Malifalensi nga Nkhani za Unganu wa Umoyu Widu Wachikhristu Ndipuso Uteŵeti
SEPTEMBER 3-9
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YOHANE 1-2
“Chakuziziswa Chakwamba cho Yesu Wanguchita”
w15 6/15 4 ¶3
Khristu Ndi Nthazi Yaku Chiuta
3 Yesu wanguchita chakuziziswa chakwamba paphwandu la nthengwa lo linguchitika ku Kana wa ku Galileya. Paphwandu ili panguza ŵanthu anandi ukongwa. Phwandu le mukati, vinyu wangumala. Anyina aku Yesu a Mariya nawu ŵengapu. Kwa vyaka vinandi, yiwu aŵanaŵaniyanga mauchimi ngosi ngakukwaskana ndi mwana wawu, ndipu aziŵanga kuti wazamudanika “Mwana wa Wapachanya Limu.” (Luka 1:30-32; 2:52) Kumbi yiwu agomezganga nadi kuti Yesu wangachita vakuziziswa? Tiziŵa cha, kweni vo tiziŵa vakuti Mariya ndi Yesu anguchitiya lisungu ŵenechu a nthengwa, ndipu akhumbanga kuŵawovya kuti aleki kuchita soni. Yesu wanguwona kuti yiwu akhumbikanga kuwovyeka. Mwaviyo, wangusanduska malita 380 nga maji kuja “vinyu wamampha.” (Ŵerengani Yohane 2:3, 6-11.) Yesu wanguchita chakuziziswa ichi chifukwa chakuti waŵanaŵaniyanga ŵanthu ndipuso wayezganga Awisi akuchanya wo mbakupaska.
Chakuziziswa Chakwamba cho Yesu Wanguchita
Ichi chenga chakuziziswa chakwamba cho Yesu wanguchita. Akusambira ŵaki ŵati awona venivi, angwamba kumugomezga ukongwa. Pavuli paki, Yesu, anyina ndipuso avurwa ŵaki angusoka ndi kuluta ku Kaperenao, tawuni yo yenga chakunkhondi kwa Nyanja ya Galileya.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 1:1
Mazu: Pa lemba ili, mazu yanga ngamiya zina la udindu ndipu ngasanirika so pa Yoha. 1:14 kweniso pa Chivu. 19:13. Yohane wangulongo kuti zina la udindu ili limiya Yesu. Yesu waziŵikanga ndi zina lenili wechendazi pacharu chapasi, panyengu yo wachitanga uteŵeti waki pacharu chapasi nge munthu wakufikapu kweniso wati wawere kuchanya. Yesu ndiyu walongoronga mumalu mwaku Chiuta kuti wapereki uthenga kweniso ulongozgi ku ŵana auzimu aku Chiuta ndipuso ku ŵanthu. Mwaviyo, mphakwenere nadi kukamba kuti Yesu wechendazi pacharu chapasi, Yehova wagwiriskiyanga ntchitu mungelu mwenuyu yo wadanika kuti Mazu pakulongoro ndi ŵanthu.—Chiya. 16:7-11; 22:11; 31:11; Chitu. 3:2-5; Ŵeru. 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
wenga ndi: Mazu ngaki chayingu, “wenga pafupi.” Mazu ngachigiriki ngakuti pros pa lemba ili ngalongo ubali pamwenga ubwezi. Mazu yanga ngakamba za ŵanthu ŵaŵi akupambana, ndipu pa lemba ili ngakamba zaku Chiuta yija wauneneska ndipuso Yesu yo wadanika kuti Mazu.
Mwakuyeruzgiyapu, wonani vo Yohane wangulemba so mu chaputala 1 vesi 18, iyu wanguti: “Palivi munthu yo wakuwonapu Chiuta [Wanthazizosi] chijaliyi.” Kweni ŵanthu akumuwona Yesu yo ndi Mwana chifukwa Yohane wangulemba kuti: “Mazu [Yesu] wanguja munthu, ndipu wenga pakati pidu ndipuso tinguwona unkhankhu waki.” (Yohane 1:14) Sonu Mwana mwenuyu wangaja wuli chigaŵa chaku Chiuta Wanthazizosi? Yohane wangukamba so kuti “Mazu yo wenga ndi Chiuta.” Kumbi vingachitika wuli kuti munthu waje ndi munthu munyaki panyengu yeniyo pe ndi kuja munthu mweniyo wenayu? Kweniso mwakuyanana ndi vo ve pa Yohane 17:3, Yesu wangukamba mwakuvwika umampha kuti pe mphambanu pakati paku iyu ndi Awisi akuchanya. Iyu wadana Awisi kuti “Chiuta yija wauneneska.” Ndipuso chakukumaliya kwa Uthenga waki Wamampha, Yohane wangumaliza ndi mazu ngakuti: “Ivi valembeka kuti mugomezgi kuti Yesu ndi Khristu, Mwana waku Chiuta.” (Yohane 20:31) Wonani kuti Yesu wadanika Chiuta cha kweni Mwana waku Chiuta. Fundu zinyaki so zo zisanirika mu Uthenga Wamampha waku Yohane zilongo mo titenere kuvwiya lemba la Yohane 1:1. Yesu yo ndi Mazu, ndi “chiuta” kweni watamba ndi “c” mumana pakulemba, chifukwa chakuti we ndi udindu wapachanya, kweni wayanana cha ndi Chiuta Wanthazizosi.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 1:29
Mwanawambereri waku Chiuta: Yesu wati wabatizika kweniso wati waweku ko wachiyesekanga ndi Dyaboli, Yohane Mubatizi wangukamba kuti Yesu ndi “Mwanawambereri waku Chiuta.” Mazu yanga ngasanirika pa lemba lenili pe kweniso pa Yoha. 1:36. (Wonani kabuku ka sgd chigaŵa 4.) Mphakwenere nadi kuyeruzgiya Yesu ndi mwana wa mbereri. Bayibolu lilongo kuti mbereri zaperekekanga nge sembi kuti munthu wagowokereki maubudi ngaki kweniso kuti waje pa ubwezi ndi Chiuta. Venivi vamiyanga sembi yo Yesu wanguzipereka. Iyu wangupereka umoyu waki wakufikapu kuti wawombo ŵanthu. Mazu ngakuti “Mwanawambereri waku Chiuta” ngatitikumbusa nkhani zinandi za mu Bayibolu. Yohane Mubatizi wangaziŵanga umampha ukongwa Malemba nga Chiheberi. Mwaviyo, Yohane watenere kuti wakolesaniskanga ndi vinyaki mwa vakuchitika ivi: mbereri yinthulumi yo Abrahamu wangupereka mumalu mwa mwana waki Yisaki (Chiya. 22:13), mwana wa mbereri ya Pasika yo yingubayika ku Ijipiti kuti Ayisirayeli wo ŵenga ku ukapolu awomboleki (Chitu. 12:1-13), pamwenga mwana wa mbereri munthulumi yo waperekekanga sembi pajotcheru ku Yerusalemu zuŵa lelosi, mulenji ndi mazulu (Chitu. 29:38-42). Yohane watenere so kuti wakumbukanga uchimi waku Yesaya, wo ukamba kuti munthu yo Yehova watimudana kuti “mteŵeti wangu” wazamutoleka “nge mbereri yo yiluta kuchibayika.” (Yesa. 52:13; 53:5, 7, 11) Mukalata yaki yakwamba yakuluta kwa Akorinto, wakutumika Paulo wangukamba kuti Yesu ndi “mbereri yidu ya Pasika.” (1 Akori. 5:7) Wakutumika Peturo nayu wangukamba za “ndopa zakuzirwa zaku Khristu nge za mwana wambereri wambula kalema pamwenga donthu.” (1 Petu. 1:19) Kweniso mubuku la Chivumbuzi, Yesu wazumbulika mwakuphiphirisa maulendu ngakujumpha 25 kuti ndi “Mwanawambereri.”—Mavesi nganyaki ndi yanga: Chivu. 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
SEPTEMBER 10-16
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YOHANE 3-4
“Yesu Wangupharazgiya Munthukazi wa ku Samariya”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 4:6
wati wavuka: Ndi lemba lenili pe mu Bayibolu lo likamba kuti Yesu ‘wanguvuka.’ Chenga cha mu ma 12 koloku musana. Ndi mulenji pa zuŵa lenili, Yesu watenere kuti wangwenda ulendu kutuwa ku Msinji wa Yorodani ku Yudeya kuluta ku Sukari ku Samariya. Mtunda wenuwu wenga wakaphiri, mamita 900 pamwenga kujumpha.—Yoha. 4:3-5; wonani kabuku ka sgd chigaŵa 4.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 3:29
mubwezi wa munthulumi mweneku wa nthengwa: Munyengu yakali, munthu yo wayanjananga ukongwa ndi munthulumi mweneku wa nthengwa ndiyu wajanga nkhoswi kweniso ndiyu wanozganga vosi va mwambu wa nthengwa. Ŵanthu amuwonanga kuti ndiyu thenga la ŵanthu wo atolana. Pa zuŵa la nthengwa, mwambu wosi wachitikiyanga kunyumba ya munthulumi mweneku wa nthengwa pamwenga kunyumba ya awisi. Kwenuku ndiku so kwafikiyanga mwali, munthulumi kweniso ŵanthu wosi akuperekeza. Pa mwambu wa nthengwa, mubwezi wa munthulumi mweneku wa nthengwa wakondwanga ukongwa asani watuvwa mazu nga mubwezi waki wachikambiskana ndi mwali. Iyu wakondwanga chifukwa wawonanga kuti wafiska udindu waki nge thenga. Yohane Mubatizi nayu wangujiyeruzgiya ndi “mubwezi wa munthulumi mweneku wa nthengwa.” Mwaviyo, Yesu ndiyu wenga munthulumi mweneku wa nthengwa ndipu akusambira ŵaki wosi ŵenga nge mwali waki wakuyeruzgiya. Kuti wanozgi nthowa yaku Mesiya, Yohane Mubatizi wangupereka kwaku Yesu Khristu gulu la ŵanthu akwamba nge “mwali.” (Yoha. 1:29, 35; 2 Akori. 11:2; Aefe. 5:22-27; Chivu. 21:2, 9) “Mubwezi wa munthulumi mweneku wa nthengwa” wafiskanga udindu waki asani wakamba mazu ngakusimikiza kuti ŵanthu wo atolana, ndipu pavuli paki ŵeneku a nthengwa ndiwu azirwanga ukongwa kuluska iyu. Ndichu chifukwa chaki Yohane wangukamba za mo wajiwoniyanga iyu pakuyeruzgiya ndi Yesu. Iyu wangukamba kuti: “Iyu watenere kulutirizga kukuwa kweni ini nditenere kulutirizga kuja mumana.”—Yoha. 3:30.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 4:10
maji ngaumoyu: Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “maji ngaumoyu” ngang’anamuwa maji ngo ngatenda, maji ngamampha pamwenga kasupi wa maji ngakubwibwituka pasi. Venivi vipambana ndi maji ngaheni nga pachisimi chaulambwi ngo ngaleka kwenda. Pa Ŵale. 14:5, mazu nga Chiheberi ngo ngafwatulika kuti “maji ngakwenda” ngang’anamuwa “maji ngaumoyu.” Pa Yere. 2:13 kweniso pa Yere. 17:13, Yehova wakambika kuti ntchisimi [pamwenga kuti “kasupi”] “wa maji ngaumoyu” kung’anamuwa maji ngakuphiphirisiya ngakupaska umoyu. Panyengu yo wakambiskananga ndi munthukazi wa ku Samariya, Yesu wangugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti maji ngaumoyu mwakuphiphirisiya. Viwoneka kuti munthukazi uyu wanguvwa nge kuti Yesu wakamba maji chayingu.—Yoha. 4:11; wonani fundu yakusambiriya pa Yoha. 4:14.
SEPTEMBER 17-23
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YOHANE 5-6
“Mulondongi Yesu ndi Vilatu Vamampha”
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 6:10
ŵanthu wo anguja pasi ndipu ŵengapu anthulumi pafufupi 5000: Ndi Mateyu pe yo wazumbuwapu “anthukazi ndi ŵana anamana” wo angurya pa chakuziziswa ichi. (Mate. 14:21) Wosi wo angurya pa chakuziziswa ichi atenere kuti angujumpha 15,000.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 6:14
Mchimi: Munyengu ya akutumika, Ayuda anandi akhazganga kuti mchimi wange Mozesi yo wazumbulika pa Mara. 18:15, 18, wazamuja Mesiya. Viwoneka kuti mazu ngakuti wazengi pacharu chapasi ngakamba za kuwoneke kwaku Mesiya ko ŵanthu alindizganga. Ndi Yohane pe yo wakulemba vakuchitika vo vikambika muvesi ili.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 6:27, 54
chakurya cho chinangika . . . chakurya chambula kumala cho chipaska umoyu wamuyaya: Yesu waziŵanga kuti ŵanthu anyaki alondonga iyu kweniso akusambira ŵaki kuti asaniyepu waka phindu lakuliŵavu. Chakurya chakuliŵavu chitovya waka kuti ŵanthu aje ndi umoyu zuŵa lelosi. Kweni chakurya chakutuliya mu Mazu Ngaku Chiuta ndichu chitovya ukongwa kuti ŵanthu azisaniyi umoyu wamuyaya. Yesu wanguchiska ŵanthu wo amuvwisiyanga kuti agwiriyi ntchitu “chakurya chambula kumala cho chipaska umoyu wamuyaya.” Venivi ving’anamuwa kuti yiwu akhumbikanga kuyesesa kuti aziŵi Chiuta ndi kuja nayu pa ubwezi kweniso kuti agomezgengi vo asambira.—Mate. 4:4; 5:3; Yoha. 6:28-39.
yo waturya liŵavu langu ndi kumwa ndopa zangu: Lemba ili lilongo kuti asani ŵanthu atimugomezga ukongwa Yesu Khristu ndikuti aturya liŵavu laki ndi kumwa ndopa zaki mwakuphiphirisa. (Yoha. 6:35, 40) Yesu wangukamba mazu yanga mu 32 C.E. Mwaviyo, ivi vilongole limu kuti iyu wakambanga Chakurya Chamazulu cha Ambuya cha, chifukwa panyengu iyi ndipu wechendayambisi mwambu uwu kweni wanguziwuyambisa chaka chakulondopu. Iyu wangukamba venivi ‘phwandu la Ayuda la Pasika le pafupi kuchitika.’ (Yoha. 6:4) Mwaviyo, ŵanthu wo amuvwisiyanga atenere kuti angukumbuka phwandu lo lenga pafupi kuchitika kweniso kukhumbika kwa ndopa za mwana wa mbereri zo zingutaska Ayisirayeli usiku wo angutuliyaku ku Ijipiti. (Chitu. 12:24-27) Yesu wachikamba mazu yanga, wadidimizganga fundu yakuti ndopa zaki nazu ndizu zakukhumbika so ukongwa kuti akusambira ŵaki aje ndi mwaŵi wakuzisaniya umoyu wamuyaya.
w05 9/1 21 ¶13-14
Tiyendengi Muzina Laku Yehova Chiuta Widu
13 Malinga ndi vo Yohane wangukamba, chigulu cha ŵanthu chingumulondo mbwenu Yesu ndipu angumuchimusaniya “kusirya linyaki la nyanja.” Ntchifukwa wuli angulutirizga kumulondo chinanga kuti wanguŵakaniya kumuvwalika ufumu? Vo ŵanthu anandi akambanga vilongo kuti akhumbanga ukongwa vinthu vakuliŵavu chifukwa akambanga ukongwa za vakurya vo Yehova wangupaska Ayisirayeli muchipululu munyengu yaku Mozesi. Yiwu akhumbanga kuti Yesu walutirizgi kuŵapaska chakurya. Yesu wati waziŵa maŵanaŵanu ngawu ngaheni, wangwamba kuŵasambiza fundu zauneneska zaku Chiuta kuti asinthi maŵanaŵanu ngawu. (Yoha. 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Anyaki angwamba kunyunyuta Yesu wati waŵakambiya ntharika yakuti: “Nditikuneneskiyani kuti kwambula kuti mwarya liŵavu la Mwana wa munthu ndi kumwa ndopa zaki mwazakuwusaniyapu cha umoyu. Weyosi yo waturya liŵavu langu ndi kumwa ndopa zangu wazamulonde umoyu wamuyaya ndipu ndazakumuyuska pa zuŵa lakumaliya.”—Yoha. 6:53, 54.
14 Kanandi ntharika zo Yesu wakambanga zachitiskanga ŵanthu kuti alongo asani akhumba kwenda nadi ndi Chiuta. Ntharika yeniyi nayu yinguwovya ŵanthu kuti achiti so viyo. Ŵanthu anyaki angukondwa nayu cha ntharika yeniyi. Bayibolu likamba kuti: “Anandi mwa akusambira ŵaki ŵati avwa venivi angukamba kuti: “Vo wakamba munthu uyu vakuguŵiska. Ndiyani wangavwa?’” Yesu wangukamba so kuti akhumbika kuŵanaŵaniya vo mazu yanga ngang’anamuwa mwauzimu. Iyu wangukamba kuti: “Mzimu ndiwu upereka umoyu; liŵavu lilivi ntchitu. Vo ndakukambiyani panu, ndivu mzimu kweniso umoyu.” Kweni ŵanthu anandi anguvwiya mbwenu cha. Nkhani iyi yilutirizga kuti: “Mwaviyo, anandi mwa akusambira ŵaki anguwere ku vinthu vo achitanga kali ndipu anguleka kwenda ndi iyu.”—Yoha. 6:60, 63, 66.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 6:44
amuguza: Chinanga kuti mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulika kuti “kuguza” ngang’anamuwa kuguza mukwawu wa somba (Yoha. 21:6, 11), kweni pa lemba ili ngalongo cha kuti Chiuta wachita kuguza pamwenga kuchichizga ŵanthu kuti asinthi vo achita. Mazu nga Chigiriki ngenanga ngangang’anamuwa so “kukopa.” Ndipu vo Yesu wangukamba vikoliyana ukongwa ndi lemba la Yere. 31:3. Pa lemba ili, Yehova wangukambiya ŵanthu ŵaki Ayisirayeli kuti: “Ndakuguza chifukwa cha chanju changu chambula kumala.” (Mu Bayibolu la Septuagint namu mwe mazu nga Chigiriki ngenanga pa vesi lenili.) Pa Yoha. 12:32 palongo kuti Yesu watiŵaguziya kwaku iyu ŵanthu a mitundu yosi nge mo ŵanthu aguziya mukwawu. Malemba ngalongo kuti Yehova wakupaska ŵanthu wanangwa wakusankha ŵija vakuchita. Munthu weyosi wasankha yija kuteŵete Yehova. (Mara. 30:19, 20) Yehova watiŵaguza mwachanju ŵanthu amtima wamampha. (Sumu 11:5; Nthanthi 21:2; Machi. 13:48) Iyu wachita ivi kuziya mu Mazu ngaki, Bayibolu, kweniso mzimu waki wakupaturika. Uchimi wa pa Yesa. 54:13 wo ukulembeka so pa Yoha. 6:45 ukamba ukongwa za ŵanthu wo aguzika ndi Yehova.—Yeruzgiyani ndi Yoha. 6:65.
nwtsty fundu zakusambiriya pa Yoha. 6:64
Yesu wanguziŵa . . . yo wazakumupereka: Yesu wakambanga zaku Yudasi wa ku Keriyoti. Yesu wangupemphera kwa Awisi usiku wosi wechendasankhi akutumika 12. (Luka 6:12-16) Pakwamba Yudasi wenga munthu wakugomezgeka kwaku Chiuta. Kweni Yesu wanguziŵa kutuliya mu mauchimi nga mu Malemba nga Chiheberi kuti munthu yo waturya nayu ndiyu wazakumupereka. (Sumu 41:9; 109:8; Yoha. 13:18, 19) Yesu yo waziŵa mitima ndi maŵanaŵanu nga ŵanthu, wanguziŵa Yudasi wati wayamba kuŵanaŵana vinthu viheni. (Mate. 9:4) Chifukwa chakuti Chiuta we ndi nthazi yakuziŵiya limu vinthu vakunthazi, wanguziŵa kuti Yesu wazamuperekeka ndi munthu yo wenga wakugomezgeka. Malinga ndi mijalidu yo Chiuta wenayu kweniso vo wakuchitapu munyengu yakali, vingachitika cha kuti wanozge limu kuti Yudasi pe ndiyu wazisambuki munthu muheni kweniso kuti ndiyu wazipereki Yesu.
kwamba pakwamba: Mazu yanga ngakamba za nyengu yo Yudasi wanguwiyaku cha pamwenga nyengu yo wangusankhikiya kuja wakutumika. Tikamba viyo chifukwa chakuti iyu wangusankhika pavuli pakuti Yesu wapemphera usiku wosi wamphumphu. (Luka 6:12-16) M’malu mwaki, mazu yanga ngakamba za nyengu yo Yudasi wangwambiya kuŵanaŵana vinthu viheni ndipu Yesu wanguziŵa mwaliŵi ukongwa venivi. (Yoha. 2:24, 25; Chivu. 1:1; 2:23; wonani fundu zakusambiriya pa Yoha. 6:70; 13:11.) Venivi vilongo so kuti vo Yudasi wachitanga vinguchitika waka mwamabuchibuchi cha, kweni wanguvinozge limu kweche nyengu. Vo mazu ngakuti “pakwamba” (mu Chigiriki, ar·kheʹ) ngang’anamuwa vipambanapambana mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu malinga ndi nkhani yaki. Mwakuyeruzgiyapu, mazu ngakuti “kutuliya po chilengedu chikwambiya” ngo nge pa 2 Petu. 3:4, ngakamba za nyengu yo Chiuta wangwambiya kulenga vinthu. Kweni kanandi mazu yanga ngang’anamuwa chinthu chimoza. Mwakuyeruzgiyapu, Peturo wangukamba kuti ŵanthu amitundu yinyaki nawu angulonde mzimu wakupaturika “nge mo tinguchitiya isi pakwamba.” (Machi. 11:15) Peturo wakambanga za nyengu yo wanguwiyaku cha pamwenga yo wangujaliya wakutumika. M’malu mwaki iyu wakambanga vo vinguchitika pa Pentekosite mu 33 C.E. Panyengu yeniyi ndipu ŵanthu ‘angwambiya’ kulonde mzimu wakupaturika kuti ugwiri ntchitu yinyaki yakukhumbika ukongwa. (Machi. 2:1-4) Vakuwoniyapu vinyaki vo vilongo kuti mazu ngakuti “pakwamba” ngang’anamuwa vinthu vakupambanapambana visanirika pa Luka 1:2; Yoha. 15:27 kweniso pa 1 Yoha. 2:7.
SEPTEMBER 24-30
CHUMA CHAKUTULIYA M’MAZU NGAKU CHIUTA | YOHANE 7-8
“Yesu Watumbikanga Awisi”
cf 100-101 ¶5-6
“Malemba Ngakamba Kuti”
5 Yesu wakhumbanga kuti ŵanthu aziŵi ko kwatuliyanga uthenga wo wasambizanga. Iyu wangukamba kuti: “Vo ndisambiza vangu cha kweni vaku mweniyo wakundituma.” (Yoha. 7:16) Nyengu yinyaki wangukamba so kuti: “Ndichita cha chechosi cha mumaŵanaŵanu mwangu, kweni ndilongoro vinthu ivi nge mo Ada akundisambiziya.” (Yoha. 8:28) Iyu wangukamba so kuti: “Vinthu vo nditikukambiyani, nditivikamba pakundija cha, kweni Ada wo alutirizga kukoliyana nani, ndiwu agwira ntchitu zawu.” (Yoha. 14:10) Nyengu zosi Yesu wakambanga vo vikulembeka mu Malemba ndipu yeniyi ndi nthowa yimoza yo yilongo kuti wakambanga uneneska.
6 Kusambira mwakuphwere mazu ngaku Yesu ngo ngakulembeka mu Bayibolu, kungatiwovya kuziŵa kuti iyu wakonga mazu pamwenga kukamba fundu zakutuliya mumabuku ngakujumpha hafu ya mabuku nga Malemba nga Chiheberi. Pakwamba, tingawona nge kuti venivi vauneneska cha. Nyengu zinyaki tingaŵanaŵana kuti ndi mabuku ngosi cha nga Malemba nga Chiheberi ngo Yesu wangukomu mazu panyengu yo wapharazganga ndi kusambiza kwa vyaka vitatu ndi hafu. Kweni vingachitika kuti iyu wangukomu mazu mumabuku ngosi. Titenere kukumbuka kuti Yesu wangukamba ndi kuchita vinthu vinandi ukongwa pacharu, kweni vimanavi waka ndivu vikulembeka mu Bayibolu. (Yoha. 21:25) Kweniso kwa maora ngamanavi waka, tingafiska kuŵerenga mazu ngosi ngaku Yesu ngo ngakulembeka. So ŵanaŵaniyani kuti kwa maora ngamanavi waka munthu wangafiska kuŵerenga vo Yesu wangukamba vakukwaskana ndi Chiuta kweniso Ufumu waki ndipuso mazu ngo Yesu wanguko mumabuku ngakujumpha hafu ya mabuku nga Malemba nga Chiheberi! Kweniso kumbukani kuti kanandi Yesu wayendanga ndi mipukutu cha asani wapharazga. Mwakuyeruzgiyapu, pa Upharazgi waki wakutchuka wa pa Phiri, Yesu wanguko mazu kweniso kukamba fundu za mu Malemba nga Chiheberi kananandi waka. Iyu wachitanga kuŵerenga cha kweni wakambanga waka kutuliya mumtima!
w11 3/15 11 ¶19
Londiyani Mzimu Waku Chiuta, wa Charu Cha
19 Muvwiyengi Yehova ndi mtima wosi. Nyengu zosi Yesu wachitanga vinthu vakukondwesa Awisi. Mphachakuchitika chimoza pe po iyu wakhumbanga kuchita vinthu vakupambanaku ndi vo Awisi akhumbanga. Chinanga kuti venga viyo, iyu wangukamba mwachiganga kuti: “Mwakukhumba kwangu cha, kweni khumbu linu lichitiki.” (Luka 22:42) Jifumbeni kuti, ‘Kumbi ndivwiya Yehova chinanga vinthu vingasuzga vingati wuli?’ Kuvwiya Yehova nkhwakukhumbika ukongwa kuti tije ndi umoyu. Tikhumbika kumuvwiya ndi mtima wosi chifukwa ndiyu Wakutipanga kweniso ndiyu watitiphwere. (Sumu 95:6, 7) Kuti Yehova wakondwengi nasi, tikhumbika kumuvwiya ndi mtima wosi ndipu palivi chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa cho tingachita kuluska chenichi.
Kufufuza Fundu Zakuzirwa za M’Bayibolu
w07 2/1 6 ¶4
Ntchifukwa Wuli Tikhumbika Kukamba Uneneska Nyengu Zosi?
Kumbi Yesu Khristu wangulongo wuli chakuwoniyapu chamampha pa nkhani iyi? Nyengu yinyaki Yesu wakambiskananga ndi avurwa ŵaki wo akhumbanga kuziŵa mo wayendiyengi, chinanga kuti amugomezganga cha. Yiwu angumukambiya kuti, “Tuwaku kunu uluti ku Yudeya.” Kumbi Yesu wangumukanji? Iyu wangukamba kuti: “Yimwi lutani ku phwandu ko [ku Yerusalemu], ini ndilutengeku sonu cha, chifukwa nyengu yangu yechendafiki.” Kweni pati pajumpha waka kanyengu kamanavi, Yesu wanguluta ku Yerusalemu ko kwenga phwandu. So ntchifukwa wuli wanguŵamuka viyo? Wanguŵamuka viyo chifukwa chakuti wakhumbanga cha kuti ŵanthu wo aziŵi mo wayendiyengi. Yapa Yesu wanguŵakambiya boza cha kweniso wanguŵankhoske vosi cha, chifukwa wanguziŵa kuti akhoza kuchimuchitiya chiŵembu iyu pamwenga akusambira ŵaki. Ili lenga boza cha chifukwa wakutumika Peturo wangulemba vakukwaskana ndi Khristu kuti: “Iyu wanguchitapu ubudi wewosi cha ndipuso mumulomu waki mukusanirikapu boza cha.”—Yoha. 7:1-13; 1 Petu. 2:22.
nwtsty fundu yakusambiriya pa Yoha. 8:58
Ini ndipu ndiliku kali: Ayuda akususka akhumbanga kumuponya mya Yesu chifukwa chakuti wangukamba kuti ‘wakumuwona Abrahamu.’ Yiwu amufumbanga kuti ntchifukwa wuli wakamba viyo po “wechendafiki ndi vyaka 50.” (Yoha. 8:57) Pakuŵamuka, Yesu wakhumbikanga kuŵakonkhoske kuti Abrahamu wechendaweku, iyu ndipu waliku kali kuchanya nge mungelu wechendazi pacharu chapasi. Ŵanthu anyaki akamba kuti vesi ili likamba kuti Yesu wayanana ndi Chiuta. Yiwu akamba kuti mazu nga Chigiriki pa lemba ili ngakuti e·goʹ ei·miʹ (ngo ngafwatulika kuti “Ndini” mu Mabayibolu nganyaki) ngakoliyana ndi mazu nga mu Bayibolu la Septuagint pa Chitu. 3:14, kweniso kuti mavesi ngosi ngaŵi ngatenere kufwatulika mwakuyanana. (Wonani fundu yakusambiriya pa Yoha. 4:26.) Chinanga kuti veviyo, mazu nga Chigiriki ngakuti ei·miʹ ngakwamba kugwiriskikiya ntchitu “Abrahamu wechendaŵeku” ndipu ngangulutirizga mbwenu kugwira ntchitu wati wawaku. Mwaviyo, mphakuvwika kufwatuliya mazu yanga kuti “Ini ndipu ndiliku kali” mumalu mwa mazu ngakuti “Ndini,” ndipu mu Mabayibolu nganandi ngakali ndipuso ngasonu mwe mazu ngakuyananaku ndi ngakuti “Ini ndipu ndiliku kali.” Kweni pa lemba la Yoha. 14:9, mazu nga Chigiriki ngakuti ei·miʹ ndingu ngangugwiriskikiya so ntchitu panyengu yo Yesu wangukamba kuti: “Chinanga kuti ndaja namwi nyengu yosi iyi mwaŵanthu yimwi, Filipu, kumbi wechendandiziŵi mbwenu?” Mu Mabayibolu nganandi akugwiriskiya ntchitu mazu ngakuyananaku. Venivi vilongo kuti mazu nga Chigiriki ngakuti ei·miʹ ngangafwatulika kuti “ndipu ndiliku kali” cha peposi po mazu yanga ngasanirika. Kweni ngangafwatulika mwakupambanapambana malinga ndi vo nkhani yo yikamba. (Vakuyeruzgiyapu vinyaki vakulongo vo mazu nga Chigiriki ngenanga ngang’anamuwa visanirika so pa Luka 2:48; 13:7; 15:29; Yoha. 1:9; 5:6; 15:27; Machi. 15:21; 2 Akori. 12:19; 1 Yoha. 3:8.) Kweniso mazu ngaku Yesu nga pa Yoha. 8:54, 55 ngalongo cha kuti Yesu wang’anamuwanga kuti wayanana ndi Awisi.