“Monuʻia ʻi he Meʻa ʻOku Ke Fou Ai”—Anga-Fēfē?
“MONUʻIA”—ko ha foʻi lea ia ʻokú ne puke ʻa e tokangá! Kuo feinga mālohi ʻa e niʻihi ʻi he pisinisí pea kuo nau maʻu e monūʻia lahi ʻi he hoko ʻo koloaʻia mo ʻiloa. Kuo fakaʻānaua ʻa e niʻihi ki he monūʻiá ka kuo nau aʻusia ʻa e taʻelavameʻa fakaʻaufuli.
ʻI ha tuʻunga lahi, ko e monūʻiá ʻoku fakatuʻunga ia ʻi he meʻa ʻoku fakahangataha ki ai ʻa hoʻo moʻuí. Ko e ongo meʻa mahuʻinga tefito kehé ko e anga hoʻo ngāueʻaki ho taimí mo e iví pe ʻokú ke fakahaaʻi nai ha tamuʻomuʻa.
Kuo ʻiloʻi ʻe he kau Kalisitiane tokolahi ko e kau kakato ʻi he ngāue fakafaifekaú kuo nau maʻu ai ʻa e fiemālie lahi. Ko hono ʻai ko ha ngāue tuʻumaʻu ʻa e ngāue taimi-kakató kuo tokoniʻi tatau ai ʻa e iiki mo e lalahi ke nau monūʻia. Neongo ia, ʻoku ongoʻi nai ʻe he niʻihi ko e ngāue fakafaifekaú ʻoku kiʻi fakapipiko pea ʻai ia ke fika ua ʻi heʻenau moʻuí ʻi heʻenau tuli ki he ngaahi taumuʻa kehe. Ko e hā nai ʻoku hoko ai ení? Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke fakaʻehiʻehi ai mei he mole hoʻo vakai ki he meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní? Pea ʻe lava fēfē ke ke “monuʻia ʻi he meʻa ʻoku ke fou ai”?—Sios. 1:8.
Ngaahi Ngāue mo e Vaʻinga he Tuku ʻa e Akó
Ko e toʻutupu Kalisitiané ʻoku fiemaʻu ke nau tauhi maʻu ʻa e mafamafatatau totonu ʻi he tauhi ki he ʻOtua moʻoní mo e kau ʻi he ngaahi ngāue kehé. Ko e faʻahinga ʻoku fai peheé ʻoku nau huʻu atu ki he monūʻia ʻi he moʻuí pea ʻoku nau tuha mo e fakaongoongolelei loto-māfana.
Neongo ia, ko e fānau Kalisitiane ʻe niʻihi, ʻoku nau kau lahi ki he ngaahi ngāue mo e vaʻinga ʻi he tuku ʻa e akó. Ko e ngaahi ngāue ko iá ʻoku ʻikai nai ke kovi ia. Kae kehe, ko e fānau Kalisitiané ʻoku totonu ke nau ʻeke hifo kia kinautolu: ‘Ko e hā e lahi ʻo hoku taimí ʻoku fiemaʻu nai ki he ngaahi ngāue ko iá? Fēfē ʻa e feohí? Ko e hā e fakakaukau mai ʻa e kakaí kiate au ʻi he taimi ʻoku ou kau ai ʻi he ngaahi ngāue ko iá? Pea ko e hā nai ʻe hoko ko e meʻa ia ʻoku tokangataha ki ai ʻeku moʻuí?’ Ngalingali ʻokú ke ʻiloʻi ʻe lava ke hoko ha taha ʻo maʻunimā ʻi he ngaahi ngāue ko iá ʻo siʻi ai e taimi pe ivi ki hono tauhi maʻu ha vahaʻangatae mo e ʻOtuá. ʻOku lava leva ke ke sio ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa ke fakamuʻomuʻá.—Ef. 5:15-17.
Fakakaukau angé ki he tuʻunga ʻo Vikitaá.a ʻOkú ne fakamatala: “ʻI heʻeku taʻu 12, naʻá ku kau ai ki ha kalapu volipolo. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻá ku ikuna ai e ngaahi pale mo e ngaahi monū lahi. Naʻá ku maʻu ha faingamālie ke hoko ko ha sitā.” ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe hoko ai ʻo hohaʻa ʻa Vikitā fekauʻaki mo e ola ʻe hoko ki hono tuʻunga fakalaumālié heʻene tuli ki he sipotí. ʻI he ʻaho ʻe taha, naʻá ne mohe ai he lolotonga ʻene feinga ke lau ʻa e Tohi Tapú. Pehē foki, naʻá ne ʻiloʻi naʻe ʻikai te ne fuʻu fiefia ʻi he ngāue fakafaifekaú. “Ne kaihaʻasi meiate au ʻe he sipotí ʻa hoku iví, pea naʻe vave ʻeku ʻiloʻi naʻe toe kaihaʻasi ai meiate au ʻa ʻeku faivelenga fakalaumālié. Naʻá ku ʻiloʻi ne ʻikai te u fai e meʻa kotoa naʻá ku malavá.”
Ako Māʻolunga Ange
ʻOku maʻu ʻe ha Kalisitiane ha fatongia Fakatohitapu ke tokangaʻi ʻa hono fāmilí, pea ʻoku kau ai ʻa e tokonaki ki heʻenau ngaahi fiemaʻu fakamatelié. (1 Tim. 5:8) Neongo ia, ʻoku fiemaʻu moʻoni heni ha mataʻitohi mei ha ʻapiako pe ko ha ʻunivēsiti?
ʻE lelei ke fakakaukau ki he ola ʻe lava ke hoko ki hoto vahaʻangatae mo Sihová ʻi he tuli ki he ako māʻolunga angé. Tau fakatātaaʻi eni ʻaki ʻa e fakakaukau ki ha fakatātā Fakatohitapu.
Ko Paluki ʻa e sekelitali ʻa e palōfita ko Selemaiá. ʻI he taimi ʻe taha, ʻi he ʻikai ke tokangataha ki he ngaahi monū naʻá ne maʻu ʻi he tauhi kia Sihová, naʻe hoko ai ʻa Paluki ʻo sio tuʻunga. Naʻe fakatokangaʻi eni ʻe Sihova pea fakafou ʻia Selemaia naʻá ne fakatokanga ai kiate ia: “ʻOku ke kumi koā maʻau ha ngaahi meʻa lalahi? ʻOua ʻe kumi.”—Sel. 45:5.
Ko e hā e “ngaahi meʻa lalahi” ne hanganaki kumi ki ai ʻa Palukí? Naʻe fakataueleʻi nai ia ke ne ʻai ke ʻiloa hono hingoá ʻi he fokotuʻutuʻu faka-Siú. Pe ko e ngaahi meʻa lalahí ʻoku lava ke pehē ko e tuʻumālie fakamatelie. ʻI ha tuʻunga pē, ne mole meiate ia ʻene vakai ki he ngaahi meʻa lelei lahi angé, ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻoku mahuʻinga fakalaumālié. (Fili. 1:10) Neongo ia, ʻoku hā mahino naʻe fanongo ʻa Paluki ki he fakatokanga ʻa Sihova fakafou ʻia Selemaiá pea naʻá ne maʻu ai ʻene moʻuí ko ha koloa vete.—Sel. 43:6.
Ko e hā ʻoku lava ke tau maʻu mei he talanoa ko ení? Ko e akonaki naʻe maʻu ʻe Palukí ʻoku fakahaaʻi ai ne ʻi ai e meʻa naʻe fehālaaki. Naʻá ne kumi ʻa e ngaahi meʻa lalahi maʻana. Kapau ʻokú ke maʻu ha koloa ke tauhi ʻaki koe, ʻoku fiemaʻu moʻoni ke ke fakamoleki e taimi, paʻanga mo e feinga ki he ako lahi angé ke lavaʻi pē ai e ngaahi taumuʻa fakafoʻituituí pe ko e ngaahi taumuʻa ko ia ʻa hoʻo ongo mātuʻá pe ko e kāinga kehé?
Fakakaukau angé kia Kēkosi, ko ha tokotaha faʻu polokalama komipiuta. ʻI hono fakalotoʻi ʻe hono kaungāngāué, naʻá ne tali ha koosi ako fakalahi ki ha ako makehe. Naʻe vave ʻa e ʻikai hano taimi ʻe toe ki he ngaahi ngāue fakalaumālié. ʻOkú ne manatu: “Naʻá ku toutou ongoʻi hohaʻa. Naʻe fakahohaʻasi au ʻe hoku konisēnisí koeʻuhí naʻe ʻikai lava ke u aʻusia e ngaahi taumuʻa fakalaumālie naʻá ku fokotuʻu maʻakú.”
Nōfoʻi ʻi Heʻete Ngāué
ʻOku fakaʻaiʻai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá e kau Kalisitiane moʻoní ke nau hoko ʻo ngāue mālohi pea ke nau hoko ko e kau ngāue mo e kau pule ngāue fua fatongia. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻIlonga ha meʻa te mou fai, ngaue fie ngaue ki ai, he ko e ngaue ki he ʻEiki, ʻo ʻikai ki he kakai.” (Kol. 3:22, 23) Kae kehe, lolotonga ʻoku ala fakaongoongoleleiʻi ʻa e ngāue mālohí, ʻoku fiemaʻu ʻa e meʻa lahi ange—ko ha vahaʻangatae lelei mo hotau Tokotaha-Fakatupú. (Koh. 12:13) Kapau kuo hoko ha Kalisitiane ʻo nōfoʻi ʻi heʻene ngāue fakamāmaní, ʻe lavangofua ke tekeʻi ʻa e ngaahi ngāue fakalaumālié ke fika ua.
Ko e hoko ʻo nōfoʻi ʻi ha ngāue fakamāmaní ʻe lava ke kaihaʻasi ai mei ha Kalisitiane ʻa e ivi ʻoku fiemaʻu ke tauhi maʻu ai ʻa ʻene mafamafatatau fakalaumālié tonu pea ke tokoniʻi ʻa hono fāmilí. Naʻe fakahaaʻi ʻe Tuʻi Solomone ko ha “falukunga ʻe ua” ʻo e ngāue mālohí ʻoku faʻa ʻalu fakataha ia mo e “kai matangi.” Kapau ʻoku kau tōtuʻa ha Kalisitiane ʻi ha ngāue fakamāmani, ʻe lava ke iku ia ki heʻene maʻu ha loto-mafasia fuoloa mo lahi. Ko ha tokotaha pehē ʻoku lava ke aʻu ʻo ne hoko ʻo pōpula ki ha ngāue ʻo aʻu ki he tuʻunga ko ʻene hokosia ha ongosia lahi fakaʻulia. Kapau ko ia, ʻe lava moʻoni ke ne “fiefia . . . mo ʻene ʻilo lelei ʻi heʻene ngaahi ngaue kehekehe”? (Koh. 3:12, 13; 4:6) Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga angé, te ne maʻu ha mālohi fakaesino mo fakaeongo feʻunga ke fakahokoʻaki hono ngaahi fatongia ʻi he fāmilí pea ke kau ʻi he ngaahi ngāue fakalaumālié?
Ko Iānusi, ʻa ia ʻoku nofo ʻi ʻIulope Hahake, naʻá ne nōfoʻi ʻi haʻane pisinisi ngoue. ʻOkú ne manatu: “Naʻe leleiʻia ʻa e kakai ʻo e māmaní ʻiate au koeʻuhí naʻá ku mātuʻaki lava ke fai e ngāué pea malava ke ʻosiki ʻa e ngāue taki taha ne vaheʻi maí. Ka naʻe uesia ʻa hoku tuʻunga fakalaumālié, pea naʻe tuku ʻeku kau ʻi he ngāue fakamalangá. Naʻe vave ʻa e tuku ʻeku maʻu ʻa e ngaahi fakatahá. Naʻá ku hoko ʻo fuʻu pōlepole ʻou liʻaki ʻa e faleʻi mei he kau mātuʻá peá u mavahe ai mei he fakatahaʻangá.”
ʻE Lava Ke Ke ʻAi ke Monūʻia Hoʻo Moʻuí
Kuo tau lāulea ki he tafaʻaki ʻe tolu ʻa ia ʻe hoko nai ʻo kau lahi ki ai ha Kalisitiane pea vaivai ai ʻa hono tuʻunga fakalaumālié. ʻOkú ke kau ʻi ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ení? Kapau ko ia, ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi konga Tohi Tapu mo e fakamatala hokó ʻe tokoniʻi nai ai koe ke ke fakapapauʻi pe ʻokú ke ʻi he hala moʻoni ki he monūʻiá.
Ngaahi ngāue mo e vaʻinga he tuku ʻa e akó: Ko e hā hono lahi hoʻo nōfoʻi ʻi he ngaahi ngāue peheé? ʻOku keina ʻe he ngaahi meʻá ni ʻa e taimi naʻá ke vaheʻi ki muʻa ki he ngaahi ngāue fakalaumālié? ʻOkú ke ʻiloʻi ko e feohi mo ho kaungātuí ʻoku siʻi ʻene fakamānakó? Kapau ko ia, fēfē ke ke faʻifaʻitaki kia Tuʻi Tēvita ʻa ia naʻá ne kōlenga kia Sihova: “Fakailo mai kiate au ae hala aia oku totonu keu alu ai.”—Sāme 143:8, PM.
Naʻe tokoniʻi ʻe ha ʻovasia fefonongaʻaki ʻa Vikitā, ʻa ia ne lave ki ai ki muʻá. Naʻe fakamatala ange ʻa e ʻovasiá kiate ia: “ʻOkú ke vēkeveke talanoa fekauʻaki mo hoʻo ngāue tuʻumaʻu ʻi he volipoló.” “Naʻe ueʻi au ʻe he lea ko iá,” ko e lau ia ʻa Vikitaá. “Naʻá ku ʻiloʻi kuó u fuʻu hē mamaʻo. ʻIkai fuoloa, naʻá ku mavahe mei he feohi mo e ngaahi kaumeʻa ʻi he māmaní he kalapú pea kumi ʻa e ngaahi kaumeʻa ʻi he fakatahaʻangá.” ʻI he ʻahó ni, ʻoku tauhi faivelenga ʻa Vikitā kia Sihova ʻi heʻene fakatahaʻangá. ʻOkú ne fokotuʻu mai: “ʻEke ki ho ngaahi kaumeʻá, ko hoʻo ongo mātuʻá, pe ko e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá pe ʻoku nau sio ʻoku tohoakiʻi koe ʻe hoʻo ngaahi ngāue fakaakó ke ke ofi ange kia Sihova pe mamaʻo meiate ia.”
Ko e hā ʻoku ʻikai ai fakahaaʻi ki he kau mātuʻa ʻi hoʻo fakatahaʻangá te ke saiʻia ke kakapa atu ki he ngaahi monū lahi ange ʻi he tauhi ki he ʻOtuá? ʻE lava ke ke poupouʻi ʻa e kau taʻumotuʻa ʻoku nau fiemaʻu ha feohi pe ko ha tokoní, mahalo pē ʻi he tokoni ki he fai ʻo ʻenau fakataú pe ko e ngaahi ngāue ʻi honau ʻapí? Tatau ai pē pe ko e hā ho taʻumotuʻá, te ke malava nai ke kau ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató, ʻo vahevahe ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku makatuʻunga ai hoʻo fiefiá.
Ako māʻolunga ange: Naʻe fakatokanga ʻa Sīsū fekauʻaki mo e ‘tuli pē ki he ongoongo ʻoʻoú.’ (Sione 7:18) Ko e hā pē hoʻo fili ki he lahi ʻo e ako fakamāmani te ke maʻú, kuó ke “sivi ʻo ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻoku lelei lahi”?—Fili. 1:9, 10.
Ko Kēkosi, ʻa e tokotaha faʻu polokalama fakakomipiutá, naʻá ne fai ha ngaahi liliu ʻi heʻene moʻuí. Naʻá ne pehē: “ʻI he fakakaukau fakamātoato ki he faleʻi ʻa e kau mātuʻá, naʻá ku fakafaingofuaʻi ai ʻeku moʻuí. Naʻá ku ʻiloʻi naʻe ʻikai fiemaʻu ke u fakalahi ʻa ʻeku ako fakamāmaní. ʻE kaihaʻasi ai pē meiate au ʻa hoku taimí mo e iví.” Naʻe hoko ʻa Kēkosi ʻo kau lahi ange ʻi he ngaahi ngāue ʻa e fakatahaʻangá. ʻI ha taimi, naʻá ne maʻu tohi fakamoʻoni ako ai mei he meʻa ʻoku ui he taimí ni ko e Ako Tohi Tapu Maʻá e Fanga Tokoua Teʻeki Malí. ʻIo, naʻá ne ‘lamalama ʻa e faingamalié’ ke fakalahi ai ʻa ʻene ako fakaʻotuá.—Ef. 5:16.
Ngāue fakamāmaní: Kuó ke hoko ʻo mātuʻaki nōfoʻi ʻi hoʻo ngāué ʻo tekeʻi ai ki tafaʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié? ʻOkú ke vaheʻi ʻa e taimi feʻunga ke fetuʻutaki ai mo ho fāmilí? Pea ʻi he fakatahaʻangá, ʻokú ke fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga ʻo hoʻo ngaahi konga kuo vaheʻi atú? Fēfē ʻa e kau ʻi he fetalanoaʻaki fakatupu langa hake mo e niʻihi kehé? “Ke ke manavahe ki he Otua, bea ke fai ki he ene gaahi fekau,” pea te ke maʻu ai ʻa e tāpuaki fakakoloa ʻa Sihová pea ‘fakafiefiaʻi ho lotó i he lelei o hoʻo gaué.’—Koh. 2:24, PM; 12:13, PM.
Ko Iānusi, naʻe lave ki ai ki muʻá, naʻe ʻikai te ne lavaʻi ha monūʻia lahi ʻi heʻene pisinisi ngoué; ʻi hono kehé naʻá ne taʻelavameʻa. ʻI he ʻikai ha paʻanga hū mai pea lahi hono moʻuá, naʻá ne hanga kia Sihova. Naʻe fokotuʻutuʻu maau ʻe Iānusi ʻene ngaahi meʻá pea ʻokú ne ngāue he taimí ni ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu pea ko ha mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá. ʻOkú ne pehē: “ʻI he taimi ʻoku ou fiemālie ai he ngaahi meʻa tefitó, pea ʻi he taimi tatau, ʻoku ou foaki atu ai au fakalaumālié, ʻoku ou maʻu ai ʻa e nonga mo ha loto-fiemālie.”—Fili. 4:6, 7.
Vaheʻi ha taimi ke fakafuofuaʻi faitotonu ai hoʻo ngaahi taumuʻá mo e ngaahi meʻa ʻokú ke fakamuʻomuʻá. Ko e tauhi kia Sihová ko ha ʻalunga ia ki he monūʻia tuʻuloa. ʻAi ko e meʻa tefito ia ʻi hoʻo moʻuí.
ʻE pau nai ke ke fai ha ngaahi feʻunuʻaki, naʻa mo hono fakangata ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fiemaʻú koeʻuhi ke fakamoʻoniʻi ai ʻiate koe “ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua, ʻa e meʻa ʻoku lelei, ʻa e meʻa te ne hōifua ai, ʻa e meʻa ʻoku haohaoa.” (Loma 12:2) Ka ʻe lava ke ke “monuʻia ʻi he meʻa ʻoku ke fou ai” ʻaki ʻa e tauhi ʻaufuatō kiate ia.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 31]
ʻE Lava Fēfē Ke Ke Monūʻia ʻi he Meʻa ʻOkú Ke Fou Aí?
ʻI he lahi fau e ngaahi meʻa ʻoku lava ke nau fakahohaʻasi hoʻo tokangá, ʻe lava fēfē ke ke fakaʻehiʻehi mei he mole hoʻo vakai ki he meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní? Vaheʻi ha taimi ke sivisiviʻi ai hoʻo ngaahi taumuʻá mo e meʻa ʻoku fakamuʻomuʻá ʻaki ʻa e fakakaukauloto ki he ngaahi fehuʻi hokó:
NGAAHI NGĀUE MO E VAʻINGA HE TUKU ʻA E AKÓ
▪ Ko e hā e faʻahinga fakakaukau ʻokú ke fakahaaʻi ʻi he taimi ʻokú ke kau ai ʻi he ngaahi ngāue ko iá?
▪ Ko e hā e lahi ʻo e taimi ʻoku fiemaʻu ki he ngaahi meʻa ko ení?
▪ ʻE lava ke hoko eni ko e meʻa tefito ia ʻi hoʻo moʻuí?
▪ ʻOku hanga ʻe he ngaahi meʻá ni ʻo keina ʻa e taimi naʻá ke vaheʻi ki muʻa ki he ngaahi ngāue fakalaumālié?
▪ Fēfē ʻa e feohí?
▪ ʻOkú ke vakai ki he ngaahi feohi ko ení ʻoku fakamānako ange ia ʻi he kaungātuí?
AKO MĀʻOLUNGA ANGE
▪ Kapau ʻoku ʻi ai haʻo koloa ke tauhiʻaki koe, ʻoku fiemaʻu moʻoni ke ke fakamoleki ʻa e taimi, paʻanga mo e feinga ki ha ako lahi ange?
▪ Ke tauhi koe, ʻoku fiemaʻu moʻoni ke maʻu ha mataʻitohi mei ha ʻapiako pe ko ha ʻunivēsiti?
▪ Ko e hā e ola ʻe hoko ki hoʻo maʻu fakatahá?
▪ Kuó ke “sivi ʻo ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻoku lelei lahi”?
▪ ʻOku fiemaʻu ke ke ʻai ke mālohi hoʻo tuipau ki he malava ke tokonaki ʻa Sihova maʻaú?
NGĀUE
▪ ʻOku fakaʻatā ʻe hoʻo filí ke ke ‘fakafiefiaʻi ho lotó i he lelei o hoʻo gaué’?
▪ ʻOkú ke maʻu ha ivi fakaesino mo fakaeongo feʻunga ke fakahokoʻaki ho ngaahi fatongia ʻi he fāmilí pea ke kau ai ʻi he ngāue fakalaumālié?
▪ ʻOkú ke vaheʻi ʻa e taimi feʻunga ke fetuʻutaki ai mo ho fāmilí?
▪ Kuó ke hoko ʻo nōfoʻi ʻi he ngāue ʻoku tekeʻi ai ki tafaʻaki ʻa e meʻa fakalaumālié?
▪ Kuó ne uesia ʻa e tuʻunga ʻo hoʻo konga kuo vaheʻi atú?
[Fakatātā ʻi he peesi 30]
Naʻe fakatokanga ʻa Sihova kia Paluki fekauʻaki mo e sio tuʻungá