Ngaahi ʻUlungaanga Leleí—Ko ha Fasi-ʻa-Anga ʻo e Kakai Anga-Fakaʻotuá
1 Ko e ngaahi ʻulungaanga leleí ʻoku tātātaha ke hā ia he ʻahó ni. Ko e hā ʻoku pehē aí? ʻOku ʻi ha tuʻunga fakavavevave ʻa e kakaí ʻo tātātaha ai ke nau fakakaukau fekauʻaki mo e anga-fakaʻapaʻapa tefitó, hangē ko e pehē “Kātaki,” “Mālō” pe “Fakamolemole.” Naʻe tomuʻa tala ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻe ʻi ai ha tōlalo ʻo e ngaahi ʻulungāngá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻi heʻene pehē ko e kakaí te nau ‘ʻofa kiate kinautolu pe, te nau fielahi, te nau angataʻetokaʻi, ko e kau taʻehounga, ko e kau taeʻofa-ki-hoʻotá, ko e kau taʻefakamaʻumaʻu, ko e kau taeʻofa ki he leleí, mo loto fielahi.’ (2 Tim. 3:1-4) Ko e kotoa ʻo e ngaahi fasi-ʻa-anga peheé ʻokú ne fakatupu ʻa e ʻulungaanga koví. ʻI he tuʻunga ko e kakai anga-fakaʻotuá, kuo pau ke leʻo ʻa e kau Kalisitiané koeʻuhí ke ʻoua te nau ohi mai ʻa e anga-taʻetokaʻi ʻa e māmani ko ʻení ki he niʻihi kehé.
2 Ko e Hā ʻa e Ngaahi ʻUlungaanga? ʻOku lava ke fakamatalaʻi ʻa e ʻulungaanga leleí ko e tokanga vēkeveke ki he ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi kehé, ko e malava ke nofo fakataha mo e niʻihi kehé ʻi he melino. Ko e ngaahi tafaʻaki ʻo e ʻulungaanga leleí ko e fakaʻatuʻi, anga-fakaʻapaʻapa, anga-ʻofa, anga-fakamatāpule, fakapotopoto mo faʻa fakakaukau. ʻOku tupu ʻa e ngaahi fasi-ʻa-anga ko ʻení mei he ʻofa ʻa ha taha ki he ʻOtuá mo e kaungāʻapí. (Luke 10:27) ʻOku ʻikai ke totongi kinautolu, ka ʻoku fuʻu mahuʻinga ia ki hono fakaleleiʻi ʻetau ngaahi felāveʻi mo e niʻihi kehé.
3 Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e faʻifaʻitakiʻanga haohaoá. Naʻá ne ngāueʻaki maʻu pē ʻa e Lao Koulá: “Hange ko ia ʻoku mou loto ke fai ʻe he kakai kiate kimoutolu, mou fai tatau mo ia foki kiate kinautolu.” (Luke 6:31) ʻIkai ʻoku tau ofo ʻi he ʻulungaanga faʻa fakakaukau mo anga-ʻofa ʻa Sīsū ʻi he feangai mo ʻene kau ākongá? (Mt. 11:28-30) Ko hono ngaahi ʻulungaanga leleí naʻe ʻikai ke haʻu ia mei ha ngaahi lao naʻe hiki ʻi ha ngaahi tohi tuʻutuʻuni ki he ʻulungāngá. Naʻe ʻalu hake pē ia mei ha loto-totonu mo fiefoaki. Kuo pau ke tau feinga ke faʻifaʻitaki ki heʻene faʻifaʻitakiʻanga leleí.
4 Ko fē ʻa e taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻe he kau Kalisitiané ʻa e ngaahi ʻulungaanga leleí? ʻI ha ngaahi tuʻunga makehe pē, ʻi ha tokanga ke ʻai ke hā lelei? Naʻe fiemaʻu pē kinautolu ʻi ha feinga ke tākiekina ʻa e niʻihi kehé? ʻIkai! ʻOku taau ke tau fakahā ʻa e ʻulungaanga leleí ʻi he taimi kotoa pē. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku tautefito ai ʻa e totonu ke tau tokanga fekauʻaki mo e meʻá ni ʻi heʻetau feohi fakaekitautolu ʻi he fakatahaʻangá?
5 ʻI he Fale Fakatahaʻangá: Ko e Fale Fakatahaʻangá ko hotau feituʻu faiʻanga lotu. ʻOku tau ʻi aí ʻi he fakaafe ʻa Sihova ko e ʻOtuá. ʻI he ʻuhinga ko ʻení, ko kitautolú ko e kau fakaafe. (Sāme 15:1) Ko ha kau fakaafe alafaʻifaʻitakiʻanga kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau haʻu ai ki he Fale Fakatahaʻangá? ʻOku tau fai ha tokanga feʻunga ki hotau valá mo e teuteú? Ko e moʻoni ʻoku fiemaʻu ke tau fakaʻehiʻehi mei he teuteu ʻoku ʻaiʻainoaʻia pe fuʻu tōtuʻá. Pe ko hono maʻu ʻa e ngaahi fakataha-lahí pe ko ʻetau ngaahi fakataha fakauike ʻi he fakatahaʻangá, ʻoku ʻiloa ʻa e kakai ʻa Sihová ʻi heʻenau fōtunga māú ʻo tuha ia mo e faʻahinga ʻoku nau taukaveʻi ʻoku nau ʻapasia ki he ʻOtuá. (1 Tim. 2:9, 10) Ko ia, ʻoku tau fakahā ai ʻa e fakaʻatuʻi mo e fakaʻapaʻapa totonu fakatouʻosi ki hotau Tokotaha-Talitali fakahēvaní pea ki he kau ʻaʻahi kehe kuo fakaafeʻi maí.
6 Ko e toe founga ʻe taha ke tau fakahā ai ʻa e ʻulungaanga leleí ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi fakatahá ko e ʻi ai ʻi he taimí. ʻOku fakamoʻoniʻi, ʻoku ʻikai ke faingofua maʻu pē ʻeni. ʻOku nofo mamaʻo nai ha niʻihi pe ʻoku ʻi ai nai ha ngaahi fāmili ʻoku nau fuʻu tokolahi ke mateuteu ai. Kae kehe, kuo fakatokangaʻi ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻe niʻihi, ko e peseti ʻe 25 ia ʻo e kau malangá ʻoku nau angaʻaki ʻa e haʻu tōmui ʻi he hili ʻa e hivá mo e lotu kamatá. Ko ha meʻa mafatukituki ʻeni. ʻOku lelei ke manatuʻi ko e ʻulungāngá ʻoku ʻi ai ʻene kaunga ki heʻetau tokangaʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko Sihova, ʻa hotau Tokotaha-Talitali manavaʻofá, kuó ne fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi kātoanga kai fakalaumālie ko ʻení ke ʻaonga kiate kitautolu. ʻOku tau fakahā ʻetau houngaʻia mo e tokanga ki heʻene ongoʻí ʻaki ʻa e tauhi-taimi. Tānaki atu ki ai, ko e aʻu tōmui ki he ngaahi fakatahá ʻoku fakatupu fakahohaʻa pea ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e taʻefakaʻapaʻapa ki he faʻahinga kuo nau ʻosi ʻi aí.
7 ʻI he taimi ʻoku tau fakatahataha aí, ʻoku tau fakatokangaʻi ʻa e faʻahinga foʻou ʻoku haʻú? Ko hono talitali lelei kinautolú ko e konga ia ʻo e ʻulungaanga leleí. (Mt. 5:47; Loma 15:7) Ko ha fakafeʻiloaki anga-ʻofa, ko ha lulululu māfana, ko ha malimali anga-ʻofa—ko e ngaahi meʻa iiki kotoa, ka ʻoku tānaki atu ia ki he meʻa ʻoku fakaʻilongaʻiʻaki kitautolu ko e kau Kalisitiane moʻoní. (Sione 13:35) ʻI he hili ha ʻalu ki ha Fale Fakatahaʻanga ʻi he ʻuluaki taimí, naʻe pehē ʻe ha tangata: “Naʻá ku fetaulaki ʻi he foʻi ʻaho pē ʻe taha mo e kakai ʻoku nau anga-ʻofa moʻoni ange, ko e kau sola fakaʻaufuli, ʻa ia naʻe ʻikai ʻaupito te u fetaulaki mo ia ʻi he siasi naʻá ku tupu hake aí. ʻOku hā mahino naʻá ku maʻu ʻa e moʻoní.” Ko hono olá, naʻá ne liliu ʻa ʻene founga moʻuí, pea ʻi he māhina ʻe fitu ki mui ai naʻá ne papitaiso. ʻIo, ko e ʻulungaanga leleí ʻe lava ke maʻu ai ʻa e ngaahi ola lelei lahi!
8 Kapau ʻoku tau ʻulungaanga lelei ki he kau sola ʻoku tau fetaulaki mo iá, ʻikai ʻoku totonu ke tau fai pehē “tautefito ki he faʻahinga ko ia ʻoku felāveʻi mo kitautolu ʻi he tuí”? (Kal. 6:10, NW) ʻOku ngāueʻaki ai ʻa e tefitoʻi moʻoni: “Kuo pau ke ke fakahaaʻi ʻa e fakaʻatuʻi ki he tokotaha ʻa ia ko ha tangata [pe fefine] taʻumotuʻa.” (Liv. 19:32, NW) ʻOku totonu ke ʻoua ʻaupito ʻe tukunoaʻi ʻa e faʻahinga pehē ʻi heʻetau ngaahi fakatahatahá.
9 Tokanga Lelei: ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ʻoku malanga ʻa e kau faifekau Kalisitiane ʻa e ʻOtuá koeʻuhi ke ʻomai ai ha meʻaʻofa fakalaumālie ke langa hake kitautolu. (Loma 1:11) ʻE fakahaaʻi moʻoni ʻa e ʻulungaanga kovi ʻaupito ʻi heʻetau tafaʻakí kapau te tau tulemohe, lamu pulu-lole longoaʻa, toutou fafana ki ha taha ʻoku tangutu ofi mai, toutou ʻalu taʻeʻuhinga ki he falemālōloó, lau ha fakamatala ʻoku ʻikai ke kaunga ki ai, pe tokanga ki ha ngaahi meʻa kehe he lolotonga ʻo e fakatahá. ʻOku totonu ke hoko ʻa e kau mātuʻá ʻo alafaʻifaʻitakiʻanga ʻi he meʻá ni. ʻE ueʻi kitautolu ʻe he ngaahi ʻulungaanga lelei faka-Kalisitiané ke fakahā ʻa e fakaʻapaʻapa totonu ki he tokotaha malangá pea mo ʻene pōpoaki makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻaki ʻa hono tuku taha ki ai ʻa ʻetau tokangá.
10 Tānaki atu ki ai, ʻi he fakaʻatuʻi fakatouʻosi ʻa e tokotaha malangá mo e kau fanongó, ʻoku totonu ke tau taʻofi ʻa e ngaahi pipa fakaʻilekitulōniká mo e ngaahi telefoni toʻotoʻó mei hano fakahohaʻasi ʻetau ngaahi fakatahá.
11 Ngaahi ʻUlungāngá mo e Fānaú: ʻOku totonu ke tokanga maʻu pē ʻa e ngaahi mātuʻá ki he ʻulungaanga ʻo ʻenau fānaú. Kapau ʻoku kamata ke tangi ha kiʻi tama pe hoko ʻo taʻemanonga he lolotonga ʻa e fakatahá ʻo fakahohaʻasi ai ʻa e niʻihi kehé, ʻoku lelei ke ʻave ʻa e kiʻi tamá ki tuʻa mei he holó ʻi he vave taha ʻe malavá ke fakanaʻanaʻa ia. ʻOku faingataʻa nai ʻeni ʻi he taimi ki he taimi, kae manatuʻi, ʻoku fakahaaʻi heni ʻokú ke tokanga ki he ongoʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko e ngaahi mātuʻa ʻoku ʻi ai ʻenau fānau iiki ʻoku ngalingali te nau hoko ʻo taʻemanongá, ʻoku nau faʻa fili ke nofo ʻi mui ʻi he holó ʻa ia ʻe fakahohaʻasi ai ha tokosiʻi pē ʻo ka fiemaʻu ke nau ʻalu ki tuʻa he lolotonga ʻa e fakatahá. Ko ia, ʻe lava ke fakahā ʻe he toenga ʻo e kau fanongó ʻa e fakaʻatuʻi totonu ki he ngaahi fāmilí ʻaki ʻa hono tukuange ke ʻatā ʻa e ngaahi sea muí kiate kinautolu ke nau ngāueʻaki, kapau ʻoku fiemaʻu.
12 Kuo pau ke toe tokanga ʻa e ngaahi mātuʻá ki he ʻulungaanga ʻo ʻenau fānaú ʻi he ki muʻa mo e hili ʻa e ngaahi fakatahá. ʻOku ʻikai totonu ke lele takai holo ʻa e fānaú ʻi loto ʻi he holó, he ʻe lava ke fakatupunga ai heni ha ngaahi fakatuʻutāmaki. ʻOku lava ke fakatuʻutāmaki foki ʻa e lele takai holo ʻi he tuʻa Fale Fakatahaʻangá, tautautefito ʻi he efiafí ʻi he taimi ʻoku fakangatangata ai ʻa e sió. ʻOku lava ke fakahohaʻasi ʻe he talanoa leʻo-lahi ʻi he tuʻa falé ʻa e ngaahi kaungāʻapí pea tapua hala atu ai ʻetau lotú. Ko e ngaahi mātuʻa ʻoku nau feinga fakamātoato ke tokangaʻi ʻenau fānaú fakatouʻosi ʻi loto mo tuʻa he Fale Fakatahaʻangá ʻoku fakaongoongoleleiʻi koeʻuhi he ʻoku tānaki atu ʻeni ki he fakamānako ʻo ʻetau nofo fakataha ʻi he fāʻūtahá.—Sāme 133:1.
13 ʻI he Ako Tohí: ʻOku tau fakahoungaʻi ʻa e anga-talitali kakai ʻa hotau fanga tokoua ʻoku nau fakaʻatā honau ngaahi ʻapí ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá. ʻI heʻetau kau ki aí, ʻoku fiemaʻu ke tau fakahā ʻa e fakaʻapaʻapa mo e fakaʻatuʻi ki heʻenau koloá. Ki muʻa ke hū ki aí, ʻoku totonu ke tau holoholo lelei hotau suú koeʻuhi ke fakaʻehiʻehi ai mei hano ʻuliʻi ʻa e falikí pe kāpetí. ʻOku totonu ki he ngaahi mātuʻá ke tokangaʻi ʻenau fānaú, ʻo fakapapauʻi ʻoku nau nofo maʻu ʻi he feituʻu ʻo e ʻapí ʻa ē kuo fili ki he ako tohí. Neongo ʻoku tokosiʻi nai ʻa e kulupú pea ko e ʻātakaí ʻoku kiʻi anga-maheni ange, ʻoku totonu ke ʻoua te tau taʻetokanga ki he ngaahi meʻa ʻi he ngaahi ʻapi ʻo e niʻihi kehé. ʻOku totonu ki ha mātuʻa ʻa ha kiʻi tama ke ne ʻalu mo ia ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke ne ngāueʻaki ʻa e falemālōloó. ʻIkai ko ia pē, koeʻuhi ko e ako tohí ko ha fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ʻoku totonu ke tau teuteu ʻo hangē ko ia ʻoku tau fai ʻi he taimi ʻoku tau ʻalu ai ki he Fale Fakatahaʻangá.
14 ʻOku Mātuʻaki Mahuʻinga ʻa e Ngaahi ʻUlungaanga Leleí: Ko e tōʻongaʻaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga lelei faka-Kalisitiané ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻene tapua lelei atu ai ʻa ʻetau ngāue fakafaifekaú ka ʻoku pouaki ai ʻa e ngaahi vahaʻangatae lelei mo e niʻihi kehé. (2 Kol. 6:3, 4, 6) ʻI he tuʻunga ko e kau lotu ʻa e ʻOtua fiefiá, ʻoku totonu ke fakaenatula pē ʻa ʻetau malimalí, ke loto-lelei, pea aʻu ʻo fai ha ngaahi meʻa iiki mo anga-ʻofa ʻa ia ʻoku ʻomai ai ʻa e fiefia ki he niʻihi kehé. Ko e ngaahi ʻulungaanga lelei ko ʻení te ne teuʻi ʻetau moʻuí ʻi he tuʻunga ko e kakai anga-fakaʻotua.