Kumbi Kukweŵa Foja Nkhunanga?

Vo Bayibolu Likamba

Bayibolu lizumbuwapu cha va kukweŵaa foja pamwenga kugwiriskiya ntchitu foja munthowa yinyaki yeyosi. Kweni le ndi fundu zo zilongo kuti Chiuta watinkha kuti tigwiriskiyengi ntchitu vinthu vo vingafipiska pamwenga kunanga umoyu widu. Ndichu chifukwa chaki tikamba kuti kukweŵa foja nkhunanga.

Kutumbika umoyu. Bayibolu likamba kuti: “Chiuta . . . ndiyu wapaska ŵanthu umoyu [ndipuso] mvuchi.” (Machitidu 17:24, 25) Chiuta ndiyu wakutipaska umoyu. Mwaviyo, tikhumbika cha kuchita chechosi cho chingachitiska kuti tifwi liŵi, kusazgapu kukweŵa foja. Kukweŵa foja ntchimoza mwa vinthu vo vichitiska kuti ŵanthu anandi pacharu chosi afwengi liŵi.
Kwanja anyidu. Bayibolu likamba kuti: “Uyanjengi munyaku nge mo utijiyanjiya wamweni.” (Mateyu 22:39) Asani munthu wakweŵe pafupi ndi anyaki, ndikuti munthu yo walivi chanju. Ŵanthu anandi atama matenda ngo ŵanthu wo akweŵa foja atama. Yiwu asanirika ndi matenda yanga chifukwa chakututa josi la foja.
Tikhumbika kuja atuŵa. Bayibolu likamba kuti: “Mupereki maliŵavu nginu nge sembi yamoyu, yakupaturika kweniso yakuzomerezeka kwaku Chiuta.” (Aroma 12:1) Likamba so kuti, “Tiyeni tijitowesi ku chinthu chechosi chakukazuza liŵavu ndi mzimu, kuti tifiki pa kutowa chayiku tichiwopa Chiuta.” (2 Akorinto 7:1) Kukweŵa kungachitiska kuti munthu waleki kuja wakutowa pamwenga kuti mtuŵa, chifukwa foja waja ndi poyizoni yo wananga liŵavu la munthu.

Kumbi Bayibolu likambanji pa nkhani ya chamba kweniso munkhwala wakutimbanyizga wongu?

Bayibolu likambapu chechosi cha chakukwaskana ndi chamba (pamwenga kuti foja mkulu) kweniso munkhwala wakutimbanyizga wongu. Kweni le ndi ulongozgi wo ulongo kuti mbumampha cha kugwiriskiya ntchitu vinthu venivi. Kusazgiyapu pa vo vakambika kali, ulongozgi uwu nawu ungawovya:

Tiŵanaŵanengi umampha. Bayibolu likamba kuti: “Uyanjengi Yehova Chiuta waku . . . ndi maŵanaŵanu ngaku ngosi.” (Mateyu 22:37, 38) Likamba so kuti, “Lutirizgani kuja masu.” (1 Peturo 1:13) Munthu wangaŵanaŵana umampha cha asani wagwiriskiya ntchitu munkhwala wakutimbanyizga wongu. Ndipu ŵanthu anandi asani ayamba kugwiriskiya ntchitu munkhwala uwu, aleka cha. Maŵanaŵanu ngawu ngosi ngatuŵa pakusaniya ndi kugwiriskiya ntchitu munkhwala wenuwu, mumalu mwakuŵanaŵaniya fundu zakuzenga.—Afilipi 4:8.
Tivwiyengi marangu nga boma. Bayibolu likamba kuti: ‘Muvwiyengi maboma kweniso amazaza.’ (Tito 3:1) Mu vyaru vinandi mwe marangu ngo ngakaniza kugwiriskiya ntchitu munkhwala wakutimbanyizga wongu. Asani tikhumba kukondwesa Chiuta, tivwiyengi marangu nga boma.—Aroma 13:1.

Mo Foja Wanangiya Umoyu wa Ŵanthu

Wupu unyaki ukamba kuti chaka chechosi ŵanthu pafufupi 6 miliyoni atufwa chifukwa cha kukweŵa foja. Chiŵerengeru chenichi chisazgapu ŵanthu akujumpha 600,000 wo atuta josi la foja. (World Health Organization) Tiyeni tiwoni mo foja wanangiya maumoyu nga ŵanthu wo akweŵa kweniso wa ŵanthu anyaki.

Khansa. Mu josi la foja musanirika poyizoni yo watambisa khansa. Buku linyaki likamba kuti “ŵanthu 90 pa ŵanthu 100 ŵewosi wo atama khansa ya mumapapu, asanirika ndi nthenda iyi chifukwa cha kukweŵa foja.” (Encyclopædia Britannica) Josi la foja lingachitiska so khansa ya mumulomu, pakhosi, chiŵindi, kapamba, ndipuso mo muja makozu.

Kusuzgika kututa. Josi la foja lichitiska munthu kuti wasuzgikengi kututa ndipu watama vilasu ndipuso chifuŵa chakofya cha Fuluwenza. Ŵana wo kanandi aja pafupi ndi ŵanthu wo akweŵa foja, angatama chifuŵa cha asima, angakosomo ukongwa, ndipu mapapu ngawu ngangakuwa viŵi cha kweniso ngangagwira ntchitu umampha cha.

Matenda nga mtima. Ŵanthu wo akweŵa foja aja pa ngozi yikulu ukongwa yakutama matenda nga kufwa viŵalu kweniso mtima. Josi la foja le ndi poyizoni yo watenda mumapapu ndipu watachifika mu misipi ya ndopa. Ivi vichitiska kuti okusijini waje mumana mu ndopa. Asani okusijini ndi mumana mu ndopa, vija vakusuzga kuti mtima utumizi mphepu yamampha ya okusijini muliŵavu losi.

Munthukazi yo we ndi nthumbu. Munthukazi yo wakweŵa foja pa nyengu yo we ndi nthumbu wangabala mwana myezi yaki yechendakwani, wasikeru yimana pamwenga wangaja ndi vilema vinyaki nge kupunduka mulomu. Ŵana aviyo angasanirika so ndi matenda nga mumapapu pamwenga angafwa ŵeche anamana.

a Kukweŵa ko kukambika yapa kung’anamuwa kubeme dala josi la foja mwakugwiriskiya ntchitu ndudu pamwenga payipi. Fundu zo zakambika mu nkhani iyi zigwira so ntchitu kwaku weyosi yo wachita kutafunya foja, kubema pamwenga kugwiriskiya ntchitu munkhwala wakutimbizganyizga wongu.