Vo Tisambira Pa Rombu Lakunozgeke Umampha

1. Kumbi ndi unganu nuwu wa ŵanthu aku Chiuta wo tikambiskanengi, nanga tikhumbika kujifumba mafumbu wuli?

“IMANI ndi tumbikani Ambuya [Yehova] Chiuta winu kutuwa ku muyaya kuya ku muyaya.” Ndi mazu ngakuchiska ngenanga, ŵanthu aku Chiuta a mu nyengu yakali anguwungana ndipu Alevi anguromba limoza mwa marombu ngatali ukongwa ngo nge m’Bayibolo. (Neh. 9:4, 5) Ŵanthu ŵenaŵa anguwungana mu Yerusalemu, mu chaka cha 455 B.C.E., pa 24, mwezi wa Tishri (September/October), wo ndi mwezi wa 7 wachiyuda. Po tikambiskana vo vinguchitika lechendafiki zuŵa lapade lenili, jifumbeni kuti: ‘Kumbi ndi jalidu nili lamampha lo linguwovya kuti unganu uwu uchitiki umampha? Kumbi ndi vinthu wuli vinyaki vo ndingasambira pa rombu lakunozgeke umampha lenili?’—Sumu 141:2.

MWEZI WAPADE

2. Kumbi ndi vinthu nivi vamampha vo isi tingalondo, vo Ayisraele anguchita pa unganu wawu ŵati amala kuzenga mpanda wa Yerusalemu?

² Ayuda angumaliza kuzenga so mpanda wa Yerusalemu, pati pajumpha mwezi umoza unganu wenuwu wechendachitiki. (Neh. 6:15) Ŵanthu aku Chiuta ŵenaŵa angumaliza kugwira nchitu yeniyi mazuŵa 52 pe ndipu angwamba kuŵanaŵaniya vo akhumbikanga kuchita kuti aje pa ubwezi ndi Chiuta. Mwaviyo, pa zuŵa lakwamba la mwezi ufya wa Tishri, anguwungana pa malu ngamoza kuti avwisiyi kwaku Ezra ndi Alevi anyaki, yiwu anguŵerenga mwakukweza ndi kukonkhoska Marangu ngaku Chiuta. Mabanja ngosi kusazgapu “wosi ŵeniwo awangamu,” anguma ndi kuvwisiya “kwamba pa mlenjilenji mpaka ndi msana pakati.” Ichi nchakuwoniyapu chamampha ukongwa kwaku tosi tiwungana mu Nyumba za Ufumu zamampha mazuŵa nganu. Kumbi nyengu zinyaki asani mwe pa unganu, mutamba kuŵanaŵana vinthu vambula kukhumbika? Asani ndi viyo, ŵanaŵaniyani so chakuwoniyapu cha Ayisraele a mu nyengu yakali, wo avwisiyanga ŵaka cha kweni akwaskikanga ndi vo avwa ndipu aliyanga chifukwa chakuti mtundu wawu ungutondeka kulondo Marangu ngaku Chiuta.—Neh. 8:1-9.

3. Kumbi Ayisraele anguvwiya ulongozgi nuwu?

³ Chinanga kuti venga viyo, nyengu yeniyi yenga yakusumuwa maubudi pakweru cha. Zuŵa la dyera, lenga zuŵa lalikondwa pakusopa Yehova. (Maŵ. 29:1) Nehemiya wangukambiya ŵanthu kuti: “Rutaninga kwinu, karyeninga mafuta ndi kamweninga vinyu wakunowa ndipu vinyaki mukatumiyengi yo walivi kujilongosore; pakuti zuŵa ili ndakupaturika ku Ambuya ŵidu; ndipu mungaŵanga ŵachitima cha, pakuti chimwemwi cha Ambuya ndi nthazi yinu.” Chenga chinthu chakukondwesa kuti ŵanthu anguvwiya ndipu zuŵa lo lenga ‘lachimwemwi chikuru.’—Neh. 8:10-12.

4. (a) Kumbi alongozgi amafuku anguchitanji, nanga angusaniyanji? (b) Nchinthu wuli chakukhumbika ukongwa cho chachitikanga pa Dyera la Misasa?

⁴ Pa zuŵa lakulondopu, alongozgi amafuku anguwungana kuti akambiskani vo mtundu wawu ungachita kuti ulondongi Marangu ngaku Chiuta. Ŵati asanda Malemba, angusaniya kuti mu mwezi wa 7 wa Tishri, kutuliya pa 15 kuzifika pa 22, akhumbikanga kuchita so Dyera la Misasa ndipu pakumaliya paki alapizgengi. Ŵati aziŵa venivi angwamba kunozgeke. Dyera la Misasa lenili lingwenda umampha kuluska madyera ngosi ngo nganguchitika kutuliya mu nyengu yaku Yoswa, ndipu pa nyengu yo penga “chimwemwi chikuru ukongwa.” Kuŵerenga Marangu ngaku Chiuta pakweru ndichu chifukwa chikulu cho achitiyanga dyera lenili, ndipu achitanga venivi “zuŵa ndi zuŵa kwamba pa zuŵa lakudankha mpaka . . . zuŵa lakumaliya.”—Neh. 8:13-18.

ZUŴA LA KUSUMUWA MAUBUDI

5. Kumbi ŵanthu aku Chiuta anguchitanji Alevi ŵechendaŵarombe kwaku Yehova?

⁵ Pati pajumpha mazuŵa ngaŵi, Ayisraele akhumbikanga kusumuwa pakweru kuti angutondeka kulondo Marangu ngaku Chiuta. Zuŵa ili lenga la dyera cha. M’malu mwaki, ŵanthu aku Chiuta afunganga ndipu avwalanga vigudulu kulongo kuti we ndi chitima. Ndipu mulenji, aŵaŵerengiyanga so Marangu ngaku Chiuta pafupifupi maola ngatatu. Kumazulu, Ayisraele “asumuwanga maubudi ndi kugwadiya Yehova Chiuta wawu.” (NW) Pavuli paki, Alevi arombiyanga ŵanthu wosi. —Neh. 9:1-4.

6. Nchinthu wuli cho chinguwovya Alevi kuti arombi rombu lakuvwika umampha, nanga tisambiranjipu pa rombu lenili?

⁶ Mwambula kukayika, chifukwa chakuti Alevi aŵerenganga Marangu ngaku Chiuta kaŵikaŵi vinguŵawovya kuti arombi rombu lakuvwika umampha. Mavesi 10 ngakwamba ngakonkhoska ukongwa nchitu ndi mijalidu yaku Yehova. Chigaŵa chakumaliya cha rombu, chikonkhoska mwakuwerezgawerezga kuti Chiuta we ndi ‘lisungu likulu.’ Chigaŵa chenichi, chilongo so kuti Ayisraele anguzomerezga kuti ŵenga akwenere cha kulonde lisungu laku Chiuta. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Mwakuyanana ndi Alevi, marombu ngidu ngangaja ngakuvwika asani zuŵa lelosi tilunguruka pa Mazu ngaku Chiuta, tizomerezga kuti wakambi nasi techendarombi rombu litali.—Sumu 1:1, 2.

7. Kumbi ndi vinthu wuli vo Alevi anguromba kwaku Chiuta, nanga tisambiranjipu?

⁷ Chigaŵa chakumaliya cha rombu lenili, pa vesi 32, Alevi angupempha mwakujiyuyuwa kuti: “Na Chiuta widu, mukuru ndi wakulimba ndi Chiuta wakofya, mweniyo wasunga phanganu ndi chifundu chikuru, mawunononu ngosi ngangawonekanga uli ngamana cha kwinu ngo ngatiziya ifwi; ngaziya akaronga ŵidu ŵanangwa ŵidu, [asembi, NW] ŵidu, amchimi ŵidu, auskefwi, ndi ŵanthu ŵinu wosi, kwamba nyengu ya ŵakaronga ŵa Asiriya kufika msanawale.” Mwaviyo, Alevi angulongo chakuwoniyapu chamampha kuti asani tiromba, tithamikengi ndi kuwonga dankha Yehova techendamupemphi vo tikhumba.

KUTHAMIKA ZINA LAUNKHANKHU LAKU CHIUTA

8, 9. (a) Kumbi Alevi angulongo wuli kujiyuyuwa kukwambiriya kwa rombu lawu? (b) Kumbi ndi maliŵanja ngaŵi nanga ngo Alevi anguzumbuwa mu rombu lawu?

⁸ Chinanga kuti Alevi angunozgeke umampha rombu lawu, yiwu ŵenga akujiyuyuwa ndipu ajivwanga kuti fundu zo akonkhoskanga zenga zakupereŵere kuti apereki thamiku lo Yehova watenere kulonde. Ndichu chifukwa chaki atamba rombu ili mwakujiyuyuwa kupemphere ŵanthu aku Chiuta kuti: ‘Atumbiki zina linu la unkhankhu lenilo ndakukuzgika pachanya pa thumbiku losi ndi rumbu.’—Neh. 9:5.

⁹ Yiwu alutirizga kuromba kuti: “Ndimwi Ambuya [Yehova], imwi pe mwija, ndimwi mukulenga kuchanya, kuchanya kwa machanya, ndi maliŵanja ngawu ngosi, charu chapasi ndi vosi venivo vilipu zinyanja ndi vosi va mwaku zo ndi liŵanja la kuchanya litikusopani imwi.” (Neh. 9:6) Mbuneneska, Yehova Chiuta wakulenga kuchanya ndi “maliŵanja ngaki,” ngo ndi nyenyezi zambula kuŵerengeka. Iyu wakulenga so vinthu vosi vo ve m’charu chidu chakutowa, cho chitovya kuti vamoyu vilutirizgi kuja ndi umoyu kweniso vibalanengi. Angelu aku Chiuta, wo angakambika so kuti “liŵanja la kuchanya,” achitiyanga ukaboni vinthu venivi. (Dan. 4:35; Jobu 38:4, 7) Angelu atijiyuyuwa kuchita khumbu laku Chiuta mwakuteŵete ŵanthu akubuda “wo akhazga kuhara utaski.” (Ŵah. 1:14) Chenichi nchakuwoniyapu chamampha ukongwa cho angelu atitilongo po titeŵete Yehova mwakukoliyana nge liŵanja lakusambizika umampha!—1 Ŵakor. 14:33, 40.

10. Kumbi tisambiranjipu pa mo Chiuta wanguchitiya vinthu ndi Abrahamu?

¹⁰ Pavuli paki, Alevi angukamba mo Chiuta wanguchitiya vinthu ndi Abramu, yo wenga ndi vyaka 99 kweni wengavi mwana chifukwa chakuti muwolu waki Sarai, wenga chumba. Nyengu yeniyi ndiyu Yehova wangusinthiya zina lakuti Abramu kuŵa Abrahamu, kung’anamuwa “uskewu wa mitundu yinandi.” (Chiy. 17:1-6, 15, 16) Chiuta wangulayizga so Abrahamu kuti mphapu yaki yazamuhara charu cha Kanani. Ŵanthu kanandi aluwa vo alayizga kweni Yehova waluwa cha. Murombu lawu, Alevi angulutirizga kukamba kuti: “Ndimwi mwe Ambuya, [“Yehova Chiuta wauneneska,” NW] Chiuta mweniyo wangusankha Abramu, ndi wangumutuzga mu Uru wa Akaldiya ndi kumupaska zina laku Abrahamu, ndipu mungusaniya kuti wenga wa mtima wamagomekezgeka paurongo pinu, ndipu munguchita nayu phanganu [kuti mumupaskengi] ndi kupaska mphapu yaki charu cha Akanani, . . . ndipu mukufiska phanganu linu pakuti mwe ŵarunji.” (Neh. 9:7, 8) Tiyeni nyengu zosi tiyesesengi kufiska vo talayizga nge mo Chiuta widu murunji wachitiya.—Mat. 5:37.

VINTHU VAMAMPHA VO YEHOVA WANGUFISKA

11, 12. Kumbi zina lakuti Yehova ling’anamuwanji, ndipu wangulongo wuli venivi mo wanguchitiya vinthu ndi mphapu yaku Abrahamu?

¹¹ Zina lakuti Yehova ling’anamuwa kuti “Iyu Wachitiska Kuti vo Wakhumba, Vifiskiki,” vo vilongo kuti Chiuta walutirizga kugwira nchitu kuti wafiski malayizgu ngaki. Chiuta wangulongo venivi, mo wanguchitiya vinthu umampha ndi mphapu yaku Abrahamu yo yenga ku Egipiti, ku uŵanda. Pa nyengu yo, vawonekanga kuti mtundu wosi ungafwatulika cha ndi kuchija M’charu Chakulayizgika. Kweni Chiuta wanguchita vinthu vakupambanapambana kuti wafiski malayizgu ngaki. Mwaviyo, Yehova wangulongo kuti zina laki ndikulu ndipu palivi lo liyanana nalu.

¹² Rombu lo likulembeka ndi Nehemiya likamba zaku Yehova kuti: “Munguwona suzgu ya auskefwi mu Egipiti ndi kuvwa kuliya kwawu pa Nyanja Yiyera, ndipu munguchita visimikizgu ndi vaminthondwi paku Farao ndi ateŵeti ŵaki ndi ŵanthu wosi ŵa charu chaki, pakuti munguziŵa kuti anguchita mwa mutonyolu pa auskefwi; ndipu mungujichitiya zina, uli ndimo liliri kufika msanawale. Ndipu mungugawuwa Nyanja pakati paurongo pawu, viyo kuti angwenda kuporota mukati mu Nyanja pamtunda uyumu; ndipu munguponya akuŵalondo muzindimba, uli ndi mwa mumaji nga nthazi.” Ndipu rombu ili, lilutirizga kukonkhoska so vinthu vinyaki vo Yehova wanguchitiya ŵanthu ŵaki: “Munguthereska paurongo pawu akuja mucharu cho, Akanani . . . Ndipu anguronda misumba ya malinga ndi charu chanyata yikulu ndi anguhara zinyumba zakuzaza ndi vinthu vosi vamampha, visimi va maji vakukumbika, minda ya mphereska miti ya olive, ndi miti ya vipasi vakuzala; viyo angurya, ndi anguguta ndi angututuŵa, ndipu angukondwere mu umampha winu weniukuru.”—Neh. 9:9-11, 24, 25.

13. Kumbi Yehova wanguchita wuli kuti Ayisraele amusopengi, ndipu yiwu anguchitanji?

¹³ Penga vinthu vinyaki vinandi vo Chiuta wangulutirizga kuchita kuti wafiski khumbu laki. Mwakuyeruzgiyapu, Ayisraele ŵati atuwa ŵaka ku Egipiti, Yehova wanguŵapaska marangu ndi kuŵasambiza mo angasope. Alevi mu rombu lawu angukamba kuti: “Mungusikiya pa phiri la Sinai, ndi kulongoro nawu kutuliya kuchanya ndi munguŵapaska malanguru ngakwenere ndi marangu ndi vyeruzgu ndi malamulu.” (Neh. 9:13) Nge akuhara Charu Chakulayizgika, Yehova wangwesesa kusambiza ŵanthu waki kuti aje akwenere kuziŵika ndi zina laki lakupaturika kweni yiwu angugwiriskiya nchitu cha vinthu vo angusambira.—Ŵerengani Nehemiya 9:16-18.

AKHUMBIKANGA KUCHENYEKA

14, 15. (a) Kumbi Yehova wanguŵalongo wuli lisungu ŵanthu ŵaki akubuda? (b) Kumbi tisambiranjipu pa mo Chiuta wanguchitiya vinthu ndi ŵanthu ŵaki akusankhika?

¹⁴ Rombu la Alevi lizumbuwa maubudi ngaŵi ngo Ayisraele anguchita ŵati alayizga ŵaka pa Phiri la Sinai kuti asungengi Marangu ngaku Chiuta. Chifukwa cha vo anguchita ŵenga akwenere nadi kujowoleka kuti ŵafwi. Mwaviyo, Alevi anguthamika Yehova kuti: “Mumalisungu nginu ngakuru kuti munguŵajowo cha mubozwa. . . . Munguŵasunga [munguŵapaska chakurya, NW] virimika machumi nganayi [40] . . . ndipu pengavi kakuŵasoŵa, vakuvwala vengavi kuguga ndipu marundi ngawu ngengavi kutupa.” (Neh. 9:19, 21) Mazuŵa nganu, Yehova watitipaska so vosi vo tikhumbika kuti timuteŵete mwakugomezgeka. Tingayesanga cha kuja nge Ayisraele masawuzandi wo angufwa mubozwa chifukwa chakuleka kuvwiya kweniso kuŵavi chigomezgu. Vinthu venivi, “vingulembeke kutichenjezga ifwi, paku taŵenifwi wafikiya umari wa migonezi.”—1 Ŵakor. 10:1-11.

¹⁵ Vakupaska chitima kuti Ayisraele ŵati ahara Charu Chakulayizgika angwamba kusopa achiuta ŵa Akanani, vo vinguchitiska kuti achitengi ureŵi kweniso abayengi ŵana ŵawu kuŵapereka sembi. Mwaviyo, Yehova wanguzomerezga kuti mitundu yo yinguŵazunguliya yiŵachitiyi nkhaza. Ŵati alapa, Yehova wanguŵachitiya lisungu ndipu wanguŵagowoke ndi kuŵataska ku arwani ŵawu. Yiwu achitanga venivi “nyengu zinandi.” (Ŵerengani Nehemiya 9:26-28, 31.) Alevi angukamba kuti: “Virimika vinandi mungukunthiyapu, ndi munguŵachenjezga ndi mzimu kukambiya mu amchimi ŵinu; kweni ŵengavi kuteŵerezgaku. Chifukwa cho munguŵapereka mu janja la ŵanthu ŵa muvyaru vo.”—Neh. 9:30.

16, 17. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitikiya Ayisraele mwakupambana ndi apapi ŵawu wo angwambiriya kuhara Charu Chakulayizgika ŵati atuwa ku uŵanda? (b) Kumbi Ayisraele angusumuwanji, nanga angulayizga kuti achitengenji?

¹⁶ Chinanga mphavuli pakuti Ayisraele ŵati aweku ku uŵanda, angwamba so kuleka kuvwiya. Kweni nchinthu wuli cho chilongo kuti angusintha? Alevi angulutirizga kuromba kuti: “Ehe, te ŵaŵanda msanawale; mucharu cho mungupaska ku auskefwi kuryamu vipasi vaki ndi va ulera vaki vamampha, ehe, te ŵaŵanda. Ndipu vipasi vaki vakuzala viruta ku ŵakaronga wo mukumika paku ifwi chifukwa cha vilakwa vidu; . . . ndipu te mu suzgu yikulu.”—Neh. 9:36, 37.

¹⁷ Kumbi Alevi achikamba venivi ang’anamuwanga kuti Chiuta wanguchita vinthu mwambula urunji pakuzomerezga kuti akumani ndi masuzgu? Awa! Yiwu angusumuwa kuti: “Imwi mwaŵa ŵakongolekwa kwaku cho chatiziya ifwi, pakuti imwi mwachita kwamagomekezgeka ndipu ifwi tachita kwakunanga.” (Neh. 9:33) Mwakujiyuyuwa, yiwu angulapizga kukumaliya kwa rombu lenili kuti mtundu wawu uvwiyengi Marangu ngaku Chiuta. (Ŵerengani Nehemiya 9:38; 10:29.) Pakumaliya, alongozgi 84 a mafuku nga Ayisraele angusayina chikalata cho chingulembeka.—Neh. 10:1-27.

18, 19. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo titenere kuchita kuti tizihari charu chifya chaku Chiuta? (b) Nchinthu wuli cho tikhumbika cha kuleka kuchirombe, nanga nchifukwa wuli?

¹⁸ Tikhumbika kuchenyeka ndi Yehova kuti tizihari charu chaki chifya cha urunji. Wakutumika Paulo wangufumba kuti: “Ndi mwananji mweniyo wiski walivi kumulanga?” (Ŵah. 12:7) Tilongo kuti tilongozgeka ndi Chiuta pa umoyu widu asani tikunthiyapu pakumuteŵete ndipuso tizomerezga kuti mzimu waki utisinthi. Asani tachita ubudi ukulu, tingaja ndi chigomezgu kuti Yehova watigowokiyengi asani tilapa ndi mtima wosi kweniso titijiyuyuwa mwakuzomera kuchenyeka.

¹⁹ Pambula kuswera yapa, Yehova wazamukankhuska zina laki kuluska mo wanguchitiya pa nyengu yo wangutaska Ayisraele kutuwa ku Egipiti. (Ezek. 38:23) Nge mo ŵanthu ŵaki a mu nyengu yakali anguhariya Charu Chakulayizgika, ateŵeti wosi aku Yehova akugomezgeka wo akunthiyapu, azamuhara charu chifya cha urunji chaku Chiuta. (2 Pet. 3:13) Po tilindizga vinthu vamampha venivi, tingalekanga cha kurombe zina la unkhankhu laku Chiuta kuti litoweskeki. Nkhani yakulondopu yikonkhoskengi rombu linyaki, lo tikhumbika kulondo fundu zaki kuti tilonde vitumbiku vaku Chiuta sonu ndipuso muyaya.