Paradayisu Pacharu Chapasi​—Kumbi Wazamuŵaku Nadi Pamwenga ndi Nthanu Waka?

Paradayisu! Vithuzi vo tiwona m’magazini vititichitisa kuti tikengi kumalu ngakutowa pamwenga kuti “paradayisu” kuti tikakondwi ndi kuluwaku masuzgu ngosi kweniso vinthu vo vititifipisa mtima. Kweni asani tawere kunyumba, masuzgu ngo tingusiya titingasaniya mbwenu.

Chinanga kuti ve viyo, taŵanthu tikhumbisisa kuja umoyu wamampha nge wa m’paradayisu. Mwaviyo tingajifumba kuti: ‘Kumbi “paradayisu” ndi nthanu waka? Ntchifukwa wuli taŵanthu tikhumbila kuja mucharu chaviyo? Asani ndi nthanu cha, kumbi paradayisu wazamuŵaku nadi?’

VO VENGA M’PARADAYISU

Kwa vyaka vinandi, ŵanthu aja achifufuza kuti aziŵi vinandi vakukwaskana ndi Paradayisu. Ŵanthu anyaki atamba kufufuza chifukwa chakuvwa fundu yo yisanirika m’Bayibolu yakuti kwenga paradayisu “munda wa Edene, chakuvuma.” Ntchifukwa wuli munda uwu wenga wakutowa ukongwa? Bayibolu likamba kuti: “Yehova Chiuta wanguchitisa kuti mudongu mume vimiti vakutowa ndipuso va vipasu vakunowa.” Munda uwu wenga wakutowa ndipuso wamampha ukongwa. Chinthu chakukhumbika so ukongwa ntchakuti pakati pa munda uwu penga “chimiti cha umoyu.”—Chiyambo 2:8, 9.

Buku la Chiyambo likamba so kuti penga misinji yinayi yo yatuwanga m’munda wenuwu. Misinji yiŵi yechekuziŵika mpaka sonu. Wakwamba ndi msinji wa Tigirisi (pamwenga kuti Hiddekel) ndipu wachiŵi ndi Efrate. (Chiyambo 2:10-14) Misinji iyi yidira maji mu Nyanja ya Mediterranean ndipu yijumpha mucharu cha Iraq cho kali chenga chigaŵa cha ufumu wa Perese.

Mwaviyo, mphakuvwika kuti vinthu vakali va Ufumu wa Perese vo vikusungika, vilongo vinthu vakukwaskana ndi paradayisu. Mwakuyeruzgiyapu, kumalu ngakusungiyaku vinthu vakali, nga Philadelphia Museum of Art, ngo nge ku Pennsylvania, U.S.A. mwe kapeti yakutandika pasi yo yingupangika muvyaka va m’ma 1500. Kapeti iyi anguyito mu ufumu wa Perese ndipu akujambulapu munda wo we ndi mpanda, vimiti ndipuso maluŵa. Mazu nga Chiperese ngakuti “munda wa mpanda,” ngang’anamuwa so kuti “paradayisu.” Vithuzi vo akujambula pakapeti iyi, vikoliyana ukongwa ndi mo Bayibolu likonkhose kawonekeru ka munda wakutowa wa Edene.

Nkhani yakukwaskana ndi paradayisu yikambika ndi ŵanthu amidawuku ndipuso vineneru vinandi. Chifukwa chakuti ŵanthu angusamiya muvigaŵa vakupambanapambana pacharu, yiwu akonkhosiyanga ŵana ŵawu nkhani ya paradayisu. Mukuluta kwa nyengu, ŵanthu achikonkhose ŵana ŵawu nkhani iyi, angwamba kusazgamu midawuku yawu ndipuso nkhani za nthanu za muchigaŵa chawu. Mazuŵa nganu napu, asani ŵanthu asaniya malu ngakutowa atingadana kuti paradayisu.

KUFUFUZA MALU NGO PENGA PARADAYISU

Ŵanthu anyaki angukamba kuti angusaniya malu ngo penga paradayisu. Mwakuyeruzgiyapu, Charles Gordon mura wa asilikali a ku Britain wati wafika ku Seychelles mu 1881, wangusaniya malu ngakutowa ukongwa ku Vallée de Mai ndipu wangungadana kuti munda wa Edene. Mazuŵa nganu, malu yanga ngavikilirika ndi wupu wa World Heritage. Mu vyaka va m’ma 1400, Christopher Columbus yo wafufuzanga malu ngakupambanapambana, waŵanaŵananga kuti wanguja kamanavi kusaniya munda wa Edene pa nyengu yo wangufika pa chilwa cha Hispaniola. Mazuŵa nganu pachilwa ichi, ndipu pe charu cha Dominican Republic ndipuso Haiti.

Buku linyaki la mbiri yakali le ndi mapu ngakujumpha 190, ndipu nganandi mwa mapu ngenanga ngalongo Adamu ndi Eva ŵe m’munda wa Edene. (Mapping Paradise) M’buku lenili, mwe mapu yo yikujambulika muvyaka va m’ma 1200 ndi Beatus wa ku Liébana. Pachanya pa mapu yeniyi, pakujambulika malu nga makona nganayi ndipu pakati pa malu ngenanga pe paradayisu. Pakujambulika so misinji yinayi yo yituwa muparadayisu ndipu yikulembeka kuti “Tigirisi,” “Efrate” “Indus” ndi “Yordane.” Pa mapu yeniyi, Beatus wakujambula msinji wewosi uchituwa pakona la malu ngenanga ndipu panyaki walongonga kuti ivi vimiya mo Chikhristu chinguwandiya muvigaŵa vosi vinayi va charu chapasi. Vinthu vo ve pa mapu yo Beatus wangujambula, vilongo kuti chinanga kuti tiziŵa cha malu chayingu ngo penga Paradayisu kweni tikhumbisisa kuja m’malu ngaviyo.

John Milton yo walembanga ndakatulu za Chingelezi mu vyaka va m’ma 1600, waziŵika ukongwa chifukwa cha ndakatulu yaki yamutu wakuti Kutaya Paradayisu. Ndakatulu iyi wanguyito pankhani ya kubuda kwaku Adamu kweniso kudikisika kwaki m’munda wa Edene yo yisanirika m’buku la Chiyambo. Mu ndakatulu iyi, wangukonkhosamu layizgu laku Chiuta lakuti ŵathu azamusaniya so umoyu wambula kumala pacharu chapasi, ndipu wanguti: “Pa nyengu yo, charu chosi chapasi chazamuja paradayisu.” Pati pajumpha nyengu, Milton wangulemba so ndakatulu yinyaki ya mutu wakuti, Kusaniya so Paradayisu.

ŴANTHU AKULEKA KUŴANAŴANIYA ZA PARADAYISU

Viwoneke limu kuti nkhani yakuti kwenga paradayisu njakuziŵika ukongwa pacharu chapasi. Sonu ntchifukwa wuli ŵanthu akuleka kuŵanaŵaniya za paradayisu? Nge mo buku linyaki likambiya, ve viyo chifukwa chakuti, “alongozgi amatchalitchi . . . akuyileke dala nkhani ya malu ngo penga paradayisu.”—Mapping Paradise.

Ŵanthu anandi wo aluta ku tchalitchi, asambizika kuti asani achita vinthu vamampha azamuluta kuchanya m’malu mwakuja m’paradayisu pacharu chapasi. Kweni pa Sumu 37:29, Bayibolu likamba kuti: “Arunji azamulonde charu chapasi ndipu azamuja mwenimo kwamuyaya.” Pakuti sonu charu che paradayisu cha, kumbi layizgu lenili lazamufiskika nadi?a

CHARU CHOSI CHAZAMUJA PARADAYISU

Yehova Chiuta yo wangulenga Paradayisu yo wengaku pakwamba, wakulayizga kuti wazamuweziyapu so Paradayisu. Kumbi iyu wazamuchita wuli venivi? Kumbukani vo Yesu wangutikambiya, iyu wanguti tipempherengi kuti: “Ufumu winu uzi. Khumbu linu lichitiki, kuchanya kweniso pacharu chapasi.” (Mateyu 6:10) Fumu ya Ufumu uwu ndi Yesu Khristu ndipu wazamulamuliya charu chosi chapasi kweniso wazamutuzgapu maboma ngosi nga ŵanthu. (Danyele 2:44) Ufumu uwu wazamuchitisa kuti khumbu laku Chiuta lakuti charu chapasi chije paradayisu “lichitiki.”

Yehova wanguwovya mchimi Yesaya kuti walembe limu mo vinthu vazamuŵiya mu Paradayisu. Pa nyengu iyi, masuzgu ngosi ngo tikumana nangu kwazamuŵavi. (Yesaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Titikuchiskani kuti muŵerengi malemba ngenanga m’Bayibolu linu. Venivi vikuwovyeningi kuti muje ndi chigomezgu kuti Chiuta wazakuŵachitiya vinthu vamampha ŵanthu wo atimuvwiya. Adamu wangutaya mwaŵi wakuja m’paradayisu kweniso kuja pa ubwezi ndi Chiuta. Ndipu ŵanthu wo azamuja mucharu chenichi, azamusaniya vinthu venivi vo Adamu wangutaya.—Chivumbuzi 21:3.

Ntchifukwa wuli titenere kugomezga kuti Paradayisu ndi nthanu waka cha kweni wazamuŵaku nadi? Chifukwa Bayibolu lititikambiya kuti: “Kuchanya nkhwaku Yehova, kweni charu chapasi iyu wakuchipereka ku ŵana a ŵanthu.” “Chiuta yo wangapusika cha, [ndiyu] wakulayizga kali ukongwa” kuti kwazamuja Paradayisu pacharu chapasi. (Sumu 115:16; Tito 1:2) Bayibolu lititilayizga chinthu chamampha ukongwa chifukwa likamba kuti Paradayisu wazamuŵaku kwamuyaya!