Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
OCTOBER 1-7
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YOHANE 9-10
“Yesu Waphwere Mbereri Zaki”
nwtsty chithuzi
Khola la Mbereri
Khola la mbereri lavikiliyanga mbereri kwa ankhungu kweniso ku vinyama vakofya. Aliska asunganga mbereri zawu mukhola ndi usiku. Munyengu yakali, makhola nga mbereri ngajanga ngambula kujala pachanya. Makhola ngenanga ngapambanangapambananga kawonekeru kweniso ukulu waki. Kanandi apangiyanga mya ndipu ngajanga ndi khomu limoza. (Maŵe. 32:16; 1 Samu. 24:3; Zefa. 2:6) Yohane wakamba za kusere mukhola la mbereri “kuziya pakhomu,” lo pajanga “mulinda wapakhomu.” (Yoha. 10:1, 3) Mumakhola nganyaki mwagonanga mbereri za ŵanthu anandi ndipu mulinda wapakhomu ndiyu wavikiliyanga mbereri zenizi ndi usiku. Asani kwacha, mulinda wapakhomu wajulanga chisasa cha khola kuti mliska weyosi watomu mbereri zaki. Mliska weyosi wadananga mbereri zaki ndipu mbereri zo zaziŵanga mazu nga mliska wawu ndipu zamulondonga. (Yoha. 10:3-5) Yesu wangugwiriskiya ntchitu ntharika yeniyi kuti walongo mo waphweriyanga akusambira ŵaki.—Yoha. 10:7-14.
w11 5/15 7-8 ¶5
Mabanja Ngachikhristu Ngakhumbika “Kuja Masu”
5Kuti mliska ndi mbereri aje pa ubwezi, akhumbika kuziŵana umampha kweniso kugomezgana. Mliska watiziziŵa umampha ukongwa mbereri zaki, ndipu mbereri nazu zitimuziŵa umampha kweniso zitimugomezga. Yizu ziziŵa mazu ngaki kweniso zitimuvwiya. Yesu wangukamba kuti: “Mbereri zangu nditiziziŵa ndipu nazu zitindiziŵa.” Iyu waziŵa waka vinthu vimanavi cha vakukwaskana ndi mpingu. Pa lemba ili, mazu nga Chigiriki ngo ngakufwatulika kuti “kuziŵa,” ngang’anamuwa “kumuziŵa umampha munthu weyosi pakuyija.” Mliska Wamampha watiyiziŵa umampha mbereri yeyosi pakuyija. Waziŵa vo mbereri yeyosi yikhumbika, vo yitondeka kuchita kweniso vo yichita umampha. Palivi chechosi chakukwaskana ndi mbereri zaki cho iyu waleka kuziŵa. Ndipu mbereri nazu zitimuziŵa umampha ukongwa mliska wawu ndipu zitimugomezga kuti ndi Mliska wamampha.
cf 124-125 ¶17
“Waŵasambizanga Cha Kwambula Ntharika”
17Wati wawona vo mbereri zichita, George A. Smith wangulemba kuti: “Nyengu zinyaki tayanjanga kupumuwa pafupi ndi chisimi chinyaki cha ku Yudeya. Pa chisimi chenichi pazanga aliska atatu pamwenga anayi ndi miskambu yawu ya mbereri. Mbereri zo zasazgikananga ndipu tajifumbanga kuti mliska weyosi waziziŵengi wuli mbereri zaki. Asani mbereri zamaliza kumwa maji kweniso kuseŵe, mliska weyosi wadananga mbereri zaki ndipu mbereri zo zavwanga mazu nga mliska wawu ndipu zamulondonga.” (The Historical Geography of the Holy Land) Yesu wangugwiriskiya ntchitu ntharika yamampha ukongwa yeniyi kuti wakonkhoski mo “mliska wamampha” wangatiphwere asani tivwiya ulongozgi waki kweniso vo wasambiza.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 10:16
ndizengi nazu: Pamwenga “ndizilongozgengi.” Mazu nga Chigiriki ngakuti aʹgo pa lemba ili ngangang’anamuwa “kuza nazu” pamwenga “kulongozga” mwakukoliyana ndi nkhani yaki. Mpukutu unyaki wa Chigiriki wo ukulembeka cha mu ma 200 C.E., we ndi mazu nga Chigiriki ngakuyanana nangu ngakuti sy·naʹgo, ngo kanandi ngafwatulika kuti “kuwunganiska.” Nge Mliska Wamampha, Yesu wawunganiska, walongozga, wavikiliya kweniso waliska mbereri zo ze mukhola ili (zo zikambika so kuti “kamskambu kamana” pa Luka 12:32) kweniso mbereri zinyaki. Mbereri zosi zenizi zijengi mskambu umoza kweniso zijengi ndi mliska yumoza. Ntharika iyi yilongo kuti akusambira aku Yesu achita vinthu mwakukoliyana.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 9:38
wangumugwadiya: Mazu nga Chigiriki ngakuti pro·sky·neʹo ngafwatulika kuti “kusopa” asani ngakamba za kusopa chiuta waboza. (Mate. 4:10; Luka 4:8) Kweni pa lemba ili, munthu wachibulumutiya yo wanguchizgika wangugwadiya Yesu chifukwa wanguziŵa kuti Yesu wangutumika ndi Chiuta. Iyu wamuwonanga nge Chiuta cha, kweni wamuwonanga nge “Mwana wamunthu” yo wangukambikiya limu, ndipuso wamuwonanga nge Mesiya yo wangupaskika mazaza ndi Chiuta. (Yoha. 9:35) Kugwadiya Yesu ko munthu uyu wanguchita, kuyanana waka ndi vo achitanga ŵanthu wo akambika mu Malemba nga Chiheberi. Yiwu agwadanga asani akumana ndi achimi, mafumu kweniso ŵanthu anyaki wo amiyanga Chiuta. (1 Samu. 25:23, 24; 2 Samu. 14:4-7; 1 Ŵakaro. 1:16; 2 Ŵakaro. 4:36, 37) Kweni kanandi asani ŵanthu agwadiya Yesu, alongonga kuti awonga vo Chiuta waŵavumbuliya kuziya mwaku iyu.—Wonani fundu zakusambiriya pa Mate. 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 10:22
Phwandu Lakupaturiya nyumba yakusopiyamu: Mu Chiheberi, phwandu ili lidanika kuti Hanuka (chanuk·kahʹ). Mazu nga Chiheberi ngenanga ngang’anamuwa “Kujuliya” pamwenga “Kupaturiya.” Phwandu ili lachitikanga mazuŵa 8, kwambiya zuŵa la nambala 25 la mwezi wa Kisilevi, pamwenga kuti kukumaliya kwa mwezi wa December. (Wonani fundu yakusambiriya yakuti mu chipwepwi pa vesi lenili kweniso wonani kabuku ka sgd chigaŵa 19.) Phwandu ili lingwamba kuchitika mu 165 B.C.E, achipaturiya so nyumba yakusopiyamu ya ku Yerusalemu kachiŵi. Fumu Antiochus IV Epiphanes ya ku Siriya yingunyoza Yehova, Chiuta wa Ayuda. Fumu iyi yatumbikanga cha nyumba yakusopiyamu. Mwakuyeruzgiyapu, wanguzenga jotcheru pachanya pajotcheru likulu lo kali aperekiyangapu sembi zakupiriza. Pa zuŵa la nambala 25 la mwezi wa Kisilevi, mu chaka cha 168 B.C.E., Antiochus wangufipiska nyumba yakusopiyamu yaku Yehova. Iyu wanguwotcha nkhumba pajotcheru ndipu wanguwaza msuni wa nkhumba yo munyumba yosi yakusopiyamu. Wanguwotcha so mageti nga nyumba yakusopiyamu, wangugumuwa vipinda va asembi ndipuso wangutuzgamu jotchelu lagolidi. Wangutuzgamu so thebulu la chiŵandi chakuwonesa kweniso chakuŵikapu nyali cha golidi. Pavuli paki wangupereka nyumba yakusopiyamu Yehova kwaku Zeus, chiuta waboza wa ku Olympus. Pati pajumpha vyaka viŵi, Judas Maccabaeus wangulonda so tawuni ya Yerusalemu limoza ndi nyumba yakusopiyamu. Nyumba yakusopiyamu yati yatoweseka, yinguperekeka so kwaku Yehova pa zuŵa la nambala 25 la mwezi wa Kisilevi, mu chaka cha 165 B.C.E. Pa zuŵa ili ndipu vingukwaniya vyaka vitatu ndendende kutuliya po Antiochus wangupereke sembi yakufipiskika kwaku Zeus. Kutuliya nyengu yeniyi, sembi zakupiriza zingwamba so kuperekeka kwaku Yehova. Palivi po pakulembeka mu Bayibolu, kuti Yehova ndiyu wanguwovya Judas Maccabaeus kuti walondi Yerusalemu ndi kunozga so nyumba yakusopiyamu. Chinanga kuti veviyo, Yehova wangugwiriskiyapu ntchitu ŵanthu amitundu yinyaki, nge Sayirasi wa ku Peresi, kuti afiski chilatu chaki chakukwaskana ndi kusopa kwauneneska. (Yesa. 45:1) Mphakwenere nadi kukamba kuti Yehova wangagwiriskiya ntchitu munthu weyosi yo wangajipereka kuti wafiski khumbu Laki. Malemba ngalongo kuti nyumba yakusopiyamu yakhumbikanga kuti yiŵepu kweniso yigwirengi ntchitu panyengu yo Yesu wenga pacharu chapasi, kuti mauchimi ngakukwaskana ndi Mesiya, uteŵeti waki, kweniso sembi yaki ngafiskiki. Kweniso, asembi a mu fuku laku Levi akhumbikanga kulutirizga kupereka sembi mpaka po Mesiya wangupereke umoyu waki sembi kuti wawombo ŵanthu. (Danye. 9:27; Yoha. 2:17; Ahe. 9:11-14) Akusambira aku Khristu akulamulikapu cha kuti achitengi Phwandu Lakupaturiya nyumba yakusopiyamu. (Ako. 2:16, 17) Chinanga kuti veviyo, palivi po palongo kuti Yesu pamwenga akusambira ŵaki angukaniza ŵanthu kuti achitengi phwandu ili.
OCTOBER 8-14
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU
CHIUTA | YOHANE 11–12
“Jani Alisungu Nge Yesu”
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 11:24, 25
Ndiziŵa kuti wazamuyuka: Marita wawonanga nge kuti Yesu wakamba za chiyuka cho chazamuchitika kunthazi, pa zuŵa lakumaliya. (Wonani fundu yakusambiriya pa Yoha. 6:39.) Iyu wagomezganga ndi mtima wosi kuti kwazamuja chiyuka. Kweni alongozgi anyaki a Chiyuda wo adanikanga kuti Asaduki asuskanga kuti kwazamuja chiyuka, chinanga kuti Malemba ngakonkhoska mwakuvwika umampha kuti ŵanthu azamuyuskika. (Danye. 12:13; Mariko 12:18) Afarisi nawu agomezganga kuti mzimu wa munthu utufwa cha. Kweni Marita waziŵanga kuti Yesu wasambizanga vakukwaskana ndi chiyuka. Waziŵanga so kuti Yesu wakuyuskapu kali ŵanthu anyaki chinanga kuti pengavi munthu yo wangujapu mudindi nyengu yitali nge Lazaro.
Ini ndini chiyuka ndi umoyu: Nyifwa yaku Yesu kweniso kuyuskika kwaki vikuwovya kuti akufwa azije so ndi umoyu. Yesu wati wayuskika, Yehova wangumupaska nthazi zakuyuskiya akufwa kweniso kuŵapaska umoyu wamuyaya. (Wonani fundu yakusambiriya pa Yoha. 5:26.) Pa Chivu. 1:18, Yesu watijikamba kuti “wamoyu” ndipu we ndi “maki nga nyifwa kweniso nga Masanu.” Mwaviyo, Yesu ndiyu chilindizga cha ŵanthu amoyu kweniso akufwa. Iyu wakulayizga kuti wazamujula masanu ndipu wazamuyuska akufwa. Ŵanthu anyaki azamuyuskikiya kuchanya kuti akalamuliyi nayu limoza, penipo anyaki azamuyuskikiya pacharu chapasi ndipu azamulamulika ndi boma lakuchanya.—Yoha. 5:28, 29; 2 Petu. 3:13.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 11:33-35
waliya: Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “kuliya” kanandi ngang’anamuwa kuliya mwakukweza mazu. Mazu ngakuyanana ndi ngenanga ndingu so ngakugwiriskiya ntchitu pakukamba za vo Yesu wanguchita panyengu yo wangukambiya limu za kubwangandulika kwa Yerusalemu.—Luka 19:41.
wangutamantha ndipu wangusuzgika maŵanaŵanu: Mazu ngosi ngaŵi yanga ngakukambikiya limoza pa lemba kuti ngalongo chitima chikulu cho Yesu wenga nachu panyengu iyi. Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “kutamantha” (em·bri·maʹo·mai) ngalongo chitima cho munthu watuŵa nachu. Kweni pa lemba ili, mazu yanga ngalongo kuti Yesu wenga ndi chitima ukongwa, ndichu chifukwa chaki wangutamantha. Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “kusuzgika maŵanaŵanu” (ta·rasʹso) ngang’anamuwa kuguŵa ukongwa. Malinga ndi vo munthu munyaki wangukamba, mazu yanga ngang’anamuwa “kutimbanyizgika maŵanaŵanu” pamwenga “kupwetekeka mtima.” Mazu yanga ndingu so nge pa Yoha. 13:21 ndipu ngakonkhoska mo Yesu wanguvwiya panyengu yo wakambanga vakukwaskana ndi Yudasi yo wangumupereka.—Wonani fundu yakusambiriya pa Yoha. 11:35.
wanguliya: Mazu nga Chigiriki (da·kryʹo) ngo ngafwatulika kuti “kuliya” ngayanana waka ndi mazu ngakuti “masozi.” Mazu yanga ngasanirika so pa Luka 7:38; Machi. 20:19, 31; Ahe. 5:7; Chivu. 7:17; 21:4. Viwoneka kuti fundu yikulu yo yididimizika pa lemba ili ndi masozi ngo Yesu wangutuzga mumalu mwa kuliya mwakukweza mazu. Mazu nga Chigiriki ngenanga ngasanirika pa vesi lenili pe mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Kweniso mazu yanga ngapambana ndi ngo nge pa Yoha. 11:33 (wonani fundu yakusambiriya) ngo ngakonkhoska mo Mariya kweniso Ayuda anyaki anguliliya. Yesu wanguziŵa kuti wamuyuskengi Lazaro, kweni iyu wanguvwa mbwenu chitima wati wawona kuti mabwezi ngaki ngaliya chifukwa cha chitima. Yesu wangutuzga masozi pagulu chifukwa chakuti wangayanjanga ukongwa mabwezi ngaki. Nkhani iyi yilongo kuti Yesu nayu watuvwa chitima ukongwa nge mo munthu weyosi wavwiya asani mubali waki watayika.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 11:49
wasembi mura: Panyengu yo Ayisirayeli ajilamuliyanga ŵija, wasembi mura wajanga pa udindu kwa umoyu waki wosi. (Maŵe. 35:25) Kweni panyengu yo Aroma alamuliyanga Ayisirayeli, akulamuliya wo asankhikanga ndi Aroma ndiwu ŵenga ndi mazaza ngakusankha munthu kuti waje wasembi mura kweniso kumutuzgapu. (Wonani Mazu nga mu Bayibolu ngo Ngakonkhoskeka, “Wasembi mura.”) Kayafa yo wangusankhika ndi Aroma wenga walusu ukongwa pa ntchitu yaki ndipu ndiyu wanguja pa udindu uwu kwa nyengu yitali kuluska anyaki wo ŵenga pa udindu uwu pakwamba. Iyu wangusankhika cha mu ma 18 C.E., ndipu wanguja pa udindu uwu mpaka cha mu ma 36 C.E. Yohane wachikamba kuti Kayafa wenga wasembi mura chaka chenicho, wakambanga chaka cha 33 C.E. Venivi vilongo kuti Kayafa ndiyu wenga wasembi mura chaka cho Yesu wangubayikiya.—Wonani kabuku ka sgd chigaŵa 16 kuti muwoni ko kutenere kuti kwenga nyumba yaku Kayafa.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 12:42
akuwusa: Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “akuwusa” pa lemba ili ngakamba za ŵanthu wo ŵenga mu Sanihedirini, mphala yikulu ya milandu ya Ayuda. Mazu yanga ngasanirika so pa Yoha. 3:1 ndipu ngakamba zaku Nikodimu, yo wenga yumoza wa ŵanthu a mu mphala yeniyi.—Wonani fundu yakusambiriya pa Yoha. 3:1.
kusezgeka musinagogi: Pamwenga kuti “kudikiskika; kukanizgika musinagogi.” Mazu nga Chigiriki ngakuti a·po·sy·naʹgo·gos ngasanirika pa malemba yanga pe: Yoha. 9:22; Yoha. 12:42 ndi pa Yoha.16:2. Munthu yo wasezgeka wakhumbikanga cha kucheza ndi Myuda weyosi. Iyu wasuzgikanga ukongwa kuti wasaniriyi banja laki vinthu vakukhumbika pa umoyu chifukwa chakuti wakanizikanga kuchitiya vinthu limoza ndi Ayuda anyaki. Ŵanthu asambiriyanga mumasinagogi. Kweni nyengu zinyaki masinagogi ngenanga ngagwiriskikiyanga so ntchitu nge makhoti. Kumakhoti ngenanga ndiku ŵanthu ayeruzgikanga kuti akhwechuliki pamwenga asezgeki.—Wonani fundu yakusambiriya pa Mate. 10:17.
OCTOBER 15-21
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU
CHIUTA | YOHANE 13-14
“Ndakupaskani Chakuwoniyapu”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 13:5
kusambisa maphazi nga akusambira ŵaki: Kali ku Yisirayeli ŵanthu anandi avwalanga sapatu za masandasi. Sapatu zenizi zajanga ndi tinthambu to tatuwanga kuvikumbu ndipu atimangiriyanga mukangolingoli. Asani munthu wavwala sapatu zenizi wasweranga cha kumbuta ndi fuvu pamwenga kunangika ndi ulambwi. Mwaviyo, munthu weyosi wazuwanga sapatu zaki asani wasere munyumba, ndipu mweneku wanyumba wawonesesanga kuti wasambika maphazi nga mulendu waki. Bayibolu likonkhoska vakuwoniyapu vinandi pa nkhani yeniyi. (Chiya. 18:4, 5; 24:32; 1 Samu. 25:41; Luka 7:37, 38, 44) Yesu nayu wangugwiriskiya ntchitu mudawuku wenuwu pakusambika maphazi nga akusambira ŵaki. Iyu wanguchita viyo kuti waŵasambizi kuti akhumbika kujiyuyuwa kweniso ateŵetiyengi anyawu.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 13:12-14
mutenere: Pamwenga kuti, “mwe ndi udindu.” Mazu nga Chigiriki ngo ngagwiriskikiya ntchitu pa lemba ili, kanandi ngakamba za ndalama ndipu ngang’anamuwa “kukongola pamwenga kubwerekesa chinthu.” (Mate. 18:28, 30, 34; Luka 16:5, 7) Pa lemba ili kweniso mumalemba nganyaki, mazu yanga ngang’anamuwa vo munthu wakhumbika kuchita.—1 Yoha. 3:16; 4:11; 3 Yoha. 8.
w99 3/1 31 ¶1
Yesu Wangulongo Kuti Ngwakujiyuyuwa
Yesu wangusambika maphazi nga akusambira ŵaki kuti waŵasambizi kuti ajiyuyuwengi. Mwaviyo, Akhristu akhumbika cha kujiwona kuti yiwu ndiwu mbakukhumbika ukongwa, kuti anyawu pe ndiwu aŵateŵetiyengi. Kweniso akhumbika cha kuchita vinthu mwakujiwonesa kuti ŵanthu aŵalumbi. Mumalu mwaki, akhumbika kuyezga Yesu yo wanguza pacharu “kuti ŵanthu amuteŵete cha, kweni kuziteŵete ndi kupereka umoyu waki sembi yakuwombole ŵanthu anandi.” (Mateyu 20:28) Mwakuyanana waka, ŵanthu wo alondo Yesu akhumbika kuja ndi mtima wakukhumbisiska kuteŵete anyawu mwakujiyuyuwa.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 14:6
Ini ndini nthowa, uneneska ndi umoyu: Yesu ndi nthowa chifukwa ndiyu pe yo tiporotiyamu asani tikhumba kupemphera kwaku Chiuta. Kweniso iyu ndi “nthowa” chifukwa chakuti ndiyu wakuwovya taŵanthu kuti tije so pa ubwezi ndi Chiuta. (Yoha. 16:23; Aro. 5:8) Yesu mbuneneska chifukwa chakuti walongoronga kweniso wachitanga vinthu mwauneneska. Iyu wangufiska mauchimi nganandi ngo ngalongo udindu waki pakufiska khumbu laku Chiuta. (Yoha. 1:14; Chivu. 19:10) Mauchimi ngenanga nganguŵa “ ‘hinya’ [ngangufiskika] chifukwa chaku iyu.” (2 Akori. 1:20) Yesu mbumoyu chifukwa wakupereka sembi yo yikuwovya kuti ŵanthu azisaniyi “umoyu weneku” pamwenga kuti “umoyu wamuyaya.” (1 Timo. 6:12, 19; Aefe. 1:7; 1 Yoha. 1:7) Kweniso wazamulongo kuti iyu ‘mbumoyu’ asani waziyuska akufwa kuti azije so ndi umoyu wamuyaya mu Paradayisu.—Yoha. 5:28, 29.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 14:12
ntchitu zikulu kuluska zenizi: Yapa Yesu walongonga kuti akusambira ŵaki azamuchita vakuziziswa kuphara iyu cha. Kweni wang’anamuwanga kuti akusambira ŵaki azamugwira ntchitu yikulu ukongwa yakupharazga ndipuso kusambiza kuluska iyu. Iyu wang’anamuwanga so kuti akusambira ŵaki azamupharazga kuvigaŵa vinandi, ku ŵanthu anandi kweniso nyengu yitali kuluska iyu. Mazu ngo Yesu wangukamba ngalongole limu kuti iyu wakhazanga kuti akusambira ŵaki alutirizgengi kugwira ntchitu yo wanguyambisa.
OCTOBER 22-28
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU
CHIUTA | YOHANE 15-17
“Mwe a Charu Cha”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 15:19
charu: Pa lemba ili, mazu nga Chigiriki (koʹsmos) ngo ngafwatulika kuti charu ngakamba za ateŵeti aku Chiuta cha, kweni ngakamba za ŵanthu wo ŵe pa ubwezi cha ndi Chiuta. Pa ŵanthu wosi anayi wo akulembaku mabuku nga Uthenga Wamampha, ndi Yohane pe yo wakulemba mazu ngo Yesu wangukamba kuti akusambira ŵaki mbacharu cha pamwenga kuti ŵe chigaŵa cha charu cha. Yesu wangukamba so mazu ngenanga kaŵi kosi po wapempheranga kakumaliya ndi akutumika ŵaki akugomezgeka.—Yoha. 17:14, 16.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 15:21
chifukwa cha zina langu: Mu Bayibolu, mazu ngakuti “zina” nyengu zinyaki ngamiya munthu yo waziŵika ndi zina lo, mbiri yaki, kweniso vosi vo wachita. (Wonani fundu yakusambiriya pa Mate. 6:9.) Pakukamba zaku Yesu, zina laki limiya mazaza kweniso udindu wo Chiuta wakumupaska. (Mate. 28:18; Afi. 2:9, 10; Ahe. 1:3, 4) Pa lemba ili, Yesu wakonkhoska chifukwa cho ŵanthu a mucharu ichi atinkhiya akusambira ŵaki. Iyu wangukamba kuti ŵanthu atinkhengi akusambira ŵaki chifukwa atimuziŵa cha Yo wakundituma. Kumuziŵa umampha Chiuta kwatingi kuŵawovyengi kuti avwisi vo zina laku Yesu ling’anamuwa. (Machi. 4:12) Venivi visazgapu kuziŵa so kuti Yesu ndiyu wakusankhika ndi Chiuta kuti waje Fumu ya mafumu, yo ŵanthu wosi akhumbika kumuvwiya kuti azisaniyi umoyu wamuyaya.—Yoha. 17:3; Chivu. 19:11-16; yeruzgiyani ndi Sumu 2:7-12.
it-1 516
Chiganga
Akhristu akhumbika kuja achiganga kuti aleki kutole mijalidu kweniso vakuchitika va ŵanthu a mucharu ichi, wo ŵe pa ubwezi cha ndi Chiuta. Kweniso Akhristu akhumbika kuja achiganga kuti alutirizgi kuja akugomezgeka kwaku Chiuta chinanga kuti akumana ndi masuzgu. Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Mukumanengi ndi masuzgu mucharu, kweni khwimani mtima! Ini ndachithereska charu.” (Yoha. 16:33) Mwana waku Chiuta wanguchithereska charu chifukwa wachitangaku cha vacharu. Yesu ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani yeniyi. Vo wanguchita vingatiwovya kuti nasi tije achiganga kuti tileki kuja kuchigaŵa cha charu kweniso kuti tileki kufipiskika ndi mijalidu yiheni ya ŵanthu a mucharu ichi.—Yoha. 17:16.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 17:21-23
amoza: Pamwenga kuti “akukoliyana.” Yesu wangupemphere akusambira ŵaki kuti aje “amoza,” kung’anamuwa kuti akhumbikanga kugwira ntchitu mwakukoliyana kweniso ndi chilatu chimoza nge mo Yesu ndi Awisi aliri “amoza.” (Yoha. 17:22) Pa 1 Akori. 3:6-9, Paulo wakonkhoska kuti Akhristu akhumbika kukoliyana pakugwira ntchitu ndi Akhristu anyawu kweniso ndi Chiuta.—Wonani 1 Akori. 3:8 kweniso fundu yakusambiriya pa Yoha. 10:30; 17:11.
aje akukoliyana mwakufikapu: Pa lemba ili, Yesu walongo kuti kukoliyana mwakufikapu kuyanana ŵaka ndi kuyanjika ndi Chiuta. Venivi vikoliyana ndi lemba la Ako. 3:14. Lemba ili likamba kuti: “Chanju . . . chitovya kuti ŵanthu akoliyanengi ukongwa.” Kukoliyana mwakufikapu kung’anamuwa kuti Mkhristu weyosi wachitengi vinthu ndendende cha ndi munyaki. Yiwu angapambana vo atanja, malusu ndipuso mo awone vinthu. Kweni akhumbika kukoliyana mu vakuchita, vo agomezga kweniso vo asambira.—Aro. 15:5, 6; 1 Akori. 1:10; Aefe. 4:3; Afi. 1:27.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 17:24
charu chechendajalikiskiki: Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “kujalikiskika” ngakufwatulika so kuti “kume” pa Ahe. 11:11, po pakamba za kume “nthumbu.” Viwoneke limu kuti mazu ngakuti “charu chechendajalikiskiki” ngo nge pa Yoha. 17:24 ngakamba za kuwaku kwa ŵana aku Adamu ndi Heva. Yesu wachikamba kuti “charu chechendajalikiskiki” wakambanga zaku Abelu, yo wenga munthu wakwamba kuwomboleka ndi sembi yaku Yesu kweniso ndiyu wenga wakwamba kulembeka “mumpukutu waumoyu kutuliya po charu chikujalikiskikiya.” (Luka 11:50, 51; Chivu. 17:8) Mazu ngo Yesu wangukamba wachipemphera kwa Awisi ngasimikiziya kuti Chiuta wakwamba kali ukongwa kwanja Mwana waki wapade, Adamu ndi Heva ŵechendabali ŵana.
OCTOBER 29–NOVEMBER 4
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU
CHIUTA | YOHANE 18–19
“Yesu Wangupereka Ukaboni Wakukwaskana ndi Uneneska.”
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 18:37
ndizipereki ukaboni: Mwakukoliyana ndi Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu, mazu nga Chigiriki ngo ngakufwatulika kuti “kupereka ukaboni” (mar·ty·reʹo) ndipuso “ukaboni” (mar·ty·riʹa; marʹtys) ngang’anamuwa vinthu vinandi mwakukoliyana ndi nkhani yaki. Mazu ngosi yanga ngagwiriskikiya ntchitu pa kupereka ukaboni pa vo munthu waziŵa. Kweni ngangang’anamuwa so “kupharazga, kusimikiziya pamwenga kukamba mwakuvwika umampha.” Yesu wangusimikiziya kweniso kupharazga ukaboni wa vinthu vo wavigomezganga pe cha, kweni wapharazganga so mauchimi ndi malayizgu ngaku Chiuta. (2 Akori. 1:20) Chiuta wakukambiya limu vosi vo wazamuchita mu Ufumu waku Mesiya. Vo Yesu wanguchita pacharu chapasi vingufiska mauchimi ngosi ngakukwaskana ndi iyu, kusazgapu nga mu Dangu laku Mozesi. (Ako. 2:16, 17; Ahe. 10:1) Mwaviyo, mphakwenere nadi kukamba kuti Yesu ‘wangupereka ukaboni wakukwaskana ndi uneneska’ chifukwa cha vo walongoronga ndipuso vo wachitanga.
uneneska: Yesu wakambanga uneneska bweka cha, kweni wakambanga uneneska wakwaskana ndi vo Chiuta wakhumba kuchita. Cho Chiuta wakhumba ukongwa ntchakuti Yesu, “mwana waku Davidi,” waje Wasembi Mura kweniso Fumu ya Ufumu waki. (Mate. 1:1) Yesu wangukamba kuti kupharazga uneneska wakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta ndichu chenga chilatu chikulu cha uteŵeti waki pacharu chapasi. Venivi ndivu so angelu angukamba Yesu wechendaweku kweniso wati wawaku ku Betelehemu waku Yudeya, tawuni yo Davidi wanguwiyamu.—Luka 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 18:38a
Uneneska ntchinthu wuli?: Viwoneke limu kuti Pilato wafumbanga za “uneneska” wo Yesu wangukamba cha, kweni uneneska wo ŵanthu wosi aziŵanga. (Yoha. 18:37) Tikayika cha kuti Yesu watingi wamukengi fumbu lo asani Pilato wangulifumba ndi chilatu chamampha. Kweni viwoneka kuti Pilato wangumufumbiya dala fumbu ili. Ndipu venga nge watimufumba kuti, “Uneneska? Ndivu vinthu wuli sonu? Ndechendavwepu venivo!” Pilato wati wakamba venivi, wangulindiza so cha kuti Yesu wamuki, kweni wanguluta kubwalu ko kwenga Ayuda.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 19:30
kupereka mzimu waki: Pamwenga kuti, “kumalizika; kuleka kututa.” Pa lemba ili, mazu ngakuti “mzimu” (mu Chigiriki, pneuʹma) ngangang’anamuwa “mvuchi” pamwenga kuti “nthazi ya umoyu.” Venivi vikoliyana ndi mo ngakufwatulikiya mazu nga Chigiriki ngakuti ek·pneʹo (mazu ngaki chayingu, “kututiya kubwalu”) pa Mariko 15:37 ndi Luka 23:46 (po akufwatuliya kuti “kumalizika,” pamwenga nge mo ngakufwatulikiya mu fundu zakusambiriya pa malemba ngenanga kuti “kututa kakumaliya”). Ŵanthu anyaki akamba kuti mazu nga Chigiriki ngo ngakufwatulika kuti “kupereka,” ngalongo kuti Yesu wanguleke dala kulimbana ndi umoyu, chifukwa panyengu iyi ndipu vinthu vosi vafiskika kali. Iyu “wangupereka umoyu waki mpaka kufwa.”—Yesa. 53:12; Yoha. 10:11.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 19:31
lenili lenga Sabata likulu: Zuŵa la Nisani 15 lelosi asani Pasika wajumphapu, aliwonanga kuti ndi zuŵa la sabata, mwambula kuphwere kanthu kuti deti la Nisani 15 lo lakwaniya pa zuŵa wuli mu sabata yo. (Ŵale. 23:5-7) Asani zuŵa la Nisani 15 lakwaniya pa zuŵa la Sabata (zuŵa la nambala 7, layambanga pa Chinkhondi asani lumwi lasere ndipu lamalanga pa Chisulu asani lumwi lasere), zuŵa ili lajanga Sabata “likulu.” Ivi ndivu vinguchitika mu sabata yo Yesu wangufwiya. Iyu wangufwa pa Chinkhondi. Kutuliya mu 29 C.E. mpaka mu 35 C.E., ndi mu 33 C.E. pe po Nisani 14 wangukwaniya pa Chinkhondi. Mwaviyo, mphakwenere nadi kukamba kuti Yesu wangufwa pa Nisani 14 mu 33 C.E.