DANIYELI

1 Mu chaka chachitatu cha ulamuliru wa Fumu Yehoyakimu+ ya ku Yuda, Fumu Nebukadinezara ya ku Babiloni yinguza ku Yerusalemu ndipu yinguzingiliza tawuni yo.+ 2 Pavuli paki, Yehova wangupereka Fumu Yehoyakimu ya ku Yuda mu manja mwaku Nebukadinezara+ limoza ndi viyaŵi vinyaki va munyumba* yaku Chiuta wauneneska, ndipu wanguluta navu kucharu cha Shinara,*+ kunyumba* yaku chiuta waki. Iyu wanguŵika viyaŵi vo munyumba yakusungamu chuma yaku chiuta waki.+

3 Pavuli paki, fumu yingulamula Ashipenazi yo wenga mura wa nduna zaki kuti wazi ndi anyaki mwa Ayisirayeli,* kusazgapu a mu banja lachifumu kweniso a mumabanja nga ŵanthu akuzirwa.+ 4 Fumu yingulamula kuti Ayisirayeli wo, aje anyamata* ambula kalema kekosi, akuwoneka umampha, azeru, akuziŵa vinthu kweniso akuwamu,+ wo angateŵete munyumba yachifumu. Yingulamula kuti asambiziki kulemba kweniso kulongoro chineneru cha Akadiya. 5 Fumu yingulamula so kuti zuŵa lelosi aŵapaskengi vakurya vamampha va fumu ndipuso vinyu wa fumu. Kweniso yingulamula kuti anyamata wo asambiziki* kwa vyaka vitatu, ndipu asani vyaka vo vamala, akayambi kuteŵete fumu.

6 Pakati pa anyamata ŵenaŵa, penga anyaki akutuliya mu fuku laku* Yuda, ndipu ŵenga yaŵa: Daniyeli,*+ Hananiya,* Mishayele* ndi Azariya.*+ 7 Ndipu mura wa nduna wanguŵapaska mazina nganyaki;* Daniyeli wangumupaska zina lakuti Belitesazara,+ Hananiya wangumupaska zina lakuti Shadireki, Mishayele wangumupaska zina lakuti Misheki ndipu Azariya wangumupaska zina lakuti Abedinego.+

8 Kweni Daniyeli wangusimikiza mumtima mwaki kuti wajifipiskengi cha ndi vakurya vamampha va fumu kweniso vinyu waki. Mwaviyo, wangupempha mura wa nduna kuti wamuzomerezi kuti wangajifipiskanga cha ndi vakurya venivi. 9 Ndipu Chiuta wauneneska wanguchitiska mura wa nduna kuti walongo Daniyeli wezi kweniso wamuchitiyi lisungu.+ 10 Kweni mura wa nduna wangukambiya Daniyeli kuti: “Nditopa ambuya fumu yangu, wo andilamula kuti ndikupaskeningi chakurya kweniso vinyu. Kumbi viŵengi wuli asani akuwonani kuti muwonyere kuluska nthanga zinu? Mundichitiskengi kuti ndije ndi mulandu pa masu pa fumu.” 11 Kweni Daniyeli wangulongoro ndi munthu yo mura wa nduna wangumuŵika kuti wawoneriyengi Daniyeli, Hananiya, Mishayele ndi Azariya, ndipu wangumukambiya kuti: 12 “Chondi, yesani tateŵeti ŵinu kwa mazuŵa 10, ndipu mutipaskengi mphangwi kuti ndiyu tiryengi kweniso maji kuti ndingu timwengi; 13 pavuli paki, muziwoni mo isi tazamuwoneke ndipuso mo azamuwoneke anyamata* wo aturya vakurya vamampha va fumu, ndipu muzichiti nasi mwakukoliyana ndi vo mwazamuwona.”

14 Mwaviyo, iyu wangukoliyana ndi sachizgu lawu ndipu wanguŵayesa kwa mazuŵa 10. 15 Mazuŵa 10 ngati ngamala, yiwu awonekanga umampha ukongwa kweniso ŵenga ndi maliŵavu nganthazi* kuluska anyamata* wosi wo aryanga vakurya vamampha va fumu. 16 Mwaviyo, munthu yo waŵawoneriyanga wangulutirizga kuŵapaska mphangwi mumalu mwakuŵapaska vakurya vamampha va fumu kweniso vinyu waki. 17 Chiuta wauneneska wanguchitiska kuti anyamata* anayi ŵenaŵa aje ndi zeru, awengemu kweniso kuti aziŵengi vinthu vakulembeka va mtundu wewosi; ndipu wanguchitiska kuti Daniyeli wavwisengi viwona va mtundu wewosi kweniso malotu.+

18 Nyengu yo fumu yingulamula kuti azi nawu yati yakwana,+ mura wa nduna wanguza nawu pa masu paku Nebukadinezara. 19 Fumu yati yalongoro nawu, yingusaniya kuti pa gulu la anyamata wo, pengavi yo wayanananga ndi Daniyeli, Hananiya, Mishayele ndi Azariya;+ ndipu angwamba kuteŵete pa masu pa fumu. 20 Asani fumu yafumba anyamata wo nkhani yeyosi yo yakhumbikanga zeru kweniso kuvwisa vinthu, yasaniyanga kuti asembi akuchita masenga kweniso ŵanthu akuloska vamunthazi+ a mu ufumu waki wosi, abiliyamu maulendu 10. 21 Ndipu Daniyeli wangulutirizga kuja kweniko mpaka mu chaka chakwamba cha ulamuliru wa Fumu Sayirasi.+

2 Mu chaka chachiŵi cha ulamuliru waki, Fumu Nebukadinezara yingulota malotu nganandi, ndipu yingusuzgika maŵanaŵanu+ mwakuti yingusoŵa tulu. 2 Mwaviyo, fumu yingulamula kuti adani asembi akuchita masenga, ŵanthu akuloska vamunthazi, akuwombeza kweniso Akadiya* kuti aziyikambiyi malotu ngaki. Sonu yiwu anguza ndipu anguma pa masu pa fumu.+ 3 Fumu yinguŵakambiya kuti: “Ndalota malotu, sonu ndasuzgika maŵanaŵanu ukongwa chifukwa ndikhumba kuziŵa vo ndalota.” 4 Akadiya angumuka fumu yo muchineneru cha Chiaramu.*+ Ndipu angukamba kuti: “Yimwi fumu, muje ndi umoyu kwamuyaya. Tikonkhoskiyeni malotu nginu tateŵeti ŵinu ndipu tikukambiyeningi vo ngang’anamuwa.”

5 Fumu yingumuka Akadiya wo kuti: “Mazu ngangu ngakumaliya ndi yanga: Asani mwatondeka kundikambiya malotu ngangu kweniso vo ngang’anamuwa, ndikupikiteningi. Ndipu nyumba zinu zisambusikengi vimbuzi va ŵanthu wosi.* 6 Kweni asani mwandikambiya malotu ngangu kweniso vo ngang’anamuwa ndikupaskeningi mphasu, mphotu kweniso ulemu ukulu.+ Sonu ndikambiyeni malotu ngangu kweniso vo ngang’anamuwa.”

7 Yiwu angumuka kachiŵi kuti: “Fumu, tikonkhoskiyeni malotu nginu tateŵeti ŵinu, ndipu tikambengi vo ngang’anamuwa.”

8 Fumu yingumuka kuti: “Ndiziŵa umampha kuti muchitiya dala vidazi, pakuti mwangaziŵa mazu ngangu ngakumaliya. 9 Asani mulekengi kundikambiya malotu ngangu, pe chilangu chimoza pe cho mosi mulondiyengi. Kweni mwakoliyana kuti mundikambiyi boza ndipuso kuti mundipusisi mpaka po vinthu vasinthiya. Sonu ndikambiyeni malotu ngangu, ndipu ndiziŵengi kuti mungandikambiya vo ngang’anamuwa.”

10 Akadiya angumuka fumu kuti: “Pacharu chapasi palivi munthu yo wangafiska kuchita vo fumu yikhumba, pakuti palivi fumu yikulu pamwenga nduna yo yikufumbapu chinthu chaviyo kwa asembi akuchita masenga, ŵanthu akuloska vamunthazi pamwenga Akadiya. 11 Chinthu cho fumu yifumba ntchinononu ndipu palivi munthu yo wangayikambiya venivi, kweni achiuta pe, wo aja pakati pa ŵanthu cha.”

12 Mwaviyo, fumu yingufya mtima ndipu yingulamula kuti ŵanthu wosi azeru a mu Babiloni abayiki.+ 13 Dangu lati laperekeka ndipuso kwati kwaja kamanavi kuti ŵanthu azeru abayiki, ŵanthu angwamba kupenjapenja so Daniyeli ndi anyaki kuti nawu abayiki.

14 Pa nyengu yeniyi, mwazeru kweniso mwakuchenje, Daniyeli wangulongoro ndi Ariyoki mura wa asilikali akuvikiliya fumu, yo walutanga kuti wakabayi ŵanthu azeru a mu Babiloni. 15 Iyu wangufumba Ariyoki mura wa asilikali akuvikiliya fumu kuti: “Ntchifukwa wuli fumu yapereka dangu lakofya viyo?” Sonu Ariyoki wangukonkhoske Daniyeli nkhani yo.+ 16 Mwaviyo, Daniyeli wanguluta kwa fumu kuchiyipempha kuti yimupaski nyengu kuti wayikambiyi vo malotu ngaki ngang’anamuwa.

17 Pavuli paki, Daniyeli wanguluta kunyumba yaki ndipu wangukonkhoska nkhani yo kwaku Hananiya, Mishayele ndi Azariya wo ŵenga anyaki. 18 Wanguŵapempha kuti apempheri kwaku Chiuta kuti waŵachitiyi lisungu ndipu waŵavumbuliyi chisisi chenichi, kuti Daniyeli ndi anyaki aleki kubayika limoza ndi ŵanthu wosi azeru mu Babiloni.

19 Ndipu chisisi cho, chinguvumbulika kwaku Daniyeli mu chiwona ndi usiku.+ Mwaviyo, Daniyeli wanguthamika Chiuta wakuchanya. 20 Daniyeli wangukamba kuti:

24 Pavuli paki, Daniyeli wanguluta kwaku Ariyoki, yo fumu yingumusankha kuti wabayi ŵanthu azeru a mu Babiloni,+ ndipu wangumukambiya kuti: “Ungabayanga munthu weyosi cha wazeru mu Babiloni. Nditole pa masu pa fumu ndipu ndiyikambiyengi vo malotu ngaki ngang’anamuwa.”

25 Mwaliŵi, Ariyoki wangutole Daniyeli pa masu pa fumu ndipu wanguyikambiya kuti: “Ndasaniya kapolu wa ku Yuda+ yo wangakamba vo malotu nginu ngang’anamuwa.” 26 Fumu yingufumba Daniyeli, yo wadanikanga so kuti Belitesazara+ kuti: “Kumbi ungandikambiya nadi malotu ngo ndalota kweniso vo ngang’anamuwa?”+ 27 Daniyeli wangumuka fumu kuti: “Palivi munthu wazeru, munthu wakuloska vamunthazi, wasembi wakuchita masenga pamwenga wakusanda nyenyezi yo wangafiska kukukambiyani chisisi cho mukhumba kuziŵa.+ 28 Kweni kuchanya kwe Chiuta Wakuvumbuwa visisi+ ndipu iyu waziŵisa fumu Nebukadinezara vinthu vo vichitikengi mu mazuŵa ngakumaliya. Malotu ngo mwalota kweniso viwona vo mwawona mumaŵanaŵanu mwinu muchigona pabedi linu ndi ivi:

29 “Yimwi fumu mwati mwagona pabedi linu, mungwamba kuwona vinthu vo vichitikengi kunthazi, ndipu Wakuvumbuwa visisi wakuziŵisani vo vichitikengi. 30 Chisisi ichi chavumbulika kwaku ini chifukwa chakuti nde ndi zeru ukongwa kuluska munthu weyosi cha; kweni chavumbulika kwaku ini kuti yimwi fumu muziŵi vo mwaŵanaŵananga mumtima mwinu.+

31 “Yimwi fumu muchilereska, munguwona chikozgu chikulu. Chikozgu cho, chenga chikulu kweniso chaŵalanga ukongwa. Ichu chinguma panthazi pinu ndipu chenga chakofya ukongwa. 32 Mutu wa chikozgu cho wenga wagolidi wamampha,+ nganga yaki kweniso manja ngaki venga vasiliva.+ Lufu laki kweniso viŵa vaki venga vamkuŵa,+ 33 misolonthi yaki yenga yachisulu,+ ndipu maphazi ngaki ngenga ngachisulu chakusazgikana ndi dongu.+ 34 Mungulutirizga kulereska mpaka po mwa ungudumulikiya kuphiri, ndi manja nga munthu cha. Mwa wo ungupuma chikozgu cho pamaphazi ngaki ngachisulu ndi dongu, ndipu ungungaphwanya.+ 35 Pa nyengu yo, chisulu, dongu, mkuŵa, siliva kweniso golidi, vosi pamoza vinguphwanyika ndipu vinguja nge mwere wa pamalu ngakukhwemiyapu mbewu mu chihanya. Mphepu yinguviputisiya kutali mwakuti vinguwoneka so cha. Kweni mwa wo ungupuma chikozgu, ungusambuka phiri likulu, ndipu phiri lo linguzaza charu chosi chapasi.

36 “Ngenanga ndingu malotu nginu, ndipu sonu tikukambiyeningi vo ngang’anamuwa. 37 Yimwi fumu, fumu ya mafumu yo Chiuta wakuchanya wamupaska ufumu,+ nthazi, mazaza ndi unkhankhu, 38 yo wamupaska ŵanthu kwekosi ko aja, vinyama vamudondu kweniso viyuni vamude, ndipuso yo wamupaska mazaza pa vinthu vosi venivi,+ yimwi ndimwi mutu wagolidi.+

39 “Kweni asani ufumu winu wazituwapu, pazamuyuka ufumu unyaki,+ umana kwaku yimwi; pavuli paki pazamuyuka so ufumu unyaki wachitatu, wamkuŵa, wo wazamulamuliya charu chosi chapasi.+

40 “Ndipu ufumu wachinayi wazamukuŵa wanthazi nge chisulu.+ Pakuti nge mo chisulu chiphwanyiya, mo chivikitiya chinthu chechosi, kweniso mo chiswiya, ufumu wenuwu wazamuphwanya ndi kuswa maufumu ngosi ngenanga.+

41 “Nge mo munguwone maphazi kweniso vikumbu, kuti venga vachisulu chakusazgikana ndi dongu la wakuwumba viŵiya, ufumu wenuwu wazamugaŵikana, kweni wazamuja wakukho muvigaŵa vinyaki nge chisulu, nge mo munguwone kuti chisulu chingusazgikana ndi dongu lakuwoloŵa. 42 Nge mo vikumbu va maphazi venge vachisulu chakusazgikana ndi dongu, vigaŵa vinyaki va ufumu wo vazamuja vanthazi kweni vinyaki vazamuja vambula nthazi. 43 Nge mo munguwone kuti chisulu chingusazgikana ndi dongu lakuwoloŵa, vigaŵa vinyaki va ufumu wo vazamusazgikana ndi ŵanthu amitundu yakupambanapambana,* kweni azamukoliyana cha, yumoza ndi munyaki, nge mo chisulu chitondeke kukolana ndi dongu.

44 “Mu mazuŵa nga mafumu ngenanga, Chiuta wakuchanya wazamujalikiska ufumu+ wo wazamubwangandulika cha.+ Ufumu wo, wazamuperekeka ku mtundu wewosi cha wa ŵanthu.+ Wazamuphwanya ndi kutuzgapu maufumu ngosi ngenanga,+ ndipu ufumu wenuwu pe ndiwu wazamuŵaku mpaka muyaya,+ 45 nge mo munguwone kuti mwa ungudumulika kuphiri, ndi manja nga munthu cha, ndipuso kuti unguphwanya chisulu, mkuŵa, dongu, siliva ndi golidi.+ Chiuta Mukulu, wakuziŵisani yimwi fumu vo vazamuchitika kunthazi.+ Malotu yanga ngauneneska ndipu vo ngang’anamuwa vakugomezgeka.”

46 Pavuli paki, Fumu Nebukadinezara yingujikama ndi kusindama mpaka chisku chaki pasi panthazi paku Daniyeli ndipu yingupereka ulemu kwaku iyu. Nebukadinezara wangulamula kuti Daniyeli amupaski mphasu kweniso amuwotche vakununkhira. 47 Fumu yingukambiya Daniyeli kuti: “Kukamba uneneska, Chiuta winu ndi Chiuta wa achiuta, Mbuya wa mafumu, ndipuso Wakuvumbuwa visisi, pakuti yiwi wavumbuwa chisisi ichi.”+ 48 Pavuli paki, fumu yingukweza Daniyeli ndipu yingumupaska mphasu zamampha zinandi. Yingumuŵika kuja wakulamuliya chigaŵa chosi cha Babiloni+ kweniso yingumuŵika kuja mura wa akuwonere ŵanthu wosi azeru a ku Babiloni. 49 Ndipu Daniyeli wati wapempha, fumu yinguŵika Shadireki, Misheki ndi Abedinego+ kuti awoneriyengi vigaŵa va ku Babiloni, kweni Daniyeli wateŵetiyanga munyumba ya fumu.

3 Fumu Nebukadinezara yingupanga chikozgu chagolidi cho chenga chitali mamita pafufupi 27* ndipu chenga chisani mamita pafufupi ngatatu.* Yinguchimika muchidika cha Dura muchigaŵa cha Babiloni. 2 Pavuli paki, Fumu Nebukadinezara yingutuma ŵanthu kuti awunganisi masatarapi, ŵaraŵara a boma, nduna, akulunguchizga, akusunga chuma, akweruzga, akovya akweruzga, kweniso alongozgi wosi a vigaŵa, kuti azi ku mwambu wakujuliya chikozgu cho Fumu Nebukadinezara yingumika.

3 Mwaviyo, masatarapi, ŵaraŵara a boma, nduna, akulunguchizga, akusunga chuma, akweruzga, akovya akweruzga, kweniso alongozgi wosi a vigaŵa, anguwungana pa mwambu wakujuliya chikozgu cho Fumu Nebukadinezara yingumika. Ndipu anguma panthazi pa chikozgu cho Nebukadinezara wangumika. 4 Wakumemeza wangudaniriza kuti: “Yimwi ŵanthu akupambanapambana, amitundu yakupambanapambana ndipuso a vineneru vakupambanapambana, mulamulika, 5 kuti asani mwavwa kuliya kwa mbata,* fyoliru, bangu* wa makona ngatatu, vakumbiya va vingwi, fyoliru wathumba ndipuso vakumbiya vinyaki vosi, mujikami ndi kusindama mpaka visku vinu pasi ndipu musopi chikozgu chagolidi cho Fumu Nebukadinezara yamika. 6 Munthu weyosi yo walekengi kujikama ndi kusindama kweniso kusopa chikozgu ichi, nyengu yeniyo waponyekengi mung’anju ya motu.”+ 7 Sonu ŵanthu wosi ŵati avwa kuliya kwa mbata, fyoliru, bangu wa makona ngatatu, vakumbiya va vingwi, fyoliru wathumba ndipuso vakumbiya vinyaki vosi, ŵanthu akupambanapambana, amitundu yakupambanapambana ndipuso a vineneru vakupambanapambana angujikama ndi kusindama mpaka visku vawu pasi, ndipu angusopa chikozgu cho Fumu Nebukadinezara yingumika.

8 Sonu pa nyengu yeniyo, Akadiya anyaki anguluta kwa fumu ndipu anguchimangala Ayuda. 9 Yiwu angukambiya Fumu Nebukadinezara kuti: “Yimwi fumu, muje ndi umoyu kwamuyaya. 10 Yimwi fumu mungulamula kuti asani munthu weyosi wavwa kuliya kwa mbata, fyoliru, bangu wa makona ngatatu, vakumbiya va vingwi, fyoliru wathumba ndipuso vakumbiya vinyaki vosi, wajikami ndi kusindama mpaka chisku chaki pasi ndipu wasopi chikozgu chagolidi. 11 Mungulamula so kuti munthu weyosi yo walekengi kujikama ndi kusindama kweniso kusopa chikozgu cho, waponyeki mung’anju ya motu.+ 12 Kweni pe Ayuda anyaki wo mukuŵasankha kuti awoneriyengi chigaŵa cha Babiloni, Shadireki, Misheki ndi Abedinego.+ Anthulumi yaŵa akuyuyuwani yimwi fumu. Yiwu ateŵete achiuta ŵinu cha, ndipu akana kusopa chikozgu chagolidi cho mwamika.”

13 Pavuli paki, chifukwa cha kukwiya, Nebukadinezara wangutuma ŵanthu kuti azi ndi Shadireki, Misheki ndi Abedinego. Mwaviyo, anthulumi wo anguza nawu pa masu pa fumu. 14 Nebukadinezara wanguŵafumba kuti: “Kumbi mbuneneska nadi kuti yimwi Shadireki, Misheki ndi Abedinego, muteŵete achiuta ŵangu cha+ ndipuso mukana kusopa chikozgu chagolidi cho ndamika? 15 Sonu asani mwanozgeka kujikama ndi kusindama kweniso kusopa chikozgu cho ndamika, pa nyengu yo muvwengi kuliya kwa mbata, fyoliru, bangu wa makona ngatatu, vakumbiya va vingwi, fyoliru wathumba ndipuso vakumbiya vinyaki vosi, mbwenu ve umampha. Kweni asani mukanengi kusopa chikozgu cho, nyengu yeniyo muponyekengi mung’anju ya motu. Ndipu ndi chiuta nuyu yo wangakutaskani mu manja mwangu?”+

16 Shadireki, Misheki ndi Abedinego angumuka fumu kuti: “Yimwi Fumu Nebukadinezara, tikhumbika kukumukani cha pa nkhani iyi. 17 Yimwi fumu, asani mutiponyengi mung’anju ya motu, Chiuta widu yo titimuteŵete, watitaskengi mung’anju ya motu ndipuso mu manja mwinu.+ 18 Ndipu chinanga kuti wangaleka kutitaska, yimwi fumu muziŵi kuti isi titeŵetiyengi achiuta ŵinu cha, pamwenga kusopa chikozgu chagolidi cho mwamika.”+

19 Mwaviyo, Nebukadinezara wangukwiyiya Shadireki, Misheki ndi Abedinego mwakuti chisku chaki chingusintha ukongwa,* ndipu wangulamula kuti asonkhi ng’anju ya motu maulendu 7 kuluska mo asonkhiyanga nyengu zosi. 20 Iyu wangulamula anyaki mwa ŵanthu anthazi kutuliya pa asilikali ŵaki kuti amangi Shadireki, Misheki ndi Abedinego ndi kuŵaponya mung’anju ya motu.

21 Mwaviyo, anthulumi wo, anguŵamanga ndipu anguŵazuwa cha mikhanju yawu, malaya, visoti kweniso vakuvwala vawu vinyaki ndipu anguŵaponya mung’anju ya motu. 22 Chifukwa chakuti fumu yingulamula venivi yakwiya ukongwa kweniso chifukwa chakuti ng’anju yingotcha ukongwa, ŵanthu wo angunyamuwa Shadireki, Misheki ndi Abedinego ndiwu angubayika ndi milipu ya motu wo. 23 Kweni anthulumi atatu yaŵa, Shadireki, Misheki ndi Abedinego, anguwa mung’anju ya motu amangika.

24 Pavuli paki, Fumu Nebukadinezara yinguchita mantha ukongwa, ndipu yingusoka mwaliŵi ndi kufumba nduna zaki kuti: “Asi tingumanga anthulumi atatu ndi kuŵaponya mumotu?” Nduna zo, zingumuka fumu kuti: “Hinya fumu.” 25 Fumu yingukamba kuti: “Awonani! Ndiwona anthulumi anayi, atendatenda mumotu ndipu afya cha, munthu wachinayi wawoneka nge mwana wa achiuta.”

26 Nebukadinezara wanguza pafupi ndi khomu la ng’anju ya motu ndipu wangukamba kuti: “Shadireki, Misheki ndi Abedinego, ateŵeti aku Chiuta Wapachanya Limu,+ tuwani ndipu zani kunu!” Mwaviyo, Shadireki, Misheki ndi Abedinego angutuwa mumotu. 27 Ndipu masatarapi, ŵaraŵara a boma, nduna kweniso alongozgi anyaki a fumu wo anguwungana penipo,+ anguwona kuti motu unguchita chechosi cha* pamaliŵavu nga anthulumi yaŵa;+ pengavi chinanga ndi sisi limoza la kumutu kwawu lo linguŵawuka, mikhanju yawu yawonekanga nge mo yawonekiyanga pakwamba ndipuso anunkhanga josi cha chinanga nkhamanavi.

28 Pavuli paki, Nebukadinezara wangukamba kuti: “Wathamikiki Chiuta waku Shadireki, Misheki ndi Abedinego,+ yo wangutuma mungelu waki kuti wataski ateŵeti ŵaki. Yiwu angumuthemba ndipu anguvwiya cha dangu la fumu kweniso ŵenga akunozgeka kufwa* chifukwa angukana kuteŵete ndipuso kusopa chiuta munyaki kupatuwaku Chiuta wawu.+ 29 Mwaviyo, ndiŵika dangu lakuti ŵanthu wosi, a mtundu wewosi ndipuso a chineneru chechosi, wo akamba vinthu vo visuskana ndi Chiuta waku Shadireki, Misheki ndi Abedinego, atenere kupikitika ndipu nyumba zawu zitenere kusambusika vimbuzi va ŵanthu wosi;* pakuti kulivi chiuta munyaki yo wataska nge Chiuta mwenuyu.”+

30 Pavuli paki, fumu yingukweza pa udindu Shadireki, Misheki ndi Abedinego muchigaŵa cha Babiloni.+

4 “Uwu mbuthenga wakutuliya kwa Fumu Nebukadinezara ndipu uluta ku ŵanthu wosi, mitundu yosi kweniso ŵanthu a vineneru vosi wo aja pacharu chosi chapasi: Chimangu chikulu chiŵi namwi! 2 Nde wakukondwa kukukambiyani visimikizu kweniso vakuziziswa vo Chiuta Wapachanya Limu wandichitiya. 3 Visimikizu vaki vikulu kweniso vakuziziswa vaki vanthazi! Ufumu waki mbufumu wamuyaya, ndipu ulamuliru waki uŵengeku mumigonezi yosi.+

4 “Ini Nebukadinezara ndinguja mwakufwasa munyumba yangu ndipuso vinthu vandiyendiyanga umampha munyumba yangu yachifumu. 5 Ndingulota malotu ngo ngangundichitiska mantha. Ndichigona pabedi langu, mumaŵanaŵanu mwangu ndinguwona vithuzi kweniso viwona vo vingundiwofya.+ 6 Mwaviyo, ndingulamula kuti ŵanthu wosi azeru a mu Babiloni azi pa masu pangu kuti azindikambiyi vo malotu ngangu ngang’anamuwa.+

7 “Pa nyengu yeniyo, asembi akuchita masenga, ŵanthu akuloska vamunthazi, Akadiya* kweniso akusanda nyenyezi+ anguza kwaku ini. Ndati ndaŵakonkhoske malotu ngangu, angutondeka kundikambiya vo ngang’anamuwa.+ 8 Pakumaliya, Daniyeli, yo ndikumupaska zina lakuti Belitesazara+ kuti nditumbiki chiuta wangu+ kweniso mweniyo mwaku iyu mwe mzimu wa achiuta akupaturika,+ wanguza pa masu pangu ndipu ndingumukonkhoske malotu ngangu. Ndingumukambiya kuti:

9 “‘Yiwi Belitesazara, mura wa asembi akuchita masenga,+ ndiziŵa umampha kuti mzimu wa achiuta we mwaku yiwi+ ndipu palivi chisisi cho chitikutonda.+ Sonu ndikonkhoske viwona vo ndawona mu malotu ngangu kweniso ndikambiyi kuti ving’anamuwanji.

10 “‘Pa nyengu yo ndenga pabedi langu, mumaŵanaŵanu mwangu ndinguwona viwona. Ndinguwona chimiti+ pakati pa charu chapasi ndipu chenga chitali ukongwa.+ 11 Chimiti cho, chingukuwa ndi kuja chanthazi. Kusongu kwaki kungufika kuchanya ndipu chawonekanga kuvigoti va charu chosi chapasi. 12 Chenga ndi mani ngakutowa, chenga ndi vipasu vinandi ndipuso chenga ndi chakurya cha vamoyu vosi. Vinyama vamudondu vasaniyanga mduzi kusi kwaki, viyuni vamude vajanga mumphanda zaki, ndipu vamoyu vosi vasaniyanga chakurya muchimiti cho.

13 “‘Ndichiwona chiwona cho mumaŵanaŵanu mwangu, pa nyengu yo ndenga pabedi langu, ndinguwona mulonda, wakupaturika, wachisika kutuliya kuchanya.+ 14 Mulonda yo wangudaniriza kuti: “Chidumuliyeni pasi chimiti cho,+ phatani mphanda zaki, tuzganiku mani ngaki, ndipuso mbininiskani vipasu vaki! Vinyama vithaŵi kusi kwaki kweniso viyuni vithaŵi mumphanda zaki. 15 Kweni chisina ndi misisi yaki muvileki penipo pasi, muchimangi ndi mkomberu wachisulu kweniso mkomberu wamkuŵa ndipu chije pakati pa uteka wamudondu. Chizumbwi ndi dungwi lakuchanya kweniso chije limoza ndi vinyama pakati pa uteka wa pacharu chapasi.+ 16 Mtima waki usinthiki kutuwa ku mtima wa munthu ndipu chipaskiki mtima wa chinyama, ndipu pajumphi+ nyengu 7.+ 17 Ili ndi dangu lakutuliya kwa alonda+ kweniso ndi pemphu lakutuliya kwa akupaturika, kuti ŵanthu amoyu aziŵi kuti Wapachanya Limu walamuliya mu ufumu wa ŵanthu+ ndipuso kuti wapereka ufumu wo kwaku weyosi yo iyu wakhumba, iyu watiwupereka chinanga nkhu ŵanthu akusika ukongwa.”

18 “‘Yanga ndingu malotu ngo ini, Fumu Nebukadinezara ndingulota; sonu yiwi Belitesazara, kamba vo ngang’anamuwa, pakuti ŵanthu anyaki wosi azeru a mu ufumu wangu atondeka kundikambiya vo ngang’anamuwa.+ Kweni yiwi ungatondeka cha kundikambiya vo ngang’anamuwa pakuti mzimu wa achiuta akupaturika we mwaku yiwi.’

19 “Pa nyengu yeniyo, Daniyeli yo wadanika so kuti Belitesazara+ wanguchita mantha kwa kanyengu ndipu maŵanaŵanu ngaki ngangwamba kumuwofya.

“Fumu yingukamba kuti, ‘Yiwi Belitesazara leka kuchita mantha chifukwa cha malotu ngangu kweniso vo ngang’anamuwa.’

“Belitesazara wangumuka kuti, ‘Ambuya, vatingi viŵengi umampha asani malotu yanga ngangukwaska ŵanthu wo atikutinkhani kweniso asani vo ngang’anamuwa vingukwaska arwani ŵinu.

20 “‘Chimiti cho munguwona, cho chingukuwa ukongwa ndi kuja chanthazi, cho kusongu kwaki kungufika kuchanya ndipu chawonekanga pacharu chosi chapasi,+ 21 cho chenga ndi mani ngakutowa, vipasu vinandi kweniso chakurya cha vamoyu vosi, cho kusi kwaki kwajanga vinyama vamudondu ndipuso cho mumphanda zaki mwajanga viyuni vamude,+ 22 ndimwi, yimwi fumu chifukwa chakuti mwakuwa ukongwa kweniso mwaja ndi nthazi, ndipu unkhankhu winu wakuwa mpaka kufika kuchanya,+ ulamuliru winu wafika mpaka kuvigoti va charu chapasi.+

23 “‘Ndipu fumu yinguwona mulonda, wakupaturika,+ wachisika kutuwa kuchanya yo wangukamba kuti: “Chidumuliyeni pasi chimiti cho ndi kuchinanga, kweni chisina ndi misisi yaki muvileki penipo pasi, muchimangi ndi mkomberu wachisulu kweniso mkomberu wamkuŵa ndipu chije pakati pa uteka wamudondu. Chizumbwi ndi dungwi lakuchanya kweniso chije limoza ndi vinyama pakati pa uteka wa pacharu chapasi mpaka po pajumphiya nyengu 7.”+ 24 Yimwi fumu, venivi ndivu malotu nginu ngang’anamuwa; lenili ndi dangu la Wapachanya Limu lo litenere kukuwiyani ambuya fumu yangu. 25 Mudikisikengi pakati pa ŵanthu, ndipu mwamujanga pakati pa vinyama vamudondu. Mwamuryanga uteka nge ng’ombi; mwamuzumbwanga ndi dungwi lakuchanya,+ ndipu pajumphengi+ nyengu 7,+ mpaka po mwaziŵiya kuti Wapachanya Limu walamuliya mu ufumu wa ŵanthu ndipuso kuti wapereka ufumu wo kwaku weyosi yo iyu wakhumba.+

26 “‘Kweni pakuti angukamba kuti chisina ndi misisi yaki vilekeki,+ ufumu winu wazamuwere so kwaku yimwi asani mwaziziŵa kuti machanya ngalamuliya. 27 Mwaviyo, yimwi fumu, londiyani ulongozgi wangu. Tuwaniku ku maubudi nginu ndipu chitani cho ntchamampha, tuwaniku ku vinthu viheni vo muchita ndipu muchitiyengi lisungu akavu. Asani mungachita venivi, panyaki vinthu vingazikuyendiyani umampha kwa nyengu yitaliku.’”+

28 Vinthu vosi venivi vinguchitikiya Fumu Nebukadinezara.

29 Pati pajumpha myezi 12, zuŵa linyaki Nebukadinezara wayendanga pachanya pa nyumba yachifumu ya ku Babiloni. 30 Fumu yo yakambanga kuti: “Asi uyu ndi Babiloni Mukulu yo ndazenga ndi mazaza ngangu kweniso nthazi zangu kuti waje nyumba yachifumu ndipuso kuti walongo unkhankhu wangu ukulu?”

31 Fumu yechendamalizi kulongoro kuchanya kungutuwa mazu ngakuti: “Yiwi Fumu Nebukadinezara, uthenga waku ngwakuti, ‘Ufumu watuwaku kwaku yiwi,+ 32 ndipu udikisikengi pakati pa ŵanthu. Wamujanga pakati pa vinyama vamudondu kweniso wamuryanga uteka nge ng’ombi, ndipu pajumphengi nyengu 7, mpaka po waziŵiya kuti Wapachanya Limu walamuliya mu ufumu wa ŵanthu ndipuso kuti wapereka ufumu wo kwaku weyosi yo iyu wakhumba.’”+

33 Nyengu yeniyo, mazu ngo ngangufiskika paku Nebukadinezara. Iyu wangudikisika pakati pa ŵanthu, wangwamba kurya uteka nge ng’ombi, ndipu liŵavu laki linguzumbwa ndi dungwi lakuchanya mpaka po sisi laki lingukuliya nge mavungwa nga nombu kweniso mpaka po njoŵi zaki zingujaliya nge njoŵi za viyuni.+

34 “Nyengu yo yati yamala,+ ini Nebukadinezara ndingulereska kuchanya ndipu zeru zangu zinguweriyamu; ndinguthamika Wapachanya Limu ndipuso ndinguthamika Yo waja kwamuyaya kweniso ndingumupaska unkhankhu, chifukwa ulamuliru waki mbulamuliru wamuyaya ndipu ufumu waki uŵengeku mumigonezi yosi.+ 35 Ŵanthu wosi wo aja pacharu chapasi nkhanthu cha kwaku iyu, ndipu iyu wachita vinthu mwakukoliyana ndi khumbu laki pakati pa mzinda wakuchanya ndipuso ŵanthu wo aja pacharu chapasi. Ndipu palivi yo wangamutondekesa kuchita vo wakhumba+ pamwenga kumukambiya kuti, ‘Ntchinthu wuli cho wachita?’+

36 “Pa nyengu yo, zeru zangu zinguweriyamu ndipu unkhankhu wa ufumu wangu, ulemu wangu kweniso kuzirwa kwangu vinguwere kwaku ini.+ Nduna zangu kweniso ŵanthu ŵangu akuzirwa angwamba so kufumba vinthu kwaku ini, ndinguwezeke pa ufumu wangu, ndipu chinanga ndi mazaza ngangusazgikiyaku kwaku ini.

37 “Sonu ini Nebukadinezara ndithamika, ndikweza kweniso ndikankhuska Fumu ya machanya,+ chifukwa chakuti ntchitu zaki zosi zauneneska kweniso nthowa zaki zaurunji+ ndipuso chifukwa chakuti walengesa ŵanthu wo atijikuzga.”+

5 Sonu Fumu Belisazara+ yingunozge ŵanthu ŵaki akuzirwa akukwana 1,000 phwandu likulu ndipu yamwanga vinyu pa masu pawu.+ 2 Chifukwa cha kuloŵe ndi vinyu, Belisazara wangutuma ŵanthu kuti azi ndi viyaŵi vagolidi kweniso vasiliva vo awisi a Nebukadinezara anguto munyumba yakusopiyamu ku Yerusalemu,+ kuti fumu, ŵanthu ŵaki akuzirwa, mbilika* zaki kweniso awolu ŵaki anyaki amwiyemu. 3 Sonu ŵanthu wo, anguza ndi viyaŵi vo vingutoleka munyumba yakusopiyamu yaku Chiuta ku Yerusalemu, ndipu fumu, ŵanthu ŵaki akuzirwa, mbilika zaki kweniso awolu ŵaki anyaki angumwiyamu. 4 Yiwu angumwa vinyu ndipu anguthamika achiuta agolidi, asiliva, amkuŵa, achisulu, achimiti kweniso amya.

5 Nyengu yeniyo, panguwoneka vikumbu va janja la munthu ndipu vingwamba kulemba mazu pachimati cha nyumba yachifumu, pafupi ndi chakuŵikapu nyali. Ndipu fumu yawonanga janja lo lichilemba. 6 Pavuli paki, chisku cha fumu chingusintha ndipu yinguchita mantha chifukwa cha vo yaŵanaŵananga, chiwunu chaki chingugululuka+ ndipu makongonu ngaki ngangwamba kubwanyana.

7 Fumu yingudaniriza kuti azi ndi akuloska vamunthazi, Akadiya* kweniso akusanda nyenyezi.+ Fumu yingukambiya ŵanthu azeru a ku Babiloni kuti: “Munthu weyosi yo waŵerengengi mazu yanga ndi kundikambiya vo ngang’anamuwa, ndimuvwalikengi vakuvwala vapepo, ndimuvwalikengi nekelesi yagolidi mukhosi mwaki+ ndipuso wajengi wakulamuliya wachitatu mu ufumu uwu.”+

8 Ŵanthu wosi azeru a fumu anguza, kweni angutondeka kuŵerenga mazu ngo pamwenga kukambiya fumu vo mazu ngo ngang’anamuwa.+ 9 Mwaviyo, Fumu Belisazara yinguchita mantha ukongwa ndipu chisku chaki chingusintha; ŵanthu ŵaki akuzirwa angumala zeru.+

10 Fumukazi yati yavwa vo fumu ndi ŵanthu ŵaki akuzirwa akambanga, yingusere muchipinda cho mwachitikiyanga phwandu. Fumukazi yo yingukamba kuti: “Yimwi fumu, muje ndi umoyu kwamuyaya. Mungachitanga mantha cha chifukwa cha vo muŵanaŵana ndipuso chisku chinu chingasinthanga cha. 11 Mu ufumu winu mwe munthu munyaki yo we ndi mzimu wa achiuta akupaturika. Mu mazuŵa nga awusemwi, iyu wangusanirika kuti wenga munthu wakuziŵa vinthu, wakuwamu kweniso wenga ndi zeru nge achiuta.+ Awusemwi, Fumu Nebukadinezara, angumusankha kuti waje mura wa asembi akuchita masenga, ŵanthu akuloska vamunthazi, Akadiya* ndipuso akusanda nyenyezi;+ venivi ndivu awusemwi anguchita, yimwi fumu. 12 Daniyeli yo fumu yingumudana kuti Belitesazara+ wenga ndi lusu lapade, waziŵanga vinthu ndipuso wenga ndi zeru zakufwatuliya malotu, kukonkhoska vindapi, kweniso kusaniya nthowa zakunozge vinthu vakusuzga.+ Sonu mudaneni Daniyeli ndipu wakukambiyeningi vo mazu ngo ngang’anamuwa.”

13 Sonu anguza ndi Daniyeli pa masu pa fumu. Ndipu fumu yingufumba Daniyeli kuti: “Kumbi yiwi ndiwi Daniyeli, kapolu wa ku Yuda,+ yo ada, fumu yangu akumuto ku Yuda?+ 14 Ndavwa kuti mzimu wa achiuta we mwaku yiwi+ kweniso ndavwa kuti yiwi uziŵa vinthu, ndiwi munthu wakuwamu ndipuso we ndi zeru zapade.+ 15 Ŵanthu azeru kweniso ŵanthu akuloska vamunthazi anguza pa masu pangu kuti aŵerengi mazu yanga ndi kundikambiya vo ngang’anamuwa kweni atondeka kundikambiya vo uthenga wo ung’anamuwa.+ 16 Kweni ndavwa kuti yiwi ukuziŵa kufwatuliya+ ndipuso kusaniya nthowa zakunozge vinthu vakusuzga. Sonu asani uŵerengengi mazu yanga ndi kundikambiya vo ngang’anamuwa, ndikuvwalikengi vakuvwala vapepo, ndikuvwalikengi nekelesi yagolidi mukhosi mwaku ndipuso ujengi wakulamuliya wachitatu mu ufumu uwu.”+

17 Daniyeli wangumuka fumu kuti: “Kundipaska mphasu cha ndipu mphotu yinu mupaski ŵanthu anyaki. Kweni ndikuŵerengiyeningi mazu yanga yimwi fumu, ndipu ndikukambiyeningi vo ngang’anamuwa. 18 Yimwi fumu, Chiuta Wapachanya Limu wangupaska awusemwi a Nebukadinezara ufumu, mazaza, ulemu kweniso unkhankhu.+ 19 Chifukwa cha mazaza ngo Chiuta wanguŵapaska, ŵanthu wosi, mitundu yosi ya ŵanthu kweniso ŵanthu a vineneru vosi ambwambwanthiyanga chifukwa cha mantha pa masu pawu.+ Weyosi yo akhumba, amubayanga pamwenga kumuleka wamoyu, ndipu weyosi yo akhumba, amukwezanga pamwenga kumuyuyuwa.+ 20 Kweni mtima wawu wati wajikuzga ndipuso wati wanonopa, anguchita vinthu mwakujikuzga.+ Mwaviyo angutuzgika pampandu waufumu wawu ndipu ulemu wawu ungutuzgikaku kwaku yiwu. 21 Yiwu angudikisika pakati pa ŵanthu, mtima wawu unguja nge mtima wa chinyama ndipu ajanga limoza ndi abulu amudondu. Aryanga uteka nge ng’ombi ndipu liŵavu lawu lazumbwanga ndi dungwi lakuchanya, mpaka po anguziŵiya kuti Wapachanya Limu walamuliya mu ufumu wa ŵanthu ndipu wapereka ufumu wo kwaku weyosi yo iyu wakhumba.+

22 “Kweni yimwi, Fumu Belisazara mwana wawu, mtima winu wajiyuyuwa cha chinanga kuti muziŵa vosi ivi. 23 Mumalu mwaki, yimwi mwajikweza ndipu mulimbana ndi Mbuya wa machanya.+ Mwatuma ŵanthu kuti akutoliyeni viyaŵi va munyumba yaki.+ Pavuli paki, yimwi, ŵanthu ŵinu akuzirwa, mbilika zinu kweniso awolu ŵinu anyaki, mwamwiyamu vinyu ndi kuthamika achiuta agolidi, asiliva, amkuŵa, achisulu, achimiti kweniso amya, wo awona kanthu cha, atuvwa chechosi cha kweniso aziŵa chechosi cha.+ Kweni Chiuta yo mvuchi winu ndipuso nthowa zinu zosi ve mu manja mwaki,+ mwamukankhuska cha. 24 Sonu iyu ndiyu watumiza janja ili ndipu lalemba mazu yanga.+ 25 Ndipu mazu ngo janja lalemba ndi yanga: MENE, MENE, TEKELU, ndi PARASINI.

26 “Mazu yanga ngang’anamuwa ivi: MENE, Chiuta waŵerenga mazuŵa nga ufumu winu ndipu wawumalisa.+

27 “TEKELU, mwapimika pasikelu ndipu mwasanirika kuti mupeleŵere.

28 “PERESI, ufumu winu wagaŵika ndipu waperekeka kwa Amedi ndi Aperesi.”+

29 Pavuli paki, Belisazara wati walamula, Daniyeli angumuvwalika vakuvwala vapepo, angumuvwalika nekelesi yagolidi mukhosi mwaki ndipu angumemeza kuti iyu wajengi wakulamuliya wachitatu mu ufumu wo.+

30 Usiku weniwo, Belisazara, fumu ya Akadiya wangubayika.+ 31 Ndipu Dariyo+ wa ku Mediya wangulonde ufumu wo; iyu wenga ndi vyaka pafufupi 62.

6 Dariyo wanguwona kuti mbumampha kuti wasankhi masatarapi ngakukwana 120 mu ufumu waki wosi.+ 2 Masatarapi ngo, ngenga pasi pa ŵaraŵara a boma atatu ndipu Daniyeli wenga yumoza wa ŵaraŵara a boma atatu.+ Masatarapi+ ngakambiyanga ŵaraŵara a boma ŵenaŵa mo vinthu vosi vayendiyanga, kuti vinthu va fumu vileki kunangika. 3 Sonu Daniyeli wapambananga ukongwa ndi ŵaraŵara a boma anyaki kweniso masatarapi, pakuti iyu wenga ndi zeru zapade,+ ndipu fumu yakhumbanga kumukweza pa udindu kuti waje ndi mazaza paku weyosi mu ufumu waki.

4 Pa nyengu yeniyo, ŵaraŵara a boma kweniso masatarapi apenjanga kusaniya chifukwa chakuti ambiyi mulandu Daniyeli pa nkhani ya mo wayendesiyanga vinthu mu ufumu wo, kweni angusaniya chifukwa chechosi cha chakuti amumbiyi mulandu, ndipuso angusaniyamu chinyengu chechosi cha mwaku iyu, pakuti wenga wakugomezgeka, wagwiranga ntchitu zaki zosi ndipuso wachitanga vinthu mwachinyengu cha. 5 Pavuli paki, anthulumi wo angukamba kuti: “Daniyeli tingamusaniya ndi chifukwa chechosi cha chakumumbiya mulandu. Tingamusaniya ndi chifukwa pijapija asani tingamumba mulandu wakuti wavwiya dangu laku Chiuta waki.”+

6 Mwaviyo, ŵaraŵara a boma ndi masatarapi anguluta kwa fumu wosi pamoza, ndipu anguyikambiya kuti: “Yimwi Fumu Dariyo, muje ndi umoyu kwamuyaya. 7 Ŵanthu wosi amaudindu ngakupambanapambana, akuwonere ŵanthu, masatarapi, akulunguchizga kweniso nduna, anguwungana pamoza kuti ajalikiski dangu lakukaniza munthu weyosi kuti kwa mazuŵa 30, wangapempheranga kwaku chiuta weyosi cha pamwenga ku munthu weyosi kupatuwaku yimwi, fumu, ndipu yo waleka kuvwiya waponyeki muzenji la nkharamu.+ 8 Sonu yimwi fumu, mujalikiski dangu lenili ndi kulizomereza,+ kuti lingasinthikanga cha, mwakukoliyana ndi dangu la Amedi ndi Aperesi lo lisintha cha.”+

9 Mwaviyo, Fumu Dariyo yinguzomereza dangu lo.

10 Kweni Daniyeli wati waziŵa ŵaka kuti fumu yasayina dangu lo, wanguluta kunyumba yaki, yo mawindu nga chipinda chaki chamuchanya ngalereskanga ku Yerusalemu.+ Ndipu katatu pa zuŵa wajikamanga ndi kupemphera kweniso kuthamika Chiuta waki, nge mo wachitiyanga nyengu zosi dangu lo lechendajalikiskiki. 11 Pa nyengu yo, anthulumi wo, angusere munyumba yaku Daniyeli ndipu angumusaniya kuti wapemphera ndi kuŵeyere Chiuta waki kuti wamuchitiyi lisungu.

12 Sonu anthulumi wo, anguluta kwa fumu ndipu anguyikumbusa vinthu vo yingukaniza. Yiwu angukambiya fumu kuti: “Asi mukusayina dangu lakuti kwa mazuŵa 30, munthu weyosi yo wapempherengi kwaku chiuta weyosi pamwenga ku munthu weyosi kupatuwaku yimwi, fumu, waponyeki muzenji la nkharamu?” Fumu yingumuka kuti: “Dangu lo, likujalikiskika nadi mwakukoliyana ndi dangu la Amedi ndi Aperesi, lo lisintha cha.”+ 13 Nyengu yeniyo, yiwu angukambiya fumu kuti: “Daniyeli, kapolu wa ku Yuda,+ wakuyuyuwani yimwi fumu, kweniso wavwiya cha dangu lo mukusayina, ndipu katatu pa zuŵa wapemphera.”+ 14 Fumu yati yavwa ŵaka venivi, yingusuzgika ukongwa maŵanaŵanu, ndipu yingwesa kuŵanaŵaniya nthowa yo yingataskiya Daniyeli; yinguyesesa kupenja nthowa yakuti yimutaskiyi mpaka lumwi lingusere. 15 Pakumaliya, anthulumi wo anguluta kwa fumu wosi pamoza, ndipu angukambiya fumu kuti: “Yimwi fumu, muziŵa kuti dangu la Amedi ndi Aperesi ndakuti chinthu chechosi cho fumu yakaniza pamwenga dangu lelosi lo fumu yajalikiska vingasinthika cha.”+

16 Mwaviyo, fumu yati yalamula, anguza ndi Daniyeli ndipu angumuponya muzenji la nkharamu.+ Fumu yingukambiya Daniyeli kuti: “Chiuta waku yo utimuteŵete nyengu zosi wakutaskengi.” 17 Pavuli paki, anguza ndi chimwa ndipu angujala pakhomu la* zenji. Fumu yingudindapu ndi mpheti yaki kweniso mpheti ya ŵanthu ŵaki akuzirwa, kuti chechosi chakukwaskana ndi Daniyeli chingasinthanga cha.

18 Pavuli paki, fumu yinguluta kunyumba yaki yachifumu. Yingufunga usiku wosi, yingukana kusangaluskika,* ndipuso yingutondeka kugona.* 19 Pakumaliya paki, chakumatandakucha kwati kwayamba ŵaka kungweruka, fumu yinguyuka ndipu yingutchimbiriya ku zenji la nkharamu. 20 Fumu yati yafika pafupi ndi zenji lo, yingudana Daniyeli mwachitima. Yingufumba Daniyeli kuti: “Daniyeli, mteŵeti waku Chiuta wamoyu, kumbi Chiuta waku yo utimuteŵete nyengu zosi wakutaska ku nkharamu?” 21 Nyengu yeniyo Daniyeli wangukambiya fumu kuti: “Yimwi fumu, muje ndi umoyu kwamuyaya. 22 Chiuta wangutuma mungelu waki ndipu wangujala milomu ya nkharamu,+ mwakuti zandipweteka cha,+ pakuti iyu wanguwona kuti ndenga wambula kunanga; ndipu palivi chiheni chechosi cho ndakuchitiyani, yimwi fumu.”

23 Fumu yingukondwa ukongwa, ndipu yingulamula ŵanthu kuti atuzgi Daniyeli muzenji. Ŵati amutuzga muzenji, Daniyeli wangupwetekeka cha chinanga nkhamanavi, chifukwa chakuti wathembanga Chiuta waki.+

24 Pavuli paki, fumu yati yalamula, anthulumi wo angumangala Daniyeli anguza nawu ndipu anguŵaponya muzenji la nkharamu limoza ndi ŵana ŵawu kweniso awolu ŵawu. Ŵechendafiki pasi, nkharamu zinguŵapaluwa ndi kukhakhanya viwanga vawu vosi.+

25 Pavuli paki, Fumu Dariyo yingulembe ŵanthu wosi, mitundu yosi, ŵanthu a vineneru vosi, wo aja pacharu chosi chapasi kuti:+ “Chimangu chikulu chiŵi namwi! 26 Ndiŵika dangu lakuti muchigaŵa chechosi cha ufumu wangu, ŵanthu ambwambwanthiyengi chifukwa cha mantha pa masu paku Chiuta waku Daniyeli.+ Pakuti iyu ndi Chiuta wamoyu ndipuso ngwamuyaya. Ufumu waki wazamubwangandulika cha ndipu ulamuliru waki ngwamuyaya.+ 27 Iyu waponoska,+ wataska kweniso wachita visimikizu ndipuso vakuziziswa kuchanya ndi pacharu chapasi,+ pakuti wataska Daniyeli ku* nkharamu.”

28 Mwaviyo, Daniyeli vinthu vamuyendiyanga umampha mu ufumu waku Dariyo+ ndipuso mu ufumu waku Sayirasi wa ku Peresi.+

7 Mu chaka chakwamba cha ulamuliru waku Belisazara+ fumu ya ku Babiloni, Daniyeli wangulota malotu kweniso wanguwona viwona mumaŵanaŵanu mwaki, wati wagona pabedi laki.+ Pavuli paki, wangulemba malotu ngo;+ ndipu wangulemba vosi vo wanguwona. 2 Daniyeli wangukamba kuti:

“Ndichiwona viwona ndi usiku, ndinguwona mphepu zinayi zakuchanya zichivunduwa nyanja yikulu.+ 3 Ndipu vinyama vinayi vikuluvikulu+ vingutuwa munyanja, chinyama chechosi chenga chakupambana ndi chinyaki.

4 “Chinyama chakwamba chenga nge nkharamu,+ ndipu chenga ndi mapapa nga nombu.+ Ndingulutirizga kulereska mpaka po mapapa ngaki ngangukunyulikiya, chinyama cho chingunyamulikiya muchanya kutuwa pacharu chapasi ndipu anguchimika wima ndi malundi ngaŵi nge munthu, kweniso chingupaskika mtima wa munthu.

5 “Ndinguwona so chinyama chinyaki, chachiŵi, cha nge chinyama cha biyere.+ Chenga chakutundumuka kurwandi limoza, ndipu chenga ndi mbaŵala zitatu kumulomu kwaki, pakati pa minyu ngaki. Chinyama cho anguchikambiya kuti, ‘Soka, yirya nyama yinandi.’+

6 “Pavuli paki, ndingulutirizga kulereska ndipu ndinguwona chinyama chinyaki cha nge nyalubwi,+ kweni chenga ndi mapapa nganayi pamsana nge mapapa nga chiyuni. Chinyama chenichi chenga ndi mitu yinayi+ ndipu chingupaskika mazaza kuti chilamuliyi.

7 “Pavuli paki, ndingulutirizga kuwona viwona ndi usiku, ndipu ndinguwona chinyama chachinayi. Chinyama cho chenga chakofya, chakuchitiska mantha kweniso chanthazi ukongwa ndipu chenga ndi minyu ngakulungakulu ngachisulu. Ichu charyanga ndi kuphwanya, ndipu vo vajaku chavikandangakandanga ndi malundi ngaki.+ Chinyama chenichi chenga chakupambana ndi vinyama vosi vakwamba, ndipu chenga ndi masengwi 10. 8 Ndichiŵanaŵaniya masengwi ngo, ndinguwona sengwi linyaki, limana,+ lo lingume pakati pa masengwi ngo, ndipu lati lame, ngatatu mwa masengwi ngakwamba ngangujinthulika. Ndinguwona kuti sengwi lenili lenga ndi masu nge nga munthu, kweniso lenga ndi mulomu wo walongoronga mwakujikuzga.*+

9 “Ndingulutirizga kulereska mpaka po mipandu yaufumu yinguŵikikiya pamalu ngaki ndipu Wamazuŵa Nganandi+ wanguja pampandu waki waufumu.+ Vakuvwala vaki venga vituŵa nge sinoo,*+ ndipu sisi la kumutu kwaki lenga lakutowa nge weya wa mbereri. Mpandu waki waufumu wenga ndi milipu ya motu; vingelengeli va mpandu waki waufumu vakoliyanga motu.+ 10 Msinji wa motu wayendanga kutuliya panthazi paki.+ Ateŵeti masawuzandi nganandi amuteŵetiyanga ndipu ateŵeti mamiliyoni nganandi anguma pa masu paki.+ Mphara ya Milandu+ yinguja pasi, ndipu mabuku ngangujulika.

11 “Pa nyengu yeniyi, ndingulutirizga kulereska chifukwa cha mazu ngakujikuzga* ngo sengwi lo lalongoronga;+ ndingulutirizga kulereska mpaka po chinyama cho chingubayikiya, liŵavu laki angulinanga ndi kuliwotcha pamotu. 12 Kweni vinyama vinyaki vosi,+ anguvilonda ulamuliru, ndipu anguvizomereza kuja vamoyu kwa kanyengu.

13 “Ndingulutirizga kuwona viwona ndi usiku, ndipu ndinguwona munthu munyaki yo wawonekanga nge mwana wa munthu+ wachiza ndi mitambu yakuchanya; iyu wanguzomerezeka kuluta kwa Wamazuŵa Nganandi,+ ndipu anguluta nayu pafupi, panthazi paki. 14 Iyu wangupaskika ulamuliru,+ ulemu+ kweniso ufumu, kuti ŵanthu, mitundu, kweniso ŵanthu a vineneru vosi amuteŵetiyengi.+ Ulamuliru waki ndi ulamuliru wamuyaya, wo wazamumala cha, ndipu ufumu waki wazamubwangandulika cha.+

15 “Kweni ini Daniyeli, ndingusuzgika maŵanaŵanu chifukwa cha viwona vo ndinguwona, ndipu ndinguchita mantha ukongwa.+ 16 Ndinguluta pafupi ndi yumoza waku wo anguma penipo kuchimufumba kuti venivi ving’anamuwanji. Sonu iyu wangundimuka ndipu wangundikambiya vo vinthu venivi ving’anamuwa.

17 “‘Vinyama vikuluvikulu vinayi+ venivi, vimiya mafumu nganayi ngo ngazamuyuka pacharu chapasi.+ 18 Kweni akupaturika a Mura Ukongwa+ azamulonde ufumu,+ ndipu wazamuja wawu+ mpaka muyaya, hinya, muyaya mpaka muyaya.’

19 “Sonu ndakhumbanga kuziŵa vinandi vakukwaskana ndi chinyama chachinayi cho chenga chakupambana ndi vinyama vosi. Ichu chenga chakofya ukongwa, chenga ndi minyu ngakulungakulu ngachisulu kweniso njoŵi zamkuŵa. Chinyama cho charyanga ndi kuphwanya, ndipu vo vajaku chavikandangakandanga ndi malundi ngaki;+ 20 ndakhumbanga so kuziŵa vakukwaskana ndi masengwi 10+ ngo ngenga pamutu waki ndipuso vakukwaskana ndi sengwi linyaki lo lati lame, linguchitiska kuti masengwi ngatatu ngawi.+ Sengwi lenili lenga ndi masu, mulomu waki walongoronga mwakujikuzga,* kweniso lawonekanga likulu kuphara nganyaki ngosi.

21 “Ndingulutirizga kulereska po sengwi lo lachitanga nkhondu ndi akupaturika, ndipu laŵathereskanga,+ 22 mpaka Wamazuŵa Nganandi+ wanguza ndi kupereka cheruzgu cho chenga chamampha kwa akupaturika a Mura Ukongwa,+ ndipu nyengu yakuŵikika yingukwana kuti akupaturika apaskiki ufumu.+

23 “Iyu wangukamba kuti: ‘Chinyama chachinayi chimiya ufumu wachinayi wo uzengi pacharu chapasi. Ufumu wenuwu wazamuja wakupambana ndi maufumu nganyaki ngosi, ndipu wazamukurya charu chosi chapasi, wazakuchikandakanda ndi kuchiphwanya.+ 24 Masengwi 10 ngamiya mafumu 10 ngo ngazamuyuka kutuliya mu ufumu wenuwu; kweni pavuli pa mafumu ngenanga pazamuyuka so fumu yinyaki, yo yazamuja yakupambana ndi mafumu ngakwamba, ndipu yazamulengesa mafumu ngatatu.+ 25 Fumu yo yazamukamba mazu ngakususkana ndi Wapachanya Limu,+ ndipu yazamulutirizga kuchitiya nkhaza akupaturika a Mura Ukongwa. Yazamukhumba kusintha nyengu ndi dangu, ndipu yiwu azamuperekeka mu manja mwaki kwa nyengu, zinyengu ndi hafu ya nyengu.*+ 26 Kweni Mphara ya Milandu yinguja pasi, ndipu anguto ulamuliru wa fumu yo kuti ayinangi ndi kuyibwanganduliya limu.+

27 “‘Ndipu ufumu ndi ulamuliru kweniso unkhankhu wa maufumu nga pacharu chapasi, vinguperekeka ku ŵanthu akupaturika a Mura Ukongwa.+ Ufumu wawu ndi ufumu wamuyaya,+ ndipu maulamuliru ngosi ngazakuŵateŵete ndi kuŵavwiya.’

28 “Nkhani iyi yamaliya penapa. Kweni ini Daniyeli, ndingusuzgika maŵanaŵanu ukongwa, mwakuti chisku changu chingusintha; kweni ndingulutirizga kusunga nkhani yeniyi mumtima mwangu.”

8 Mu chaka chachitatu cha ulamuliru wa Fumu Belisazara,+ ini Daniyeli ndinguwona chiwona, chakupambana ndi cho ndinguwona pakwamba.+ 2 Mu chiwona ichi, ndinguwona kuti nde ku Shushani,*+ tawuni ya mpanda wakukho, yo ye muchigaŵa cha Elamu;+ ndinguwona kuti nde pafupi ndi msinji wa Ulayi. 3 Ndati ndayunuska chisku changu, ndinguwona mbereri yinthulumi+ yama pafupi ndi msinji wo, ndipu yenga ndi masengwi ngaŵi.+ Masengwi ngo, ngenga ngatalingatali kweni sengwi linyaki lenga litali kuluska linyaki, ndipu sengwi litali ndilu lingumaliya kume.+ 4 Mbereri yo yalotokiyanga kuzambwi,* kunkhondi* ndipuso kumwera, ndipu pengavi chinyama chamudondu chechosi cho chingumaku. Pengavi wakuti wangataska weyosi ku nthazi zaki.*+ Mbereri yo yachitanga chechosi cho yakhumba ndipu yingujikweza.

5 Ndichilutirizga kulereska, ndinguwona phongu+ wachituwa kuzambwi* ndipu wajumphanga pacharu kwambula kukwaska pasi. Phongu yo wenga ndi sengwi lo lawonekiyanga patali pakati pa masu ngaki.+ 6 Phongu yo wazanga kufupi ndi mbereri yinthulumi ya masengwi ngaŵi yo ndinguwona kuti yama pafupi ndi msinji; watchimbiriyanga mbereri yinthulumi mwaukali.

7 Ndingumuwona wachiza pafupi ukongwa ndi mbereri yinthulumi, ndipu wanguyikwiyiya ukongwa. Phongu yo, wangumonkho mbereri yinthulumi ndi kufyo masengwi ngaki ngaŵi, ndipu mbereri yo yengavi nthazi kuti yimeku. Phongu wanguwisiya pasi mbereri yinthulumi yo ndi kuyikandakanda, ndipu pengavi wakuti wayitaski ku nthazi zaki.*

8 Pavuli paki, phongu yo wangujikweza ukongwa, kweni wati waja ŵaka wanthazi, sengwi laki likulu lingufyoka; ndipu pamalu po lenga pangume masengwi nganayi ngo ngawonekiyanga patali, ngo ngangulazgiya kumphepu zinayi zakuchanya.+

9 Pa limoza mwa masengwi ngo pangume sengwi linyaki limana, ndipu lingukuwa ukongwa kulazgiya kumwera, kuvuma* kweniso ku Charu Chakutowa.+ 10 Sengwi lo, lingukuwa ukongwa mwakuti lingufika ku mzinda wakuchanya, ndipu linguwisiya pacharu chapasi mzinda unyaki kweniso nyenyezi zinyaki ndi kuvikandakanda. 11 Lingujikweza ukongwa mpaka kulimbana ndi Mulongozgi wa mzinda, ndipu yingumulonda sembi ya nyengu zosi kweniso yinguwisiya pasi malu ngaki ngakupaturika ngakujalikiskika.+ 12 Ndipu mzinda kweniso sembi ya nyengu zosi vinguperekeka ku sengwi lo chifukwa cha mphulupulu; sengwi lo lawisiyanga uneneska pacharu chapasi, lachitanga vo lakhumbanga ndipu valiyendiyanga umampha.

13 Sonu ndinguvwa wakupaturika wachilongoro, ndipu wakupaturika munyaki wangukambiya wakupaturika yo walongoronga, kuti: “Kumbi cho che mu chiwona cha sembi ya nyengu zosi kweniso mu chiwona cha mphulupulu yo yisakaza, chilutiriyengi+ kukandakanda malu ngakupaturika ndipuso vinthu va mzinda mpaka zuŵanji?” 14 Iyu wangundikambiya kuti: “Mpaka po pajumphiya mazuŵa 2,300, mazulu ndi mlenji; ndipu malu ngakupaturika ngazamunozgeka so kuti ngaje so nge mo ngenge pakwamba.”

15 Ini Daniyeli, ndichiwona chiwona cho kweniso ndichikhumbisiska kuchivwisa, mwamabuchibuchi, kunthazi kwangu ndinguwona yo wawonekanga nge munthu. 16 Pavuli paki, ndinguvwa mazu nga munthu kutuliya pakati pa msinji wa Ulayi+ ndipu wangudaniriza kuti: “Gabiriyeli,+ wovya munthu yo kuti wavwisi vo wawona.”+ 17 Sonu wanguza pafupi ndi po ndinguma, kweni wati waza pafupi ndinguchita mantha ukongwa ndipu ndinguwa pasi kavunama. Iyu wangundikambiya kuti: “Yiwi mwana wa munthu, ziŵa kuti chiwona ichi chazamufiskika mu mazuŵa ngakumaliya.”+ 18 Kweni iyu weche kulongoro nani, ndingugona tulu tikulu nde kavunama. Sonu wangundikwaska ndi kundisoska pamalu ngeningo.+ 19 Pavuli paki, wangukamba kuti: “Sonu ndikuziŵisengi vo vazamuchitika kukumaliya kwa nyengu yakupereke chilangu, pakuti chiwona ichi chazamufiskika pa nyengu yakuŵikika ya umaliru.+

20 “Mbereri yinthulumi ya masengwi ngaŵi yo unguwona yimiya mafumu nga ku Mediya ndi ku Peresi.+ 21 Phongu waweya unandi wamiya fumu ya ku Girisi;+ ndipu sengwi likulu lo lenga pakati pa masu ngaki, limiya fumu yakwamba.+ 22 Pakuti sengwi lo lingufyoka ndipu pamalu ngaki pangume masengwi nganayi,+ pazamuyuka maufumu nganayi kutuliya mucharu chaki kweni ngazamuja nganthazi nge iyu cha.

23 “Ndipu kukumaliya kwa ufumu wawu, pa nyengu yo ŵanthu amphulupulu azamufika paheni ukongwa, fumu yakofya yakuvwisa vinthu vakusuzga yazamuyuka. 24 Yazamuja yanthazi ukongwa, kweni pakuyija cha. Yazamunanga vinthu vinandi mwakuziziswa, ndipu vosi vo yazamuchita vazakuyiyende umampha. Yazamunanga ŵanthu anthazi kweniso ŵanthu akupaturika.+ 25 Ndipu mwauryarya yazamugwiriskiya ntchitu chinyengu kuti vinthu viyiyende umampha; yazakujikweza mumtima mwaki ndipuso yazamunanga ŵanthu anandi mu nyengu ya chimangu.* Iyu yazamukuma kuti yilimbani ndi Mulongozgi wa alongozgi, kweni yazamufyoleka ndi janja la munthu cha.

26 “Vo vingukambika mu chiwona chakukwaskana ndi mazulu ndipuso mlenji vauneneska, kweni chiwona ichi uchisungi mwachisisi pakuti chazamufiskika kunthazi asani pajumpha mazuŵa nganandi kutuwa sonu.”+

27 Kweni ini Daniyeli, ndinguderuka nthazi ndipuso ndingutama kwa mazuŵa nganandiku.+ Pavuli paki, ndinguyuka ndi kwamba kugwira ntchitu ya fumu;+ kweni ndinguchita chikhwakhwalulu chifukwa cha vo ndinguwona, ndipu pengavi yo wanguvivwisa.+

9 Mu chaka chakwamba cha ulamuliru waku Dariyo+ mwana waku Ahasiweru, wa mu mphapu ya Amedi yo wanguŵikika kuja fumu mu ufumu wa Akadiya,+ 2 mu chaka chakwamba cha ulamuliru waki, ini Daniyeli ndinguziŵa kuziya mumabuku,* mwakukoliyana ndi vo Yehova wangukambiya mchimi Yeremiya, kuti Yerusalemu wajengi wakupasuka+ kwa vyaka 70.+ 3 Ndingung’anamukiya kwaku Yehova Chiuta wauneneska, ndingumuŵeyere mu pempheru limoza ndi kufunga,+ kuvwala vigudulu kweniso kujidiriya vyotu. 4 Ndingupemphera kwaku Yehova Chiuta wangu ndipu ndingusumuwa maubudi. Ndingukamba kuti:

“Yimwi Yehova Chiuta wauneneska, Chiuta mukulu kweniso wakuchitiska mantha, yo wasunga phanganu laki ndipuso yo walongo chanju chambula kumala+ ku ŵanthu wo atimuyanja ndi kusunga marangu ngaki,+ 5 tabuda, tananga, tachita vinthu viheni ndipuso tagaruka;+ ndipu tatuwaku ku marangu nginu kweniso vyeruzgu vinu. 6 Taŵavwiya cha ateŵeti ŵinu achimi,+ wo angulongoro mu zina linu ku mafumu ngidu, alongozgi ŵidu, apapi ŵidu akali kweniso ku ŵanthu wosi a mucharu. 7 Kwaku yimwi Yehova, kwe urunji, kweni isi, ŵanthu a ku Yuda, ŵanthu wo aja ku Yerusalemu kweniso Ayisirayeli wosi, wo aja pafupi ndipuso kutali, muvyaru vosi vo mukuŵambininiskiyaku, talengeseka msanawale chifukwa chakuti tagomezgeka cha kwaku yimwi.+

8 “Yimwi Yehova, isi, mafumu ngidu, alongozgi ŵidu kweniso apapi ŵidu akali, talengeseka chifukwa chakuti takubudiyani. 9 Yehova Chiuta widu ngwalisungu kweniso wagowoka,+ chinanga kuti tamugarukiya.+ 10 Tavwiya cha mazu ngaku Yehova Chiuta widu chifukwa chakuti talondo cha marangu ngaki ngo wakutipaska kuporote mwa ateŵeti ŵaki achimi.+ 11 Ayisirayeli wosi anguvwiya cha Dangu linu ndipuso anguvwiya cha mazu nginu. Mwaviyo, munguŵapunguliya thembu kweniso vo mungulapizga, venivo vikulembeka mu Dangu laku Mozesi, mteŵeti waku Chiuta wauneneska,+ pakuti takubudiyani. 12 Yimwi mwachita vo mungukamba vakukwaskana ndi isi+ kweniso alongozgi ŵidu wo atilamuliyanga,* mwatiwisiya soka likulu; palivi chinthu cho chikuchitikapu pacharu chosi chapasi chakuyanana ndi cho chikuchitika ku Yerusalemu.+ 13 Nge mo vikulembeke mu Dangu laku Mozesi, masoka ngosi yanga ngatiwiya,+ kweni tapempha cha kwaku yimwi Yehova Chiuta widu kuti mutichitiyi lisungu chifukwa chakuti tingutuwaku cha ku mphulupulu zidu,+ ndipuso tingulongo cha kuti tivwisa uneneska winu.*

14 “Mwaviyo, yimwi Yehova mwenga masu ndipu mungutiwisiya soka, pakuti yimwi Yehova Chiuta widu, ntchitu zosi zo mwachita zaurunji; kweni isi tavwiya cha mazu nginu.+

15 “Sonu yimwi Yehova Chiuta widu, yimwi mungutuzga ŵanthu ŵinu mucharu cha Ijipiti ndi janja lanthazi+ ndipuso mungujipangiya zina lo leche kukumbukika mpaka sonu,+ isi takubudiyani kweniso tachita vinthu viheni. 16 Yimwi Yehova, mwakukoliyana ndi ntchitu zinu zosi zaurunji,+ chondi, tuzganiku kukwiya kwinu kweniso ukali winu ku tawuni ya Yerusalemu, phiri linu lakupaturika; pakuti Yerusalemu kweniso ŵanthu ŵinu asambuka chinthu cho ŵanthu wo tija nawu pafupi atichinyoza chifukwa cha maubudi ngidu kweniso mphulupulu za apapi ŵidu akali.+ 17 Sonu yimwi Chiuta widu, vwisiyani pempheru la mteŵeti winu kweniso kuŵeyere kwaki, ndipu chifukwa cha zina linu yimwi Yehova, ŵalisiyani chisku chinu pamalu nginu ngakupaturika+ ngo ngakupasuka.+ 18 Khazaniku gutu linu, yimwi Chiuta wangu, ndipu vwisiyani! Julani masu nginu ndipu wonani mo tapasulikiya kweniso wonani tawuni yo yidanika ndi zina linu; pakuti titikuŵeyeriyani chifukwa cha ntchitu zidu zaurunji cha, kweni chifukwa chakuti yimwi mwe ndi lisungu likulu.+ 19 Yimwi Yehova, vwani. Yimwi Yehova, tigowokiyeni.+ Yimwi Yehova, vwisiyani ndi kuchitapu kanthu! Mungasweranga cha chifukwa cha zina linu, yimwi Chiuta wangu, pakuti tawuni yinu kweniso ŵanthu ŵinu aziŵika ndi zina linu.”+

20 Ndeche kulongoro, kupemphera ndipuso kusumuwa maubudi ngangu kweniso nga ŵanthu ŵangu Ayisirayeli, ndipuso ndeche kupempha Yehova Chiuta wangu kuti wachitiyi lisungu phiri laki lakupaturika,+ 21 hinya, ndeche kupemphera, munthu yuwa Gabiriyeli,+ yo ndingumuwona mu chiwona,+ wanguza kwaku ini ndati ndavuka ukongwa pa nyengu ya sembi yamazulu. 22 Iyu wangundiwovya kuvwisa. Wangundikambiya kuti:

“Yiwi Daniyeli, ndaza kwaku yiwi kuti ndikuwovyi kuwamu kweniso kuvwisa vinthu. 23 Wati wayamba kuŵeyere, mazu ngangutuwa kwaku Chiuta, ndipu ndaza kuti ndikukambiyi mazu ngo, chifukwa chakuti ndiwi munthu wakuzirwa ukongwa.*+ Mwaviyo, ŵanaŵaniya nkhani iyi ndi kuvwisa chiwona cho.

24 “Chiuta waŵikiya ŵanthu ŵaku kweniso tawuni yaku yakupaturika+ masabata 70,* kuti mphulupulu zituzgikepu, kuti ubudi umali,+ kuti maubudi ngabenekereki,+ kuti urunji wambula kumala uzi,+ kuti chiwona ndi uchimi* vidindiki chidindu,+ kweniso kuti Malu Ngakupaturika Ukongwa ngatoweseki. 25 Uziŵi kweniso uvwisi kuti kutuliya pa nyengu yo mazu ngazamukambikiya ngakuti Yerusalemu wawezekiyepu ndi kuzengeka so+ kufika pa nyengu yo Mesiya*+ Mulongozgi+ wazamuwoneke, pazamujumpha masabata 7 kweniso masabata 62.+ Yerusalemu wazamuwezekiyapu ndi kuzengeka so ndipu wazamuja ndi balaza kweniso mugelu, kweni venivi vazamuchitika mu nyengu ya masuzgu.

26 “Asani masabata 62 ngazijumphapu, Mesiya wazamubayika,*+ ndipu wazamuŵavi chechosi.+

“Ŵanthu a mulongozgi yo watuza, azamunanga tawuni yo kweniso malu ngakupaturika.+ Ndipu umaliru waki wazamuja wa maji ngakusapaliya. Kwazamukuŵa nkhondu mpaka pakumaliya; Chiuta wasankha kuti kuzije kubwangandulika.+

27 “Wazamusungiya phanganu ŵanthu anandi kwa sabata yimoza; ndipu pakati pa sabata, wazamumalisa sembi kweniso vakupereka vinyaki.+

“Wakusakaza wazamukwera paphapha la vinthu vakuseruska;+ ndipu cho Chiuta wasankha chazamupungulika so paku yo wabwangandulika mpaka po wamaliya limu.”

10 Mu chaka chachitatu cha ulamuliru wa Fumu Sayirasi+ ya ku Peresi, Chiuta wanguvumbuwa nkhani yinyaki kwaku Daniyeli yo wadanikanga so kuti Belitesazara.+ Nkhani yo yenga yauneneska ndipu yakwaskananga ndi nkhondu yikulu. Iyu wanguyivwisa nkhani yo ndipu wanguwovyeka kuti wavwisi vo wanguwona.

2 Mu mazuŵa ngeningo, ini Daniyeli ndinguliya+ kwa masabata ngatatu ngamphumphu. 3 Ndingurya cha chakurya chakunowa, ndingurya cha nyama, ndingumwa cha vinyu ndipuso ndingupaka cha mafuta paliŵavu langu kwa masabata ngatatu ngamphumphu. 4 Pa zuŵa la 24 la mwezi wakwamba, po ndenga mumphepeti mwa msinji ukulu wa Tigirisi,*+ 5 ndinguyunuka ndipu ndinguwona munthu yo wanguvwala chakuvwala cha salu,+ muchiwunu chaki mwenga lamba wakupangika ndi golidi wa ku Ufazi. 6 Liŵavu laki lenga nge mwa wa kurusolito,+ chisku chaki chawonekanga nge limphezi, masu ngaki ngenga nge malimbuni nga motu, manja ndi malundi ngaki vawonekanga nge mkuŵa wakupuputika umampha+ ndipu mazu ngaki ngavwikanga nge chiwawa cha gulu la ŵanthu. 7 Ini pe Daniyeli ndini ndinguwona chiwona cho; ŵanthu wo ndenga nawu anguchiwona cha.+ Kweni yiwu anguchita mantha ukongwa ndipu anguthaŵa ndi kuchibisama.

8 Sonu ndinguja ndija ndipu ndati ndawona chiwona chikulu ichi ndinguderuka nthazi, kawonekeru kangu kangusintha ukongwa ndipu nthazi zangu zosi zingumala.+ 9 Pavuli paki, ndinguvwa munthu yo wachilongoro; kweni ndati ndamuvwa wachilongoro ndingugona tulu tikulu ndawa kavunama.+ 10 Kweni pavuli paki, janja lingundikwaska,+ ndipu ndinguyukiya manja ndi makongonu. 11 Sonu munthu yo wangundikambiya kuti:

“Yiwi Daniyeli, ndiwi munthu wakuzirwa ukongwa,*+ vwisiya mazu ngo ndikhumba kukukambiya. Soka pamalu po wuli, pakuti ndatumika kwaku yiwi.”

Wati wandikambiya venivi ndingusoka ndichimbwambwanthiya.

12 Pavuli paki, wangundikambiya kuti: “Kopa cha+ yiwi Daniyeli. Mazu ngaku ngavwika kutuliya pa zuŵa lakwamba lo ungujuliya mtima waku kuti uvwisi kweniso kuti ujiyuyuwi pa masu pa ku Chiuta waku, ndipu ndaza chifukwa cha mazu ngaku.+ 13 Kweni mulongozgi+ wa ufumu wa Peresi wangulimbana nani kwa mazuŵa 21. Kweni pavuli paki, Mikayeli*+ yumoza wa alongozgi ara,* wanguza kuzindiwovya; ndinguja kweniko pafupi ndi mafumu nga ku Peresi. 14 Ndaza kuti ndizikuwovyi kuvwisa vinthu vo vazamuchitikiya ŵanthu ŵaku mu mazuŵa ngakumaliya+ chifukwa chiwona ichi chazamufiskika mu mazuŵa ngakunthazi.”+

15 Sonu wati wandikambiya mazu ngenanga, ndinguwa kavunama ndipu ndinguja mbuwu. 16 Pavuli paki, yo wawonekanga nge munthu wangukwaska milomu yangu,+ ndipu ndingujula mulomu wangu ndi kukambiya yo wanguma kunthazi kwangu kuti: “Ambuya, ndimbwambwanthiya chifukwa cha chiwona ndipu ndilivi nthazi.+ 17 Sonu ini nda mteŵeti winu ndingalongoro namwi wuli ambuya?+ Pakuti ndilivi nthazi, ndipu mvuchi wosi wamala mwaku ini.”+

18 Yo wawonekanga nge munthu wangundikwaska so ndipu wangunditchinthisa.+ 19 Pavuli paki, wangundikambiya kuti: “Kopa cha,+ yiwi munthu wakuzirwa ukongwa.*+ Chimangu chiŵi nawi.+ Uje ndi nthazi, hinya, ja ndi nthazi.” Iyu wachilongoro nani, ndinguja ndi nthazi ndipu ndingukamba kuti: “Longoroni ambuya pakuti mwandipaska nthazi.”

20 Pavuli paki, wangundikambiya kuti: “Kumbi wachiziŵa chifukwa cho ndaziya kwaku yiwi? Sonu ndiweleriyengi kuti nkhapumani ndi mulongozgi wa ku Peresi.+ Asani ndasoka, mulongozgi wa ku Girisi wazengi. 21 Kweni ndikukambiyengi vinthu vo vikulembeka mubuku launeneska. Palivi yo watindiwovya ukongwa pa vinthu venivi kweni Mikayeli,+ mulongozgi waku.+

11 “Mu chaka chakwamba cha ulamuliru waku Dariyo+ wa ku Mediya, ini ndinguma kuti ndimupaski nthazi ndi kumutchinthisa. 2 Vo ndikukambiyengi sonu vauneneska:

“Awona! Mucharu cha Peresi mwazamuyuka mafumu nganyaki ngatatu. Ndipu fumu yachinayi yazamuwunjika chuma chinandi kuluska mafumu nganyaki ngosi. Asani fumu yo yazija yanthazi chifukwa cha chuma chaki, yazamuyuska weyosi kuti wayukiyi ufumu wa Girisi.+

3 “Fumu yanthazi yazamuyuka ndi kulamuliya ndi nthazi zikulu+ ndipu yazamuchitanga vo yikhumba. 4 Asani fumu yo yaziyuka, ufumu waki wazamufyoleka ndipu wazamugaŵika ndi kuluta ku mphepu zinayi zakuchanya,+ kweni wazamuluta ku mphapu yaki cha ndipu maufumu ngo ngazamuyanana cha ndi ufumu wo iyu wangulamuliya; pakuti ufumu waki wazamuchesulika ndi kuperekeka ku ŵanthu anyaki.

5 “Ndipu fumu ya kumwera yazamuja yanthazi, kung’anamuwa yumoza wa alongozgi ŵaki; kweni munyaki wazakuyithereska ndipu wazamulamuliya ndi nthazi zikulu, iyu wazamuja ndi nthazi ukongwa kuluska fumu yo.

6 “Asani pazijumpha vyaka vinandiku azamuchita phanganu, ndipu mwana munthukazi wa fumu ya kumwera wazamuluta kwa fumu ya kunkhondi* kuti akachiti phanganu. Kweni janja la mwana munthukazi yo, lazamuja so ndi nthazi cha; fumu yo yazamukuma cha, janja laki nalu lazamukuma cha. Mwana munthukazi yo, ŵanthu wo azamuluta nayu, yo wakumubala, ndipuso yo wazakumupaskanga nthazi pa nyengu yeniyo, azamuperekeka mu manja mwa ŵanthu anyaki. 7 Ndipu munthu yumoza wakutuliya pa mphukira ya misisi yaki wazamuyuka ndi kusere mumalu mwaki. Iyu wazamukuza kwa asilikali kweniso kumalu ngakuvikilirika nga fumu ya kunkhondi* ndipu wazamuchita nawu nkhondu ndi kuŵathereska. 8 Iyu wazamuluta kucharu cha Ijipiti ndi achiuta ŵawu, vikozgu vawu vachisulu,* vinthu vawu vakuzirwa vasiliva kweniso vagolidi ndipu wazamuluta so ndi akapolu. Kwa vyaka vinandiku iyu wazamukuma patali ndi fumu ya kunkhondi,* 9 yo yazamuyukiya ufumu wa fumu ya kumwera kweni yazamuwere kucharu chaki.

10 “Ŵana ŵaki azamunozgeke nkhondu ndi kuwungana pamoza ndipu azamuja gulu likulu la asilikali. Iyu wazamuluta kuchichita nkhondu ndipu wazamupeya nge mo ngachitiya maji ngakusapaliya. Kweni wazamuwelere ndipu wazamuchita nkhondu munthowa mosi mpaka kumalu ngaki ngakuvikilirika.

11 “Fumu ya kumwera yazamukwiya ndipu yazamuluta kuchichita nawu nkhondu, kung’anamuwa fumu ya kunkhondi;* ndipu yazamuwunganisa ŵanthu anandi, kweni ŵanthu wo azamuperekeka mu manja mwa fumu yiya. 12 Ŵanthu wo azamutoleke kutali. Mtima waki wazakujikweza ndipu wazamubaya ŵanthu masawuzandi nganandi; kweni nthazi zaki wazakuzigwiriskiya ntchitu cha.

13 “Ndipu fumu ya kunkhondi* yazamuwere kwawu ndi kuwunganisa asilikali anandi kuluska akwamba ndipu kukumaliya kwa nyengu yo, asani pazijumpha vyaka vinandiku, fumu yo yazamukuza so ndi gulu likulu la asilikali ndi vinthu vinandi. 14 Mu nyengu yeniyo, ŵanthu anandi azamuyukiya fumu ya kumwera.

“Ŵanthu ankhaza* pakati pa ŵanthu ŵaku azamutoleka maŵanaŵanu ndipu azamuyesa kufiska chiwona; kweni azamuguŵa.

15 “Fumu ya kunkhondi* yazamukuza ndi kuzenga chimbumira chakuchitiyapu nkhondu ndipu yazamuthereska tawuni ya mpanda wakukho. Asilikali a fumu ya kumwera kweniso anthulumi ŵaki akusankhika, azamumaku cha; ndipu azamuŵavi nthazi kuti ameku. 16 Yo wazamukuza kuziyiyukiya wazamuchita vo wakhumba, ndipu palivi yo wazamumaku. Iyu wazamukuma mu Charu Chakutowa,+ ndipu wazamuja ndi nthazi zakubayiya ŵanthu. 17 Iyu wazamusimikiza mtima kuti wazi ndi nthazi zosi za ufumu waki ndipu wazamuchita phanganu ndi fumu yo; iyu wazamuchita vo wakhumba. Wazamuzomerezeka kubwanganduwa mwana munthukazi wa anthukazi. Mwana munthukazi yo wazamukunthiyapu cha, ndipu wazamulutirizga cha kuja waki. 18 Iyu wazamukumbuka vigaŵa va mumphepeti mwa nyanja ndipu wazamuthereska ŵanthu anandi. Mura wa asilikali wazamutuzgapu kunyoza kwaki, ndipu kunyoza kwaki kwazamuŵaku so cha. Mura wa asilikali uyu wazamuchitiska kuti kunyoza kwaki kumuwere. 19 Pavuli paki wazamuwere kumalu ngakuvikilirika nga mucharu chaki ndipu wazamuguŵa ndi kuwa, mwakuti wazamusanirika so cha.

20 “Ndipu pazamuyuka munthu munyaki yo wazamusere mumalu mwaki, yo wazamuchitiska kuti wakusonkhesa msonkhu wajumphi mu ufumu waunkhankhu. Asani pazijumpha mazuŵa ngamanavi, iyu wazamufyoleka, kweni mu ukali cha pamwenga nkhondu.

21 “Pazamuyuka munthu munyaki wakuyuyulika yo wazamusere mumalu mwaki, kweni azakumupaska cha unkhankhu wa ufumu; ndipu iyu wazamukuza mu nyengu ya chimangu* ndi kulonda ufumu wo mwauryarya. 22 Iyu wazamuthereska magulu nga asilikali nga nge maji ngakusapaliya ndipu wazakuŵafyo; nge mo Mulongozgi+ wa phanganu+ wazamufyoleke. 23 Chifukwa chakuti azamuchita nayu phanganu, iyu wazamulutirizga kuchita chinyengu ndipu wazamuyuka ndi kuja wanthazi mwakugwiriskiya ntchitu mtundu umana. 24 Mu nyengu ya chimangu* iyu wazamukuza mumalu nga nyata ukongwa nga chigaŵa ndipu wazamuchita vo awisi ndi ambuyaki akuchitapu cha. Wazamugaŵiya ŵanthu vinthu vo wato kweniso kuphanga; ndipu wazamunozge viŵembu malu ngakuvikilirika, kweni kwa kanyengu kamanavi.

25 “Iyu wazakujipaska nthazi kweniso wazakujikhwimisa mtima kuti wayukiyi fumu ya kumwera ndi asilikali anandi, ndipu fumu ya kumwera yazamunozgeke nkhondu ndi asilikali anandi ukongwa kweniso anthazi. Iyu wazamumaku cha chifukwa chakuti azakumunozge viŵembu. 26 Ndipu ŵanthu wo aturya vakurya vaki vamampha ndiwu azakumuwisa.

“Asilikali ŵaki azamupeyeke kutali,* ndipu anandi azamubayika.

27 “Mafumu ngaŵi ngo, ngazamuja ndi mtima wakukhumba kuchita vinthu viheni, ndipu ngazamuja pathebulu limoza ndi kukambiskana maboza. Kweni vo ngazamupangana vazamuchitika cha, chifukwa umaliru wazamukuza pa nyengu yaki yakuŵikika.+

28 “Ndipu wazamuwere kucharu chaki ndi katundu munandi, mtima waki wazakumuchitiska kuti wayukiyi phanganu lakupaturika. Wazamuchita vo wakhumba ndipu wazamuwere kucharu chaki.

29 “Pa nyengu yakuŵikika wazamuwelere ndipu wazamuyukiya charu cha kumwera. Kweni pa nyengu yo, vazamukuŵa nge mo venge pakwamba cha, 30 pakuti sitima za ku Kitimu+ zazakumuyukiya ndipu wazamuyuyulika.

“Iyu wazamuwelere so ndipu wazamulongo ukali waki pa phanganu lakupaturika+ kweniso wazamuchita vo wakhumba; wazamuwelere ndipu wazamukumbuka wo aleka phanganu lakupaturika. 31 Asilikali azamukuma kutuliya kwaku iyu; azamufipiska malu ngakupaturika+ kweniso malu ngakuvikilirika ndipu azamutuzgapu sembi ya nyengu zosi.+

“Yiwu azamuŵikamu chinthu chakuseruska cho chisakaza.+

32 “Iyu wazamuchitiska kuti ŵanthu wo achita vinthu viheni ndi kuswa phanganu agaruki ndipu wazamugwiriskiya ntchitu mazu ngauryarya. Kweni ŵanthu wo aziŵa Chiuta wawu azamuthereska ndipu vo azamuchita vazakuŵayende umampha. 33 Ŵanthu wo aziŵa vinthu+ pakati pa ŵanthu azamuwovya ŵanthu anandi kuti avwisi vinthu. Azamuguŵa chifukwa cha lipanga, mulipu wa motu, kukoleka ukapolu ndipuso kuphangika vinthu kwa mazuŵa nganandiku. 34 Kweni asani aziguŵa, azamuwovyeka kamanavi; ndipu ŵanthu anandi azamukoliyana nawu mwakugwiriskiya ntchitu mazu ngauryarya. 35 Ndipu anyaki mwa ŵanthu akuziŵa vinthu azamuguŵa kuti ayengetuliki, asambisiki kweniso atoweseki+ mpaka pa nyengu ya umaliru; chifukwa umaliru uzengi pa nyengu yaki yakuŵikika.

36 “Fumu yazamuchita vo yakhumba ndipu yazakujikweza ndi kujiŵika pachanya paku chiuta weyosi; yazamulimbana ndi Chiuta wa achiuta+ ndipu yazamulongoro vinthu vakuziziswa vakunyoza Chiuta. Vo fumu yo yazamuchita vazakuyiyende umampha mpaka po nyengu yakulongore ukali yazamumaliya; chifukwa vo Chiuta wasankha kuti vichitiki, vazamuchitika. 37 Fumu yo yazakumutumbika cha Chiuta wa apapi ŵaki; yazamuŵanaŵaniyaku cha vo anthukazi akhumba ndipuso yazamutumbika chiuta munyaki weyosi cha, kweni yazakujikweza pachanya paku weyosi. 38 Mumalu mwaki, yazamupereka unkhankhu kwaku chiuta wa malu ngakuvikilirika; yazamupereka unkhankhu kwaku chiuta yo apapi ŵaki akumuziŵapu cha ndipu yazamugwiriskiya ntchitu golidi, siliva, mya yakuzirwa kweniso vinthu vinyaki vakuzirwa. 39 Yazamuthereska malu ngakuvikilirika ukongwa limoza ndi* chiuta wachilendu. Yazamupereka unkhankhu ku ŵanthu wo atiyitumbika* ndipu yazamuchitiska kuti ŵanthu wo alamuliyengi ŵanthu anandi; kweniso yazamugaŵa malu ndi kungagulisa.

40 “Mu nyengu ya umaliru, fumu ya kumwera yazamulimbana nayu,* ndipu fumu ya kunkhondi* yazamukuza mwanthazi ndi magaleta, akukwera pamahachi kweniso sitima zinandi kuti yizilimbani nayu; ndipu yazamusere muvyaru ndi kupeyamu nge mo ngachitiya maji ngakusapaliya. 41 Fumu yo yazamusere so mu Charu Chakutowa+ ndipu vyaru vinandi vazamuthereskeka. Kweni vyaru ivi pe ndivu vazamupona mu manja mwaki: Edomu, Mowabu ndipuso chigaŵa chikulu cha Aamoni. 42 Yazamulutirizga kutambasuwa janja laki ndi kuyukiya vyaru; ndipu charu cha Ijipiti chazamupona cha. 43 Ndipu yazamulamuliyanga chuma chakubisika cha golidi, siliva kweniso vinthu vosi vakuzirwa va ku Ijipiti. Ŵanthu a ku Libiya kweniso ŵanthu a ku Ifiyopiya azakuyilondo.

44 “Kweni mauthenga ngakutuliya kuvuma* kweniso kunkhondi* ngazakuyitimbanyizga, ndipu yazamuluta yakwiya ukongwa kuti yikabayi ndi kunanga ŵanthu anandi. 45 Yazamujintha mahema ngaki ngakupaturika* pakati pa nyanja yikulu ndi phiri lakupaturika la mu Charu Chakutowa;+ fumu yo yazamumala ndipu pazamuŵavi yo wazakuyiwovya.

12 “Mu nyengu yo, Mikayeli*+ wazamukuma,* mulongozgi mura+ yo wama kuti wawovyi ŵanthu ŵaku.* Kwazamukuŵa nyengu ya suzgu yo yikuŵapu cha kutuliya pa nyengu yo mtundu wa ŵanthu ukuŵiyaku mpaka pa nyengu yo. Ndipu mu nyengu yeniyo, ŵanthu ŵaku wo akulembeka mubuku+ azamupona.+ 2 Anandi mwa ŵanthu wo agona mufuvu la charu chapasi azamuyuka, anyaki azamulonde umoyu wamuyaya ndipu anyaki azamulengeseka kweniso azamuyuyulika kwamuyaya.

3 “Wo aziŵa vinthu azamuŵala ukongwa nge mo kuchanya kuŵaliya, ndipu wo atovya ŵanthu anandi kuti aje arunji, azamuŵala nge nyenyezi, muyaya mpaka muyaya.

4 “Kweni yiwi Daniyeli, sunga mazu yanga mwachisisi, ndipu jala buku ili mpaka pa nyengu ya umaliru.+ Ŵanthu anandi azamuluta uku ndi uku* ndipu azamuziŵa vinthu vinandi vauneneska.”+

5 Pavuli paki, ini Daniyeli ndingulereska ndipu ndinguwona anyaki ŵaŵi ama mumphepeti mwa msinji, munyaki kusirya ili, munyaki kusirya liya.+ 6 Sonu yumoza wangufumba munthu yo wanguvwala chakuvwala chasalu,+ yo wanguma pachanya pa maji nga mumsinji kuti: “Kumbi vinthu vakuziziswa ivi vitongi nyengu yitali wuli kuti vifiskiki?” 7 Pavuli paki, ndinguvwa munthu yo wanguvwala chakuvwala chasalu, yo wanguma pachanya pa maji nga mumsinji, wachilapizga mu zina laku Chiuta yo ngwamoyu kwamuyaya,+ ndipu wangusoske janja laki lamaryi kweniso lamazge kuchanya. Iyu wangukamba kuti: “Pajumphengi nyengu yakuŵikika, nyengu zakuŵikika kweniso hafu ya nyengu.* Vinthu vosi venivi vazamufiskika asani azimala ŵaka kuvikita nthazi za akupaturika.”+

8 Ini ndinguvwa kweni ndinguvwisisa cha;+ sonu ndingufumba kuti: “Ambuya, kumbi vinthu venivi vazamumala wuli?”

9 Sonu wangundimuka kuti: “Yiwi Daniyeli luta, pakuti mazu yanga ngasungika mwachisisi ndipuso ngajalika mpaka nyengu ya umaliru.+ 10 Ŵanthu anandi azakujisambisa, azakujitowesa ndipuso azamuyengetulika.+ Ŵanthu aheni azamuchitanga vinthu viheni, ndipu palivi munthu muheni yo wazamuvwisa vinthu; kweni wo aziŵa vinthu ndiwu azamuvwisa.+

11 “Kutuliya pa nyengu yo sembi ya nyengu zosi+ yazamutuzgikiyapu kweniso pa nyengu yo chinthu chakuseruska cho chisakaza chazamuŵikikiya,+ pazamujumpha mazuŵa 1,290.

12 “Ngwakukondwa munthu yo walutirizga kulindizga* kweniso yo wafika kukumaliya kwa mazuŵa 1,335!

13 “Kweni yiwi, luta ku umaliru. Wazamupumuwa, kweni kukumaliya kwa mazuŵa, wazamukuma kuti uzilonde chigaŵa chaku.”*+