‘Haʻu mo e ʻŪ Takainga Tohí, Tautautefito ki he Ngaahi Tohi Kiliʻi Manú’
ʻI HE lea ʻi ʻolungá, ne ekinaki ai e ʻapositolo ko Paulá ki hono kaungā misinale ko Tīmoté ke ne haʻu mo ha fakamatala kuo tohi. Ko e hā e ngaahi faʻahinga takainga tohi mo e tohi kiliʻimanu ne ʻuhinga ki ai ʻa Paulá? Ko e hā naʻá ne ʻai ia ke ne leaʻaki ení? Pea ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he kole ko ení?
ʻI he vaeuaʻanga ʻo e ʻuluaki senituli T.S. ʻi he taimi ne tohi ai ʻe Paula e leá ni, ne vahevahe ai e tohi ʻe 39 ʻo e Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Hepeluú ki he tohi ʻe 22 pe 24, ko e lahi taha aí ʻoku ngalingali ne ʻi he ʻū takainga tohi mavahe. Naʻe fakahaaʻi ʻe Palōfesa Alan Millard ko e ʻū takainga tohi ko ení, neongo ne mamafa hono totongí, ne “ʻikai . . . ke taʻealamaʻu ia ʻe he faʻahinga naʻe koloaʻiá.” Ko e niʻihi ne nau maʻu ia ʻo ʻikai siʻi hifo he tahá. Ko e fakatātaá, ko e ʻiunoke ʻItiopeá ne ʻi ai ʻene takainga tohi heʻene salioté pea naʻá ne “lau ʻa e tohi ʻa e Palofita ko Aisea.” Ko e ‘minisitā ia ʻa Kanetake ko e kuini ʻo e kakai ʻItiopeá, pea aʻana ʻa e tauhi o ʻene koloá kotoa.’ ʻOku pau pē naʻá ne koloaʻia feʻunga ke ne maʻu ʻa e konga ʻo e Tohi Tapú.—Ng. 8:27, 28.
ʻI heʻene kole kia Tīmoté, ne tohi ʻa Paula: ‘Ka ke ka haʻu leva, peá ke haʻu koe mo hoku pulupulu naʻá ku tuku ʻia Kaʻapo ʻi Taloasí. Pea ʻoua muʻa naʻa ngalo ʻeku ʻū takainga tohí, tautautefito ki heʻeku ngaahi tohi kiliʻi manú.’ (2 Tim. 4:13, Ko e Taulua) ʻOku fakahuʻunga heni ne maʻu ʻe Paula ha ʻū tohi. ʻI he ʻū tohi kotoa ne ʻi heʻene laipelí ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ne mahuʻinga taha kiate iá. Fekauʻaki mo e kupuʻi lea “ngaahi tohi kiliʻi manu” he vēsí ni, ne fakahaaʻi ʻe he mataotao Tohi Tapu ko A. T. Robertson: “Ko e ʻū tohí ni ʻoku tautefito e ngalingali ko e tatau ia ʻo e ʻū tohi Fuakava Motuʻá, ko e tohi kiliʻimanú ne totongi mamafa ange ia he pepailó.” Mei heʻene talavoú ʻo faai mai ai, ko Paulá ne ‘ako ʻi he vaʻe ʻo Kamelielí,’ ʻa ia naʻá ne akoʻi e Lao ʻa Mōsesé pea ne hakeakiʻi ia ʻe he kakaí kotoa. Ko ia ʻoku mahinongofua ʻa e pau ne maʻu ʻe Paula e ʻū tatau fakafoʻituitui ʻo e ʻū takainga tohi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá.—Ng. 5:34; 22:3.
Ngāueʻaki ʻe he Kau Kalisitiané ʻa e ʻŪ Takainga Tohí
Kae kehe, ko e faʻahinga ne nau maʻu e ʻū takainga tohi ʻo e Tohi Tapú ne nau maʻu e monū. Ne anga-fēfē leva ʻa e ngāueʻaongaʻaki ʻe he tokolahi taha ʻo e kau Kalisitiane he ʻaho ko iá e Folofola ʻa e ʻOtuá? Ko e tohi ki muʻa ange ʻa Paula kia Tīmoté ʻoku ʻomai ai kia kitautolu ha tokoni. Naʻá ne tohi: ‘Nofo ki he lau lesoní [‘lautohi ʻi he ʻao ʻo e kakaí,’ NW], kaeʻoua ke u ʻalu atu.’ (1 Tim. 4:13) Ko e lautohi he ʻao ʻo e kakaí ko ha konga ia ʻo e polokalama he fakataha ʻa e ʻū fakatahaʻanga faka-Kalisitiané, ko ha tōʻonga tukufakaholo he haʻohaʻonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá talu mei he taimi ʻo Mōsesé.—Ng. 13:15; 15:21; 2 Kol. 3:15.
ʻI he tuʻunga ko ha mātuʻá, ne pau kia Tīmote ke ne “nofo” ki he lautohi leʻo-lahí, ʻa ia ʻe maʻu ʻaonga mei ai e faʻahinga ne ʻikai te nau maʻu haʻanau tatau ʻo e Tohi Tapú. Ko e moʻoni, lolotonga e lau ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá he ʻao ʻo e kakaí, naʻe fanongo tokanga ki ai e tokotaha kotoa koeʻuhi ke ʻoua naʻa tō ha foʻi lea, pea ko e mātuʻá mo e fānaú ʻoku pau naʻa nau talanoa ʻi ʻapi ki he meʻa ne lau ʻi he fakatahá.
Ko e Takainga Tohi Tahi Mate ʻiloa ʻo e tohi ʻa ʻAiseá ʻoku meimei fute ʻe 24 (mita ʻe 7.3) ʻa hono lōloá. ʻI he ʻi ai ha ongo meʻa puke he ngataʻanga taki taha pea faʻa ʻi ai hono takafi ke maluʻiʻakí, ne pau ke mamafa ha takainga tohi. Ngalingali ko e tokolahi taha e kau Kalisitiané ne ʻikai lava ke nau ʻave ha ʻū takainga tohi lahi ʻi he malangá. Neongo kapau ne maʻu ʻe Paula ha ʻū takainga tohi ʻo e Tohi Tapú ke ngāueʻaki fakafoʻituitui, ʻoku ngalingali ne ʻikai lava ke ne ʻave heʻene fonongá e ʻū takainga tohi kotoa naʻá ne maʻú. ʻOku hā mahino naʻá ne tuku ha niʻihi ʻi hono kaumeʻa ko Kaʻapó ʻi Taloasi.
Ko e Hā ʻOku Lava Ke Tau Ako mei he Faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paulá?
ʻI he ki muʻa pē ke fai ʻene kolé, ko Paulá ne tuku pilīsone ʻi Loma ko hono tuʻo uá ia, naʻá ne tohi: “Kuo u tau ʻa e tau lelei, kuo u lavaʻi ʻa e fakapuepue . . . Hili ʻeni kuo tuku tauhi maʻaku ʻa e pale ʻo e maʻoniʻoni.” (2 Tim. 4:7, 8) ʻOku ngalingali naʻá ne tohi e leá ni ʻi he 65 T.S. nai lolotonga e fakatanga naʻe fai ʻe Neló. ʻI he taimi ko ení ne faingataʻa ʻaupito e nofo pilīsoné. Ko hono moʻoní, naʻá ne ʻiloʻi ko hono tāmateʻí ne tuʻunuku mai. (2 Tim. 1:16; 4:6) ʻOku mahinongofua hono fakahaaʻi ʻe Paula e holi fakamātoato ke maʻu ʻene ʻū takainga tohí. Neongo naʻá ne tuipau kuó ne lavaʻi e tau ʻo e tau leleí, naʻá ne fakaʻamu ke hokohoko atu hono ʻai ia tonu ke ne mālohí ʻaki hono ako e Folofola ʻa e ʻOtuá.
ʻOku ngalingali ne kei ʻi ʻEfesō ʻa Tīmote he taimi naʻá ne maʻu ai e kole ʻa Paulá. (1 Tim. 1:3) Mei ʻEfesō ki Loma fou ʻi Taloasí ʻoku fakafuofua ko e maile nai ia ʻe 1,000 (kilomita ʻe 1,600). ʻI he tohi tatau, ne ekinaki ai ʻa Paula kia Tīmote: “Feinga pe ke ke haʻu ʻi he teʻeki ke hoko ʻa e momoko.” (2 Tim. 4:21) ʻOku ʻikai fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú pe ne maʻu ʻe Tīmote ha vaka ke aʻu ai ki Loma he taimi ne fiemaʻu ʻe Paulá.
Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he kole ʻe Paula e ‘ʻū takainga tohí, tautautefito ki heʻene ngaahi tohi kiliʻi manú’? Naʻá ne tauhi maʻu ha holi ki he Folofola ʻa e ʻOtuá lolotonga e taimi fakamamahi taha ko eni heʻene moʻuí. ʻIkai ʻokú ke sio ki he meʻá ni ko ha fakapulipuli ia ʻo ʻene mālohi fakalaumālie mo longomoʻui maʻu peé pehē ki heʻene hoko ko ha matavai ʻo e fakalototoʻá ki he tokolahi?
ʻI he ʻahó ni, he faitāpuekina ē ko kitautolu kapau ʻoku tau maʻu haʻatau tatau ʻo e Tohi Tapú kakato! Ko e niʻihi ʻo kitautolu ʻoku aʻu ʻo tau maʻu hano ngaahi tatau mo e pulusinga. ʻI he hangē ko Paulá, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻai ke tupulaki ha vēkeveke ke maʻu ha mahino lahi ange ki he Tohi Tapú. ʻI he tohi fakamānavaʻi ʻe 14 ne maʻu monū ai ʻa Paula ke ne tohí, ko ʻene tohi hono ua kia Tīmoté e tohi fakamuimui tahá. Ko ʻene kole fakafoʻituituí ʻoku ʻasi ia he ofi ke ngata e tohí. Ko hono moʻoní, ko e kōlenga ʻa Paula kia Tīmote ke ‘haʻu mo e ʻū takainga tohí, tautautefito ki he ngaahi tohi kiliʻi manú,’ ʻa e taha ʻo ʻene fakaʻamu fakaʻosi kuo lēkōtí.
Ko hoʻo holi vēkeveké ia ke lavaʻi e tau ʻa e tau lelei ʻo e tuí, ʻo hangē ko ia ko Paulá? ʻOkú ke loto ke tauhi koe ke ke longomoʻui fakalaumālie pea teuteu ke kau ʻi he ngāue faifakamoʻoní he lōloa ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻEikí ke tau hokohoko atu aí? Ko e hā leva ʻoku ʻikai fai ai e meʻa ne fakalototoʻaʻi ʻe Paula e kau Kalisitiané ke nau faí? “Lamalama kiate koe mo e meʻa ʻoku ke akoʻaki” ʻaki e vēkeveke mo e ako hokohoko e Tohi Tapú, ʻa ia ʻoku ala maʻu he taimí ni ʻe he kakai tokolahi ʻi ha toe taimi ʻi he faʻunga ʻoku maʻungofua ange ia ʻi he ʻū takainga tohí.—1 Tim. 4:16.
[Mape/Fakatātā ʻi he peesi 18, 19]
(Ki he fakamatala kakato, sio ki he tohí)
ʻEfesō
Taloasi
Loma