ʻOku Taukaveʻi Loi ʻe he Kau Tēmenioó ʻOku Moʻui ʻa e Kau Maté
ʻOku pehē ʻe he Tohitapú ko Sētane “ʻoku ne kākāʻi ʻa mamani kātoa.” (Fakahā 12:9) ʻOku ʻikai loto ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó ke tau tui ki he Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohitapú. ʻOku nau feinga ke ʻai ke tui ʻa e kakaí ʻoku moʻui ʻa e kau maté ʻi ha feituʻu ʻi he nofoʻanga laumālié. Te tau sio pe ʻoku anga-fēfē ʻenau fai ení.
Lotu Loi
Ko e tangatá, fanga monumanú, fanga iká, pea mo e fanga manupuná—ko kinautolu kotoa ko e ngaahi soulu
ʻOku akoʻi ʻe he ngaahi lotu lahi ʻo pehē ʻoku maʻu ʻe he tokotaha taki taha ha soulu ʻa ia ʻoku hiki atu ki he nofoʻanga laumālié ʻi he hili ʻa e mate ʻa e sino fakakakanó. ʻOku nau pehē ʻoku mate ʻa e sinó ka ʻoku ʻikai ke mate ʻa e soulú. ʻIkai ngata aí, ʻoku nau taukaveʻi ʻoku ʻikai malava ke mate ʻa e soulú, ʻoku taʻefaʻamate ia.
Ka ʻoku ʻikai ke akoʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e meʻá ni. ʻOku fakahā ʻe he Tohitapú ko e soulú ko e tokotahá ia, ʻoku ʻikai ko ha meʻa ʻoku ʻi loto ʻi ha tokotaha. Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e fakatupu ʻo ʻĀtamá: “Bea nae gaohi e Jihova koe Otua ae tagata mei he efu oe kelekele, bea ne manava ki hono avaʻi ihu ae manava oe moui; bea hoko ae tagata koe laumalie [“soulu,” NW] moui.” (Sēnesi 2:7, PM, fakaʻītali ʻamautolu.) Ko ia naʻe ʻikai ke ʻoange kia ʻĀtama ha soulu; ko e soulú ia.
ʻOku toe ui ʻa e fanga manú ko e ngaahi soulu.—Sēnesi 1:20, 21, 24, 30, NW.
Koeʻuhi ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea Fakatohitapu ko e “soulu” ki he tokotahá tonu, ʻoku totonu ke ʻoua te tau ʻohovale ʻi he ako ʻo ʻilo ʻoku malava pea ʻoku mate ʻa e ngaahi soulú. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú:
“Ko e laumalie [“soulu,” NW] ʻoku fai angahala ko ia ia ʻe mate.”—ʻIsikeli 18:4, fakaʻītali ʻamautolu.
“ʻOku mate honau laumalie [“soulu,” NW] kei talavou, mo ʻenau moʻui hange ha kau fakasotoma.”—Siope 36:14, fakaʻītali ʻamautolu.
“Koeʻuhi naʻa ne lilingi hono laumalie [“soulu,” NW] ke ʻosi, ʻo pekia, ʻo ne tuku ke lau ia fakataha mo e kau angahala.”—ʻAisea 53:12, fakaʻītali ʻamautolu.
ʻOku fakahā ʻe he Tohitapú ʻoku ʻikai ke taʻefaʻamate ʻa e soulú
ʻOku fakahā ʻe he ngaahi konga Tohitapu kehe ko e ngaahi soulú ʻoku malava ke ʻauha (Sēnesi 17:14, PM; ʻIsikeli 13:19), fulutāmakia (Siope 7:15, PM), pea mo melemo (Siona 2:5, PM). Ko ia ai, ʻoku mate ʻa e soulú.
Kapau te ke lau ʻa e Tohitapú mei he takafi ʻe tahá ki he takafi ʻe tahá, ʻe ʻikai ʻaupito te ke ʻilo ai ʻa e kupuʻi lea ko e “soulu taʻefaʻamate.” ʻOku ʻikai ko ha laumālie ʻa e soulu fakaetangatá. ʻOku ʻikai ke akoʻi ʻe he Tohitapú ʻa e akonaki ʻo kau ki he soulu taʻefaʻamaté. Ko e meʻa ia ʻoku akoʻi ʻe Sētane mo ʻene kau tēmenioó. ʻOku fehiʻa ʻa Sihova ki he ngaahi loi fakalotu kotoa pē.—Palōvepi 6:16-19; 1 Tīmote 4:1, 2.
Kau Fetuʻutaki mo e Laumālié
ʻOku fakangalingali mai ʻa e kau tēmenioó ko e ngaahi laumālie kinautolu ʻo e kau maté
Ko e toe founga ʻoku takihalaʻi ai ʻe Sētane ʻa e kakaí ʻoku fakafou ia ʻi he kau fetuʻutakí. Ko ha tokotaha fetuʻutaki ko ha tokotaha ia ʻoku malava ke ne maʻu hangatonu ʻa e ngaahi pōpoaki mei he maama laumālié. ʻOku tui ʻa e tokolahi, pea kau ai mo e kau fetuʻutakí, ʻoku maʻu ʻa e ngaahi pōpoaki ko ʻení mei he laumālie ʻo e faʻahinga kuo maté. Kae hangē ko ia kuo tau ako mei he Tohitapú, ʻoku ʻikai ʻaupito malava ke hoko ʻeni.—Koheleti 9:5, 6, 10.
Ko ia, ʻoku ʻomai ʻa e ngaahi pōpoaki ko ʻení meia hai? Ko e kau tēmenioó tonu! ʻOku malava ʻe he kau tēmenioó ke nau sio ki ha taha ʻi heʻene kei moʻuí; ʻoku nau ʻilo ʻa e anga ʻo e lea ʻa ha taha, ʻa e anga ʻo hono fōtungá, ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne faí, pea mo e meʻa naʻá ne ʻilo ki aí. Ko ia ʻoku faingofua kiate kinautolu ke nau fakangalingali mai ko e faʻahinga kinautolu kuo maté.—1 Sāmiuela 28:3-19.
Ngaahi Talanoa Loi
Ko e toe founga ʻe taha ʻoku poupouʻi ai ʻe Sētane ʻa e loi ʻo fekauʻaki mo e kau maté ʻoku fakafou mai ia ʻi he ngaahi talanoa loi. ʻOku faʻa afeʻi ʻe he ngaahi talanoa peheé ʻa e kakaí mei he moʻoni ʻo e Tohitapú.—2 Tīmote 4:4.
ʻOku fakakaukau ʻa e niʻihi kuo nau sio ki he kakai kuo foki mai mei he maté
ʻI ʻAfilika ʻoku lahi ʻa e ngaahi talanoa ai ʻo kau ki he kakai naʻe mātā ʻoku nau moʻui ʻi he hili ʻa ʻenau maté. Ko e meʻa ʻoku faʻa hokó, ʻoku mātā ʻa e kakaí ni ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku mamaʻo ʻaupito mei he feituʻu naʻa nau nofo ai ki muʻá. Kae ʻeke hifo ange kiate koé: ‘ʻOku ngali ʻuhinga lelei ia, kapau ʻoku maʻu ʻe ha taha ʻa e malava ke foki mai mei he maté, te ne foki ki ha feituʻu mamaʻo ʻaupito mei hono fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá?’
Pehē foki, ʻikai ʻoku malava ke hā ngali fōtunga meimei tatau ʻa e tokotaha naʻe sio ki aí mo e tokotaha naʻe maté? Ko e fakatātaá, ko e ongo faifekau faka-Kalisitiane ʻa ia naʻá na malanga ʻi ha feituʻu ʻi ʻuta, naʻá na fakatokangaʻi ha tangataʻeiki naʻá ne muimui kiate kinaua ʻi ha ngaahi houa. ʻI heʻena fakafehuʻi ange kiate iá, naʻá na ʻilo ai naʻe fakakaukau ʻa e tangatá ko e taha ʻo e ongo faifekaú ni ko hono tokoua ʻa ia naʻe mate ʻi he ngaahi taʻu ki muʻá. Ko hono moʻoní, naʻá ne maʻuhala, ka naʻá ne fakafisi ke tui ʻokú ne hala. Fakaʻuta atu ki he talanoa naʻe fai ʻe he tangataʻeikí ʻamui ange ki hono ngaahi kaumeʻá mo e kaungāʻapí!
Ngaahi Vīsone, Ngaahi Misi, pea mo e Ngaahi Leʻo
ʻOku fai ʻe he kau tēmenioó ʻa e takihalaʻi ʻo fakafou ʻi he ngaahi misi, ngaahi vīsone mo e ngaahi leʻo
ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻokú ke ʻilo ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ngali kehe kuo mātā pe fanongo pe misi ʻo kau ki ai ʻa e kakaí. ʻOku faʻa fakailifiaʻi ʻe he ngaahi meʻa ngali kehe peheé ʻa e kakai ʻoku nau hokosia ʻa e ngaahi meʻá ni. Ko Marein, ʻa ia naʻe nofo ʻi ʻAfilika Hihifo, naʻá ne faʻa fanongo ki he leʻo ʻo ʻene kui fefine kuo ʻosi mālōloó ʻoku ui ange kiate ia he taimi poʻulí. Naʻe fuʻu ilifia ʻa Marein pea naʻá ne kaila ʻo ʻā hake ʻa e fāmilí kotoa. Naʻe faifai atu, pea naʻá ne hoko ʻo ʻatamai-vaivai.
Kapau ʻoku moʻui moʻoni mai ʻa e kau maté, ʻoku ʻuhinga lelei ke nau fakailifiaʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau ʻofa aí? ʻIkai ʻaupito. Ko e tupuʻanga ʻo e faʻahinga pōpoaki fakatupu-kovi peheé ko e kau tēmenioó.
Kae fēfē ʻa e ngaahi pōpoaki ʻoku ngali ʻaonga mo fakafiemālié? Ko e fakatātaá, naʻe puke ʻa Gbassay mei Siela Leone. ʻI haʻane misi naʻá ne sio ai ki heʻene tamai kuo ʻosi mālōloó. Naʻá ne fakahinohino ia ke ʻalu ki ha fuʻu ʻakau ʻe taha, ʻo pakiʻi mai ha lauʻi ʻakau, ʻo tuifio ia mo e vai pea inu ia. He ʻikai te ne lea ki ha taha ʻi he ki muʻa ke ne fai ʻení. Naʻá ne fai pehē peá ne hoko ʻo sai ai.
Naʻe pehē ʻe ha fefine ʻe taha naʻá ne sio ki hono husepānití ʻi he pō ʻe taha ʻi he hili ʻene maté. Naʻe pehē ʻe he fefiné naʻá ne hā lelei peá ne tui ʻa e ngaahi vala fakaʻofoʻofa.
ʻOku hā ngali lelei mo ʻaonga ʻa e ngaahi pōpoaki mo e ngaahi vīsone peheé. ʻOku ʻomai ia mei he ʻOtuá? ʻIkai, ʻoku ʻikai ʻomai ia mei ai. Ko Sihová “koe Otua oe mooni.” (Sāme 31:5, PM) He ʻikai ʻaupito te ne loto-lelei ke kākaaʻi kitautolu. Ko e kau tēmenioó pē ʻoku nau fai peheé.
Ka ʻoku ʻi ai ha kau tēmeniō lelei? ʻIkai. Neongo ʻoku nau hā fie tokoni ʻi he taimi ʻe niʻihi, ka ʻoku kovi ʻa kinautolu hono kotoa pē. Naʻe hā ngali anga-fakakaumeʻa ʻa e Tēvoló ʻi heʻene lea kia ʻIví. (Sēnesi 3:1) Ka ko e hā ʻa e meʻa naʻe hoko kia ʻIvi ʻi he hili ʻa ʻene fakaongo kiate iá peá ne fai ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe he Tēvoló? Naʻá ne mate.
Naʻe pehē ʻe Sētane ʻe ʻikai ke mate ʻa ʻIvi. Naʻe tui ʻa ʻIvi kiate ia, ka naʻe faifai atu pē peá ne mate
ʻOkú ke ʻilo ʻoku faʻa anga-fakakaumeʻa ha tokotaha kovi ki he kakai ʻokú ne feinga ke kākaaʻí. ʻOku pehē ʻe ha palōveape mei ʻAfilika: “Nifo hinehina, loto ʻuliʻuli.” Pea ʻoku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá: “He naʻa mo Setane ʻoku ne ʻai ʻa e anga ʻo ha angelo mei he maama.”—2 Kolinitō 11:14.
ʻOku ʻikai ke kei fetuʻutaki mai ʻa e ʻOtuá ki he kakai ʻi māmaní ʻaki ʻa e ngaahi misi pe ngaahi vīsone pe ngaahi leʻo mei he maama laumālié. ʻOkú ne tataki mo hīnoiʻi ʻa e kakaí ʻo fakafou mai ʻi he Tohitapú, ʻa ia ʻoku malava ke ʻai ai ʻa e kakaí ke “ʻosi sāuni ki he ngāue lelei fulipe.”—2 Tīmote 3:17.
Ko ia ai, ʻi he fai fakatokanga mai ʻa Sihova kiate kitautolu ʻo fekauʻaki mo e ngaahi kākā ʻa e Tēvoló, ʻokú ne fai peheé koeʻuhi ʻokú ne ʻofa mai kiate kitautolu. ʻOkú ne ʻilo ko e kau tēmenioó ko e kau fakafili fakatuʻutāmaki.