʻo e fakaʻau ke toe maama ange ʻa e maama ʻo e moʻoní.” (Palovepi 4:18) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko Fred, ʻa ia kuó ne fakamoleki ʻa e ngaahi taʻu lahi hake he 60 ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató, ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku fakatupu langa hake fakalaumālie ke kamataʻi ha ngaahi fetalanoaʻaki ʻi he Tohi Tapú mo e ngaahi kaungātuí. “Kuo pau ke u tauhi maʻu ʻa e Tohi Tapú ke moʻui ʻi heʻeku fakakaukaú,” ko ʻene leá ia. “Kapau ʻoku malava ke ke ʻai ʻa e Tohi Tapú ke moʻui—ʻo ʻai ia ke mohu ʻuhinga—pea kapau ʻe malava ke ke ʻai ʻa e meʻa ʻokú ke akó ke feʻungamālie mo e ‘anga ʻo e ngaahi lea moʻuí,’ ta ʻoku ʻikai ke ke maʻu pē ha ngaahi kongokongaʻi fakamatala māvahevahe. ʻE lava ke ke sio ki he fetapaki ʻa e kiʻi konga taki taha ʻi hono tuʻuʻanga totonú.”—2 Timote 1:13.
10 ʻOku ʻikai pau ke taʻofi ʻe he hoholo ia ke motuʻá ʻa e ako ki ha ngaahi foʻi fakakaukau foʻou mo faingataʻa. Ko e kakai taʻu 60 tupu, 70 tupu, pea naʻa mo e 80 tupu kuo nau ikuʻi ʻa e ʻikai lava ke tohi mo lautohí pe kuo nau ako ha ngaahi lea foʻou. Kuo fai pehē ʻa e niʻihi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he taumuʻa ke vahevahe atu ʻa e ongoongo leleí ki he kakai ʻo e ngaahi fonua kehekehe. (Maake 13:10) Ko Harry mo hono uaifí naʻá na taʻu 60 tupu lahi ʻi he taimi naʻá na fili ai ke na tokoni ʻi he malaʻe ngāue lea faka-Potukalí. ʻOku pehē ʻe Harry: “Ko hono moʻoní, ko ha faʻahinga ngafa pē ʻi he moʻuí ʻe hoko ʻo faingataʻa ange ʻi he haʻu ʻa e taʻumotuʻá.” Ka, ʻi he feinga mo e kītaki, naʻá na malava ai ke fakahoko ha ngaahi ako Tohi Tapu ʻi he lea faka-Potukalí. Kuo laui taʻu lahi eni hono toe fai ʻe Harry ha ngaahi malanga he fakataha-lahi fakavahé ʻi heʻene lea foʻoú.
11. Ko e hā ke lāulea ai ki he ngaahi lavameʻa ʻa e kau taʻumotuʻa faitōnungá?
11 Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he tokotaha kotoa ʻa e moʻui lelei pe ko e ngaahi tuʻunga ke nau tali ai ʻa e ngaahi pole peheé. Ka ko e hā ʻoku lāulea ai ki he meʻa kuo lavaʻi ʻe he niʻihi ʻo e kau taʻumotuʻá? Ko hono moʻoní ʻoku ʻikai ko e fokotuʻu atu ia ke pehē ʻoku totonu ke feinga ʻa e tokotaha kotoa ke nau aʻusia ʻa e ngaahi meʻa tatau. Ka ʻoku ʻi he laumālie ia ʻo e meʻa naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki he kau Kalisitiane Hepeluú ʻo fekauʻaki mo e kau mātuʻa faitōnunga ʻi he fakatahaʻangá: “Pea mou fakatokangaʻi ʻa e ikuʻanga o ʻenau moʻui, ʻo faʻifaʻitaki ki heʻenau tui.” (Hepelu 13:7) ʻI heʻetau fakakaukauloto atu ki he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga pehē ʻo e faivelengá, ʻoku malava ke fakalototoʻaʻi ai kitautolu ke tau faʻifaʻitaki ki he tui mālohi ʻokú ne ueʻi ʻa e kau taʻumotuʻá ni ʻi heʻenau ngāue ki he ʻOtuá. ʻI he fakamatala ki he meʻa ʻokú ne ueʻi iá, ʻoku pehē ʻe Harry, ko hono taʻu 87 ʻeni, “ʻOku ou saiʻia ke ngāuefakapotopotoʻaki mo ʻaonga ʻa hoku ngaahi taʻu ʻoku kei toé ʻo fakatatau ki heʻeku malavá ʻi he ngāue ʻa Sihová.” Ko Fred, naʻe lave ki ai ʻanenai angé, ʻokú ne maʻu ʻa e fiemālie lahi ʻi he tokanga ki heʻene ngāue ʻi Pētelí. ʻOkú ne pehē, “Kuo pau ke ke kumi ki he founga ʻe lava ke ke tauhi lelei taha ai kia Sihova pea pīkitai ki ai.”
Līʻoa Neongo ʻa e Ngaahi Tuʻunga Feliliuakí
12, 13. ʻI he founga fē naʻe fakahāhā ai ʻe Pāsiliai ʻa e anga-līʻoa fakaʻotuá neongo ʻa hono ngaahi tuʻunga feliliuakí?
12 Ko hono tali mo fekuki mo e ngaahi liliu fakaesinó ʻoku malava ke hoko ʻo faingataʻa. Ka neongo ia, ʻoku malava ke fakahāhā ʻa e anga-līʻoa fakaʻotuá neongo ʻa e ngaahi liliu peheé. Ko Pāsiliai ko e Kiliatí ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ia ʻi he meʻá ni. ʻI hono taʻu 80, naʻá ne fakahāhā ʻa e anga-talitali kakai makehe atu kia Tēvita mo ʻene kau taú, ʻi hono tokonaki kiate kinautolu ʻa e meʻakai mo e nofoʻanga he lolotonga ʻa e angatuʻu ʻa ʻApisalomé. ʻI he taimi naʻe foki ai ʻa Tēvita ki Selusalemá, naʻe fakafeʻao ʻe Pāsiliai ʻa e kau tangatá ki he Vaitafe Sioataní. Naʻe fokotuʻu ange ai ʻe Tēvita kia Pāsiliai ke ne kau he nofo ʻi hono lotoʻā fakatuʻí. Ko e hā ʻa e tali ʻa Pāsiliaí? “Kuo u valungofulu taʻu he ʻaho ni: . . . hono kei ifo ki hoʻo tamaioʻeiki ko au ʻa e meʻa ʻoku ou kai mo ia ʻoku ou inu? honou kei tokanga ki he leʻo ʻo e kau tangata hiva mo e kau fefine hiva? . . . Ko hoʻo tamaioʻeiki ko Kimami ena; tuku ke aʻa ia mo e ʻafio ʻa e tuʻi, pea ke fai kiate ia ʻa e meʻa ʻe ha lelei ki ho finangalo.”—2 Samiuela 17:27-29; 19:31-40.
13 Neongo ʻa hono ngaahi tuʻunga feliliuakí, naʻe fai ʻe Pāsiliai ʻa e meʻa naʻá ne malavá ke poupou ai ki he tuʻi fakanofo ʻa Sihová. Neongo naʻá ne ongoʻi ko ʻene ongoʻanga ʻo e ifó pea mo e fanongó naʻe ʻikai ke kei hangē ko ia naʻe ʻi ai ki muʻá, naʻe ʻikai te ne mamahi ai. ʻI hono kehé, ʻi hono fakaongoongoleleiʻi taʻesiokita atu ke maʻu ʻe Kimami ʻa e ngaahi tokoni naʻe fokotuʻu angé, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Pāsiliai ko e faʻahinga tangata loto fēfē ia. ʻI he hangē ko Pāsiliaí, ʻoku fakahāhā ʻe he kau taʻumotuʻa tokolahi he ʻahó ni ha laumālie taʻesiokita mo nima-homo. ʻOku nau fai ʻa e meʻa ʻoku nau malavá ke poupou ki he lotu moʻoní, ʻi hono ʻiloʻi ko e “alā feilaulau pehe ʻoku hohóʻia ai ʻa e ʻOtua.” Ko ha tāpuaki lahi ē ke maʻu ʻa e faʻahinga mateakí ʻi hotau lotolotongá!—Hepelu 13:16.
14. ʻOku anga-fēfē hono fakalahi atu ʻe he taʻumotuʻa ʻo Tēvitá ʻa e ʻuhinga ki he ngaahi lea ʻoku lēkooti ʻi he Sāme 37:23-25?
14 Neongo naʻe liliu ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo Tēvitá ʻi he taimi lahi ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, naʻá ne kei tuipau pē heʻikai ʻaupito liliu ʻa e tokanga ʻa Sihova ki heʻene kau sevāniti mateakí. ʻI he fakaofiofi ki he ngataʻanga ʻo ʻene moʻuí, naʻe faʻu ai ʻe Tēvita ha hiva ʻoku ʻiloa he ʻahó ni ko e Sāme 37. Sioloto atu angé kia Tēvita ʻene ʻi ha kiʻi foʻi taimi fakalaulauloto, fakataha mo ʻene haʻapé ʻokú ne hiva ʻi he ngaahi leá ni: “ʻOku meia Sihova ʻa e maʻu ʻo e laka ʻa e tangata; pea ʻoku ne ʻofa ki hono ʻaluʻanga. Neongo te ne humu ʻe ʻikai te ne lafalafa: he ʻoku pukepuke ʻe Sihova hono nima. Naʻa ku talavou, pea kuo u motuʻa ni: ka kuo teʻeki te u mamata ki ha maʻoniʻoni kuo liʻaki, pe ko hono hako ʻoku nofo ke kole meʻakai.” (Sāme 37:23-25) Naʻe ʻafioʻi ʻe Sihova ʻoku taau ke fakakau ʻa e lave ko ʻeni ki he taʻumotuʻa ʻo Tēvitá ʻi he saame fakamānavaʻí ni. He ongoʻi loloto ē ʻoku fakalahi atu ki he ngaahi lea moʻoni ko iá!
15. Naʻe anga-fēfē hono fokotuʻu ʻe he ʻapositolo ko Sioné ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e faitōnungá neongo hono ngaahi tuʻunga feliliuakí pea mo e taʻumotuʻá?
15 Ko e ʻapositolo ko Sioné ko ha toe faʻifaʻitakiʻanga lelei ia ʻe taha ʻo e faitōnungá neongo ʻa hono ngaahi tuʻunga feliliuakí pea mo ʻene taʻumotuʻá. ʻI he hili ʻo e tauhi ki he ʻOtuá ʻi he meimei taʻu ʻe 70, naʻe fakaheeʻi ʻa Sione ki he kiʻi motu ko Pātimosí “koeʻuhi ko e lea ʻo fekauʻaki mo e ʻOtuá pea mo e faifakamoʻoni kia Sīsuú.” (Fakahā 1:9, NW) Neongo ia, naʻe teʻeki ke ʻosi ʻene ngāué. Ko hono moʻoní, ko e ngaahi tohi kotoa ʻi he Tohi Tapú naʻe hiki ʻe Sioné naʻe tohi ia ʻi he ngaahi taʻu fakaʻosi ʻo ʻene moʻuí. ʻI he lolotonga ʻene ʻi Pātimosí, naʻe ʻoange ai kiate ia ha vīsone fakaofo ʻo e meʻa Fakahaá, ʻa ia naʻá ne hiki fakalelei ia. (Fakahā 1:1, 2) ʻOku fai ʻa e fakakaukau lahi naʻe tukuange ia mei hono fakahēʻí he lolotonga ʻo e pule ʻa e ʻemipola Loma ko Neva. ʻI he hili iá, fakafuofua ki he 98 T.S. nai, ngalingali ʻi hono taʻu 90 pe 100 nai, naʻe tohi ai ʻe Sione ʻa e Kōsipelí pea mo e ngaahi ʻipiseli ʻe tolu ʻoku uiʻaki hono hingoá.
Ko ha Lēkooti Tuʻuloa ʻo e Kātakí
16. ʻE lava fēfē ke fakahāhā ʻe he faʻahinga ko ia kuo hoko ʻo faingataʻaʻia ʻi heʻenau malava ke fetuʻutakí ʻenau anga-līʻoa kia Sihová?
16 ʻOku malava ke hoko mai ʻa e ngaahi fakangatangatá ʻi he ngaahi founga lahi pea ʻi he ngaahi tuʻunga kehekehe. Ko e fakatātaá, kuo hoko ʻa e faʻahinga tāutaha ʻe niʻihi ʻo faingataʻaʻia naʻa mo e ʻi heʻenau malava ke fetuʻutakí. Kae kehe, ʻoku nau kei koloaʻaki ʻa e ngaahi manatu ʻofa ki he anga-ʻofa mo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá. Neongo ʻa e fakangatangata ʻi he meʻa ʻoku malava ke nau leaʻaki ʻi honau ngutú, ʻi honau lotó ʻoku nau pehē ai kia Sihova: “ʻOi ʻeku ʻofa ki hoʻo lao na! ʻOku ou fakalaulauloto ki ai he ʻaho kotoa.” (Sāme 119:97) Ko Sihova leva ʻi heʻene tafaʻakí, ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku “fakalaulauloto ki hono huafa,” pea ʻokú ne houngaʻia ʻi he kehekehe lahi ʻa e faʻahinga peheé mei he fuʻu tokolahi fau ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻa ē ʻoku ʻikai ke nau fakahaaʻi ha tokanga ki heʻene ngaahi foungá. (Malakai 3:16, PM; Sāme 10:4) He fakafiemālie ē ke ʻiloʻi ʻoku fiefia ʻa Sihova ʻi he fakalaulauloto ʻa hotau lotó!—1 Kalonikali 28:9; Sāme 19:14.
17. Ko e hā ʻa e meʻa makehe moʻoni kuo aʻusia ʻe he kau sevāniti taimi lōloa ʻa Sihová?
17 ʻOua naʻa ngalo ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e faʻahinga ko ia kuo nau tauhi faitōnunga kia Sihova ʻi ha ngaahi hongofuluʻi taʻú kuo nau aʻusia ha meʻa ʻoku makehe moʻoni pea heʻikai malava ke maʻu ia ʻi ha toe founga kehe—ko ha lēkooti tuʻuloa ʻo e kātakí. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻI hoʻomou kītaki te mou maʻu mai homou laumālie.” (Luke 21:19) ʻOku mātuʻaki fiemaʻu ʻa e kātakí ki hono maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Ko e faʻahinga ʻo kimoutolu kuo mou “fai ke ʻosi ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua” pea kuo mou fakamoʻoniʻi hoʻomou mateakí ʻaki hoʻomou founga moʻuí ʻe lava ke mou fakatuʻamelie atu ki hoʻomou “lavaʻi ʻa e talaʻofa.”—Hepelu 10:36.
18. (a) Ko e hā ʻoku fiefia ʻa Sihova ke vakai ki ai ʻi he fekauʻaki mo e kau taʻumotuʻá? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí?
18 ʻOku fakamahuʻingaʻi ʻe Sihova ʻa hoʻo ngāue ʻaufuatoó tatau ai pē pe ko e hā hono lahi pe siʻisiʻi ʻa hoʻo malava ke fai iá. Neongo pe ko e hā ʻe hoko ki he ‘ngeʻesi tangatá’ ʻi heʻete taʻumotuʻá, ʻoku malava ʻa e ‘tangata ʻi lotó’ ke fakafoʻou ʻi he ʻaho ki he ʻaho. (2 Kolinito 4:16) ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻoku fakamahuʻingaʻi ʻe Sihova ʻa e meʻa kuó ke lavaʻi ʻi he kuohilí, ka ʻoku hā mahino ʻokú ne toe fakamahuʻingaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke fai he taimí ni maʻa hono huafá. (Hepelu 6:10) ʻI he kupu hoko maí, te tau lāulea ai ki he ngaahi ola lahi ʻo e faitōnunga peheé.
ʻE Fēfē Haʻo Tali?
• Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei naʻe fokotuʻu ʻe ʻAna maʻá e kau Kalisitiane taʻumotuʻa ʻi he ʻaho ní?
• Ko e hā ʻoku ʻikai ko ha fakangatangata pau ai ʻa e taʻumotuʻá ʻi he meʻa ʻe lava ʻe ha taha ke ne fakahoko?
• ʻE lava fēfē ke hokohoko atu ʻa e kau taʻumotuʻá ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-līʻoa fakaʻotuá?
• ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa Sihova ki he ngāue ʻoku fai kiate ia ʻe he kau taʻumotuá?
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Ko e taʻumotuʻa ko Tanielá naʻá ne ʻilo “mei he ngaahi tohi” ʻa e lōloa ʻo hono fakaheeʻi ʻo Siutá
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
Ko e kau taʻumotuʻa tokolahi ʻoku nau faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi heʻenau maʻu fakataha tuʻumaʻú, malanga faivelengá, mo e vēkeveke ke akó