KUPU AKO 32
HIVA 44 Lotu ʻa e Tokotaha Māʻulaló
ʻOku Loto ʻa Sihova ke Fakatomala ʻa e Tokotaha Kotoa
“[Ko] Sihova . . . ʻoku ʻikai te ne finangalo ke fakaʻauha ha taha ka ʻokú ne finangalo ke aʻusia ʻe he tokotaha kotoa ʻa e fakatomalá.”—2 PITA 3:9.
TAUMUʻÁ
Ke mahinoʻi pe ko e hā ʻa e fakatomala, ko e ʻuhinga ʻoku fiemaʻu pau aí, pea mo e founga kuo tokoniʻi ai ʻe Sihova ʻa e faʻahinga kakai kotoa pē ke fakatomalá.
1. Ko e hā ʻoku kaunga ki he fakatomalá?
ʻI HEʻETAU fai ha meʻa ʻoku hala, ʻoku mahuʻinga ke tau fakatomala. ʻI he Tohi Tapú, ko ha tokotaha ʻoku fakatomala ʻokú ne liliu ʻene fakakaukau fekauʻaki mo ha faʻahinga tōʻonga pau, taʻofi ʻa e tōʻonga ko iá, pea fakapapauʻi ke ʻoua ʻe toe fai ia.—Sio ki he Lea mo Hono ʻUhinga ʻo e Ngaahi Foʻi Lea ʻi he Tohi Tapú, “Fakatomala.”
2. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai kiate kitautolu kotoa ke ako fekauʻaki mo e fakatomalá? (Nehemaia 8:9-11)
2 Ko e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi he ʻaho ní ʻoku fiemaʻu ke nau ako fekauʻaki mo e fakatomalá. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻoku tau faiangahala kotoa ʻi he ʻaho taki taha. ʻI he tuʻunga ko e hako ʻo ʻĀtama mo ʻIvi, ko kitautolu taki taha kuo tau maʻu tukufakaholo ʻa e angahalá mo e maté. (Loma 3:23; 5:12) ʻOku ʻikai ha taha ʻo kitautolu ʻe hao mei ai. Naʻa mo e kau tangata tuʻu-ki-muʻa ʻo e tuí, hangē ko e ʻapositolo ko Paulá, naʻa nau fetakai mo e angahalá. (Loma 7:21-24) ʻOku ʻuhinga ení ʻoku totonu ke tau loto-mamahi pē ʻi he taimi kotoa koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá? ʻIkai, ʻoku faimeesi ʻa Sihova, pea ʻokú ne loto ke tau hoko ʻo fiefia. Fakakaukau ki he hokosia ʻa e kau Siú ʻi he ʻaho ʻo Nehemaiá. (Lau ʻa e Nehemaia 8:9-11.) Naʻe ʻikai ke loto ʻa Sihova ke lōmekina kinautolu ʻe he mamahi ʻi heʻenau ngaahi angahala ʻi he kuohilí ka naʻá ne loto ke nau fiefia ʻi heʻenau lotu kiate iá. ʻOku ʻiloʻi ʻe Sihova ko e fakatomalá ʻoku taki atu ki he fiefia. Ko ia ʻokú ne akoʻi mai ia kiate kitautolu. Kapau te tau fakatomala ʻi heʻetau ngaahi angahalá, ʻe lava ke tau falala pau ko ʻetau Tamai faimēsí te ne fakamolemoleʻi kitautolu.
3. Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?
3 Tau ako lahi ange fekauʻaki mo e fakatomalá. ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ki he tafaʻaki ʻe tolu. ʻUluakí, te tau ako ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Sihova ki he kau ʻIsilelí fekauʻaki mo e fakatomalá. Te tau tokangataha leva ki he founga naʻe feinga ai ʻa Sihova ki he kau faiangahalá ke taki atu kinautolu ki he fakatomalá. Fakaʻosí, te tau lāulea ki he meʻa naʻe ako ʻe he kau muimui ʻo Sīsuú fekauʻaki mo e fakatomalá.
MEʻA NAʻE AKOʻI ʻE SIHOVA KI HE KAU ʻISILELÍ FEKAUʻAKI MO E FAKATOMALÁ
4. Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Sihova ki he puleʻanga ʻo ʻIsilelí fekauʻaki mo e fakatomalá?
4 ʻI hono fokotuʻutuʻu ʻe Sihova ʻa e kau ʻIsilelí ki ha puleʻangá, naʻá ne fai ha fuakava, ko ha aleapau mo kinautolu. Kapau naʻa nau tauhi ʻene ngaahi laó, te ne maluʻi mo tāpuakiʻi kinautolu. ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi lao ko iá, naʻá ne fakapapauʻi ange: “Pea ko e fekau ko eni ʻoku ou fekauʻi atu kiate koe he ʻaho ní ʻoku ʻikai ke fuʻu faingataʻa kiate koe, pe ʻikai lava ke ke aʻu ki ai.” (Teu. 30:11, 16) Kapau naʻa nau angatuʻu kiate ia—ko e fakatātaá, ʻaki ʻenau fili ke lotu ki he ngaahi ʻotua kehé—te ne toʻo ʻene tāpuakí, pea te nau faingataʻaʻia. Ka naʻa mo e ʻi he tuʻunga ko iá, ʻe kei lava pē ke nau toe maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ke nau “foki kia Sihova ko [honau] ʻOtuá . . . pea fanongo ki hono leʻó.” (Teu. 30:1-3, 17-20) ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻe lava ke nau fakatomala. Kapau naʻa nau fai pehē, ʻe ʻunuʻunu ofi ʻa Sihova kiate kinautolu pea toe tāpuakiʻi kinautolu.
5. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sihova naʻe ʻikai ke ne foʻi ʻi heʻene kakaí? (2 Tuʻi 17:13, 14)
5 Ko e kakai fili ʻa Sihová naʻa nau toutou angatuʻu kiate ia. Tānaki atu ki he tauhi ʻaitolí, naʻa nau fakahoko ʻa e ngaahi tōʻonga ololalo kehe. Ko hono olá, naʻa nau faingataʻaʻia. Ka naʻe ʻikai ke foʻi ʻa Sihova ʻi heʻene kakai talangataʻá. Naʻá ne toutou fekauʻi atu ʻene kau palōfitá ke fakalototoʻaʻi hono kakaí ke nau fakatomala pea foki kiate ia.—Lau ʻa e 2 Tuʻi 17:13, 14.
6. Naʻe anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Sihova ʻene kau palōfitá ke akoʻi ki hono kakaí ʻa e mahuʻinga ʻo e fakatomalá? (Sio foki ki he fakatātaá.)
6 Naʻe faʻa ngāueʻaki ʻe Sihova ʻene kau palōfitá ke fakatokanga mo fakatonutonu ʻene kakaí. Ko e fakatātaá, naʻe folofola ʻa e ʻOtuá fakafou ʻia Selemaia: “Foki mai, ʻe ʻIsileli fakafetau . . . ʻE ʻikai te u hanga fakaʻita hifo kiate kimoutolu, he ʻoku ou mateaki . . . ʻE ʻikai te u ʻita ai pē ʻo taʻengata. Ko e meʻá pē ke ke ʻiloʻi ʻa hoʻo hiá, he kuó ke angatuʻu kia Sihova ko ho ʻOtuá.” (Sel. 3:12, 13) Fakafou ʻia Sioeli, naʻe folofola ʻa Sihova: “Mou foki mai kiate au ʻaki homou lotó kotoa.” (Sioeli 2:12, 13) Naʻá ne ʻai ke talaki ʻe ʻAisea: “ʻAi kimoutolu ke mou maʻa; ʻave ʻa hoʻomou ngaahi ngāue koví mei hoku ʻaó; tuku ʻa e faikoví.” (ʻAi. 1:16-19) Pea fakafou ʻia ʻIsikeli, naʻe ʻeke ʻe Sihova: “He ʻoku ʻi ai haʻaku teitei leleiʻia ʻe taha ʻi he mate ʻa ha tokotaha fulikivanu? . . . ʻIkai ʻoku ou saiʻia ange ke ne tafoki mei hono ngaahi ʻalungá pea moʻui atu ai pē? ʻOku ʻikai haʻaku leleiʻia ʻe taha ʻi he mate ʻa ha taha, . . . ko ia mou foki mai ka mou moʻui.” (ʻIsi. 18:23, 32) ʻOku fiefia ʻa Sihova ke sio ʻoku fakatomala ʻa e kakaí koeʻuhí ʻokú ne loto ke nau moʻui ai pē—ʻo taʻengata! Ko ia ʻoku ʻikai ke tatali noa pē ʻa Sihova ki he kakai angahalaʻiá ke nau liliu ki muʻa ke ne fai ha tokoni kiate kinautolu. Tau sio angé ki ha ngaahi faʻifaʻitakiʻanga kehe ʻe niʻihi ʻo e meʻá ni.
Naʻe faʻa ngāueʻaki ʻe Sihova ʻene kau palōfitá ke fakalototoʻaʻi ʻene kakai talangataʻá ke nau fakatomala (Sio ki he palakalafi 6-7)
7. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e talanoa ki he palōfita ko Hōseá mo hono uaifí, ko e hā naʻe akoʻi ʻe Sihova ki hono kakaí?
7 Fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sihova ki hono kakaí fakafou ʻi ha hokosia moʻoni—ʻa ia ko Kōmela, ʻa e uaifi ʻo e palōfita ko Hōseá. Hili ʻene fai ʻa e tonó, naʻá ne liʻaki ʻa Hōsea kae ʻalu mo ha kau tangata kehe. Naʻe ʻikai lava ke toe tokoniʻi ia? Ko Sihova, ʻa ia ʻokú ne sio ki he lotó, naʻá ne tala kia Hōsea: “Toe ʻalu, ʻo ʻofa ʻi he fefine ʻa ia ʻoku ʻofa ai ha tangata kehe pea ʻokú ne fai ʻa e tono, hangē tofu pē ko e ʻofa ʻa Sihova ʻi he kakai ʻo ʻIsilelí lolotonga ia ʻenau tafoki ki he ngaahi ʻotua kehé.” (Hōs. 3:1; Pal. 16:2) Fakatokangaʻi ko e uaifi ʻo Hōseá naʻá ne kei fou pē ʻi he ʻalunga ʻo e faiangahala mamafá. Neongo ia, naʻe tala ʻe Sihova kia Hōsea ke ne feinga kiate ia ʻo fakamolemoleʻi ia peá na toe fakalelei.a ʻI he tuʻunga meimei tatau, naʻe ʻikai ke foʻi ʻa Sihova ʻi heʻene kakai loto-fefeká. Neongo naʻe maʻunimā kinautolu ʻi he faiangahala fakalilifú, naʻá ne kei ʻofa pē ʻiate kinautolu pea hokohoko atu ʻa e feinga ke tokoniʻi kinautolu ke nau fakatomala pea liliu honau ngaahi ʻalungá. ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he fakatātā ko ení ko Sihova, “ʻa e tokotaha ʻokú ne sivi ʻa e lotó,” te ne kakapa atu ki ha tokotaha ʻoku kei faiangahala mamafa pea feinga ke taki atu ia ki he fakatomalá? (Pal. 17:3) Tau sio angé ki aí.
FOUNGA ʻOKU TAKI ATU AI ʻE SIHOVA ʻA E KAU FAIANGAHALÁ KI HE FAKATOMALÁ
8. Naʻe anga-fēfē ʻa e feinga ʻa Sihova ke taki atu ʻa Keini ki he fakatomalá? (Sēnesi 4:3-7) (Sio foki ki he fakatātaá.)
8 Ko e ʻuluaki foha ʻo ʻĀtama mo ʻIví ko Keini. Naʻá ne maʻu tukufakaholo ʻa e ngaahi hehema angahalaʻiá mei heʻene ongo mātuʻá. Tānaki atu ki aí, ʻoku lea ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo ia: “Ko ʻene ngaahi ngāue ʻaʻaná naʻe fulikivanu.” (1 Sio. 3:12) Mahalo ko e ʻuhinga eni ʻoku fakamatalaʻi ai ko Sihová “naʻe ʻikai te ne teitei hōifua hifo kia Keini pea ki heʻene foakí” ʻi heʻene ʻohake ha feilaulaú. ʻI he ʻikai ke liliu ʻa hono ngaahi ʻalungá, “naʻe ʻita lahi ʻaupito ʻa Keini peá ne loto-mamahi.” Ko e hā ʻa e meʻa hono hoko naʻe fai ʻe Sihová? Naʻá ne lea kia Keini. (Lau ʻa e Sēnesi 4:3-7.) Fakatokangaʻi naʻe fakaʻuhinga anga-lelei ʻa Sihova mo Keini, ʻo ʻoange kiate ia ha ʻamanaki pea fakatokanga kiate ia fekauʻaki mo e fakatuʻutāmaki ʻo e angahalá. Ko e meʻa fakamamahí, naʻe fakafisi ʻa Keini ke fanongo. Naʻe ʻikai ke ne fakaʻatā ʻa Sihova ke ne taki atu ia ki he fakatomalá. ʻI he hili ʻa e fakafeangai ʻikai lelei ko iá, naʻe tuku ai ʻa e feinga ʻa Sihova ke taki atu ʻa e kau faiangahala kehé ki he fakatomalá? Mole ke mamaʻo!
Naʻe fakaʻuhinga anga-lelei ʻa Sihova mo Keini, ʻo ʻoange ha ʻamanaki pea fakatokanga kiate ia ki he fakatuʻutāmaki ʻo e angahalá (Sio ki he palakalafi 8)
9. Naʻe anga-fēfē hono taki atu ʻe Sihova ʻa Tēvita ki he fakatomalá?
9 Naʻe ʻofa lahi ʻa Sihova ʻia Tuʻi Tēvita. Naʻe aʻu ʻo ne ui ia “ko ha tangata ʻoku fehoanakimālie mo hoku finangaló.” (Ngā. 13:22) Ka naʻe fai ʻe Tēvita ʻa e ngaahi angahala mafatukituki, kau ai ʻa e tono mo e fakapō. Fakatatau ki he Lao ʻa Mōsesé, naʻe tuha ʻa Tēvita mo e maté. (Liv. 20:10; Nōm. 35:31) Neongo ia, naʻe anga-lelei ʻa Sihova ʻo fai ha meʻa.b Naʻá ne fekauʻi ʻene palōfita ko Nētané ke ʻaʻahi ki he tuʻí, neongo naʻe teʻeki ai ke fakahāhā ʻe Tēvita ha fakaʻilonga ʻe taha ʻokú ne fakatomala. Naʻe ngāueʻaki ʻe Nētane ha talanoa fakatātā naʻe fakataumuʻa ke aʻu ki he loto ʻo Tēvitá. Naʻe maongo loloto ia kia Tēvita peá ne fakatomala. (2 Sām. 12:1-14) Naʻá ne hiki ha saame ʻo fakahaaʻi loto-moʻoni ai ʻene fakatomalá. (Saame 51, fakamatala talateu) Ko e saame ko iá kuó ne fakafiemālieʻi ha kau faiangahala taʻefaʻalaua pea ueʻi kinautolu ke fakatomala. ʻIkai ʻoku tau fiefia ʻi hono tataki anga-ʻofa ʻe Sihova ʻene sevāniti ʻofeina ko Tēvitá ki he fakatomalá?
10. ʻOku anga-fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e kātaki mo e fakamolemole ʻa Sihova ʻi heʻene feangainga mo e faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá?
10 ʻOku fehiʻa ʻa Sihova ʻi he angahalá pea ʻoku ʻikai ke ne makātakiʻi ia ʻi ha faʻahinga founga. (Saame 5:4, 5) Kae kehe, ʻokú ne ʻiloʻi ko kitautolu kotoa ko e kau faiangahala, pea makatuʻunga ʻi heʻene ʻofa ʻiate kitautolú ʻokú ne fili ke tokoniʻi kitautolu ke faitau mo e angahalá. ʻOkú ne feinga maʻu pē ke tokoniʻi ʻa e kau faiangahalá ke nau fakatomala pea ʻunuʻunu ofi kiate ia, naʻa mo e kau faiangahala kovi tahá. He fakafiemālie ē ke ʻiloʻi ia! ʻI heʻetau fakakaukauloto ki he kātaki mo e fakamolemole ʻa Sihová, ʻoku tau fakapapauʻi ai ke nofoʻaki faitōnunga kiate ia pea fakavave ke fakatomala ʻi heʻetau faiangahalá. Tau lāulea he taimí ni ki he founga naʻe toe akoʻi lahi ange ai ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané fekauʻaki mo e fakatomalá.
MEʻA NAʻE AKO ʻE HE KAU MUIMUI ʻO SĪSUÚ FEKAUʻAKI MO E FAKATOMALÁ
11-12. Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki heʻene kau fanongó fekauʻaki mo e ʻulungaanga faʻa fakamolemole ʻo ʻene Tamaí? (Sio foki ki he fakatātā.)
11 ʻI he ʻuluaki senituli T.S., ko e hoko ia ʻa e taimi ke aʻu mai ai ʻa e Mīsaiá. Hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi he kupu ki muʻá, naʻe ngāueʻaki fakatouʻosi ʻe Sihova ʻa Sione Papitaiso mo Sīsū Kalaisi ke akoʻi ʻa e kakaí fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e fakatomalá.—Māt. 3:1, 2; 4:17.
12 ʻI he kotoa ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú, naʻá ne akoʻi ʻene kau fanongó fekauʻaki mo e ʻulungaanga faʻa fakamolemole ʻene Tamaí. Naʻe fai pehē ʻa Sīsū ʻi ha founga fakaofo ʻi heʻene fai ʻa e talanoa fakatātā ki he foha molé. Ko e talavou ko iá naʻá ne fili ke tuli ki ha ʻalunga moʻui angahalaʻia ʻi ha vahaʻa taimi. Neongo ia, naʻe “foki mai ʻene fakakaukau leleí” peá ne foki ki ʻapi. Naʻe anga-fēfē fakafeangai ʻene tamaí? Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻi he “lolotonga ʻene kei mamaʻó, naʻe fakatokangaʻi atu ia ʻe heʻene tamaí pea naʻe ueʻi ia ʻe he fakaʻofaʻiá, ʻo ne lele ʻo fāʻofua ʻiate ia mo ʻuma lolomi kiate ia.” Naʻe taumuʻa ʻa e fohá ke kole ange pe ʻe lava pē ke ne hoko ko ha sevāniti ʻi he fale ʻo ʻene tamaí, ka naʻe ui ia ʻe heʻene tamaí “ko hoku foha” pea toe talitali lelei ia ki he fāmilí. Naʻe pehē ʻe he tamaí: “Naʻá ne mole pea kuo maʻu mai.” (Luke 15:11-32) ʻI he moʻui ʻa Sīsū ʻi hēvani ki muʻa ke ne haʻu ki he māmaní, kuo pau pē naʻá ne sio ki hono fakahāhā ʻe heʻene Tamaí ʻa e manavaʻofa pehē ki he kau faiangahala fakatomala taʻefaʻalaua. He fakatātā fakalotomāfana mo fakafiemālie ē naʻe fakaeʻa mai ʻe Sīsū ʻo fekauʻaki mo ʻetau Tamai faimēsí, ʻa Sihova!
Ko e tamai ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsū ki he foha molé ʻokú ne lele atu ʻo fāʻofua mo hono foha talangataʻá, ʻa ia kuó ne foki ki ʻapi (Sio ki he palakalafi 11-12)
13-14. Ko e hā naʻe ako ʻe he ʻapositolo ko Pitá fekauʻaki mo e fakatomalá, pea ko e hā naʻá ne akoʻi ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo iá? (Sio foki ki he fakatātaá.)
13 Ko e ʻapositolo ko Pitá naʻá ne ako lahi meia Sīsū fekauʻaki mo e fakatomalá mo e fakamolemolé. Naʻe faʻa fiemaʻu ʻe Pita ʻa e fakamolemolé, pea naʻe fakaaʻu nima-homo atu ia ʻe Sīsū kiate ia. Ko e fakatātaá, hili hono fakaʻikaiʻi tuʻo tolu ʻe Pita ʻokú ne ʻiloʻi hono ʻEikí, naʻe lōmekina ia ʻe heʻene ongoʻi halaiá tonu. (Māt. 26:34, 35, 69-75) Ka ʻi he hili ʻa e toetuʻu ʻa Sīsuú, naʻá ne hā kia Pita—fakaekinaua pē. (Luke 24:33, 34; 1 Kol. 15:3-5) ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻi he taimi ko iá, naʻe fakatomala ʻa e ʻapositoló pea naʻe fakapapauʻi ange ʻe Sīsū kuó ne fakamolemoleʻi anga-ʻofa ia.—Mk. 16:7.
14 Koeʻuhi ko e hokosia tonu ʻa Pitá, naʻe lava ʻi he taimi ko ení ke ne akoʻi ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo e fakatomalá mo e fakamolemolé. ʻI ha taimi hili ʻa e kātoanga ʻo e Penitekosí, naʻe fai ʻe Pita ha malanga ki ha fuʻu kakai ʻo e kau Siu taʻetui, ʻo fakamatalaʻi ange ko kinautolu naʻa nau tāmateʻi ʻa e Mīsaiá. Neongo ia, naʻá ne fakalototoʻaʻi anga-ʻofa kinautolu: “Ko ia ai, mou fakatomala pea tafoki koeʻuhi ke tāmateʻi hoʻomou ngaahi angahalá, koeʻuhi kae hoko mai ʻa e ngaahi taimi ʻo e fakaivifoʻoú meia Sihova tonu.” (Ngā. 3:14, 15, 17, 19) Naʻe fakahaaʻi ai ʻe Pita ko e fakatomalá ʻokú ne ueʻi ha tokotaha faiangahala ke ne tafoki—ke liliu ʻene fakakaukau halá mo ʻene tōʻonga halá—pea ke tuli ki ha ʻalunga foʻou, ʻa ia ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá. Naʻe toe fakahaaʻi ʻe he ʻapositoló ko Sihova te ne tāmateʻi ʻenau ngaahi angahalá, pe toʻo ʻosi atu ia. ʻI he laui hongofuluʻi taʻu ki mui aí, naʻe fakapapauʻi ʻe Pita ki he kau Kalisitiané: “[Ko] Sihova . . . ʻokú ne anga-kātaki kiate kimoutolu koeʻuhí ʻoku ʻikai te ne finangalo ke fakaʻauha ha taha ka ʻokú ne finangalo ke aʻusia ʻe he tokotaha kotoa ʻa e fakatomalá.” (2 Pita 3:9) He ʻamanaki fakaʻofoʻofa ē ki he kau Kalisitiané ʻi heʻenau fai ha angahala—naʻa mo e ngaahi angahala mamafá!
Naʻe fakapapauʻi anga-ʻofa ange ʻe Sīsū ki heʻene ʻapositolo fakatomalá kuó ne fakamolemoleʻi ia (Sio ki he palakalafi 13-14)
15-16. (a) Naʻe anga-fēfē ako ʻa e ʻapositolo ko Paulá fekauʻaki mo e fakamolemolé? (1 Tīmote 1:12-15) (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu hono hokó?
15 Ko Saula ʻo Tāsusí naʻe fiemaʻu ke ne fakatomala pea maʻu ʻa e fakamolemolé ʻo lahi ange ia ʻi ha toe taha. Naʻá ne fakatangaʻi anga-kakaha ʻa e kau muimui ʻofeina ʻo Kalaisí. Ko e tokolahi taha ʻo e kau Kalisitiané naʻa nau vakai nai kiate ia heʻikai ke ne toe liliu, kuo ʻikai ha toe ʻamanaki te ne fakatomala. Neongo ia, ko Sīsū naʻe toetuʻú naʻá ne sio fakalaka atu ʻi he fakaʻuhinga fakaetangata fakameleʻi peheé. Naʻá ne vakai mo ʻene Tamaí ki he ngaahi ʻulungaanga lelei ʻia Saulá. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko e tangatá ni ko ha ipu kuo fili maʻaku.” (Ngā. 9:15) Naʻe aʻu ʻo ngāueʻaki ʻe Sīsū ha mana ke taki atu ʻa Saula ki he fakatomalá. (Ngā. 7:58–8:3; 9:1-9, 17-20) Hili ʻa e hoko ʻa Saula ko ha Kalisitiané—naʻá ne ʻiloa ki mui ai ko e ʻapositolo ko Paulá—naʻá ne faʻa fakahaaʻi ʻene houngaʻia ki he anga-lelei mo e faimeesi naʻe fakahāhā ange kiate iá. (Lau ʻa e 1 Tīmote 1:12-15.) Naʻe akoʻi ʻe he ʻapositolo houngaʻiá: “Ko e ʻOtuá ʻi heʻene anga-leleí ʻokú ne feinga ke taki atu koe ki he fakatomalá.”—Loma 2:4.
16 ʻI he fanongo ʻa Paula fekauʻaki mo ha ʻulungaanga taʻetaau naʻe fakahoko ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi Kolinitoó, naʻe anga-fēfē ʻene fakaleleiʻi iá? Naʻá ne fai ia ʻi ha founga ʻoku akoʻi mai ai ha meʻa lahi fekauʻaki mo e akonaki anga-ʻofa ʻa Sihová pea mo e mahuʻinga ʻo hono fakahāhā ʻa e mēsí. Te tau lāulea fakaikiiki ki he talanoa ko iá ʻi he kupu hono hokó.
HIVA 33 Lī Hoʻo Kavengá kia Sihova
a Naʻe makehe ʻa e tuʻunga ko ení. ʻI he ʻahó ni, ʻoku ʻikai ko ha fiemaʻu pau ia meia Sihova ki ha hoa tonuhia ke kei mali ai pē mo e tokotaha naʻá ne fai ʻa e tonó. Ko hono moʻoní, naʻe fakahinohino ʻa Sihova ki hono ʻAló ke ne fakamatalaʻi ko e faʻahinga ʻoku maʻukovia ʻe he tonó ʻe lava ke nau vete kapau ʻoku nau fili ke fai pehē.—Māt. 5:32; 19:9.
b Sio ki he kupu “Ko e Hā ʻa e ʻUhinga Kiate Koe ʻa e Fakamolemole ʻa Sihová?” ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Nōvema 15, 2012, p. 21-23, pal. 3-10.