TALANOA KI HE MOʻUÍ
Kuó Ma Ako mei Hotau Faiako Maʻongoʻongá ʻi he Kotoa ʻEma Moʻuí
KO E kau sōtia ʻosi fakamahafú ne nau leʻohi ʻa e ngaahi halá, tutu ʻa e ngaahi ʻā vahevahé, ngaahi saikolone, tau fakalotofonua mo e fetukutukú. Ko e ngaahi fakatamaki ia ʻe niʻihi naʻá ku fehangahangai mo ia mo hoku uaifí ʻi he ngāue tāimuʻá mo e ngāue fakamisinalé. Ka heʻikai ke ma fetongi ia ʻaki ha toe meʻa! ʻI he kotoa iá, kuo poupouʻi mo tāpuakiʻi kimaua ʻe Sihova. ʻI hono tuʻunga ko hotau Faiako Maʻongoʻongá, kuó ne toe akoʻi mai ʻa e ngaahi lēsoni mahuʻinga.—Siope 36:22; ʻAi. 30:20.
FAʻIFAʻITAKIʻANGA ʻEKU ONGO MĀTUʻÁ
ʻI he konga ki mui ʻo e 1950 tupú, naʻe hiki ʻeku ongo mātuʻá mei ʻĪtali ki Kindersley, ʻi Saskatchewan, Kānata. ʻIkai fuoloa mei ai, naʻá na ako ʻa e moʻoní, pea hoko ia ko e konga tefito ʻemau moʻuí. Ko u manatuʻi ʻi heʻeku kei siʻí, naʻe fakamoleki ʻe homau fāmilí ʻa e ngaahi ʻaho lōloa ʻi he ngāue fakafaifekaú, ko ia ʻoku ou faʻa fakakata ʻo pehē naʻá ku “tāimuʻa tokoni” ʻi hoku taʻu valú!
Mo hoku fāmilí, ʻi he 1966 nai
Naʻe masiva ʻeku ongo mātuʻá; ka, naʻá na fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he feilaulau maʻa Sihová. Ko e fakatātaá, ʻi he 1963 naʻá na fakatau atu ʻa e konga lahi ʻena ʻū meʻá ke maʻu ha paʻanga ke kau ki he fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ʻi Pasadena, Kalefōnia, ʻAmelika. ʻI he 1972 naʻa mau hiki ʻi ha kilomita nai ʻe 1,000 ki Trail, British Columbia, Kānata, ke tokoni ʻi he malaʻe lea faka-ʻĪtalí. Naʻe ngāue ʻeku tamaí ko ha tokotaha tauhi-ʻapi. Naʻá ne fakafisi ke tali ha hiki lakanga kae lava ʻo ne tokangataha ki he ngaahi ngāue fakalaumālié.
ʻOku ou houngaʻia ʻi he tā sīpinga ʻeku ongo mātuʻá kiate au mo ʻemau fānau ʻe toko tolú. Naʻe fakatoka ai ha fakavaʻe fefeka ʻi hoku akoʻi fakateokalatí, ʻa ia naʻe kau ai ha lēsoni tuʻuloa: Kapau te u fuofua kumi ki he Puleʻangá, ʻe tokangaʻi au ʻe Sihova.—Māt. 6:33.
FUOFUA ʻAHIʻAHIʻI ʻO E NGĀUE TAIMI-KAKATÓ
ʻI he 1980, naʻá ku mali mo Debbie, ko ha tuofefine hoihoifua mo ha ngaahi taumuʻa fakalaumālie māʻalaʻala. Naʻá ma loto ke hū ki he ngāue taimi-kakató, ko ia naʻe kamata tāimuʻa ʻa Debbie ʻi he hili ha māhina ʻe tolu ʻema malí. ʻI he ʻosi ʻa e taʻu ʻe taha ʻema nofo malí, naʻá ma hiki ki ha kiʻi fakatahaʻanga naʻe lahi ai ʻa e fiemaʻú, pea naʻá ku kau mo au ki he ngāue tāimuʻá.
ʻI homa ʻaho malí, ʻi he 1980
Faai atu pē, naʻá ma loto-siʻi pea fili ke hiki. Ka naʻá ma ʻuluaki talanoa mo e ʻovasia sēketí. Naʻá ne tala mai anga-ʻofa kae hangatonu: “ʻOku ʻi ai hoʻomo kaunga ki he palopalemá. ʻOkú mo tokangataha ki he tafaʻaki ʻikai lelei ʻi homo tuʻungá. Ka ʻo kapau te mo fakasio ki he ngaahi meʻa leleí, te mo maʻu ia.” Ko e faleʻi tofu pē ia naʻá ma fiemaʻú. (Saame 141:5) Naʻá ma ngāueʻaki leva ia pea naʻe vave ʻema ʻiloʻi, ko hono moʻoní, naʻe lahi ʻa e ngaahi tafaʻaki leleí. Naʻe ʻi ai ʻa e niʻihi ʻi he fakatahaʻangá naʻa nau loto ke fai ʻa e meʻa lahi ange maʻa Sihova, kau ai ʻa e toʻutupú pea mo e niʻihi naʻa nau maʻu ha hoa taʻetui. Naʻe hoko ia ko ha lēsoni mālohi. Naʻá ma ako ke fakasio ki he leleí pea tatali kia Sihova ke ne fakatonutonu ha tuʻunga ʻoku hā ngali faingataʻa. (Mai. 7:7) Naʻá ma toe fiefia, pea naʻe fakalakalaka ʻa e ngaahi meʻá.
Ko e kau faiako ʻi heʻema fuofua ako tāimuʻá naʻa nau ngāue ʻi he ngaahi vāhenga-ngāue muli. ʻI heʻenau fakahaaʻi mai ʻa e ngaahi tā pea lave ki he ngaahi pole mo e tāpuaki naʻa nau hokosiá, naʻe toe tafunaki ai ʻema holi ke ngāue fakamisinalé. Ko ia naʻá ma loto leva ke kau ki he ngāué ni.
ʻI ha Fale Fakatahaʻanga ʻi British Columbia, ʻi he 1983
Ke aʻusia iá, ʻi he 1984 naʻá ma hiki ki Quebec ʻa ia ne nau lea faka-Falanisē, ʻi ha kilomita ʻe 4,000 tupu hono mamaʻó mei British Columbia. Naʻe ʻuhinga iá ko hono ako ha anga fakafonua mo ha lea mātuʻaki foʻou. Ko e pole ʻe taha naʻe faʻa siʻisiʻi ʻema paʻangá. ʻI he taimi ʻe taha, naʻá ma moʻui pē ʻi hono tufi ʻa e toenga pateta ʻi ha ngoueʻanga. Naʻe poto ʻaupito ʻa Debbie ʻi hono kukiʻi kehekehe ʻo e patetá! Neongo ʻa e ngaahi polé, naʻá ma kītaki pē fakataha mo e fiefia. ʻIkai ko ia pē, naʻá ma sio naʻe tokangaʻi kimaua ʻe Sihova.—Saame 64:10.
ʻI he ʻaho ʻe taha, naʻá ma maʻu ha telefoni taʻeʻamanekina. Ko ha fakaafe ke ngāue ʻi he Pēteli ʻi Kānatá. Naʻá ma tohi kole ki muʻa ki he Akoʻanga Kiliatí, ko ia naʻá ma kiʻi puputuʻu fekauʻaki mo e ngāue Pētelí. Ka naʻá ma tali ʻa e fakaafé. ʻI he aʻu ki aí, naʻá ma ʻeke kia Tokoua Kenneth Little, ko ha mēmipa ʻo e Kōmiti Vaʻá, “Kae fēfē ʻema tohi kole ki Kiliatí?” Naʻá ne tali mai, “Tau toki kolosi ʻi he hala fakakavakava ko iá ʻi heʻetau aʻu ki aí.”
ʻI ha uike ʻe taha mei ai, naʻá ma aʻu ki he hala fakakavakava ko iá he naʻe fakaafeʻi kimaua ke ʻalu ki Kiliati. Ko ia naʻe pau ke ma fai ha fili. Naʻe tala mai ʻe Tokoua Little: “Tatau ai pē pe ko e hā te mo filí, ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho te mo fakaʻamu nai naʻá mo fili ʻa e ngāue ʻe tahá. ʻOku ʻikai ke lelei ange ʻa e ʻalunga ʻe tahá ʻi he taha; ʻe lava ke tāpuakiʻi ʻe Sihova ha ʻalunga pē te mo fili.” Naʻá ma tali ʻa e fakaafe ki Kiliatí, pea ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, kuó ma siotonu ki he moʻoni ʻa e faleʻi ko iá. Kuó ma faʻa tala ange ʻa e leá ni ki he niʻihi kehe ʻa ia naʻe pau ke nau fili pe ko e hā ʻa e vāhenga-ngāue te nau fakahokó.
MOʻUI KO HA ONGO MISINALE
(Toʻohemá) Ko Ulysses Glass
(Toʻomataʻu) Ko Jack Redford
Naʻá ma fiefia ke kau ʻi he toko 24 ʻi he kalasi hono 83 ʻo Kiliatí naʻe fakahoko ia ʻi Brooklyn, Niu ʻIoke, ʻi ʻEpeleli 1987. Ko Tokoua Ulysses Glass mo Jack Redford ʻemau ongo faiako tefitó. Naʻe vave pē ʻa e ʻosi atu ʻa e māhina ʻe nimá, pea naʻa mau maʻu tohi fakamoʻoni ako ʻi Sepitema 6, 1987. Naʻe vaheʻi kimaua ki Haiti fakataha mo John mo Marie Goode.
ʻI Haiti, ʻi he 1988
Naʻe ʻikai ke toe ʻave ha kau misinale mei Kiliati ki Haiti talu mei hono fakafoki fakapuleʻanga ʻa e kau misinale fakamuimuí ʻi he 1962. ʻI ha uike ʻe tolu hili ʻa e maʻu tohi fakamoʻoni akó, naʻá ma aʻu ki Haiti, ʻi ha feituʻu tuʻu mavahe ʻi he ʻotu moʻungá ʻo ngāue ʻi ha kiʻi fakatahaʻanga ʻo e kau malanga ʻe toko 35. Naʻá ma kei siʻi mo taʻetaukei, pea ko kimaua pē naʻe ʻi he ʻapi misinalé. Naʻe masiva ʻangoʻango ʻa e kakaí pea ko e tokolahi tahá naʻe ʻikai ke nau poto he lautohí. ʻI he kamata ʻema ngāue fakamisinalé, naʻá ma hokosia ʻa e māveuveu fakapolitikale, feinga liukava, tutu ʻo e ngaahi ʻā vahevahe pea mo e ngaahi saikolone.
Naʻá ma ako ʻa e meʻa lahi mei he kātaki mo e fiefia ʻa e fanga tokoua ʻi Haití. Naʻe faingataʻa ʻa e moʻuí ki he tokolahi, ka naʻa nau ʻofa kia Sihova mo e ngāue fakafaifekaú. Ko e tuofefine taʻumotuʻa ʻe taha naʻe ʻikai ke poto he lautohí; neongo ia, naʻá ne maʻuloto ʻa e konga Tohi Tapu ʻe 150 nai. Ko e ngaahi tuʻunga fakaʻahó naʻá ne fakaivimālohiʻi ʻema tuipau ke hanganaki malangaʻi ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ko e fakaleleiʻanga pē ia ʻe taha ki he ngaahi palopalemá. ʻOku fakalotomāfana ke sio ki he hoko ʻa e niʻihi ʻo ʻema kau ako Tohi Tapú ko e kau tāimuʻa tuʻumaʻu, tāimuʻa makehe mo e kau mātuʻa.
ʻI Haiti, naʻá ku fetaulaki mo Trevor, ko ha misinale Māmonga kei siʻi, pea naʻá ma faʻa talanoa ki he Tohi Tapú ʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻI ha ngaahi taʻu ki mui ai, naʻá ku ʻohovale ʻi heʻene tohi mai: “Te u papitaiso ʻi ha ʻasemipilī ʻoku teu ke fakahoko! ʻOku ou loto ke toe foki ki Haiti pea ngāue ko ha tāimuʻa makehe ʻi he feituʻu tatau naʻá ku ngāue ai ko ha misinale Māmongá.” Naʻá ne fai ʻa e meʻa tofu pē ko iá ʻi he ngaahi taʻu lahi, fakataha mo hono uaifí.
ʻIULOPE—PEA HOKO ATU KI ʻAFILIKA
Ngāue ʻi Solovēnia, ʻi he 1994
Naʻe vaheʻi kimaua ke ngāue ʻi ha konga ʻo ʻIulope naʻe toe fakaʻatā ai ʻa e ngāue ʻo e Puleʻangá. ʻI he 1992 naʻá ma tūʻuta ʻi Ljubljana, Solovēnia, ʻo ofi ki he feituʻu naʻe tupu hake ai ʻeku ongo mātuʻá ki muʻa ke na hiki ki ʻĪtalí. Naʻe kei hokohoko atu ʻa e taú ʻi he ngaahi feituʻu ʻo ʻIukosilāvia ki muʻá. Ko e vaʻa ʻi Viena, ʻAosituliá, pehē foki ki he ʻōfisi ʻi Zagreb, Kolōtiá mo Belgrade, Sēpiá, naʻa nau tokangaʻi ʻa e ngāue ʻi he feituʻú. ʻI he taimi ko ení naʻe tauʻatāina ʻa e lepupilika taki taha ʻo nau taki taha fakalele hono Pēteli.
Naʻá ma toe feʻunuʻaki ai ki ha lea mo e anga fakafonua ʻe taha. Ko e kakai fakalotofonuá te nau pehē, “Jezik je težek,” ʻa ia ʻoku ʻuhingá “Ko e leá ʻoku faingataʻa.” He moʻoni ē ko ia! Naʻá ma houngaʻia ʻi he mateaki ʻa e fanga tokoua naʻa nau tali loto-lelei ʻa e ngaahi fakatonutonu fakaekautahá, peá ma sio ki he anga hono tāpuakiʻi kinautolu ʻe Sihová. Naʻá ma sio foki ki hono fakatonutonu anga-ʻofa maʻu pē ʻe Sihova ʻa e ngaahi meʻá pea ʻi he taimi totonu. Ko homa ngaahi taʻu ʻi Solovēniá naʻá ne toe fakamamafaʻi ʻa e ngaahi lēsoni lahi naʻá ma ʻosi ako pea akoʻi mai mo ha ngaahi lēsoni foʻou.
Ka naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi liliu lahi ange naʻe toka mei muʻa. ʻI he 2000 naʻe vaheʻi kimaua ki Kōtevuā, ʻi ʻAfilika Hihifo. Pea ʻi Nōvema 2002, koeʻuhi ko e tau fakalotofonuá, naʻá ma hiki ki Siela Leone. Ko e toki ʻosi atu pē ia ʻa e tau fakalotofonua ʻi he taʻu ʻe 11. Naʻe faingataʻa ke mavahe fakafokifā mei Kōtevuā. Kae kehe, ko e ngaahi lēsoni naʻá ma akó naʻe tokoni ia ke tauhi maʻu ʻema fiefiá.
Naʻá ma tokangataha ki he feituʻu ngāue fua lahí pea ki homa fanga tokoua anga-ʻofa kuo nau kātekina ʻa e taú ʻi he ngaahi taʻu lahi. Naʻa nau masiva fakamatelie, ka naʻa nau nima-homo. Naʻe ʻoange ʻe ha tuofefine kia Debbie ʻa e ngaahi vala. ʻI he toumoua ʻa Debbie ke tali iá, naʻá ne fakamatematē ange: “Lolotonga ʻa e taú, naʻe poupouʻi kimautolu ʻe he fanga tokoua ʻi he ngaahi fonua kehé. Ko e taimi eni ke mau tokoni aí.” Naʻá ma ʻai ia ko ʻema taumuʻa ke faʻifaʻitaki kiate kinautolu.
Naʻe faai atu pē ʻo ma toe foki ki Kōtevuā, ka naʻe toe mapuna hake ai ha fetāʻaki. Ko ia ʻi Nōvema 2004, naʻe fetukutuku kimautolu ʻi ha helikopeta, ʻo mau hola taki taha mo ha kato kilokalami pē ʻe 10. Naʻá ma mohe ʻi he falikí ʻi ha ʻapitanga fakakautau Falanisē ʻi he pō ko iá, pea puna ki Suisalani ʻi he ʻaho hokó. ʻI heʻema aʻu ki he vaʻá ʻi he tuʻapoó nai, naʻe talitali loto-māfana kimaua ʻe he Kōmiti Vaʻá mo e kau faiako ʻi he Akoʻanga Ako Fakafaifekaú mo honau ngaahi uaifí ʻaki ʻa e ngaahi fāʻofua, meʻakai mafana mo e sokaleti Suisalani lahi. Naʻe maongo loloto ia kiate kimaua.
Malanga ki he kau kumi hūfanga ʻi Kōtevuā, ʻi he 2005
Naʻe vaheʻi fakataimi kimaua ki Kana pea toe foki ki Kōtevuā ʻi he holoholo hifo ʻa e māveuveu fakapolitikalé. Ko e fetokouaʻaki anga-ʻofá naʻá ne tokoniʻi kimaua ʻi he ngaahi fetukutuku fakatupu loto-hohaʻa mo e ngaahi vāhenga-ngāue fakataimi ko ení. Naʻá ma loto-tatau neongo ko e fetokouaʻaki anga-ʻofa peheé ko e meʻa anga-maheni ʻi he kautaha ʻa Sihová, heʻikai ʻaupito ke ma fakamaʻamaʻaʻi ia. Ko hono moʻoní, naʻa mo e ʻi he ngaahi taimi faingataʻa ko iá naʻe hoko ia ko ha konga mahuʻinga ʻo homa akoʻí.
KI HE HAHAKE LOTOLOTÓ
ʻI he Hahake Lotolotó, ʻi he 2007
ʻI he 2006 naʻá ma maʻu ha tohi mei he ʻuluʻi ʻapitangá ke hiki ki he Hahake Lotolotó. Naʻe toe ʻuhinga ení ko e ngaahi hokosia, pole, lea mo e anga fakafonua foʻou. Naʻe lahi ʻa e meʻa ke ako ʻi he ʻātakai ko eni naʻe mālohi ai ʻa e tākiekina fakapolitikalé mo e fakalotú. Naʻá ma saiʻia ʻi he ngaahi lea kehekehe he ngaahi fakatahaʻangá pea sio ki he fāʻūtaha tupu mei he muimui ki he tataki fakateokalatí. Naʻá ma houngaʻia ʻi he fanga tokouá he ko e tokolahi tahá naʻa nau kātekina loto-toʻa ʻa e fakafepaki mei he fāmilí, kaungāakó, kaungāngāué mo e kaungāʻapí.
Naʻá ma maʻu ʻa e fakataha-lahi makehe ʻi he 2012 ʻi Tel Aviv, ʻIsileli. Ko e fuofua taimi eni ki he kakai ʻa Sihova ʻi he feituʻú ke fakatahataha ʻi ha fakataha tokolahi pehē talu mei he Penitekosi 33 T.S. He kātoanga fakangalongataʻa ē!
ʻI he ngaahi taʻu ko iá, naʻe ʻave kimaua ke ʻaʻahi ki ha fonua naʻe fakangatangata ai ʻetau ngāué. Naʻá ma ʻave ʻa e niʻihi ʻo ʻetau ʻū tohí, kau ʻi he ngāue fakafaifekaú, pea maʻu mo e ngaahi ʻasemipilī iiki. Naʻe ʻi he feituʻu kotoa ʻa e kau sōtia ʻosi fakamahafu mo e ngaahi taʻofiʻanga ʻi he halá, ka naʻá ma ongoʻi malu ʻi heʻema ʻalu fakapotopoto holo mo ha kau malanga tokosiʻi.
FOKI KI ʻAFILIKA
Teuteu ha malanga ʻi Kongo, ʻi he 2014
ʻI he 2013 naʻá ma maʻu ha vāhenga-ngāue mātuʻaki kehe—ke ngāue ʻi he vaʻa ʻi Kinshasa, Kongó, ko ha fonua lahi fau mo fakaʻofoʻofa ka naʻe mafolalahia ai ʻa e masiva ʻangoʻangó pea faʻa mapuna hake ai ʻa e fepaki fakakautaú. ʻI he kamatá naʻá ma pehē, “ʻOkú ma ʻiloʻi ʻa ʻAfilika; ʻokú ma mateuteu.” Ka naʻe kei lahi ʻaupito ʻa e meʻa ke ma akó, tautefito ʻi he haʻu ki he fefonongaʻakí mo e fakangatangata ʻa e ngaahi sēvesi naʻe ala maʻú. Naʻe lahi ʻa e ngaahi meʻa lelei ke tokangataha ki aí, kau ai ʻa e kītaki mo e fiefia ʻa e fanga tokouá neongo ʻa e faingataʻa fakaʻekonōmiká, ko ʻenau ʻofa ʻi he ngāue fakafaifekaú mo ʻenau feinga ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá mo e ʻasemipilií. Naʻá ma mātā tonu ai ʻa e ngaʻunu ki muʻa ʻa e ngāue ʻo e Puleʻangá koeʻuhí pē ko e poupou mo e tāpuaki ʻa Sihová. Ko homa ngaahi taʻu ʻi Kongó naʻe maongo loloto ia kiate kimaua pea naʻe toe fakalahi ki ai homa fāmilí.
Ngāue fakamalanga ʻi ʻAfilika Tonga, ʻi he 2023
ʻI he ngataʻanga ʻo e 2017, naʻá ma toe aʻu ai ki ha vāhenga-ngāue ʻe taha—ko ʻAfilika Tonga. Ko e vaʻa lahi taha eni kuo faifai ange ʻo ma ngāue aí, pea naʻa mo homa vāhenga-ngāue ʻi Pētelí naʻe foʻou. Naʻe toe lahi ʻa e meʻa ke ma akó ka naʻe tokoni ʻa e ngaahi lēsoni naʻá ma ako ʻi he kuohilí. ʻOkú ma ʻofa ʻi he fanga tokoua tokolahi kuo nau kātaki ʻi he laui hongofuluʻi taʻu. Pea ʻoku fakaofo ke sio ki he ngāue fāʻūtaha ʻa e fāmili Pētelí neongo ʻa e ngaahi matakali mo e anga fakafonua kehekehé. ʻOku hā mahino ʻoku tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa ʻene kakaí ʻaki ʻa e melinó, ʻi heʻenau kofuʻaki ʻa e angaʻitangata foʻoú pea ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní.
ʻI he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, kuó ma maʻu ʻa e ngaahi vāhenga-ngāue fakafiefia, feʻunuʻaki ki he anga fakafonua kehekehe, pea ako ʻa e ngaahi lea foʻou. Kuo ʻikai maʻu pē ke faingofua, ka kuó ma ongoʻi maʻu pē ʻa e ʻofa mateaki ʻa Sihová fakafou ʻi heʻene kautahá mo e fetokouaʻakí. (Saame 144:2) ʻOkú ma tuipau ko e akoʻi naʻá ma maʻu ʻi heʻema ngāue taimi-kakató kuó ne ʻai ke ma hoko ko ha ongo sevāniti lelei ange ʻa Sihova.
ʻOku ou koloaʻaki hono ʻohake au ʻe heʻeku ongo mātuʻá; ko e poupou ʻa hoku uaifi ʻofaʻangá, ʻa Debbie; pea mo e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻi hotau fāmili fakalaumālie ʻi māmani lahí. ʻI heʻema hanga atu ki he kahaʻú, ʻokú ma fakapapauʻi ke hanganaki ako mei hotau Faiako Maʻongoʻongá.