Ibanabunyina Bakaindana Zyakucita
KUSALA ikucitwaa bazyali, masimpe kulabajatikizyaa bana. Mbocicibede asunu mbocakali kaindi mumuunda wa Edeni. Muzeezo wakuzanga waba Adamu alimwi a Eva wakabajatikizya bantu boonse. (Matalikilo 2:15, 16; 3:1-6; Ba-Roma 5:12) Aboobo, toonse tulakonzya kubamba cilongwe cibotu a Mulengi wesu ikuti naa twasala kucita boobo. Eeci cilatondezyegwa mucibalo caamba Kaini alimwi a Abelo bataanzi kuba banabunyina mubuumi bwabantu.
Taku kaambo kalembedwe mu Magwalo kuti Leza wakaambaula kuli ba Adamu alimwi a Eva kabatandidwe kale kuzwa mu Edeni. Nokuba boobo, Jehova tanaakaleka kwaambaula kubana bakwe. Tacidoonekwi buya kuti kuzwa kubazyali babo, Kaini alimwi a Abelo bakacizyiba cakacitika. Bakabona “bakerebimu apanga lyamabekabeka ilyakali kuyumbana koonse koonse kusinkila inzila yamusamu wabuumi.” (Matalikilo 3:24) Aaba baalumi bakalibonenaa meso makani aaya naakacitika ngaakaamba Leza kuti ngamasimpe akuti nkasaalo alimwi amacise buyakuba mbobuumi.—Matalikilo 3:16, 19.
Kulibonya kuti Kaini alimwi a Abelo bakalaazyi makani Jehova ngaakaambila inzoka kuti: “Njoobusya inkondo akati kanduwe amwanakazi, akati kalunyungu lwako alunyungu lwakwe. Walo uyookuuma amutwe, ayebo uyoomuluma kukasind[i].” (Matalikilo 3:15) Eezyo nzyobakazyi ba Kaini alimwi a Abelo kujatikizya Jehova zyakali kukonzya kubapa kuba acilongwe cibotu anguwe.
Ikuyeeya businsimi bwa Jehova alimwi abube bwakwe kali mugwasyi, Kaini alimwi a Abelo ceelede kuti cakabapa kulombozya kukkomaninwa a Leza. Pele ino luyandisisyo lwabo lwakeelede kusika aali? Sena bakali kukonzya kucita kweelena aluyando lwabo ndobakazyalwa andulo lwakukomba Leza alimwi akuyaambele munzila yakumuuya kusikila waawo mpobakali kukonzya kutondezya luyando mulinguwe?—Matayo 5:3.
Ibanabunyina Baleta Zituuzyo
Nokwakainda ciindi cili mbocibede, Kaini alimwi a Abelo bakaleta zituuzyo kuli Leza. Kaini wakaleta cituuzyo camicelo yanyika kakuli Abelo wakaleta mbelele ntaanzi kuzyalwa. (Matalikilo 4:3, 4) Baalumi aaba bayeeyelwa kuti bakalaa myaka yakuzyalwa iili 100, akaambo kakuti iciindi Adamu naakazyala mwana watatu wazina lya Seti wakalaa myaka iili 130.—Matalikilo 4:25; 5:3.
Bana babo Kaini alimwi a Abelo bakazyiba kuti bakali basizibi, aboobo bakali kuyanda luzyalo lwa Leza. Kulibonya kuti bakaciyeeya cisyomezyo ca Jehova kujatikizya inzoka alimwi Alunyungu lwamukaintu. Kujatikizya ciindi alimwi akusoleka kwa Kaini alimwi a Abelo kubamba cilongwe citambulika kuli Jehova, tacaambidwe pe. Pele Leza mbuli mbwaakacita kubana babo cakamubikka antangalala umwi aumwi mbwayeeya.
Basikwiiya Bbaibbele bakaamba kuti Eva wakali kubona Kaini mbuli kuti ‘ndolunyungu’ ilwakali kukonzya kujaya inzoka, nkaambo naakamutumbuka Kaini wakati: ‘Ndazyala muntu kwiida munguzu zya Jehova.’ (Matalikilo 4:1) Ikuti naa Kaini wakacisyoma eeci, nkokuti wakalilubide. Kulubazu lumbi, Abelo wakatuula cituuzyo kumwi kajisi lusyomo. Aboobo, “Lusyomo ndolwakatuuzya Abelo cituuzyo ciinda ca-Kaini.”—Ba-Hebrayo 11:4.
Luzibo lwa Abelo lwakumuuya alimwi akubula luzibo kwa Kaini lwakumuuya, takuli nkokwiindana kolikke nkobakajisi banabunyina aaba pe. Alimwi ambobakali kuzyilanga zintu bakaliindenyi akwalo. Aboobo, “Lino Jehova wakabotelwa Abelo acituuzyo cakwe, pele Kaini acituuzyo cakwe takwakamubotelwa pe.” Kulibonya kuti kucituuzyo cakwe ncaakapa Kaini, tanaakacipa camoyo omwe, pele wakali kwiinzya buyo mulawo. Pele Leza tanaakakuzumina kukomba kwamusyobo ooyo. Kaini wakazyikuba amoyo mubi, eelyo Jehova wakaabona makanze mabi ngaakajisi. Kaini mbwaakazyi kulimvwa ciindi zituuzyo zyakwe nizyaakakwa, wakabonwa kuti ulinyongenyi. Muciindi cakuti alange-lange nzila mbuli mbwakonzya kululamika zintu, “Kaini wakakalala loko, abusyu bwakwe bwakasyulungana.” (Matalikilo 4:5) Kweelena ambwaakali kulilemeka, micito yakwe yabujayi alimwi amakanze aakwe, zyakaba antangalala.
Ikucenjezya Alimwi Aceeco Cakatobela
Mbwaanga Leza wakalizyi Kaini mbwaakalimvwide, wakamulaya kati: “Ino wakalalilanzi? Nkaambonzi busyu bwako bulisyulungene? Na wacita kabotu, sa tokooyoonyampuzigwa na? Pele na tociti kabotu, zibi zilakubutilila kumulyango. Lino uyoosukama nduwe, nkabela uyoomweendelezya?”—Matalikilo 4:6, 7.
Tulakonzya kwiiya ciiyo andiswe aawa. Mubwini, cibi cilikkalide amulyango ikutegwa tunjile mulincico. Aboobo, Leza ulitwaangulude kukusala kuli koonse nkotukonzya kucita alimwi tulakonzya kusala ikucita cintu cibotu. Jehova wakaambila Kaini kuti acite “kabotu,” pele tanaakamusinikizya kuti acince. Kaini wakalisalila nzila.
Cibalo cakasololelwaa muuya cilazumanana kuti: “Lino Kaini wakaambila munyina Abelo kuti, Atweende musokwe. Nkabela nebakali musokwe, Kaini wakanyampukila Abelo munyina, wamujaya.” (Matalikilo 4:8) Aboobo, Kaini wakaba muntu uutaswilili alimwi akuba cigwebenga cijaya bantu. Tanaakatondezya kuusa iciindi Jehova naakamubuzya kuti: “Uli kuli Abelo mwanike wako?” Walo cakutaba ansoni alimwi acakulisumpula, Kaini wakaingula kuti: “Nsimubwene pe. Sa ndime sikulela mwanike wangu?” (Matalikilo 4:9) Ooku kubeja nkwaakacita alimwi akukaka mukuli kujatikizya munyina, kwakakubikka antangalala kubija kwamoyo wa Kaini.
Jehova wakamusinganya Kaini alimwi akumutanda mubusena bwakali kumbali lya Edeni. Mbwaanga nyika yakali singanizyidwe kale, kulibonya kuti kusinganizyigwa kwa Kaini kwakaliindilide akaambo kakuti nyika teneekali kukonzya kupa cakulya. Wakali kuyooba muntu uutako cilawo alimwi uuyubaila munyika. Nokuba kuti Kaini wakatongooka kujatikizya lufwu lwamunyina kuti icibi ciya kumujokela, kunyina naakatondezya kweempwa kwini-kwini pe. Jehova wakabikkila Kaini “citondezyo” cakali zibidwe ciyoosya alimwi cakali kuboneka kubantu boonse calo cakabikkidwe kutegwa kutabi uumujaya akaambo kacibi cakwe.—Matalikilo 4:10-15.
Eelyo Kaini “wakazwa kubusyu bwa-Jehova, waakukala munyika ya-Nodi iili kujwe lya-Edeni.” (Matalikilo 4:16) Mbwaanga wakakwatila mulubuwa, nkokuti mucizyi wakwe naa mwanaa mucizyi, wakayaka munzi walo ngwaakazyikulika izina lyamwanaakwe wakusoka lyakuti Enoki. Lameki waluzubo lwa Kaini wakazyikuba muntu uujisi mizeezo yankondo mbweena mbuli bwakali bakaapanyina. Pele zyalani lya Kaini lyakanyonyoonwa ciindi ca Zambangulwe lyamumazuba aa Nowa.—Matalikilo 4:17-24.
Ncotukonzya Kwiiya
Tulakonzya kwiiya kucibalo ca Kaini alimwi a Abelo. Imwaapostolo Johane ukulwaizya Banakristo kuti kabayandana naakati “tutabi mbuli Kaini, iwakali wa-Mubi, wakajaya munyina.” Kaini “milimo yakwe mwini yakali mibi, anukuti yamunyina yakali mibotu.” Alimwi Johane wakati: “Kufumbwa muntu uusula mweenzinyina, mujayi, alimwi mulizi kuti taakwe mujayi uujisi buumi butamani mulinguwe.” Inzya, mbotubeenzya Banakristoma, bulacijatikizya cilongwe cesu a Leza alimwi abuumi bwesu bwakumpela. Taku mbotukonzya kusula musyomima kumwi katujisi cilongwe a Leza.—1 Johane 3:11-15; 4:20.
Kulibonya kuti Kaini alimwi a Abelo bakakomena antomwe, pele Kaini taanakali alusyomo muli Leza. Masimpe, wakabaa muuya wa Diabolosi ‘uubeja, wisi wababeji.’ (Johane 8:44) Micito ya Kaini ilatondezya kuti toonse tulakonzya kulisalila, aabo basala kucita cibi balalyaandaanya kuli Leza alimwi akuti Jehova ulabasubula aabo bateempwi.
Kulubazu lumwi, Abelo wakali alusyomo muli Jehova. Inzya, “lusyomo ndolwakatuuzya Abelo cituuzyo ciinda ca-Kaini. Mulincico mwaakalungulwidwa kuti uliluzi (mbwaakalungulula Leza kukutambula cituuzyo cakwe).” Nokuba kuti Magwalo tajisi bbala dyakaamba Abelo, kwiinda mucikozyanyo cakwe cibotu calusyomo “ucaamba asunu.”—Ba-Hebrayo 11:4.
Abelo ngowakali muntu mutaanzi kusyomeka. Bulowa bwakwe ‘ibwakakwiilila Jehova kuzwa kumavwu’ kunyina nobwalubwa pe. (Matalikilo 4:10; Luka 11:48-51) Ikuti twaba alusyomo mbuli lwakali lwa Abelo, andiswe mbweena tulakonzya kubaa cilongwe citaliboteli alimwi citamani a Jehova.
Kabbokesi kali apeeji 20]
MULIMI ALIMWI AMWEEMBEZI
Ikulima alimwi akweembela banyama zyakali akati kamikuli Adamu njaakapedwe kuli Leza. (Matalikilo 1:28; 2:15; 3:23) Kaini wakazyikuba mulimi, eelyo Abelo wakaba mweembezi. (Matalikilo 4:2) Mbwaanga cilyo cabantu cinji yakali micelo alimwi acisyumani kusikila ciindi ca Zambangulwe, nokuba boobo, ino nkaambo nzi ncobakacili kuvwubila mbelele?—Matalikilo 1:29, 9:3, 4.
Ikutegwa mbelele zibe amibili mibotu, zyakali kuyandika muntu uuzilanganya. Imulimo wa Abelo kuzwa kumatalikilo aabuumi bwamuntu ulatondezya kuti muntu wakali kuvwuba zinyama zyaamunzi. Magwalo taambi kuti ibana ba Adamu naa baya bakapona kaitanasika Zambangulwe ikuti mukupa kacili cakulya cakali kusyomwa, pele kufwumbwa aabo batalyi nyama bakali kukonzya kubelesya boya bwambelele. Alimwi kuti mbelele yafwa, icipaya cakali amulimo mubotu. Mucikonzyanyo, Adamu alimwi a Eva bakali kusama “zibaki zyazikanda” Jehova nzyaakabapede.—Matalikilo 3:21.
Munzila iimwi, kulibonya kuti ncamaano kuyeeya kuti Kaini alimwi a Abelo bakali kumvwana kuzwa kumatalikilo. Bakali kujanina banamukwasyi zintu zyakali kuyandika mbuli zyakulya azyakusama.
[Cifwanikiso icili apeeji 21]
Kaini “milimo yakwe mwini yakali mibi, anukuti yamunyina yakali kabotu”