Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
JANUARY 1-7
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 1-3
“Ufumu Wakuchanya we Pafupi”
(Mateyu 3:1, 2) Mu mazuŵa ngeningo, kunguza Yohane Mubatizi kuzipharazga muchipululu cha ku Yudeya, 2 ndipu wakambanga kuti: “Lapani, chifukwa Ufumu waku Chiuta [wakuchanya, nwtsty] we pafupi.”
nwtsty fundu zakusambiriya pa Mate. 3:1, 2
kupharazga: Mu Chigiriki mazu yanga ngang’anamuwa “kumemeza uthenga ku ŵanthu wosi nge mo mthenga wachitiya.” Ngakamba ukongwa za nthowa yo chipharazgu chiperekeke ku ŵanthu: kanandi chiperekeka ku ŵanthu wosi, m’malu mwakukambiya waka gulu la ŵanthu amanavi.
Ufumu: Mazu nga Chigiriki ngakuti ba·si·leiʹa, ngang’anamuwa boma lo litendeseka ndi fumu pamwenga fumukazi kweniso chigaŵa cho yilamuliya ndipuso ŵanthu wo yilamuliya. M’malemba nga Chigiriki nga Chikhristu, mazu yanga ngasanirikamu maulendu 162 ndipu 55 ngangasanirika m’buku la Mateyu, ndipu nganandi ngakamba za ulamuliru wakuchanya waku Chiuta. Mateyu wagwirisiya ntchitu mazu yanga kaŵikaŵi mwakuti Uthenga waki wamampha wenuwu ungadanika so kuti Uthenga Wamampha wa Ufumu.
Ufumu wakuchanya: Mazu yanga ngasanirika maulendu pafupifupi 30 mubuku la Uthenga Wamampha la Mateyu pe. Mumalu ngo Mateyu wagwirisiya ntchitu mazu ngakuti “Ufumu wakuchanya,” mumabuku nga Uthenga Wamampha waku Mariko ndi Luka, akugwirisiya ntchitu mazu ngakuti “Ufumu waku Chiuta.” Ivi vilongo kuti “Ufumu waku Chiuta” ulamuliya kutuliya kuchanya.—Mate. 21:43; Mariko 1:15; Luka 4:43; Danye. 2:44; 2 Timo. 4:18.
wepafupi: Mazu yanga ngalongo kuti Fumu yakunthazi yo yazamulamuliya mu Ufumu wakuchanya yenga pafupi kuwoneke.
(Mateyu 3:4) Yohane wavwalanga chakuvwala chaweya wa ngamila kweniso lamba wachikopa muchiwunu. Chakurya chaki chenga azombi ndi uchi.
nwtsty vithuzi
Chakuvwala Chaku Yohane Mubatizi Ndipuso mo Wawonekiyanga
Yohane wavwalanga chakuvwala chakupangika kutuliya ku weya wa ngamila kweniso lamba wachikopa muchiwunu. Lamba mwenuyu wamuwovyanga kupingamu tinthu tinyaki timanatimana. Mchimi Eliya nayu wavwalanga so viyo. (2 Ŵakaro. 1:8) Chakuvwala chakupangika kutuliya ku weya wa ngamila chajanga chasalu yikhomi yakukakalala ndipu kanandi ŵanthu akavu ndiwu avwalanga. Kweni ŵanthu akukhupuka ndiwu avwalanga vakuvwala vasalu zakunyilirika pamwenga kuti zakulimbwitika. (Mate. 11:7-9), Yohane watenere kuti wametanga cha sisi laki chifukwa chakuti wenga Munaziri. Watenere so kuti wajanga umoyu wambula kukhumba vinandi ndipuso kuti wangujipereka ndi mtima wosi pakuteŵete Chiuta chifukwa cha mo wawonekiyanga kweniso mo wavwaliyanga.
Azombi
M’Bayibolu mazu ngakuti “azombi” ngangang’anamuwa mitundu yakupambanapambana ya viwala pamwenga kuti mphazi zo ze ndi timasengwi tiŵi pamutu paki, ukongwa zo zitenda chigulu. Mwakukoliyana ndi kafukufuku yo wanguchitika ku Yerusalemu, viwoneka kuti azombi a m’malu nga vipalamba ŵe ndi mapulotini nganandi, (75 peresenti). Mazuŵa nganu, ŵanthu asani aturya azombi, atuzgaku mutu, malundi, mapapa ndipuso chamuchira, ndipu chigaŵa chapakati cho ndi nganga, atichirya chiŵisi pamwenga chakubika. Ŵanthu akamba kuti azombi anowa nge nkhanu ndipu ŵe ndi mapulotini nganandi.
Uchi
Chithuzi ichi chilongo chisa cha njuchi zo zipanga uchi (1) ndipuso chisa chakuzaza ndi uchi (2). Uchi wo Yohane waryanga utenere kuti wapangikanga ndi mtundu unyaki wa njuchi zo zisanirika kuchigaŵa chakweniko ndipu zidanika kuti Apis mellifera syriaca. Njuchi za mtundu uwu zikali ukongwa ndipu zikuziŵiliya kuja mumalu ngakufunda ukongwa nga chipululu cha Yudeya kweniso zakwenere cha kuti ŵanthu aziŵetengi. Kweni kukwamba kwa vyaka va m’ma 1900 B.C.E., ŵanthu wo ajanga ku Isirayeli aŵetanga njuchi zakupanga uchi muviŵiya vo awumbanga. Vinandi mwa vimadinga va viŵiya vakali venivi vingusanirika mukatikati mwa tawuni yinyaki yo ye mu Chidika cha Yorodane (yo sonu yidanika kuti Tel Rehov). Viwoneka kuti uchi wa muvisa venivi wapangikanga ndi mtundu unyaki wa njuchi zo azitonga kucharu chinyaki cho sonu chidanika kuti Turkey.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 1:3) Yuda wangubala Perezi ndi Zera ndipu nyinawu wenga Tamara; Perezi wangubala Hezironi; Hezironi wangubala Ramu;
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 1:3
Tamara: Ndiyu munthukazi wakwamba pa anthukazi 5 wo azumbulika m’buku la Mateyu pa mkoka wa ŵanthu wo Mesiya wanguwiyamu. Anthukazi anyaki anayi ŵenga Rahabi ndi Ruti wo ŵenga Aisirayeli cha (vesi 5); Bati-seba, yo “wenga muwolu waku Uriya” (vesi 6); ndipuso Mariya (vesi 16). Anthukazi yaŵa ndiwu pe wo azumbulika pa mkoka wo wakhumbikanga kuti anthurumi pe ndiwu azumbuliki. Panyaki asanirika pa mkoka uwu chifukwa cha vinthu vinyaki vapade vo vinguchitisa kuti asaniriki pa mndandanda wa ŵanthu wo Yesu wanguwiyamu.
(Mateyu 3:11) Ini nditikubatizani ndi maji chifukwa cha kulapa kwinu, kweni yo watuza pavuli pangu ngwanthazi kuluska ini, ndipu nde wakwenere cha kumuzuwa sapatu. Iyu wazakukubatizani ndi mzimu wakupaturika kweniso motu.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 3:11
kukubatizani: Pamwenga kuti “kukubizgani.” Mazu nga Chigiriki ngakuti ba·ptiʹzo ngang’anamuwa “kubizga pamwenga kututuŵika.” Mabuku nganyaki ngo ngakonkhosa Bayibolu ngalongo kuti ubatizu ung’anamuwa kubizga munthu yosi wamphumphu. Nyengu yinyaki Yohane wabatizanga ŵanthu mumsinji wa Yorodane kufupi ndi Salimu, “chifukwa kwenga maji nganandi.” (Yoha. 3:23) Pakubatiza nduna ya ku Itiyopiya, Filipu limoza ndi nduna yo, “anguluta mumaji.” (Machi. 8:38) Mazu nga Chigiriki ngenanga ndingu so ngasanirika mu Bayibolu la Septuagint pa 2 Ŵakaro. 5:14 po akonkhosa kuti Namani “wangubila mumsinji wa Yorodane maulendu 7.”
JANUARY 8-14
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 4–5
“Vo Tisambira pa Upharazgi Waku Yesu wa pa Phiri”
(Mateyu 5:3) “Mbakutumbikika [mbakukondwa nwtsty] wo aziŵa kuti akhumbika Chiuta, chifukwa Ufumu wakuchanya ngwawu.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 5:3
Mbakukondwa: Mazu yanga ngang’anamuwa kuvwa waka umampha cha mumtima nge mo munthu wachitiya asani vinthu vinyaki vamuyende umampha. Kweni asani ngakamba vakukwasana ndi ŵanthu, ngang’anamuwa munthu yo watumbikika ndi Chiuta ndipu wakondwa chifukwa chakuti wenayu pa ubwezi. Mazu yanga ngagwirisikiya so ntchitu pakunkhoska unkhankhu wo Chiuta ndi Yesu ŵenawu kuchanya.—1 Timo. 1:11; 6:15.
wo aziŵa kuti akhumbika Chiuta: Pa lemba ili, mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulikiya kuti “wo aziŵa,” kung’anamuwa “ŵanthu wo mbakavu, (wo asoŵe limu vakukhumbika pa umoyu; wo asuzgika ukongwa; akupemphesa),” ngang’anamuwa ŵanthu wo asoŵa vakukhumbika pa umoyu ndipu aziŵa umampha suzgu yawu. Mazu ngenanga ngasanirika so pa Luka 16:20, 22 ndipu ngakamba zaku Lazaro yo wenga “wakupemphesa.” Mazu nga Chigiriki ngo nyengu zinyaki ngafwatulikiya kuti “akavu mwauzimu,” ngakamba za ŵanthu wo aziŵa kuti mbakavu mwauzimu ndipu atijivwiya chitima kuti akhumbika kuti Chiuta ndiyu waŵawovyi.
(Mateyu 5:7) “Mbakutumbikika alisungu, chifukwa azakuŵachitiya lisungu.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 5:7
alisungu: M’Bayibolu, mazu ngakuti “alisungu” ndipuso “lisungu” ngang’anamuwa kugowoke pamwenga kuchitiyana lisungu pa nkhani za milandu pe cha. Kanandi ngakamba za munthu yo walenge lisungu munthu munyaki pamwenga kumuchitiya chitima mpaka kuchitapu kanthu kuti wawovyi munthu yo wasuzgika.
(Mateyu 5:9) “Mbakutumbikika akwanja chimangu, chifukwa azamudanika kuti ŵana aku Chiuta.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 5:9
akwanja chimangu: Mbanthu wo aja mwachimangu ndi anyawu kweniso ayesesa kuti po palivi chimangu paje chimangu.
w07 12/1 17
Sambizani Ŵana Ŵinu Kuti Aje Achimangu
Apapi achikhristu akhumbisisa kusambiza ŵana ŵawu kuti ‘apenjengi chimangu ndi kuchilondo.’ (1 Petu. 3:11) Munthu waja mwakukondwa asani watanja chimangu. Mwaviyo, mphakwenere kuti apapi ayesesengi kusambiza ŵana ŵawu kuti aleki kukayikiya pamwenga kutinkha ŵanthu ndipuso kwanja kukwiya bweka.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 4:9) Wangumukambiya kuti: “Vosi ivi ndikupaskeningi asani mungandigwadiya ndi kundisopa kamoza pe.”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 4:9
kundisopa kamoza pe: Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulikiya kuti “kusopa” pa vesi ili, ngalongo kuti chakuchitika ichi ntchakanyengu kamanavi waka. Mazu ngakuti “kundisopa kamoza pe” ngalongo kuti Dyaboli wangupempha Yesu kuti wamusopengi nyengu zosi cha, kweni wakhumbanga waka kuti wamusopi “kamoza pe.”
(Mateyu 4:23) Pavuli paki, wanguluta mu Galileya mosi ndipu wasambizanga ŵanthu mumasinagogi ngawu ndipuso wapharazganga uthenga wamampha wa Ufumu ndi kuchizga matenda ngakupambanapambana kweniso masuzgu ngamitundumitundu.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 4:23
kusambiza . . . kupharazga: Kusambiza kupambana ndi kupharazga, chifukwa yo wasambiza wachita vinandi kuluska yo wapharazga. Yo wasambiza wapereka ulongozgi, wakonkhosa, wapereka vifukwa vo wakambiya fundu yo kweniso wapereka maukaboni ngaki.
JANUARY 15-21
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 6-7
“Lutirizgani Kupenja Dankha Ufumu”
(Mateyu 6:10) Ufumu winu uzi. Khumbu linu lichitiki panu pasi, nge kuchanya.
Mupempherengi Kwaku Yehova
12 Ndi vinthu vakukhumbika ukongwa nivi vo titenere kuvizumbuwa asani tipemphera? Asani tipemphera, titenere kukamba zaku Yehova ndipuso khumbu laki. Tikhumbika kumuwonga kutuliya pasi pa mtima pa chechosi cho watichitiya. (1 Mikoka 29:10-13) Tiziŵa venivi chifukwa pa nyengu yo Yesu wenga pacharu chapasi, wangusambiza akusambira ŵaki mo angapemphere. (Ŵerengani Mateyu 6:9-13.) Iyu wanguŵakambiya kuti chakwamba akhumbika kupemphera kuti zina laku Chiuta lipaturiki, kung’anamuwa kuti litoweseki. Pavuli paki, Yesu wangulongo kuti tikhumbika kupempha kuti Ufumu waku Chiuta uzi kweniso khumbu laki lichitiki pacharu chapasi. Titenere kupempha dankha vinthu vakukhumbika ukongwa vo Yesu wangukamba ndipu pavuli paki tipemphengi vo tikhumba. Asani pakupemphera titamba kukamba zaku Yehova ndipuso khumbu laki, tilongo kuti vinthu venivi vakukhumbika ukongwa kwaku isi.
(Mateyu 6:24) “Palivi munthu yo wangateŵete mabwana ngaŵi, chifukwa watinkhengi yumoza ndi kwanja munyaki, pamwenga wagomezgekengi ku yumoza ndi kunyoza munyaki. Mungaja cha kapolu waku Chiuta ndipuso kapolu wa chuma pa nyengu yimoza.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 6:24
kapolu: Mazu yanga mu Chigiriki ngang’anamuwa kugwira ntchitu nge kapolu, kung’anamuwa munthu yo walamulika ndi bwana yumoza pe. Mwaviyo, yapa Yesu wang’anamuwanga kuti Mkhristu wangamuteŵete cha Chiuta ndi mtima wosi asani waŵika so mtima waki wosi pakupenja vinthu vakuliŵavu.
(Mateyu 6:33) “Lutirizgani kupenja dankha Ufumu ndi urunji waki, ndipu vinthu vinyaki vosi venivi visazgikiyengeku kwaku yimwi.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 6:33
Lutirizgani kupenja: Mazu yanga mu Chigiriki ngalongo kuti ntchitu iyi yitenere kuchitika mwakulutiriya. Mazu ngenanga ngangakambika so kuti “Mungalekezanga cha kupenja.” Akusambira aku Yesu wo mbakugomezgeka akhumbika cha kupenja Ufumu kwakanyengu kamanavi ndi kwamba kuchita vinthu vinyaki. M’malu mwaki, Ufumu ndiwu ukhumbika kuti ujengi chinthu chakwamba pa umoyu wawu nyengu zosi.
Ufumu: Mipukutu yinyaki yakali ya malemba nga Chigiriki ye ndi mazu ngakuti “Ufumu waku Chiuta.”
waki: Mazu yanga ngakamba Chiuta, ‘Awusefwi akuchanya,’ yo wakambika pa Mate. 6:32.
urunji: Wo apenja urunji waku Chiuta ayesesa kuchita khumbu laki ndipu avwiya fundu zaki zaurunji kuti apambanisengi pakati pa chamampha ndi chiheni. Chisambizu ichi chapambananga ukongwa ndi vo Afarisi asambizanga. Afarisi ajalikisanga fundu zawu zo awonanga kuti zaurunji.—Mate. 5:20.
Penjani Ufumu, Vinthu Cha
18 Ŵerengani Mateyu 6:33. Akusambira aku Yesu akhumbika kuŵika Ufumu waku Chiuta pakwamba nyengu zosi. Nge mo Yesu wangukambiya, asani tichita viyo “vinthu vinyaki vosi venivi visazgikiyengeku” kwaku isi. Ntchifukwa wuli wangukamba viyo? Muvesi 32 wanguti: “Awusemwi akuchanya aziŵa kuti yimwi mukhumbika vosi venivi,” kung’anamuwa vakukhumbika pa umoyu. Yehova waziŵa vo tikhumbika nge chakurya, vakuvwala ndi nyumba isi techendaziŵi. (Afi. 4:19) Waziŵa malaya ngidu ngo ngayambengi kumala. Waziŵa so vakurya vo vingatikwana ndi nyumba yo yingatikwana, mwakukoliyana ndi banja lidu. Yehova wawonesesengi kuti te ndi vinthu ivi.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 7:12) “Mwaviyo, vinthu vosi vo mukhumba kuti ŵanthu akuchitiyeni, namwi muŵachitiyi venivo. Venivi ndivu Dangu ndi Vakulemba va Achimi vikamba.
w14 5/15 14-15 ¶14-16
Muchitengi vo Mungakhumba Kuti Ŵanthu Akuchitiyeni mu Uteŵeti
14 Tiyeruzgiyi kuti zuŵa linyaki talonde foni kweni munthu yo watimbiya tamuziŵa cha, ndipu tiziŵa so cha vo wakhumba. Iyu watitifumba vakurya vo titanja. Tingakambiskana nayu kamanavi ndipu pavuli paki tingalongo kuti tikhumba kuleka kukambiskana nayu. Tiyeruzgiyi so kuti munthu munyaki wakumbiyani foni ndipu watikukambiyani zina laki ndipuso ntchitu yakukwaskana ndi vakurya yo wagwira. Iyu watikukambiyani mwaulemu kuti we ndi uthenga wo ungakuwovyani. Tikayika cha kuti tingakhumba kuvwisiya. Kukamba uneneska, tiwonga asani ŵanthu akambiskana nasi mwaulemu ndipuso mwakuvwika umampha. Kumbi nasi tingachita wuli vinthu mwaulemu ndi ŵanthu wo tikumana nawu mu uteŵeti?
15 Muvigaŵa vinandi, tikhumbika kukambiya mweneku wa nyumba chifukwa cho taziya. Mbuneneska nadi kuti te ndi uthenga wamampha wo tikhumba kukambiya mweneku wa nyumba. Kweni tiyeruzgiyi kuti takamba cha chifukwa cho taziya ndipu tayamba ŵaka ndi fumbu lakuti: “Asani mwenga ndi nthazi zakumalisiya masuzgu m’charu ichi, kumbi vatingi viŵengi wuli?” Tiziŵa kuti tifumba fumbu lenili ndi chilatu chakuti tiziŵi vo munthu wagomezga ndipu pavuli paki, tikambiskani nayu vo Bayibolo likamba pa nkhani yo. Kweni mweneku wa nyumba wangazizwa ndipu wangajifumba kuti: ‘Kumbi munthu mwenuyu ndiyani, nanga ntchifukwa wuli watindifumba viyo? Kumbi wakhumbanji?’ Titenere kuyesesa kumuwovya kuti mtima waki uje pasi. (Afi. 2:3, 4) Kumbi tingachita wuli venivi?
16 Wakuwonere dera munyaki wangukamba nthowa yo yingawovya asani tikambisana ndi ŵanthu. Iyu wangukamba kuti asani watawuzgana nayu mweneku wa nyumba, wamupasanga kapepala kamutu wakuti, Kumbi Mungayanja Kuziŵa Uneneska?, pavuli paki wamukambiyanga kuti: “Tipasa munthu weyosi kapepala yaka mu dera linu. Kamuka mafumbu 6 ngo ŵanthu anandi afumba. Eni namwi kinu yaka.” M’bali mwenuyu wangukamba kuti ŵanthu anandi avwisiya asani aziŵa cho taziya. Asani ivi vachitika, visuzga cha kuti tiyambi kukambisana nawu. Wakuwonere dera mwenuyu wangufumba so mweneku wa nyumba kuti: “Kumbi mukuŵanaŵaniyapu limoza mwa mafumbu ngenanga?” Asani iyu wasankha fumbu limoza, m’bali yo wajulanga kapepala ndi kukonkhoska vo Bayibolo limuka pa fumbu lo. Pavuli paki, iyu wasankhanga fumbu ndi kulutirizga kukambisana nayu kwambula kumufumba mafumbu ngakusuzga. Pe nthowa zinandi zo tingayambiya kukambisana ndi ŵanthu. Muvigaŵa vinyaki, ŵeneku anyumba angakhumba kuti tichiti vinthu vinyaki techendakambi fundu yo taziya. Chinthu chakukhumbika ukongwa ntchakuti titenere kusintha mwakukoliyana ndi vo ŵanthu a m’chigaŵa chidu angakhumba kuti tichiti asani tikhumba kukambisana nawu.
(Mateyu 7:28, 29) Yesu wati wamaliza kukamba venivi, chigulu chosi cha ŵanthu chinguzizwa ndi mo wasambiziyanga, 29 chifukwa waŵasambizanga nge alembi ŵawu cha, kweni nge munthu waudindu.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Mate. 7:28, 29
chigulu chosi cha ŵanthu chinguzizwa: Mu Chigiriki, mazu ngo ngakugwirisikiya ntchitu pa lemba ili ngang’anamuwa “kutondwa mpaka kumala zeru.” Mazu ngenanga ngalongo kuti ŵanthu azizwanga ukongwa ndi vo Yesu wakambanga ndipu aviluwanga cha.
mo wasambiziyanga: Mazu yanga ngalongo mo Yesu wasambiziyanga, nthowa zo wasambiziyanga, vo wasambizanga kweniso vosi vo wangusambiza ŵanthu pa Upharazgi waki wa pa Phiri.
nge alembi ŵawu cha: M’malu mwakukamba vinthu vo marabi ngakujikuzga ngakambanga kweniso nge mo achitiyanga alembi, Yesu wakambanga nge wakumiya Yehova kweniso nge munthu waudindu, ndipu vosi vo wasambizanga venga vakutuliya m’Mazu Ngaku Chiuta.—Yoha. 7:16.
JANUARY 22-28
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 8-9
“Yesu Wayanjanga Ŵanthu”
(Mateyu 8:1-3) Yesu wati wasika paphiri, chigulu cha ŵanthu chingumulondo. 2 Ndipu awonani! Munthu wamakhati wanguza kwaku iyu ndi kumugwadiya, ndipu wanguti: “Ambuya, asani mukhumba, munganditowesa.” 3 Sonu Yesu wangutambasuwa janja laki, wangumukwaska ndipu wanguti: “Ndikhumba! Towa.” Nyengu yeniyo, makhati ngaki ngangumala.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 8:3
wangumukwaska: Dangu laku Mozesi lakambanga kuti munthu wamakhati wajengi kwakuyija kuti waleki kuyambuzgaku anyaki. (Ŵale. 13:45, 46; Maŵe. 5:1-4) Kweni alongozgi anyaki Achiyuda asazgiyangaku marangu nganyaki. Mwakuyeruzgiyapu, akambanga kuti weyosi wakhumbikanga kutalikiyana ndi munthu wamakhati pa mtunda wa mamita pafupifupi 1.8 (6 ft). Kweniso akambanga kuti asani kwe mphepu, wamakhati watenere kutalikiyana ndi ŵanthu mtunda wa mamita pafupifupi 45 (150 ft). Marangu yanga ngachitisanga kuti ŵanthu aŵachitiyengi nkhaza ukongwa ŵanthu amakhati. Nkhani zinyaki zikonkhosa mwakuŵikiya kuvuli rabi munyaki yo wangubisama ŵanthu amakhati ndipuso munyaki yo waŵaponyanga ndi mya kuti aje kutali. Mwakupambana ndi ŵanthu ŵenaŵa, Yesu waŵachitiyanga chitima ukongwa ŵanthu wo asuzgikanga ndi makhati ndipu wanguchita vinthu vo Ayuda anyaki aviwonanga kuti nkhunanga ukongwa. Iyu wangukwasa munthu wa makhati. Iyu wangumukwasa chinanga kuti watingi wamuchizgengi mbwenu ndi mazu pe.—Mate. 8:5-12.
Ndikhumba: Yesu wanguzomera waka cha pemphu la munthu wamakhati kweni wangulongo kuti wakhumbisisanga kuchitapu kanthu. Venivi vilongo so kuti penga vinandi vo vingumuchitisa kuti wachiti viyo kuluska waka kumuchizga.
(Mateyu 9:9-13) Yesu wati watuwa kwenuku, wanguwona munthu munyaki, zina laki Mateyu we mu ofesi yamsonkhu, ndipu wangumukambiya kuti: “Ja wakusambira wangu.” Wangusoka nyengu yeniyo ndi kwamba kumulondo. 10 Pavuli paki, wachirya chakurya munyumba, akusonkhesa msonkhu anandi ndi akubuda anguza pathebulu ndi kwamba kuryiya limoza ndi Yesu kweniso akusambira ŵaki. 11 Kweni Afarisi ŵati awona venivi, angukambiya akusambira ŵaki kuti: “Ntchifukwa wuli msambizi winu waryiya limoza ndi ŵanthu akusonkhesa msonkhu kweniso akubuda?” 12 Wati waŵavwa, wangukamba kuti: “Ŵanthu ambula kutama akhumba dokotala cha, kweni wo atama ndiwu. 13 Sonu lutani mukasambiri vo mazu yanga ngang’anamuwa: ‘Ndikhumba sembi cha kweni lisungu.’ Pakuti ndikuza kuzidana arunji cha, kweni akubuda.”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 9:10
wachirya chakurya: Pamwenga kuti, “wachiyegeme pathebulu.” Kuyegeme pathebulu ndi munthu munyaki kwalongonga kuti ŵanthu wo akoliyana ukongwa. Ndichu chifukwa chaki Ayuda a munyengu yaku Yesu aryanga cha chakurya pathebulu limoza ndi ŵanthu amitundu yinyaki.
akusonkhesa msonkhu: Ayuda anandi agwiranga ntchitu yakusonkhesa msonkhu wa boma la Aroma. Ŵanthu aŵatinkhanga ukongwa Ayuda ŵenaŵa chifukwa chakulembeka ntchitu ndi arara a boma linyaki pe cha, kweniso chifukwa chakuti abiyanga ŵanthu mwakulonda ndalama zinandi kuluska zo zakhumbikanga. Kanandi akusonkhesa msonkhu atinkhikanga ukongwa ndi Ayuda anyawu mwakuti aŵawonanga nge ŵanthu akubuda kweniso mahuli.—Mate. 11:19; 21:32.
(Mateyu 9:35-38) Sonu Yesu wangwamba kwenda mumatawuni ngosi ndi mumizi yosi, kusambiza mumasinagogi ngawu ndi kupharazga uthenga wamampha wa Ufumu, kuchizga matenda ngamtundu wewosi ndi masuzgu ngamtundu wewosi. 36 Wati wawona chigulu cha ŵanthu, wanguŵalenge lisungu chifukwa ŵenga akulimukalimuka kweniso akujowoleka nge mbereri zambula mliska. 37 Pavuli paki, wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Nditikuneneskiyani kuti ntchitu yakuvuna njikulu kweni antchitu mbamana. 38 Mwaviyo, pemphani Mweneku wa ntchitu yakuvuna kuti watumizi antchitu anandi ku ntchitu yaki.”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 9:36
wanguŵalenge lisungu: Mazu nga Chigiriki ngakuti splag·khniʹzo·mai ngo ngagwirisikiya ntchitu mu lemba ili ngakoliyana ukongwa ndi mazu ngakuti “matumbu” (splagʹkhna), kung’anamuwa mo munthu wangajivwiya mukati chayimu mwa liŵavu laki. Mu Chigiriki, mazu yanga nganthazi ukongwa chifukwa ngang’anamuwa kuchitiya lisungu munthu munyaki mwakutuliya pasi pa mtima.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 8:8-10) Mura wa asilikali wangumumuka kuti: “Ada, nde wakwenere cha kuti yimwi mukasere munyumba yangu, kweni kambani ŵaka mazu ndipu mteŵeti wangu wachirengi. 9 Pakuti nani nde ndi ŵanthu wo atindilamuliya, kweni ndilamuliya so asilikali anyaki, ndipu asani ndakambiya msilikali kuti, ‘Luta!’ waluta, ndipu asani ndakambiya munyaki kuti, ‘Iza kunu!’ watuza, ndipuso asani ndakambiya kapolu wangu kuti, ‘Chita chakuti!’ wachita chenicho.” 10 Yesu wati wavwa mazu ngenanga, wanguzizwa ukongwa ndipu wangukambiya ŵanthu wo amulondonga kuti: “Nditikuneneskiyani, palivi munthu yo ndikumusaniyapu mu Isirayeli wachivwanu chikulu viyo.
w02 8/15 13 ¶16
“Ndakupasani Chakuwoniyapu”
16 Viyanana waka ndi mura wa asilikali, yo panyaki wenga Myuda cha kweni wachiroma, yo wanguluta kwaku Yesu ndi kumupempha kuti wakamuchizgiyi mteŵeti waki yo watamanga. Yesu waziŵanga umampha kuti msilikayo wenga ndi maubudi nganandi. Mura wa asilikali wa mu nyengu iyi watenere kuti kali wachitanga vinthu viheni ukongwa nge kwambisa vivulupi, kubaya ŵanthu anandi ukongwa, kweniso kusopa kwaboza. Kweni Yesu wanguwonamu chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa mwa munthu uyu. Munthu uyu wenga ndi chivwanu chikulu. (Mateyu 8:5-13) Kweniso pati pajumpha nyengu, Yesu wangumuchenya cha munthu wakubuda yo wangupayikika nayu limoza pachimiti chakutombozgekiyapu chifukwa cha vauchigeŵenga vo wachitanga. M’malu mwaki wangumukambiya mazu ngakuchiska ndipuso ngakupasa chilindiza chamampha. (Luka 23:43) Yesu waziŵanga kuti ŵanthu anandi atingi aguŵengi wakajaliyengi waka kuŵachenya pa vifukwa vambula kwenere. Viwoneke limu kuti ŵanthu achiskikanga ukongwa ndipuso asinthanga vakuchita vawu viheni chifukwa Yesu wayesesanga kuwonamu vamampha mu ŵanthu ŵeneŵa.
(Mateyu 9:16, 17) Palivi munthu yo wangagambika chigamba chifya palaya lakubwalu lidala, chifukwa chigamba chifya chinganyimphuwa laya lidala ndipu chingachitiska kuti po panyimphuka paŵi pasani ukongwa. 17 Ndipuso palivi munthu yo wangaŵika vinyu wasonu mumathumba ngadala ngachikopa. Chifukwa asani wangachita viyo, mathumba ngo ngangaphumuka, vinyu yo wangadika ndipu mathumba nganganangika. Kweni ŵanthu aŵika vinyu wasonu mumathumba ngachikopa ngafya ndipu vosi viŵi vinangika cha.”
Ntchifukwa Wuli Akusambira aku Yesu Alekanga Kufunga?
Yesu wakhumbanga kuwovya akusambira aku Yohane Mubatizi kuti avwisi chifukwa cho akusambira ŵaki alekiyanga kuchitaku miyambu yakali ya Chiyuda nge kufunga pamwenga kuti kuleka kurya. Yesu wanguza kuzisazgiyaku miyambu yasonu cha pa miyambu yakali. Kweniso, wanguza kuzichiska ŵanthu kuti alondongi miyambu yakali yo yenga pafupi kumala cha. Kusopa ko Yesu wachiskanga kwapambananga ukongwa ndi kusopa ko Ayuda achitanga chifukwa yiwu asazganga marangu ngaku Chiuta ndi miyambu ya ŵanthu. Asani iyu wakachitengi viyo, vatingi vijengi nge kuti wasonere chigamba palaya lakumala kali pamwenga kudira vinyu wasonu muthumba lachikopa chakali.
JANUARY 29–FEBRUARY 4
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | MATEYU 10-11
“Yesu Wakambanga Mazu Ngakusisipuwa”
(Mateyu 10:29, 30) Asi mpheta ziŵi zigulisika kandalama kamana ukongwa? Kweni palivi yo yituwa pasi kwambula Awusemwi kuziŵa. 30 Chinanga ndi sisi la kumutu kwinu atiliŵerenga.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Mate. 10:29, 30
mpheta: Mazu nga Chigiriki ngakuti strou·thiʹon ngakamba za kanthu kamana ukongwa ndipu palemba ili ngang’anamuwa tiyuni timanatimana. Kweni kanandi ngakamba za tiyuni ta mpheta to tagulisikanga mwakutchipa ukongwa pa tiyuni tosi to tagulisikanga nge chakurya.
zigulisika kandalama kamana ukongwa: Mazu ngaki chayingu, “asariyoni yimoza.” Iyi yenga ndalama yo munthu walondiyanga asani wagwira ntchitu kwa maminiti 45. (Wonani Fundu Zakukumaliya B14.) Yesu wangukamba mazu ngakuti mpheta ziŵi zikugulisika asariyoni yimoza, pa nyengu yo wenga ku Galileya pa ulendu waki wachitatu. Kweniso nyengu yinyaki, panyaki pati pajumpha pafupifupi chaka kutuliya po wachitanga uteŵeti waki ku Yudeya, Yesu wangukamba kuti mpheta 5 zigulisika maasariyoni ngaŵi. (Luka 12:6) Mwaviyo, ivi vilongo kuti mpheta zagulisikanga mwakutchipa ukongwa ndi amalonda mwakuti yanambala 5 ayisazgiyangapu nge yawezi.
chinanga ndi sisi la kumutu kwinu atiliŵerenga: Sisi la kumutu kwa munthu atiti lijumpha 100,000 pa avereji. Fundu iyi yilongo kuti Yehova waŵikiyapu mtima ukongwa kuziŵa kanthu kekosi chinanga kangaja kamana wuli. Venivi vititisambiza kuti waŵanaŵaniya wakusambira weyosi waku Khristu.
nwtsty chithuzi
Mpheta
Mpheta ndizu zagulisikanga mwakutchipa ukongwa pa tiyuni tosi to tagulisikanga nge chakurya. Mpheta ziŵi zagulisikanga pa mtengu wa ndalama yo munthu walondiyanga asani wagwira ntchitu kwa maminiti 45. Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti mpheta ngangang’anamuwa so tiyuni tinyaki timanatimana ta mitundu yakupambanapambana nge taphwitu ndipuso tamachilu (Passer domesticus biblicus) ndipuso mpheta za ku Spain (Passer hispaniolensis), zo zeche zinandi ku Israel.
(Mateyu 11:28) Zani kwaku ini mosi yimwi akulakatuka ndi ntchitu ndipuso akufyoka ndi katundu muzitu, ndipu ini ndazakukusisipuwani.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 11:28
akufyoka ndi katundu muzitu: Ŵanthu wo Yesu wadananga ŵenga “akufyoka” ndi maŵanaŵanu ndipuso akulakatuka ndi ntchitu. Yiwu awonanga kuti kusopa Yehova nkhwakufyo chifukwa cha midawuku yinyaki yo ŵanthu asazgiyangaku pa Marangu ngaku Mozesi. (Mate. 23:4) Chinanga ndi zuŵa la Sabata lo lingupatulika kuti ŵanthu apumuwengi, nalu angwamba kuliwona kuti ndakufyo—Chitu. 23:12; Mariko 2:23-28; Luka 6:1-11.
ndazakukusisipuwani: Mu Chigiriki, mazu ngo ngafwatulikiya kuti ‘kusisipuwa’ ngangang’anamuwa vinthu viŵi, kupumuwa (Mate. 26:45; Mariko 6:31) pamwenga kusaniya so nthazi chifukwa cha kupepuzgika ku ntchitu yakufyo ukongwa (2 Akori. 7:13; Fili. 7). Fundu iyi yilongo kuti kupinga “goli” laku Yesu (Mate. 11:29) kwang’anamuwanga so kugwira ntchitu, kuja waka cha. Mu Chigiriki, mazu ngo Yesu wangukamba ngalongo kuti iyu wachiskanga kweniso wapasanga nthazi ŵanthu akuvuka ŵenaŵa kuti ayambi kukhumba kupinga goli laki lipusu ndipuso lipepu.
(Mateyu 11:29, 30) Pingani goli langu ndipu sambirani kwaku ini chifukwa nde wakuzika kweniso wakujiyuyuwa ndipu mwazamusisipulika. 30 Chifukwa goli langu ndipusu kweniso katundu wangu ndimupepu.”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Mate. 11:29
Pingani goli langu: Yesu wangugwirisiya ntchitu mazu ngakuyeruzgiya ngakuti “goli” pa nkhani yakuvwiya ulamuliru ndipuso ulongozgi. Asani waŵanaŵaniyanga goli lo Chiuta wangumupingiza ndikuti wakambiyanga akusambira ŵaki kuti apingizani nayu goli lenili ndipu iyu waŵawovyengi kulinyamuwa. Munthowa yinyaki, tingakamba kuti Yesu wakambanga kuti: “Ndipingizeniku goli langu.” Asani Yesu wakambanga goli lo Iyu wapingiza akusambira ŵaki, ndikuti wang’amuwanga kuti weyosi yo wajengi wakusambira waki wakhumbika kuvwiya ulamuliru kweniso ulongozgi waki.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
(Mateyu 11:2, 3) Po Yohane wenga mujeri, wanguvwa vakukwaskana ndi ntchitu zo Khristu wachitanga ndipu wangutuma akusambira ŵaki 3 kuchimufumba kuti: “Kumbi ndimwi Yo taja tichilindizga, pamwenga kuzengi munyaki?”
Yohane Wakhumbanga Kuvwa Kutuliya Kwaku Yesu
Kumbi fumbu lenili lenga lachilendu? Hinya. Tikamba viyo chifukwa Yohane wenga munthu wakujipereka ukongwa, ndipu pafupifupi vyaka viŵi kuvuli Yohane wachibatiza Yesu, wanguwona mzimu waku Chiuta uchisikiya paku Yesu, kweniso wanguvwa mazu ngakutuwa kwaku Chiuta ngakusimikiziya kuti Yesu ndi mwana waki. Chinanga kuti Yohane wangufumba fumbu lenili, titenere cha kuŵanaŵana kuti pa nyengu iyi chivwanu chaki chenga chimana. Asani venga viyo, mphanyi Yesu wangukamba cha vinthu vamampha vakukwaskana ndi Yohane pa nyengu yeniyi. Sonu asani Yohane wakayikanga cha kuti Yesu ndi Mesiya, ntchifukwa wuli wangufumba fumbu lenili?
Panyaki Yohane wakhumbanga kuvwa kwaku Yesu mweneku kuti ndi Mesiya. Kuziŵa venivi kwatingi kumuchiskengi ukongwa Yohane pa nyengu yo watombozgekanga mujeri. Ndipu fumbu laku Yohane lenga lakuvwika. Iyu wangaziŵanga umampha mauchimi nga m’Bayibolu ngo ngalongonga kuti Wakusankhika waku Chiuta, wazamuja fumu kweniso wazamutaska ŵanthu. Kweni pa nyengu iyi, ndipu Yohane waja mujeri kwa myezi yinandi kutuliya po Yesu wangubatizikiya. Ndichu chifukwa chaki Yohane wakhumbanga kuziŵa asani kuzengi so munthu munyaki yo wazamufiska vinthu vosi vo vingukambikiya limu kuti Mesiya wazamuchita asani waza.
(Mateyu 11:16-19) “Kumbi mugonezi uwu ndingawuyeruzgiya ndi yani? We nge ŵana anamana wo aja mumisika ndipu akambiya anyawu mwakudaniriza, 17 kuti: ‘Tingukumbiyani fyoliru, kweni yimwi munguvina cha; tingubongo, kweni yimwi mungujipuma cha pachifuŵa chifukwa cha chitima.’ 18 Mwakuyanana ŵaka, Yohane wanguza ndipu waryanga cha pamwenga kumwa, kweni ŵanthu akamba kuti: ‘We ndi chiŵanda.’ 19 Mwana wa munthu wakuza ndipu waturya ndi kumwa kweni ŵanthu akamba kuti: ‘Awonani! Munthu uyu ndi munkharyi ndipu watanja kumwa vinyu, ndi munyawu wa akusonkhesa msonkhu ndi akubuda.’ Mwemosi mo vingaŵiya, zeru yiziŵika kuti njirunji chifukwa cha ntchitu zaki.”
Soka Mugonezi Wambula Kuvwiya
Yesu wamutumbikanga ukongwa Yohane Mubatizi. Kweni kumbi ŵanthu anyaki amuwonanga wuli Yohane? Yesu wangukamba kuti: “Mugonezi uwu . . . we nge ŵana anamana wo aja mumisika ndipu akambiya anyawu mwakudaniriza, kuti: ‘Tingukumbiyani fyoliru, kweni yimwi munguvina cha; tingubongo, kweni yimwi mungujipuma cha pachifuŵa chifukwa cha chitima.’”—Mateyu 11:16, 17.
Kumbi penapa Yesu wang’anamuwanganji? Iyu wangukamba kuti: “Yohane wanguza ndipu waryanga cha pamwenga kumwa, kweni ŵanthu akamba kuti: ‘We ndi chiŵanda.’ Mwana wa munthu wakuza ndipu waturya ndi kumwa kweni ŵanthu akamba kuti: ‘Awonani! Munthu uyu ndi munkharyi ndipu watanja kumwa vinyu, ndi munyawu wa akusonkhesa msonkhu ndi akubuda.’” (Mateyu 11:18, 19) Yohane wajanga nge Munaziri ndipu wamwanga vinyu cha kweni ŵanthu a munyengu yaki akambanga kuti wenga ndi chiŵanda. (Maŵerengedu 6:2, 3; Luka 1:15) Kweni Yesu wajanga nge ŵanthu anyaki wosi. Iyu wamwanga kweniso waryanga chakurya kwambula kujumphisa mwesu kweni ŵanthu akambanga kuti wenga munkharyi. Venivi vilongole limu kuti mbanthu wosi cha wo angakondwa nasi.