KUPU AKO 30
Founga ke Aʻu Ai ki he Loto ʻo e Kakai Taʻelotú
“Kuó u hoko ko e ngaahi meʻa kotoa pē ki he ngaahi faʻahinga kakai kotoa pē, koeʻuhí ke u malava ai ʻi he founga kotoa pē ʻoku ala lavá ʻo fakahaofi ha niʻihi.”—1 KOL. 9:22.
HIVA 45 Ngaʻunu ki Muʻa!
ʻI HE KUPÚ NIa
1. Ko e hā ʻa e liliu kuo hoko ʻi he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu ki mui ní?
ʻI HE taʻu ʻe laui afe, ko e tokolahi taha ʻo e kakai ʻi he māmaní naʻe hā ngali naʻe ʻi ai ʻenau tui fakalotu. Ka ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu ki mui ní naʻe ʻi ai ha fuʻu liliu lahi. ʻOku toe tokolahi ange ʻa e kakai ʻoku ʻikai ke nau kau ki ha lotu. Ko hono moʻoní, ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau vakai kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke nau kau ki ha lotu.b—Māt. 24:12.
2. Ko e hā nai ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻe niʻihi ʻoku fuʻu tokolahi ai ʻa e kakai taʻelotú?
2 Ko e hā ʻoku tupulaki ai ʻa e tokolahi ʻo e kakai ʻoku nau vakai kiate kinautolu ʻoku nau taʻelotú?c Ko e niʻihi ʻoku fakahohaʻasi nai kinautolu ʻe he mālié pe loto-moʻuá. (Luke 8:14) Ko e niʻihi kuo nau hoko ko e kau fakaʻikaiʻi-ʻOtua. Ko e niʻihi kehe ʻoku nau tui ki he ʻOtuá kae fakakaukau ko e lotú kuo ʻolokuonga, ʻikai ʻaonga pea ʻikai fehoanaki ia mo e saienisí mo e fakakaukau totonú. ʻOku nau fanongo nai ʻi he ngaahi kaungāmeʻá, kau faiakó pe ko e kakai tuʻu-ki-muʻa ʻoku nau pehē ko e moʻuí naʻe tuputupumālie, ka ʻoku tātātaha ke nau fanongo ki he ngaahi ʻuhinga totonu fekauʻaki mo e tui ki he ʻOtuá. Ko e niʻihi ʻoku nau tafoki koeʻuhi ko e mānumanu ʻa e haʻa faifekaú ki he paʻangá mo e mafaí. ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku fakangatangata ai ʻe he kau maʻu mafai ʻi he puleʻangá ʻa e ngāue fakalotú.
3. Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e kupu ko ení?
3 ʻOku ʻamanekina ʻe Sīsū ke tau “ngaohi ko e kau ākonga ʻa e kakai ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē.” (Māt. 28:19) ʻE lava fēfē ke tau tokoniʻi ʻa e kakai taʻelotú ke nau ako ke ʻofa ki he ʻOtuá pea hoko ko e kau ākonga ʻa Kalaisi? Kuo pau ke tau ʻiloʻi ko e fakafeangai ha tokotaha ki heʻetau pōpoakí ʻoku fakatuʻunga nai ia ʻi he feituʻu naʻe tupu hake aí. Ko e fakatātaá, ko e kakai mei ʻIulopé heʻikai nai tatau ʻenau fakafeangaí mo e faʻahinga mei ʻĒsiá. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻI ʻIulope, ko e tokolahi ʻoku nau ʻilo ha meʻa fekauʻaki mo e Tohi Tapú pea alāanga mo e ngaahi fakakaukau ko e ʻOtuá naʻá ne fakatupu ʻa e meʻa kotoa pē. Ka ʻi ʻĒsia, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku siʻi pe halaʻatā haʻanau ʻilo fekauʻaki mo e Tohi Tapú pea ʻikai nai ke nau tui ki he Tokotaha-Fakatupú. Ko e taumuʻa ʻo e kupu ko ení ke tokoniʻi kitautolu ke aʻu ki he loto ʻo e faʻahinga kotoa ʻoku tau fetaulaki mo ia ʻi he ngāue fakafaifekaú, ʻo tatau ai pē pe ko e hā nai honau puipuituʻá.
TAUHI MAʻU HA FAKAKAUKAU PAU
4. Ko e hā ʻe lava ai ke tau tauhi maʻu ha fakakaukau paú?
4 Fakakaukau Pau. ʻI he taʻu taki taha, ʻoku ʻi ai ʻa e kakai taʻelotu ʻoku nau hoko ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova. Ko e tokolahi ʻoku ʻosi ʻi ai ʻenau ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga māʻolunga pea kuo nau fakaliliʻa ʻi he mālualoi ʻa e ngaahi lotú. Ko e niʻihi ʻoku māʻulalo honau ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāngá pea ko e tokolahi ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi tōʻonga kovi naʻe fiemaʻu ke liʻaki. ʻI he tokoni ʻa Sihová, ʻoku lava ke tau fakapapauʻi te tau maʻu ʻa e faʻahinga ʻoku “hehema totonu ki he moʻui taʻengatá.”—Ngā. 13:48; 1 Tīm. 2:3, 4.
Feʻunuʻaki hoʻo foungá ʻi he faifakamoʻoni ki he faʻahinga ʻoku nau veiveiua fekauʻaki mo e Tohi Tapú (Sio ki he palakalafi 5-6)d
5. Ko e hā ʻokú ne faʻa ʻai ʻa e kakaí ke nau tali lelei ʻetau pōpoakí?
5 Anga-Lelei pea Fakapotopoto. ʻOku faʻa tali lelei ʻe he kakaí ʻetau pōpoakí, ʻo ʻikai koeʻuhí ko e meʻa ʻoku tau leaʻakí, ka koeʻuhí ko e founga ʻo ʻetau leá. ʻOku nau houngaʻia ʻi he taimi ʻoku tau anga-lelei, fakapotopoto mo mahuʻingaʻia loto-moʻoni ai ʻiate kinautolú. ʻOku ʻikai ke tau fakamālohiʻi kinautolu ke fanongo ki he anga ʻetau vakaí. ʻI hono kehé, ʻoku tau feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻo ʻenau vakai ki he lotú. Ko e fakatātaá, ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai saiʻia ʻa e niʻihi ke talanoa fekauʻaki mo e lotú mo ha sola. Ko e niʻihi kehe ʻoku nau ongoʻi ko e anga-kovi ia ke ʻeke ki ha taha ʻene fakakaukau ki he ʻOtuá. Ka ʻoku ongoʻi ʻe he niʻihi ia ʻoku fakamā ke sio mai ha taha ʻokú ne lau ʻa e Tohi Tapú, tautefito mo e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e hā pē ʻa e tuʻungá, ʻoku tau feinga ke tau ongongofua ki heʻenau ongoʻí.—2 Tīm. 2:24, fkm. ʻi lalo.
6. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻene ngaofengofuá, pea ʻe lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kiate ia?
6 Ko e hā ʻe lava ke tau fai kapau ʻoku hā ngali ʻikai fiemālie ha taha ʻi he taimi ʻoku tau ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi foʻi lea hangē ko e “Tohi Tapu,” “fakatupu,” “ʻOtua,” pe “lotu”? ʻE lava ke tau faʻifaʻitaki ki he ʻapositolo ko Paulá pea feʻunuʻaki ʻa e anga ʻetau lea kiate kinautolú. ʻI he lea ki he kau Siú, naʻe fakaʻuhinga ʻa Paula mei he Folofolá. Kae kehe, ʻi heʻene lea ki he kau filōsefa Kalisi ʻi he ʻAleopeikó, naʻe ʻikai ke ne fai ha lave fakahangatonu ki he Tohi Tapú. (Ngā. 17:2, 3, 22-31) ʻE lava fēfē ke tau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paulá? Kapau te ke fetaulaki mo ha tokotaha ʻoku ʻikai ke ne tali ʻa e Tohi Tapú, ʻe lelei tahá ke ʻoua te ke lave fakahangatonu ki ai ʻi he fakaʻuhinga mo iá. Kapau ʻokú ke fakakaukau ʻoku ʻikai ongoʻi fiemālie ha tokotaha ke sio atu ha taha ʻokú ne lau fakataha ʻa e Tohi Tapú mo koe, feinga ke fakahaaʻi kiate ia ʻa e konga Tohi Tapú ʻi ha founga ʻikai fuʻu hā mahino, hangē ko ha meʻangāue fakaʻilekitulōnika.
7. Ke faʻifaʻitaki kia Paulá, hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 1 Kolinitō 9:20-23, ko e hā ʻoku fiemaʻu nai ke tau faí?
7 Maʻu ʻa e Mahinó pea Fanongo. Kuo pau ke tau feinga ke mahinoʻi ʻa e meʻa ʻokú ne tākiekina ʻa e kakai ʻoku tau fetaulaki mo iá. (Pal. 20:5) Toe fakakaukau angé ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paulá. Naʻá ne tupu hake ʻi he lotolotonga ʻo e kau Siú. Naʻe pau ke ne feʻunuʻaki ʻene malangá ki he kau Senitailé, ko e kakai naʻe siʻi pe halaʻatā haʻanau ʻilo kia Sihova mo e Folofolá. ʻE fiemaʻu nai ke tau fai ha fekumi pe kumi tokoni mei he faʻahinga taukei ʻi he fakatahaʻangá koeʻuhi ke lava ke tau fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi ki he kakai ʻi hotau feituʻu ngāué pea mahinoʻi kinautolu.—Lau ʻa e 1 Kolinitō 9:20-23.
8. Ko e hā ʻa e founga ʻe taha ke kamataʻi ai ha fetalanoaʻaki fekauʻaki mo e Tohi Tapú?
8 Ko ʻetau taumuʻá ke kumi ki he faʻahinga ʻoku “tāú.” (Māt. 10:11) Ke hoko ʻo lavameʻá, kuo pau ke tau fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau fakahaaʻi mai ʻenau fakakaukaú pea fanongo tokanga leva kiate kinautolu. Ko ha tokoua ʻi ʻIngilani ʻokú ne ʻeke ki he kakaí fekauʻaki mo ʻenau fakakaukau ki he founga ke maʻu ai ha nofo mali fiefiá, founga ke ʻohake ai ʻa e fānaú pe ko e founga ke fekuki ai mo e fakamaau taʻetotonú. Hili ʻa e fanongo ki heʻenau talí, ʻokú ne pehē, “Ko e hā hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo e faleʻi ko ení naʻe hiki ʻi he meimei taʻu ʻe 2,000 kuohilí?” Pea ʻi he ʻikai lave ki he “Tohi Tapú,” ʻokú ne fakahaaʻi ange ha konga Tohi Tapu ʻosi filifili lelei mei heʻene telefoní.
AʻU KI HE LOTO ʻO E KAKAÍ
9. ʻE lava fēfē nai ke tau tokoniʻi ʻa e kakai ʻoku nau faʻa fakaʻehiʻehi mei he talanoa fekauʻaki mo e ʻOtuá?
9 ʻE lava ke tau aʻu ki he loto ʻo e kakai ʻoku nau faʻa fakaʻehiʻehi mei he talanoa fekauʻaki mo e ʻOtuá ʻaki ʻa e talanoa ki ha meʻa ʻoku kaunga moʻoni kiate kinautolu. Ko e fakatātaá, ko e tokolahi ʻoku nau fakaofoʻia ʻi natula. Ko ia te tau leaʻaki nai ha meʻa hangē ko ení: “Mahalo ʻokú ke ʻiloʻi ko e lahi ʻo e ngaahi meʻa kuo faʻu ʻe he kau saienisí ko ʻenau fakatatau ia ki he ngaahi meʻa naʻe ʻosi ʻi ai ʻi natula. Ko e fakatātaá, ko e kau faʻu ʻo e meʻa fakaleʻolahí naʻa nau siofi ʻa e telingá pe ko e kau faʻu ʻo e meʻa faitaá naʻa nau siofi ʻa e matá. Ko e hā ʻoku haʻu ki hoʻo fakakaukaú ʻi hoʻo vakai ki natulá? ʻOkú ke pehē ko ha mālohi fakaofo, ko ha tokotaha, pe ko ha meʻa kehe?” Hili ʻa e fanongo tokangá, ʻe lava ke tau pehē: “ʻI he ako ʻa e kau tisainí mei he tokotaha-faʻu ʻo e telingá mo e matá, te tau fifili nai pe ko hai ʻoku nau ako mei aí? Naʻá ku toʻoa ʻi he lau ha meʻa naʻe tohi ʻe ha tokotaha faʻu-maau ʻi he kuohilí: ‘Ko e Tokotaha naʻá ne ngaohi ʻa e telingá, ʻe ʻikai koā te ne fanongo? Ko e Tokotaha naʻá ne faʻu ʻa e matá, ʻe ʻikai koā te ne sio? . . . Ko ia ʻa e Tokotaha ʻokú ne ʻoatu ʻa e ʻiló ki he kakaí!’ Kuo aʻu ʻa e kau saienisi ʻe niʻihi ki ha fakamulituku meimei tatau.” (Saame 94:9, 10) ʻE lava leva ke tau huluʻi ange ha vitiō mei he jw.org® ʻi he “Toʻutupu” ʻi he “Meʻa ʻOku Leaʻaki ʻe Ho Toʻumeʻá—Tui ki he ʻOtuá.” (Sio ʻi he ʻŪ TOHI > VITIŌ.) Pe ʻe lava ke tau ʻoange kiate kinautolu ha taha ʻi he polosiua Was Life Created? pe ko e polosiua The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.
10. ʻE anga-fēfē nai haʻatau kamataʻi ha fetalanoaʻaki mo ha tokotaha ʻoku ʻikai hehema ke talanoa fekauʻaki mo e ʻOtuá?
10 Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau fakaʻamua ha kahaʻu lelei ange. Kae kehe, ʻoku ilifia ʻa e tokolahi naʻa fakaʻauha ʻa e māmaní pe ʻikai toe nofoʻi. ʻOku pehē ʻe ha ʻovasia fefonongaʻaki ʻi Noaue ko e kakai ʻoku ʻikai ke nau hehema ke talanoa fekauʻaki mo e ʻOtuá ʻoku nau faʻa loto-lelei ke talanoa fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní. Hili ʻa e fakafeʻiloaki ki he kakaí, ʻokú ne pehē: “Ko e hā hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo ʻetau ʻamanaki ki ha kahaʻu lelei angé? Ko ʻetau ʻamanaki lelei tahá ʻoku ʻi he kau politikí, kau saienisí pe ʻi ha taha kehe?” Hili ʻa e fanongo leleí, ʻokú ne lau pe toʻo-lea mei ha konga Tohi Tapu ʻoku fakamamafaʻi ai ʻa e kahaʻu lelei angé. ʻOku toʻoa ʻa e niʻihi ʻi he talaʻofa ʻa e Tohi Tapú ko e māmaní ʻe tuʻu ʻo taʻengata pea ko e kakai leleí te nau nofo ai ʻo taʻengata.—Saame 37:29; Tml. 1:4.
11. Ko e ha ʻoku totonu ai ke tau feinga ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga kehekehé, pea ʻe lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Paula, hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Loma 1:14-16?
11 ʻOku lelei ke tau ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga kehekehe ke fakaofiofi ai ki he faʻahinga ʻoku tau fetaulaki mo iá? Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ʻoku makehe ʻa e tokotaha taki taha. Ko e meʻa ʻe fakamānako ki ha taha ʻe talitekeʻi ia ʻe ha taha. Ko e niʻihi ʻoku nau saiʻia pē ke talanoa fekauʻaki mo e ʻOtuá pe Tohi Tapú, lolotonga iá ko e niʻihi ʻoku nau fakafeangai lelei ange ʻi he ʻuluaki talanoa ki ha meʻa kehe. Pe ko e hā pē tuʻungá, ʻoku totonu ke tau puke ʻa e faingamālie ke talanoa ki he faʻahinga kakai kotoa pē. (Lau ʻa e Loma 1:14-16.) Ko e moʻoni, ʻoku tau manatuʻi ko Sihova ʻa e tokotaha ʻokú ne ʻai ke tupu ʻa e moʻoní ʻi he loto ʻo e faʻahinga ʻoku nau hehema totonú.—1 Kol. 3:6, 7.
VAHEVAHE ʻA E MOʻONÍ KI HE KAKAI MEI ʻĒSIÁ
Fakahāhā ʻe he kau malanga tokolahi ʻo e Puleʻangá ʻa e mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻi he niʻihi kehé mei he ngaahi fonua ʻikai Kalisitiane pea vahevahe kiate kinautolu ʻa e poto ʻaonga mei he Tohi Tapú (Sio ki he palakalafi 12-13)
12. Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke aʻu ai ki he kakai mei he ngaahi fonua ʻĒsiá ʻa ia kuo ʻikai ke nau fakakaukau fekauʻaki mo ha Tokotaha-Fakatupu?
12 ʻI māmani lahi, ko e tokolahi ʻo e kau malangá ʻoku nau fetaulaki mo e kakai mei he ngaahi puleʻanga ʻĒsiá, kau ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau haʻu mei he ngaahi feituʻu ʻoku fakangatangata ai ʻe he puleʻangá ʻa e ngāue fakalotú. ʻI he ngaahi fonua ʻĒsia ʻe niʻihi, ko e tokolahi kuo teʻeki ai ʻaupito ke nau fakakaukau fakamātoato ki he foʻi fakakaukau fekauʻaki mo ha Tokotaha-Fakatupu. ʻOku fieʻilo ʻa e niʻihi pea tali ha tuʻuaki fakahangatonu ʻo ha ako Tohi Tapu, ka ko e niʻihi ʻoku nau toumoua he kamatá ke tali ʻa e ngaahi fakakaukau foʻoú. Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke aʻu ai kiate kinautolú? Ko e kau malanga taukei ʻe niʻihi kuo nau lavameʻa ʻi hono kamataʻi ha fetalanoaʻaki anga-maheni, fakahaaʻi ha mahuʻingaʻia fakafoʻituitui, pea ʻi he taimi ʻoku feʻungamālie aí ʻoku nau lave ki he founga kuo lelei ange ai ʻenau moʻuí ʻi heʻenau kamata ngāueʻaki ha tefitoʻi moʻoni pau mei he Tohi Tapú.
13. Ko e hā ʻe lava ke ne tohoakiʻi ʻa e kakaí ki he Tohi Tapú? (Sio ki he fakatātā ʻi he takafí.)
13 Ko e kakai tokolahi ʻoku ʻuluaki tohoakiʻi kinautolu ʻe he poto ʻaonga ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapú. (Tml. 7:12) ʻI Niu ʻIoke, ko ha tuofefine ʻokú ne ʻaʻahi ki he kakai lea faka-Meniteliní ʻokú ne pehē: “ʻOku ou feinga ke fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he kakaí pea fanongo kiate kinautolu. Kapau ko u ʻilo ko ha kau hiki foʻou mai kinautolu, te u ʻeke nai: ‘ʻOku fēfē hoʻo hiki mai ki hení? Kuo maʻu haʻo ngāue? ʻOku fakafeangai lelei atu ʻa e kakai fakalotofonuá?’” ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku maʻu heni ha faingamālie ke fakafeʻiloaki ha akonaki mei he Tohi Tapú. ʻI he taimi feʻungamālié, ʻoku tānaki atu nai ʻe he tuofefiné: “ʻOkú ke pehē ko e hā ʻa e kī ki he hoko ʻo fetaulaki lelei mo e kakaí? ʻE sai pē ke u fakahaaʻi atu ha palōveepi mei he Tohi Tapú? ʻOku pehē ai: ‘Ko hono kamata ʻo ha kē ʻoku hangē ia hano fakaava ha matapā taʻofi vaí; ʻi he teʻeki ke hoko ʻa e keé, mavahe mai koe.’ ʻOkú ke fakakaukau ʻe lava ke tokoni ʻa e faleʻi ko ení ke tau fetaulaki lelei ai mo e niʻihi kehé?” (Pal. 17:14) Ko e ngaahi fetalanoaʻaki peheé ʻe lava ke tokoni kiate kitautolu ke ʻiloʻi ʻa e kakai te nau talitali lelei ha toe ʻaʻahi lahi ange.
14. ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe ha tokoua ʻi he Hahake Mamaʻó ʻa e kakai ʻoku nau pehē ʻoku ʻikai ke nau tui ki he ʻOtuá?
14 Kae fēfē ʻa e faʻahinga ʻoku nau tala mai ʻoku ʻikai ke nau tui ki he ʻOtuá? ʻOku fakamatala ʻe ha tokoua ʻoku taukei lahi ʻi he malanga ki he kakai taʻelotu ʻi he Hahake Mamaʻó: “Ko e anga-mahení, ʻi he taimi ʻoku pehē ai ʻe ha tokotaha ʻi heni, ‘ʻOku ʻikai te u tui ki he ʻOtuá,’ ko ʻene ʻuhingá ʻoku ʻikai ke ne tui ki he lotu ki he ngaahi ʻotua tukufakaholó. Ko ia ʻoku ou faʻa loto-tatau mo ia ko e ngaahi ʻotua lahi tahá ko e ngaohi ʻe he tangata pea ʻikai moʻoni. ʻOku ou faʻa lau ʻa e Selemaia 16:20: ‘ʻE lava ʻe ha tangata ʻo ngaohi ha ngaahi ʻotua maʻana lolotonga ia ʻoku ʻikai moʻoni ko ha ngaahi ʻotua kinautolu?’ Peá u ʻeke: ‘ʻE lava fēfē ke tau tala ha ʻotua moʻoni mei ha ʻotua ngaohi ʻe he tangatá?’ ʻOku ou fanongo tokanga, peá u lau leva ʻa e ʻAisea 41:23: ‘Tala mai kiate kimautolu ʻa e meʻa ʻe hoko ʻi he kahaʻú, koeʻuhí ke mau ʻilo ko e ngaahi ʻotua kimoutolu.’ ʻOku ou fakahaaʻi ange leva ha fakatātā ʻo e anga hono tomuʻa tala ʻe Sihova ʻa e kahaʻú.”
15. Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ha tokoua ʻi ʻĒsia Hahake?
15 Ko ha tokoua ʻi ʻĒsia Hahake ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e founga ko ení ʻi hono fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí. ʻOkú ne pehē: “ʻOku ou fakahaaʻi kiate kinautolu ʻa e poto mei he Tohi Tapú, ngaahi kikite kuo fakahokó mo e ngaahi lao ʻokú ne puleʻi ʻa e ʻunivēsí. Pea ʻoku ou fakahaaʻi ange ʻa e anga ʻenau fekauʻaki kotoa mo e Tokotaha-Fakatupu moʻui mo potó. ʻI hono tali ʻe ha taha ʻa e malava ko ia ke ʻi ai ʻa e ʻOtuá, ʻoku ou kamata fakahaaʻi ange kiate ia ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo Sihová.”
16. Fakatatau ki he Hepelū 11:6, ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ki he kau akó ke nau maʻu ʻa e tui ki he ʻOtuá mo e Tohi Tapú, pea ʻe lava fēfē ke tau tokoniʻi kinautolu ke fakatupulekina ia?
16 ʻI heʻetau fakahoko ha ngaahi ako Tohi Tapu mo e kakai mei he ngaahi puipuituʻa taʻelotú, kuo pau ke hokohoko atu ʻetau langa hake ʻenau tui ki he ʻi ai ʻa e ʻOtuá. (Lau ʻa e Hepelū 11:6.) Pea ʻoku fiemaʻu ke tau tokoniʻi kinautolu ke langa hake ʻenau tui ki he Tohi Tapú. ʻE fiemaʻu nai ki heni ʻa hono toutou fakamanatu ʻa e ngaahi poiní. Lolotonga ʻa e ako taki taha, ʻe fiemaʻu nai ke tau lāulea ki he fakamoʻoni ko e Tohi Tapú ko e Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻE kau nai heni ha lāulea nounou ki he ngaahi kikite kuo fakahoko ʻi he Tohi Tapú, tonu mātē fakasaienisi mo fakahisitōlia ʻa e Tohi Tapú mo ʻene poto ʻaongá.
17. Ko e hā ʻa e kaunga ʻo ʻetau ʻofá ki he kakaí?
17 ʻOku tau tokoni ki he kakaí ke nau hoko ko e kau ākonga ʻa Kalaisi ʻaki hono fakahāhā ʻa e ʻofá kiate kinautolu, tatau ai pē pe ʻoku nau lotu pe taʻelotu. (1 Kol. 13:1) ʻI heʻetau akoʻi kinautolú, ko ʻetau taumuʻá ke fakahaaʻi ʻoku ʻofa mai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu pea ʻokú ne loto ke tau ʻofa ange kiate ia. ʻI he taʻu taki taha kuo papitaiso ai ʻa e laui afe ʻo e faʻahinga naʻe siʻi pe ʻikai haʻanau mahuʻingaʻia ʻi he lotú ki muʻa koeʻuhí kuo nau hoko ʻo ʻofa ki he ʻOtuá. Ko ia fakakaukau pau, pea fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia anga-ʻofa ʻi he faʻahinga kakai kotoa pē. Fanongo kiate kinautolu. Feinga ke mahinoʻi kinautolu. ʻI hoʻo faʻifaʻitakiʻangá, akoʻi kinautolu ke nau hoko ko e kau ākonga ʻa Kalaisi.
HIVA 16 Hola ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá!
a ʻOku tau fetaulaki nai mo e kakai taʻelotu tokolahi ange he taimí ni ʻi ha toe taimi ki muʻa. ʻOku lāulea ʻa e kupu ko ení ki he founga ʻe lava ke tau vahevahe atu ai ʻa e moʻoni Fakatohitapú kiate kinautolu mo e founga ʻe lava ke tau tokoniʻi ai kinautolu ke fakatupulekina ʻa e falala ki he Tohi Tapú pea tui kia Sihova ko e ʻOtuá.
b Fakatatau ki he ngaahi saveá, ko e niʻihi ʻo e ngaahi fonua ko iá ko: Falanisē, Hongo Kongo, Kānata, Kōlea Tonga, Lepupilika Seki, Netaleni, Noaue, Puleʻanga Fakatahataha Pilitāniá, Siaina, Siamane, Siapani, Sipeini, Suēteni, Suisalani, Tenimaʻake, Vietinemi, ʻAilani, ʻAlipēnia, ʻAositelēlia, ʻAositulia, ʻAsapaisani mo ʻIsileli.
c LEA MO HONO ʻUHINGA: ʻI he kupu ko ení, ko e ʻuhinga ʻo e foʻi lea taʻelotu ki he kakai ʻoku ʻikai ke nau kau ki ha kautaha fakalotu pe ʻikai ke nau tui ki he ʻOtuá.