Ika ʻa Sā. Pitá
ʻI HE ʻaʻahi ki ha falekai ʻi ʻIsileli ʻi he veʻe Tahi Kālelí, te ke hoko ai ʻo fieʻilo ʻi he sio ʻi he miniuú ki he “ika ʻa Sā. Pitá.” ʻE tala atu nai ʻe he tokotaha tali-tēpilé ko e taha ia ʻo e ngaahi tisi manakoa taha, tautefito ʻi he fekauʻaki mo e folau ʻeveʻevá. ʻOku ifo ia ʻi hono fakapaku kei foʻoú. Ka ko e hā ʻoku fakafehokotaki ai ia ki he ʻapositolo ko Pitá?
ʻOku ʻomai ai ʻa e talí ʻi he meʻa naʻe hoko ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Tohitapú ʻi he Mātiu 17:24-27. ʻOku tau ʻiloʻi ai, ʻi he lolotonga ʻa e ʻaʻahi ʻa Pita ki he kolo ko Kāpaneumé ʻi he veʻe Tahi Kālelí, naʻe ʻeke ai kiate ia pe naʻe totongi ʻe Sīsū ʻa e tukuhau temipalé. Ki mui ai naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻo pehē ko iá, ʻi hono tuʻunga ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻoku ʻikai hano fatongia ke totongi ha tukuhau pehē. Ka koeʻuhi ke fakaʻehiʻehi mei hono fakatūkiaʻi ʻa e niʻihi kehé, naʻá ne ʻai ʻa Pita ke ʻalu ki tahi, ʻo lafo ha mātaʻu, ʻo toʻo ʻa e mataʻi ika ʻe maʻú, pea totongiʻaki ʻa e tukuhaú ʻa e foʻi koini ʻe maʻu ʻi he ngutu ʻo e iká.
Ko e hingoa, “ika ʻa Sā. Pitá” ko e toʻo ia mei he meʻa ko eni ne hoko ʻoku hiki ʻi he Tohitapú. Ka ko e faʻahinga ika fēfē naʻe maʻu ʻe Pitá?
Ko ha Tahi Fonu ʻi he Iká
ʻOku ʻi ai ʻa e fakakaukau ko e meimei faʻahinga ʻe 20 ʻo e ika ʻi he Tahi Kālelí, ko e faʻahinga pē ʻe 10 nai ai ʻe lava ke pehē naʻe ʻi ai ʻa e faʻahinga ika naʻe maʻu ʻe Pitá. Ko e hongofulú ni naʻe vahevahe ia ki he ngaahi kulupu fakakomēsiale mahuʻinga ʻe tolu.
Ko e kulupu lahi tahá ʻoku ui ko e musht, ʻa ia ʻoku ʻuhingá ko e “helu” ʻi he faka-ʻAlepeá, koeʻuhi ko hono faʻahinga ʻe nimá ʻoku fakahāhā ai ha kaponga ʻi he tuʻá hangē ha helú. Ko e faʻahinga ʻe taha ʻo e musht ʻoku aʻu ʻa hono lōloá ki he senitimita nai ʻe 45 pea ko hono mamafá ko e kilokalami ʻe 2 nai.
Ko e kulupu hono uá ko e sātini Kineleti (Tahi Kālelí), ʻa ia ʻoku meimei tatau ia mo ha kiʻi helī. ʻI he tumutumu ʻo e faʻahitaʻu sātiní, ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi toni lahi ʻi he pō kotoa, ʻoku fakafuofua ai ki he toni ʻe taha afe he taʻu. Mei he kuonga muʻá naʻe fakatolonga ai ʻa e sātini ko ení ʻaki ʻa hono pīkaleʻi.
Ko e kulupu hono tolú ko e biny, ʻoku toe ʻiloa ia ko e barbel. Ko hono faʻahinga ʻe tolú ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa hangē ha kavá ʻi he ngaahi tuliki ngutú, ko ia ai, ko hono hingoa faka-Siú ʻa e biny, ko hono ʻuhingá ko e “fulufulu.” ʻOkú ne kai ʻa e ngaahi fingotá, ʻelilí, mo e fanga kiʻi ika īkí. Ko e barbel ʻulu fuololoá ʻoku aʻu ʻa hono lōloá ki he senitimita ʻe 75 pea ʻoku laka hake hono mamafá ʻi he kilo ʻe 7. Ko e barbel ko ha ika kakano lelei ia, pea ko ha tisi manakoa ia ki he ngaahi ʻaho Sāpate faka-Siú mo e ngaahi kātoangá.
ʻOku ʻikai fakakau ʻi he ngaahi kulupu fakakomēsiale mahuʻinga ʻe tolú ʻa e catfish, ko e ika lahi taha ia ʻi he Tahi Kālelí. ʻOku aʻu ʻa hono lōloá ki he mita ʻe 1.20 pea ʻoku kilokalami ʻe 11 nai ʻa hono mamafá. Ka ko e catfish ʻoku ʻikai hano ʻuno, ko ia naʻe taʻemaʻa ia fakatatau ki he Lao ʻa Mōsesé. (Livitiko 11:9-12) Ko ia ai, ʻoku ʻikai ke kai ia ʻe he kau Siú, pea ʻoku ʻikai nai ko e faʻahinga ika ia ne maʻu ʻe Pitá.
Ko e Hā ʻa e Ika Naʻe Maʻu ʻe Pitá?
Ko ia, ko e musht ko e ika ia ʻoku talilahia ko e “ika ʻa Sā. Pitá,” pea ʻoku ngaohi ia ʻi he tuʻunga ko iá ʻi he ngaahi falekai ofi ki he Tahi Kālelí. ʻI heʻene ʻikai loko huihuiá ʻoku faingofua ange ai hono ngaohí mo hono kaí. Ka ko e ika moʻoni ia naʻe maʻu ʻe Pitá?
Ko Mendel Nun, ko ha tangata toutai kuó ne nofo ʻi he matātahi ʻo e Tahi Kālelí ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe 50, ʻoku tokaʻi lahi ʻa ʻene fakakaukau fekauʻaki mo e ika he feituʻú. ʻOkú ne fakahaaʻi: “ʻOku kai ʻe he musht ʻa e fanga kiʻi meʻamoʻui ʻoku tēteé pea ʻoku ʻikai ke toe tohoakiʻi ia ʻe ha meʻakai kehe. Ko ia ai ʻoku maʻu ia ʻaki ʻa e ngaahi kupenga, ʻo ʻikai ʻaki ʻa e mātaʻú mo e nailoní.” Ko ia ai, ʻoku ʻikai ngalingali ko e iká ia. ʻOku ngali siʻi ange ʻa e pehē ko e iká ʻa e sātiní, koeʻuhi ʻoku fuʻu siʻisiʻi ia ke feʻunga mo e ika ʻa Sā. Pitá.
ʻOku fakangatangata ai ʻa e filí ki he barbel, ʻa ia ʻoku fakakaukau ʻa e niʻihi ko e fili lelei ange ia ki he “ika ʻa Sā. Pitá.” Naʻe pehē ʻe Nun: “Ko e kau toutai ʻi he [Tahi Kālelí] kuo nau ngāueʻaki ʻi he ngaahi taʻu lahi taʻefaʻalaua, ha mātaʻu ʻo mounu ʻaki ʻa e sātiní ke toutaiʻi ʻaki ʻa e barbel, ʻa ia ʻoku nau fekai pea ʻoku nau kai ʻa e fanga kiʻi meʻamoʻui ʻi he lalo vaí.” ʻOkú ne fakaʻosiʻaki “ʻoku pau pē naʻe maʻu ʻe Pita ha barbel.”
Ko e hā leva ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e musht ko e “ika ʻa Sā. Pitá”? ʻOku tali ʻe Nun: “ʻOku lava ke ʻi ai ha fakamatala pē ʻe taha ki he liliu fakatupu puputuʻu ʻo e hingoá. Naʻe lelei ia ki he folau ʻeveʻevá! . . . ʻI he kamata ke haʻu ʻa e kau pilikimi mei he ngaahi feituʻu mamaʻó, ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe hā ngali lelei ia ki he pisinisí ke ʻai ʻa e hingoa ko e ‘ika ʻa Sā. Pitá’ ki he musht ʻa ia naʻe ngaohi ʻi he muʻaki ngaahi falekai ʻi he veʻe vaí. Ko e ika manakoa mo ngaohi ngofua tahá naʻá ne maʻu ʻa e hingoa naʻe manakoa taha ki he māketí!”
Lolotonga ʻoku ʻikai lava ke tau fakamatalaʻi papau fakaʻaufuli ʻa e ika naʻe maʻu ʻe Pitá, ko ha ika pē ʻe ʻoatu kia koe ko e “ika ʻa Sā. Pitá” ngalingali ʻe fakamoʻoniʻi ko ha tisi ifo moʻoni ia.
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
“Musht”
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
“Barbel”
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 24]
Garo Nalbandian