LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w07 7/1 p. 27-31
  • “Ikuna ʻa e Kovi ʻAki ʻa e Lelei”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • “Ikuna ʻa e Kovi ʻAki ʻa e Lelei”
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • “Mafana Hono Loto, pea Ne Tuputamaki Lahi ʻAupito”
  • ‘Mau Fai Homou Tamateʻi’
  • “Haʻu ā Ke Tau Feʻiloaki”
  • Vahevahe Atu ʻa e Ongoongo Leleí Neongo ʻa e Fehangahangai mo e Koví
  • Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Nehemaiá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Ko e Ngaahi ʻĀ ʻo Selusalemá
    Ko ʻEku Tohi ʻo e Ngaahi Talanoa Faka-Tohitapú
  • ʻĀ ʻo Selusalemá
    Ngaahi Lēsoni ʻe Lava Ke Ke Ako mei he Tohi Tapú
  • Selusalema​—ʻOku ‘Maoluga Hake Ia i Hoo Fugani Fiefiaagá’?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
w07 7/1 p. 27-31

“Ikuna ʻa e Kovi ʻAki ʻa e Lelei”

“ʻE, ʻoua naʻa tuku ke ikuna koe ʻe he kovi, ka ke ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei.”​—LOMA 12:21.

1. Ko e hā ʻoku lava ai ke tau fakapapauʻi ʻe lava ke tau ikunaʻi ʻa e koví?

ʻOKU malava ke fai ha tuʻu mālohi ki he faʻahinga ʻoku nau fakafepaki kakaha ki he lotu moʻoní? ʻOku malava ke ikunaʻi ʻa e ngaahi mālohi ʻoku nau feinga ke fusi kitautolu ke tau toe foki ki he māmani taʻefakaʻotuá? Ko e tali ki he ongo fehuʻí fakatouʻosi ko e ʻio! Ko e hā ʻoku tau lea pehē aí? Koeʻuhi ko e meʻa ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene tohi ki Lomá. ʻOkú ne tohi: “ʻE, ʻoua naʻa tuku ke ikuna koe ʻe he kovi, ka ke ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei.” (Loma 12:21) Kapau ʻoku tau falala kia Sihova pea fakapapauʻi ke ʻoua ʻe tuku ke ikunaʻi kitautolu ʻe he māmaní, heʻikai ikunaʻi kitautolu ʻe heʻene koví. ʻIkai ko ia pē, ko e fakalea ko ia “ikunaʻi ʻa e kovi” ʻoku fakahaaʻi ai ʻe lava ke tau ikuʻi ʻa e koví kapau te tau hokohoko atu ʻetau faitau fakalaumālie ʻo fakafepakiʻi iá. Ko e faʻahinga pē ʻoku homo ʻenau kātí pea tuʻu ʻenau faitaú ʻe ikuʻi ʻe he māmani fulikivanu ko ení mo hono pule koví, ʻa Sētane ko e Tēvoló.​—1 Sione 5:​19.

2. Ko e hā te tau lāulea ai ki ha ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he moʻui ʻa Nehemaiá?

2 ʻI he taʻu nai ʻe 500 ki muʻa ʻi he taimi ʻo Paulá, naʻe fakahāhā ai ʻe ha sevāniti ʻa e ʻOtuá naʻe nofo ʻi Selusalema ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi lea ʻa Paula fekauʻaki mo e faitau mo e koví. Ko e tangata ko ia ʻa e ʻOtuá, ʻa Nehemaia, naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene matuʻuaki ʻa e fakafepaki mei he kakai taʻefakaʻotuá ka naʻá ne toe ikunaʻi foki ʻa e koví ʻaki ʻa e leleí. Ko e hā ʻa e ngaahi pole naʻá ne fehangahangai mo iá? Ko e hā naʻá ne fakamafeia ia ke ne lavameʻá? ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki ki heʻene faʻifaʻitakiʻangá? Ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko iá, tau lāulea angé ki ha ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he moʻui ʻa Nehemaiá.a

3. Ko e hā ʻa e ʻātakai naʻe moʻui ai ʻa Nehemaiá, pea ko e hā ʻa e ngāue lavameʻa naʻá ne aʻusiá?

3 Naʻe ngāue ʻa Nehemaia ʻi he palasi ʻo Tuʻi ʻAtasease ʻo Pēsiá. Neongo naʻe moʻui ʻa Nehemaia ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau taʻetui, naʻe ʻikai te ne hoko ʻo “fakaangatatau” ki he “maama” ʻo e ngaahi ʻaho ko iá. (Loma 12:2) ʻI he malanga hake ha fiemaʻu ʻi Siuta, naʻá ne feilaulauʻi ai ʻa ʻene founga moʻui fiemālié, fai ha fononga faingataʻa ki Selusalema, pea fai ʻa e fuʻu ngāue kāfakafa ko hono toe langa ʻa e ʻā ʻo e koló. (Loma 12:1) Neongo ko e kōvana ia ʻo Selusalemá, naʻe ngāue fakataha pē ʻa Nehemaia mo hono kaungā ʻIsilelí ʻi he ʻaho kotoa pē “mei he mafoa ʻa e ata, ʻo aʻu ki he ha ʻa e ngaahi feituʻu.” Ko hono olá, ʻi loto ʻi he māhina pē ʻe ua, naʻe kakato ai ʻa e langá! (Nehemaia 4:21; 6:15) Ko ha ngāue lavameʻa fakaofo ia, he ʻi he lolotonga ʻa e ngāue langá, naʻe fehangahangai ai ʻa e kau ʻIsilelí mo e ngaahi fakafepaki ʻi he founga kehekehe. Ko hai ʻa e kau fakafepaki ʻo Nehemaiá, pea ko e hā ʻenau taumuʻá?

4. Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻa e kau fakafepaki ʻo Nehemaiá?

4 Ko e kau fakafepaki tefitó ko Sanipalate, Topaia, mo Keseme, ko e kau tangata mafai lahi naʻa nau nofo ofi ki Siuta. Koeʻuhi ko e ngaahi fili kinautolu ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá, “naʻe tau kovi ʻaupito ki [honau] loto, ko e pehe ʻoku ai ha tangata ʻoku haʻu [ko Nehemaia] ke feingaʻi ʻa e lelei ʻo haʻa Isileli.” (Nehemaia 2:​10, 19) Ko e ngaahi fili ʻo Nehemaiá naʻa nau fakapapauʻi ke taʻofi ʻa e ngaahi palani langa ʻa Nehemaiá, pea aʻu ʻo nau ngāueʻaki ha ngaahi faʻufaʻu kovi. ʻE hanga ʻe Nehemaia ʻo ‘tuku ke ikunaʻi ia ʻe he koví’?

“Mafana Hono Loto, pea Ne Tuputamaki Lahi ʻAupito”

5, 6. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa e ngaahi fili ʻo Nehemaiá ki he ngāue langá? (e) Ko e hā naʻe ʻikai ilifia ai ʻa Nehemaia ʻi he kau fakafepakí?

5 Naʻe ekinaki loto-toʻa ʻa Nehemaia ki hono kakaí: “Tau laga hake ae a maka o Jelusalema.” Naʻa nau tali ange: ‘Tau laga.’ ʻOku fakamatala ʻa Nehemaia: “Naa nau fakamalohiʻi ho nau nima ki he gaue lelei ni,” ka ko e kau fakafepakí “naa nau kata manukiʻi akimautolu, bea lumaʻi akimautolu, o behe, Koeha ae mea ni oku mou fai? oku mou loto ke agatuu ki he tuʻi?” Naʻe ʻikai ke ilifia ʻa Nehemaia ʻi heʻenau ngaahi manukí mo e tukuakiʻi loí. Naʻá ne tala ange ki he kau fakafepakí: “Koe Otua oe lagi, te ne fakamonuia akimautolu; koia ko kimautolu ko ene kau tamaioeiki te mau tuu hake o laga.” (Nehemaia 2:​17-20, PM) Naʻe fakapapauʻi ʻe Nehemaia ke teke ai pē ki muʻa ʻa e “gaue lelei ni.”

6 Ko e taha ʻo e kau fakafepakí, ʻa Sanipalate, “naʻe mafana hono loto, pea ne tuputamaki lahi ʻaupito,” pea fakalalahi ʻene valelaú. “Ko e ha ʻoku fai ʻe he kau Siu teimovai na?” ko ʻene manukí mai ia. “Te nau fakamaka hake ʻa e ngaahi tuʻunga maka?” Naʻe kau mai mo Topaia ki he lumá ʻo ne pehē: “Ka ʻalu ha fokisi ʻi hono funga, te ne holoki honau fuʻu ʻa maka na.” (Nehemaia 4:​1-3) Naʻe fēfē ʻa e tali ʻa Nehemaiá?

7. ʻI he ngaahi founga fē naʻe taliʻaki ʻe Nehemaia ki he ngaahi tukuaki ʻa hono kau fakafepakí?

7 Naʻe tukunoaʻi pē ʻe Nehemaia ia ʻenau manukí. Naʻá ne muimui ʻi he fekau ʻa e ʻOtuá pea naʻe ʻikai te ne feinga sāuni. (Livitiko 19:18) Naʻá ne tuku ʻe ia ʻa e meʻá ki he toʻukupu ʻo Sihová peá ne lotu: “Fanongo ki ai ʻe homau ʻOtua, he ʻoku fakasikakaiʻi kimautolu: pea ke fakafoki ʻenau manuki ki he tumuʻaki ʻonautolu.” (Nehemaia 4:4) Naʻe falala ʻa Nehemaia ki he fakapapau ʻa Sihova: “ʻOku aʻaku ʻa e sauni, mo e ʻatu hono tuha.” (Teutalonome 32:35) ʻIkai ko ia pē, ko Nehemaia mo hono kakaí naʻa nau “langa pe ʻa e ʻa.” Naʻe ʻikai ke fakaheleleuʻi ai kinautolu ia. Ko hono moʻoní, “naʻe maʻopoʻopo fua pe ʻa e ʻa, ʻo aʻu ki hono vaeua hake: he naʻe ʻi he kakai ha loto ke ngaue.” (Nehemaia 4:6) Ko e ngaahi fili ʻo e lotu moʻoní naʻe ʻikai te nau lava ke taʻofi ʻa e ngāue langá! ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Nehemaia?

8. (a) ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Nehemaia ʻi he taimi ʻoku tukuakiʻi loi ai kitautolu ʻe he kau fakafepakí? (e) Fakamatala ki ha hokosia kuó ke maʻu pe fanongo ai ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fakapotopoto ʻo e ʻikai ke faisāuní.

8 ʻI he ʻahó ni, ko e kau fakafepaki ʻi he ʻapiakó, ʻi he ngāueʻangá, pea naʻa mo ʻapi, te nau nafui nai kitautolu ʻaki ʻa e ngaahi luma mo e tukuakiʻi. Kae kehe, ko e ngaahi tukuakiʻi loi peheé ʻoku faʻa fakaleleiʻi ia ʻi he founga lelei tahá ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ko ení: “ʻOku ai . . . e ʻaho ke silongo.” (Koheleti 3:​1, 7) Ko ia ai, hangē ko Nehemaiá, ʻoku tau fakaʻehiʻehi mei he faisāuni ʻaki ʻa e ngaahi lea oʻo. (Loma 12:17) ʻOku tau hanga ki he ʻOtuá ʻi he lotu, ʻo falala ki he tokotaha ʻokú ne fakapapauʻi mai: “Te u ʻatu hono tuha.” (Loma 12:19; 1 Pita 2:​19, 20) ʻI he founga ko iá, ʻoku ʻikai ai ke tau tuku ke fakaheleleuʻi kitautolu ʻe hotau kau fakafepakí mei he ngāue fakalaumālie kuo pau ke fakahoko he ʻaho ní—ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea mo e ngaohi ākongá. (Mātiu 24:14; 28:​19, 20) Ko e taimi taki taha ʻoku tau kau ai ʻi he ngāue fakamalangá pea fakafisi ke taʻofi ʻe he fakafepakí, ʻoku tau fakahāhā ai ʻa e laumālie faitōnunga tatau ko ia naʻe fai ʻe Nehemaiá.

‘Mau Fai Homou Tamateʻi’

9. Ko e hā ʻa e faʻahinga fakafepaki naʻe fai mālohi ʻe he ngaahi fili ʻo Nehemaiá, pea naʻe fēfē ʻa e tali ki ai ʻa Nehemaiá?

9 ʻI he fanongo ʻa e kau fakafepaki ki he lotu moʻoní ʻi he taimi ʻo Nehemaiá “tokua ʻoku fai hake ʻa e monomono ʻo e ʻa ʻo Selusalema,” naʻa nau toʻo heletā ke “fai tau ki Selusalema.” Ki he kau Siú ko e tuʻungá ni ne hā ʻoku ʻikai ha toe ʻamanaki. Naʻe ʻi he tokelaú ʻa e kau Samēliá, kau ʻĀmoní ʻi he hahaké, kau ʻAlepeá ʻi he tongá pea mo e kau ʻAsitotí ʻi he hihifó. Naʻe ʻātakaiʻi ʻa Selusalema; ne hā ngali kuo fihia ʻa e kau langá! Ko e hā te nau faí? “Naʻa mau lotu ki homau ʻOtua,” ko e lau ia ʻa Nehemaiá. Naʻe fakamanamana mai ʻa e ngaahi filí: “Fokifa ʻoku tau ʻi honau lotolotonga, ʻo fai honau tamateʻi, ʻo taʻofi ʻa e ngaue.” Naʻe fai ʻe Nehemaia ʻa e tali ki ai ʻaki ʻene vahe ki he kau langá ʻa e ngāue ko hono maluʻi ʻa e koló “ʻo nau toʻo ʻenau heleta mo honau tao mo ʻenau kaufana.” Ko e moʻoni, ʻi he vakai fakaetangatá, ko e kiʻi falukunga Siu ko ení heʻikai te nau lava ha meʻa ʻi he tuʻu ki he ngaahi fuʻu kongakau kaukaua fau ʻa e filí, ka naʻe ekinaki ʻa Nehemaia kia kinautolu: “ʻOua te mou manavahe . . . Manatua ʻa Atonai, ʻa e Lahi mo Manavaheʻia.”—Nehemaia 4:​7-9, 11, 13, 14.

10. (a) Ko e hā naʻá ne fakatupunga ʻa e liliu fakafokifā ʻo e ngaahi meʻá ʻi he haʻohaʻonga ʻo e ngaahi fili ʻo Nehemaiá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻe Nehemaiá?

10 Naʻe mafuli fakafokifā heni ʻa e ngaahi meʻá. Naʻe taʻofi ʻe he ngaahi filí ʻenau ʻohó. Ko e hā hono ʻuhingá? “Kuo fakaikunoa ʻe Elohimi ʻenau fakakaukau,” ko e fakamatala ia ʻa Nehemaiá. Kae kehe, naʻe ʻilo ʻe Nehemaia naʻe kei hoko pē ʻa e ngaahi filí ko ha fakamanamana. Ko ia ai, naʻá ne feʻunuʻaki fakapotopoto ʻa e founga ngāue ʻa e kau langá. Talu mei ai, “naʻa nau ngaue nima taha pe, ʻo toʻo ʻene mahafu ʻi he taha.” Naʻe toe vaheʻi ʻe Nehemaia ha tangata koeʻuhi kapau ʻe ʻoho ʻa e filí te ne “ifi talupite” ke fakatokanga ki he kau langá. Hiliō he meʻa kotoa, naʻe fakapapauʻi ʻe Nehemaia ki he kakaí: “Ko hotau ʻOtua te ne tau maʻatautolu.” (Nehemaia 4:​15-20) ʻI he loto-toʻa pea mateuteu ke feangainga mo ha ʻoho, naʻe hokohoko atu e ngāue ʻa e kau langá. Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni ʻe lava ke tau maʻu mei he fakamatala ko ení?

11. Ko e hā ʻokú ne ʻai ke malava ai ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ʻo matuʻuaki ʻa e koví ʻi he ngaahi fonua ko ia ʻoku tapui ai ʻa e ngāue ʻo e Puleʻangá, pea ʻoku anga-fēfē ʻenau ikuna ʻa e koví ʻaki ʻa e leleí?

11 ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku fehangahangai ʻa e kau Kalisitiane moʻoní mo e fakafepaki mālohi. Ko hono moʻoní, ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku faʻu ai ʻe he kau fakafepaki kakaha ʻo e lotu moʻoní ha fuʻu kongakau kaukaua fau ʻo e filí. ʻI he vakai fakaetangatá, ko hotau ngaahi kaungātui ʻi he ngaahi fonua ko iá heʻikai te nau lava ha meʻa. Neongo ia, ʻoku falala pau ʻa e Kau Fakamoʻoni ko iá ko e ‘ʻOtuá te ne tau maʻanautolu.’ Ko e moʻoni, ko e faʻahinga ko ia ʻoku fakatangaʻi koeʻuhi ko ʻenau tuí kuo nau faʻa hokosia ʻa hono tali ʻe Sihova ʻenau ngaahi lotú pea ‘fakaikunoa ʻa e fakakaukau’ ʻa e ngaahi fili mālohí. Naʻa mo e ʻi he ngaahi fonua ʻa ia ʻoku tapui ai ʻa e ngāue ʻo e Puleʻangá, ʻoku maʻu ʻe he kau Kalisitiané ʻa e ngaahi founga ke hokohoko atu ai ʻa hono malangaʻi ʻo e ongoongo leleí. Hangē pē ko e feʻunuʻaki ʻe he kau langa ʻi Selusalemá ʻenau founga ngāué, ʻoku pehē pē ʻa e feʻunuʻaki fakapotopoto ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova he ʻaho ní ʻenau ngaahi founga malangá ʻi he taimi ʻoku ʻohofi ai kinautolú. Ko e moʻoni, ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻatau fakakakanó. (2 Kolinito 10:4) Naʻa mo e fakamanamana ʻo e fakamālohi fakakakanó ʻoku ʻikai te ne taʻofi ʻe ia ʻenau ngaahi ngāue fakamalangá. (1 Pita 4:​16) Ko hono kehé, ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine loto-toʻa ko iá ʻoku nau “ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei.”

“Haʻu ā Ke Tau Feʻiloaki”

12, 13. (a) Ko e hā ʻa e faʻufaʻu naʻe ngāueʻaki ʻe he kau fakafepaki ʻo Nehemaiá? (e) Ko e hā naʻe fakafisingaʻi ai ʻe Nehemaia ʻa e fakaafe ke feʻiloaki mo hono kau fakafepakí?

12 Hili hono ʻilo ʻe he ngaahi fili ʻo Nehemaiá kuo taʻelavameʻa ʻenau ngaahi ʻoho fakahangatonú, naʻa nau mafuli ai ki ha ngaahi founga olopoto ange ʻo e fakafepakí. Ko hono moʻoní, naʻa nau ʻahiʻahiʻi ʻa e ngaahi faʻufaʻu fakafufū ʻe tolu. Ko e hā ia?

13 ʻUluakí, naʻe feinga ʻa e ngaahi fili ʻo Nehemaiá ke kākaaʻi ia. Naʻa nau tala ange: “Haʻu ā ke tau feʻiloaki ʻi ha taha ʻo e ngaahi vilisi ʻi he lautoka ʻo Ono.” Naʻe tuʻu ʻa Ono ʻi he vahaʻa ʻo Selusalema mo Samēliá. Ko ia naʻe fokotuʻu ange ʻe he ngaahi fili ʻo Nehemaiá ke nau feʻiloaki ʻi he vaeua mālié ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi faikehekehé. Naʻe mei lava pē ke fakakaukau ʻa Nehemaia: ‘ʻOku ongo lelei ia. ʻOku ngutuhua ange talanoá he taú.’ Ka naʻe fakafisi ʻa Nehemaia ia. Naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e ʻuhingá: “Ko ʻenau puleakiʻi [pe faʻufaʻu fakafufū] ha kovi kiate au.” Naʻe lava ke ne mahinoʻi ʻa e natula totonu ʻo ʻenau faʻufaʻu fakafufuú pea naʻe ʻikai ke kākaaʻi ai ia. Naʻá ne tala ange tuʻo fā ki hono kau fakafepakí: “ʻOku ʻikai te u lava ke ʻalu hifo: koeʻumaʻa ke tuku ʻa e ngaue ʻi heʻeku liʻaki ke ʻalu hifo kiate kimoutolu?” Ko e ʻū feinga ʻa e ngaahi filí ke fakavaivaiʻi ʻa Nehemaiá naʻe ʻikai lava. Naʻe huʻufataha pē ʻene sió ki he ngāue langá.—Nehemaia 6:​1-4.

14. Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa Nehemaia ki hono kau tukuakiʻi loí?

14 Uá, naʻe tafoki ʻa e ngaahi fili ʻo Nehemaiá ʻo fakamafola ʻa e ngaahi lau loi, ʻo tukuakiʻi ai ʻa Nehemaia ʻokú ne “teu ke angatuʻu” kia Tuʻi ʻAtasease. Naʻe toe tala ange ai kia Nehemaia: ‘Tau fakakaukau fakataha.’ Naʻe toe fakafisingaʻi ia ʻe Nehemaia, he naʻá ne ʻiloʻi ʻa e taumuʻa ʻa hono ngaahi filí. Naʻe fakamatala ʻa Nehemaia: “Naʻa nau fai kotoa pe ke fakamanavasiʻi kimautolu, heʻenau pehe, ʻE vaivai ai ʻenau ala ki he ngaue, ʻo ʻikai fai.” Kae kehe, ʻi he taimi ko ení, naʻe fakaeʻa ai ʻe Nehemaia ʻa e loi ʻo e tukuakiʻi ʻa hono ngaahi filí, ʻo ne pehē: “ʻOku ʻikai ha meʻa pehe ʻo hange ko hoʻo lau, ka kuo ke faʻu ia mei ho loto oʻou.” ʻIkai ngata aí, naʻe hanga ʻa Nehemaia kia Sihova ki heʻene poupoú, ʻo ne lotu: “Ke pou muʻa hoku nima.” Naʻá ne falala ko e tokoni mai ʻa Sihová te ne malava ai ke taʻofi ʻa e faʻufaʻufono ko ení pea hoko atu ʻa e ngāue langá.​—Nehemaia 6:​5-9.

15. Ko e hā ʻa e faleʻi naʻe fai ʻe ha palōfita loi, pea ko e hā naʻe ʻikai tali ai ʻe Nehemaia ʻa e faleʻi ko iá?

15 Tolú, naʻe ngāueʻaki ʻe he ngaahi fili ʻo Nehemaiá ha tokotaha lavaki, ko e ʻIsileli ko Semaia, ke feinga ke ʻai ʻa Nehemaia ke ne maumauʻi ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá. Naʻe pehē ʻe Semaia kia Nehemaia: “Ta fetaulaki ki he fale ʻo Elohimi, ki he loto Temipale, pea ta tapuni ʻa e ngaahi matapa ʻo e Temipale: he ʻoku nau haʻu ke fakapoongi koe.” Naʻe tala ange ʻe Semaia ʻoku teu ke fakapoongi ʻa Nehemaia ka ʻe lava ke fakahaofi ʻene moʻuí ʻaki ʻene toitoi ʻi he temipalé. Kae kehe, ko Nehemaiá naʻe ʻikai ko ha taulaʻeiki. Te ne angahala ia ʻi haʻane toitoi ʻi he fale ʻo e ʻOtuá. Te ne maumauʻi ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá ʻi haʻane feinga ke fakahaofi ʻene moʻuí? Naʻe tali ange ʻe Nehemaia: “Pea ko hai ha taha hange ko au te ne hu ki he Temipale, ʻo moʻui? ʻE ʻikai te u hu.” Ko e hā ne ʻikai tō ai ʻa Nehemaia ʻi he tauhele naʻe teu kiate iá? Koeʻuhí naʻá ne ʻiloʻi neongo ko Semaiá ko ha kaungā ʻIsileli, “ʻoku ʻikai ko e ʻOtua kuo fekau ia.” Ko hono moʻoní, heʻikai ʻaupito faleʻi ia ʻe ha palōfita moʻoni ke ne maumauʻi ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá. Naʻe toe hoko ai pē, naʻe ʻikai tuku ʻe Nehemaia ke ikunaʻi ia ʻe he kau fakafepaki koví. Taimi nounou mei ai naʻe lava ai ke ne pehē: “Naʻe fakaʻosi ʻa e ʻa ʻi hono ʻaho uofulu ma nima ʻo Eluli: ko hono ʻaho nimangofulu ma ua ia.”—Nehemaia 6:​10-15; Nomipa 1:51; 18:7.

16. (a) ʻOku totonu ke fēfē ʻetau feangainga mo e ngaahi kaumeʻa loí, kau tukuaki loí mo e fanga tokoua loí? (e) ʻOku anga-fēfē hoʻo fakahāhā ʻokú ke fakafisi ke fakavaivai ʻa hoʻo tuí ʻi ʻapi, ʻi he ʻapiakó, pe ʻi he ngāueʻangá?

16 Hangē ko Nehemaiá, ko kitautolu foki te tau fehangahangai nai mo ha kau fakafepaki ʻi ha founga ko e ngaahi kaumeʻa loi, kau tukuaki loi mo e fanga tokoua loi. ʻE fakaafeʻi nai kitautolu ʻe ha niʻihi ke tau fakavaivai, hangē ko e laú. Te nau feinga nai ke tau tui tokua kapau te tau holoki siʻi hifo ʻetau tauhi faivelenga kia Sihová, te tau lava ʻi he taimi tatau ke tuli ki ha ngaahi taumuʻa fakamāmani. Kae kehe, koeʻuhi ʻoku muʻomuʻa ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku tau fakafisi ai ke fakavaivai. (Mātiu 6:​33; Luke 9:​57-​62) ʻOku toe fakamafola ʻe he kau fakafepakí ʻa e ngaahi tukuakiʻi loi ʻo kitautolu. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku tukuakiʻi ai ko kitautolú ʻoku tau hoko ko ha fakamanamana ki he puleʻangá, ʻo hangē pē ko hono tukuakiʻi ʻa Nehemaia naʻá ne angatuʻu ki he tuʻí. Ko e ngaahi tukuakiʻi ʻe niʻihi kuo fakahalaki lavameʻa ia ʻi he ngaahi fakamaauʻangá. Ka ko e hā pē ʻa e olá ʻi he ngaahi tuʻunga tāutahá, ʻoku tau lotu ʻi he tuipau ʻe tataki ʻe Sihova ʻa e ngaahi meʻá ʻo fakatatau ki hono finangaló. (Filipai 1:7) ʻE lava ke toe haʻu ʻa e fakafepakí mei he faʻahinga ʻoku nau fakangalingali ʻoku nau tauhi kia Sihova. Hangē pē ko e feinga ko ia ʻa ha kaungā Siu ke fakalotoʻi ʻa Nehemaia ke ne maumauʻi ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá ke fakahaofi ai ʻene moʻuí, ʻoku pehē pē ʻa e feinga nai ʻa e Kau Fakamoʻoni ki muʻa ka kuo nau tafoki mei he moʻoní, ke tākiekina kitautolu ke tau fakavaivai ʻi ha faʻahinga founga. Kae kehe, ʻoku tau talitekeʻi ʻa e kau tafoki mei he moʻoní koeʻuhi ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku fakahaofi ʻetau moʻuí, ʻikai ʻi hono maumauʻi ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá, ka ʻi hono tauhi iá! (1 Sione 4:1) ʻIo, ʻi he tokoni ʻa Sihová ʻe lava ke tau ikunaʻi ai ha faʻahinga kovi pē.

Vahevahe Atu ʻa e Ongoongo Leleí Neongo ʻa e Fehangahangai mo e Koví

17, 18. (a) Ko e hā ʻoku feinga ʻa Sētane mo ʻene kau fakafofongá ke lavaʻí? (e) Ko e hā ʻokú ke fakapapauʻi ke faí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

17 ʻOku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e fanga tokoua pani ʻo Kalaisí: “Naʻa nau ikuna [ʻa Sētane] ko e meʻa ʻi he . . . lea ʻo e fakamoʻoni naʻa nau fai.” (Fakahā 12:11) Ko ia ai, ʻoku ʻi ai ha fekauʻaki hangatonu ʻi he vahaʻa ʻo hono ikunaʻi ʻo Sētane—ko e tupuʻanga ʻo e koví—mo hono malangaʻi ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. Tā neʻineʻi ke ʻohofi taʻetuku ʻe Sētane fakatouʻosi ʻa e toenga ʻo e kau paní mo e “fuʻu kakai lahi” ʻaki hono langaʻi ʻa e fakafepakí!—Fakahā 7:9; 12:17.

18 Hangē ko ia kuo tau sio ki aí, ʻoku lava ke hoko mai ʻa e fakafepakí ʻi he founga ʻo e ngaahi ʻohofi fakaelea pe ngaahi fakamanamana ʻo e fakamālohi fakaesino, pe ʻi he ngaahi founga olopoto ange. Kae kehe, ko e taumuʻa ʻa Sētané ʻoku tatau maʻu ai pē—ke taʻofi ʻa e ngāue fakamalangá. Kae kehe, te ne taʻelavameʻa ʻaupito koeʻuhi ko e faʻifaʻitaki kia Nehemaia ʻo e kuonga muʻá, ko e kakai ʻa e ʻOtuá ʻoku nau fakapapauʻi ke “ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei.” Te nau fai pehē ʻaki ʻa e hokohoko atu hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí kae ʻoua kuo folofola mai ʻa Sihova ko e ngāué kuo lava!—Maake 13:10; Loma 8:​31; Filipai 1:​27, 28.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ki he puipuituʻa ʻo e ngaahi meʻa ko ia naʻe hokó, lau ʻa e Nehemaia 1:​1-4; 2:​1-6, 9-​20; 4:​1-​23; 6:​1-​15.

ʻOkú Ke Manatuʻi?

• Ko e hā ʻa e fakafepaki naʻe fehangahangai mo e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he kuohilí mo ia ʻoku fehangahangai mo e kau Kalisitiane he ʻaho ní?

• Ko e hā ʻa e taumuʻa tefito ʻa e ngaahi fili ʻo Nehemaiá, pea ko e hā ʻa e taumuʻa ʻa e ngaahi fili ʻo e ʻOtuá he ʻaho ní?

• Ko kitautolu he ʻaho ní ʻoku anga-fēfē ʻetau hanganaki ikuna ʻa e koví ʻaki ʻa e leleí?

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 29]

Ngaahi Lēsoni ʻOku Maʻu ʻi he Tohi Nehemaiá

ʻOku fehangahangai ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá mo e

• manuki

• ngaahi fakamanamana

• kākā

ʻOku ngāueʻaki ʻa e kākaá ʻe he

• ngaahi kaumeʻa loi

• kau tukuaki loi

• fanga tokoua loi

Ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻoku nau ikunaʻi ʻa e koví ʻaki ʻa e

• pīkitai ki heʻenau ngāue kuo tuku mai ʻe he ʻOtuá

[Fakatātā ʻi he peesi 27]

Ko Nehemaia mo hono kaungāngāué naʻa nau toe langa ʻa e ʻā ʻo Selusalemá neongo ʻa e fakatanga kakahá

[Fakatātā ʻi he peesi 31]

Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku nau malangaʻi taʻemanavahē ʻa e ongoongo leleí

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share