Kumbi Ŵanthu Angamalisa Nkhondu?

Ŵanthu achita nkhondu pa vifukwa vinandi. Anyaki achita nkhondu chifukwa cha ndali, ndalama kweniso kukhumba wanangwa. Ndipu anyaki alimbana chifukwa cha malu kweniso vinthu vakuzirwa va muchilengedu. Kusazgapu yapa, anyaki alimbana chifukwa chakupambana mitundu kweniso visopa. Kumbi ntchinthu wuli cho maboma ngachitapu kuti ngamalisi nkhondu kweniso kuti ngajalikiski chimangu? Kumbi ŵanthu angamalisa nadi nkhondu?

Kachithuzi ka ŵanthu wo agwira ntchitu yakuzenga wo akambiskana vakukwaskana ndi ntchitu yo agwira.

MABOMA NGATESESA KUMALISA UKAVU

Chilatu: Maboma ngakhumba kuti ŵanthu ajengi umoyu wamamphaku. Venivi vingawovya kuti paleki kuŵa mphambanu yikulu pakati pa akavu ndi akukhupuka kweniso kuti ŵanthu alekengi kusoŵa ndalama vo kanandi vichitiska kuti pacharu pajengi vachiwawa pamwenga nkhondu.

Vo vitondekesa: Kuti venivi vichitiki, maboma ngakhumbika kusintha mo ngagwiriskiya ntchitu ndalama. Mwakuyeruzgiyapu, mu 2022 maboma pacharu chosi ngangugwiriskiya ntchitu ndalama pafufupi madola 34.1 biliyoni nga ku United States kuti ngajalikiski chimangu. Kweni ndalama izi zenga zimana ukongwa pakuziyeruzgiya ndi ndalama zo ngangunanga pakugula vidya vankhondu.

“Tinanga ndalama zinandi kuti tiwovyi ŵanthu wo angukwaskika chifukwa cha nkhondu mumalu mwakutondekeska nkhondu kuti ŵanthu ajengi mwachimangu.”—António Guterres, secretary-general wa United Nations.

Vo Bayibolu likamba: Chinanga kuti maboma kweniso mawupu nga pacharu chapasi ngangawovya ŵanthu akavu, kweni ngangamalisiya limu cha ukavu.—Dotoronome 15:11; Mateyu 26:11.

Kachithuzi kalongo manja nga ŵanthu ŵaŵi wo akolana kuti alongo kuti azomereza phanganu.

MABOMA NGAKAMBISKANA KUTI NGAJALIKISKI CHIMANGU

Chilatu: Maboma ngakambiskana mwachimangu kuti ngamalisi mphindanu pamwenga kuti ngatondekesi nkhondu.

Vo vitondekesa: Maboma nganyaki ngangakana kuti ngakambiskani pamwenga kuti ngakoliyani pa vo ngakambiskana. Kweniso nyengu zinyaki maboma nganyaki ngatuswa phanganu la chimangu lo akoliyana.

“Kanandi vo maboma ngakambiskana, vifiskika cha. Ndipu vo maboma ngaŵi ngangakoliyana vingaja vakuyandulisa boma limoza pe, ndipu venivi vingachitiska kuti nkhondu yiyambi so.”—Raymond F. Smith, Kazembi wa ku America.

Vo Bayibolu likamba: Ŵanthu atenere ‘kupenja chimangu.’ (Salimo 34:14) Kweni ŵanthu anandi mazuŵa nganu ‘mbambula kugomezgeka, mbambula kukoliyana ndi anyawu kweniso apereka anyawu.’ (2 Timote 3:1-4) Mijalidu yeniyi yichitiska kuti alongozgi a boma wo ŵe ndi mtima wamampha atondekengi kumalisa mphindanu.

Kachithuzi ko kalongo futi yo yavikitika.

MABOMA NGAKAMBISKANA KUTI NGALEKI KUJA NDI VIDYA VINYAKI VANKHONDU

Chilatu: Maboma ngakambiskana kuti ngaleki kuja kweniso kupanga vidya vinyaki vankhondu nge vanyukiliya ndipuso vidya vinyaki vakofya ukongwa.

Vo vitondekesa: Kanandi vyaru vinyaki vikana kuleka kupanga vidya vinyaki vankhondu chifukwa vitopa kuti vingaluza nthazi pamwenga vingazitondeka kujivikiliya. Chinanga kuti vyaru vinyaki vingaleka kuja ndi vidya vinyaki vankhondu, kweni venivi ving’anamuwapu cha kuti nkhondu zingamala.

“Maboma nganandi ngo ngangulayizga kuti ngalekengi kupanga vidya vankhondu pavuli pa chaka cha 1991, ngakufiska cha vo ngakulayizga. Venivi visazgapu kulondo ulongozgi wa mo angamalisiya vinthu vakofya, kukhumbika kwakuti vyaru vitumbikanengi kweniso kuyesesa kuti taŵanthu pacharu chosi tikoliyanengi ukongwa ndipuso tijengi mwakuvikilirika.”—“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.”

Vo Bayibolu likamba: Ŵanthu akhumbika kuleka kugwiriskiya ntchitu vidya vankhondu ndi kusula “malipanga ngawu kuti ngaje mayembi nga pulawu.” (Yesaya 2:4) Kweni kuti ŵanthu aleki kuchita nkhondu, akhumbika kuchita vinandi chifukwa mumtima mwa munthu ndimu mutambiya vachiwawa.—Mateyu 15:19.

Kachithuzi kalongo alongozgi a vyaru akambiskana ndipu asayina phanganu la vo akoliyana.

MABOMA NGAKOLIYANA KUTI NGALEKESI NKHONDU

Chilatu: Maboma ngakoliyana kuti ngawovyanengi pakulimbana ndi charu cho chitambisa nkhondu. Yingu ngaŵanaŵana kuti charu chinyaki chingayambisa nkhondu cha asani charu cho chaziŵa kuti chilimbanengi ndi vyaru vinandi.

Vo vitondekesa: Chinanga kuti charu chinyaki cho chikhumba kuyambisa nkhondu chingaziŵa kuti chilimbanengi ndi vyaru vinandi, kweni venivi vitondekeska nkhondu cha. Chifukwa ndi nyengu zosi cha po maboma ngafiska vo ngakoliyana. Ndipuso ngapambana maŵanaŵanu pa vo ngangachita pakuweze boma lo layambisa nkhondu kweniso nyengu yo ngangaweze.

“Chinanga kuti wupu wa League of Nations ndipuso wa United Nations wayesesa kuwovya maboma kuti ngakoliyanengi, kweni venivi vatondeka kumalisa nkhondu.”—“Encyclopedia Britannica.”

Vo Bayibolu likamba: Kanandi vija vakovya asani ŵanthu atovyana. (Wakutawula 4:12) Kweni titenere cha kuthemba kuti maboma ndipuso mawupu nga ŵanthu ngangajalikiska chimangu pamwenga ngangawovya ŵanthu kuti ajengi mwakuvikilirika. Bayibolu likamba kuti: “Mungathembanga alongozgi cha pamwenga mwana wa munthu chifukwa wangakutaskani cha. Mzimu waki utuwamu ndipu wawere kudongu; pa zuŵa lenilo, maŵanaŵanu ngaki ngamaliya penipo.”—Salimo 146:3, 4.

Chinanga kuti ŵanthu atesesa kuti ajalikiski chimangu, kweni tisuzgika mbwenu ndi nkhondu