LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w19 February map. 26-30
  • Lukono lwa Bunakristo Lubotu kapati Lwakapa Kuti Ndizwidilile

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Lukono lwa Bunakristo Lubotu kapati Lwakapa Kuti Ndizwidilile
  • Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2019
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • BAZYALI IBAKALI KUTUYANDA
  • MILIMO YAKUMATALIKILO
  • MULIMO UUKKOMANISYA KU NIGERIA
  • MILIMO MIPYA
  • Ndilimvwa Kukwabililwa Akaambo Kakusyoma Jehova
    Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2023
Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2019
w19 February map. 26-30
Ba Woodworth Mills

MAKANI AAKULUULA

Lukono lwa Bunakristo Lubotu kapati Lwakapa Kuti Ndizwidilile

Akaluulwa aba Woodworth Mills

AKATI kamasiku, mebo alimwi amukwesu umwi twakali kunkomwe ya Mulonga wa Niger. Wakali mulonga mupati alimwi mubwamba wakali kulampa makkilomita aatandila ku 1.6, alimwi maanzi akali kukunka cakufwambaana. Eeci cakali ciindi nokwakali nkondo mucisi ca Nigeria, aboobo kuzabuka mulonga wa Niger kwakali kukonzya kuleta ntenda. Nokuba boobo, twakazabuka, alimwi kutali buyo ciindi comwe. Ino ndakalijana buti mubukkale oobu? Andimwaambile cakacitika kanditanazyalwa.

Mu 1913, bataata ba John Mills, bakabbapatizyigwa ku New York City kabajisi myaka yakuzyalwa iili 25. Makani aalubbapatizyo akapegwa a Mukwesu Russell. Nokwakainda ciindi cisyoonto, Bataata bakaunka ku Trinidad, kwalo nkobakakwata ba Constance Farmer, ibakali Basikwiiya Bbaibbele basungu. Bataata bakagwasya mweenzinyina William R. Brown kutondezya filimu ya “Photo-Drama of Creation.” Bakazumanana kucita oobo kusikila ciindi mukwesu amucizyi Brown nobakatumwa kuyoobelekela ku West Africa mu 1923. Bataata alimwi a Bamaama, ibakajisi bulangizi bwakuya kujulu, bakazumanana kubeleka mu Trinidad.

BAZYALI IBAKALI KUTUYANDA

Bazyali bangu bakajisi bana bali fwuka, imutaanzi bakamuulika zina lya Rutherford, zina lyamukwesu iwakali mweendelezi wa Watch Tower Bible and Tract Society aciindi eeco. Ciindi nondakazyalwa mu December 30, 1922, bakanduulika zina lya Mukwesu Woodworth, iwakali kulanganya zibalo izyakali kulembwa mu The Golden Age (magazini lino iitwa kuti Sinsimuka!). Bazyali besu bakatuyiisya lwiiyo lwakumubili, pele bakali kutukulwaizya kuba ambaakani zyakumuuya. Bamaama bakalicibwene kapati kupandulula Magwalo munzila iisika amoyo. Bataata bakali kuyandisya kutwaambila makani aamu Bbaibbele alimwi bakali kunyanyaasya mubili wabo woonse ciindi nobakali kuluula makani aayo calo icakali kutugwasya kweezyeezya zibalo zyamu Bbaibbele.

Kusolekesya kwabo kwakagwasya kapati. Totatwe akati kabana basankwa bosanwe, twakanjila Cikolo ca Gileadi. Banabokwesu basimbi botatwe bakabeleka kabali bapainiya kwamyaka minji ku Trinidad alimwi a Tobago. Kwiinda mukuyiisya kwabo alimwi acikozyanyo cabo cibotu, bazyali besu bakatusimpa swebo tobana “muŋanda ya Jehova.” Kukulwaizya kwabo kwakatugwasya kukkala alimwi akuzumanana kusyuuka “mumabuwa aa Leza wesu.”—Int. 92:13.

Bubambe bwamulimo wakukambauka bwakali kucitilwa muŋanda yesu. Bapainiya bakali kuswaangana mweenya muŋanda oomu alimwi kanji-kanji bakali kubandika kujatikizya Mukwesu George Young, misyinali waku Canada iwakaswaide ku Trinidad. Bazyali bangu bakali kwaambaula calukkomano kujatikizya mukwesu amucizyi Brown mbobakali kubeleka limwi kaindi, ibakali mu West Africa aciindi eeco. Zyoonse eezyi zyakandikulwaizya kutalika mulimo wakukambauka ciindi nondakajisi myaka yakuzyalwa iili 10.

MILIMO YAKUMATALIKILO

Mamagazini eesu mumazuba aayo akali kwaamba cakutainda mumbali, akali kuyubununa bukombi bwakubeja, kutasyomeka mumakwebo alimwi amfwulumende zibyaabi. Akaambo kaceeci, mu 1936 musololi wacikombelo wakayunga iwakali kwiiminina kali mweendelezi wacisi ca Trinidad kuti alesye mabbuku oonse aba Watch Tower. Twakaasisa mabbuku pele twakazumanana kwaabelesya kusikila naakamana oonse. Twakali kukambauka kwiinda mukusama zikwankwani alimwi akumwaya tupepa twakutamba bantu kumwi katweenda mumulongo alimwi akubelesya macinga. Antoomwe abantu ibakali mumoota iwakajisi masipika kuzwa mudolopo lya Tunapuna, twakakambauka nomuba mumasena aali kulamfwu kapati mu Trinidad. Cakali kukkomanisya kapati! Zintu eezyi zikkomanisya zyakandikulwaizya kubbapatizyigwa kandijisi myaka yakuzyalwa iili 16.

Bantu baku Tunapuna ibakali kweendela mumoota iwakajisi masipika

Bantu baku Tunapuna ibakali kweendela mumoota iwakajisi masipika

Lukono lwamukwasyi wesu alimwi azintu eezyi izyakacitika kumatalikilo zyakapa kuti nditalike kulombozya kuba misyinali. Ndakacili kulombozya kuba misyinali ciindi nondakaunka ku Aruba mu 1944 akusangana Mukwesu Edmund W. Cummings. Twakakkomana kuswaangana 10 ku Ciibalusyo mu 1945. Mwaka wakatobela, mbungano yakusaanguna yakatalisyigwa munsumbu.

Ba Oris alimwi aba Woodworth Mills mumyaka yakumatalikilo

Kandili aba Oris, buumi bwangu bwakabota kapati

Nokwakainda buyo ciindi cisyoonto, ndakacita bukambausi bwamukwiizya kumubelesima Oris Williams. Ba Oris bakasolekesya kukwabilila njiisyo nzyobakayiisyigwa. Nokuba boobo, kwiinda muciiyo ca Bbaibbele, bakazyiba cini ncolyaamba Jwi lya Leza alimwi bakabbapatizyigwa mu January 5, 1947. Mukuya kwaciindi, twakayandana mpoonya twakakwatana. Bakatalika bupainiya mu November 1950. Kukkala aba Oris cakapa kuti buumi bwangu bubote kapati.

MULIMO UUKKOMANISYA KU NIGERIA

Mu 1955 twakatambwa kunjila Cikolo ca Gileadi. Kutegwa tulibambile cikolo eeci, mebo aba Oris twakaleka kubeleka, twakasambala ŋanda yesu alimwi azintu zimwi, alimwi twakazwa ku Aruba. Twakamanizya Cikolo ca Gileadi canamba 27 mu July 1956, alimwi twakatumwa kuyoobelekela ku Nigeria.

Ba Woodworth alimwi aba Oris Mills kabali amukwasyi wa Beteli mu Lagos, ku Nigeria, mu 1957

Katuli amukwasyi wa Beteli mu Lagos, ku Nigeria, mu 1957

Twayeeya zyakacitika musyule, Ba Oris bakaamba kuti: “Muuya wa Jehova ulakonzya kumugwasya muntu kubuyumuyumu bujanika mumulimo wabumisyinali. Mukwiimpana abalumi bangu, kunyina nondakali kuyanda kuba misyinali. Ndakali kuyanda kuba aŋanda alimwi akuzyala bana. Ndakacinca mbondakali kuyeeya ciindi nondakazyiba mbowakabindide mulimo wakukambauka makani mabotu. Kuzikusika ciindi notwakamanizya cikolo ca Gileadi, ndakalilibambilide alimwi ndakalikanzide kukambauka kandili misyinali. Notwakatanta bwato bwiitwa kuti Queen Mary, mukwesu Worth Thornton, iwakali kubeleka a Mukwesu Knorr wakatulaya kwiinda mukwaamba kuti ‘Mweende kabotu!’ Wakatwaambila kuti tuyoobelekela ku Beteli, ndakaswa ciya akwaamba kuti ‘Maawe!’ Pele cakufwambaana ndakacinca akubukkomanina buumi bwaa Beteli, kwalo nkondakabeleka milimo iindene-indene. Mulimo ngondakakkomanina kapati wakali mulimo wakutambula beenzu. Ndilabayanda bantu, alimwi mulimo ooyu wakali kupa kuti katubonana cacigaminina abakwesu baku Nigeria. Banji bakali kuboola kabatubulukide, kabakatede, kabafwide nyota alimwi anzala. Cakali kukkomanisya kubapa cakulya alimwi aluumbulizyo ndobakali kuyandika. Kucita boobu wakali mulimo uusetekene kuli Jehova, alimwi kwakandipa kukkutila alukkomano.” Mubwini, mulimo uuli woonse wakali kutupa kuzwidilila.

Notwakajisi kapobwe kamukwasyi ku Trinidad mu 1961, Mukwesu Brown wakatwaambila zyakuluula zimwi zikkomanisya izyakamucitikila mu Africa. Mpoonya mebo ndakaamba kujatikizya kuyaambele kwakacitika ku Nigeria. Caluyando, Mukwesu Brown wakandikumbata akwaambila Bataata kuti: “Ba John nywebo kunyina nomwakaunka ku Africa, pele ba Woodworth bakaunka!” Bataata bakaingula kuti: “Kozumanana, Woodworth! Kozumanana!” Kukulwaizya kuli boobu kuzwa kubabelesi ba Jehova bakaindi kwakayumya makanze aangu aakubeleka mulimo wakukambauka cakulomya.

Ba Woodworth Mills, ba Antonia Brown, ba William “Bible” Brown, alimwi aba Oris Mills

Ba William “Bible” Brown abakaintu babo, ba Antonia, bakatukulwaizya kapati

Mu 1962, ndakaba acoolwe cakuyungizya lwiiyo lwangu mu Cikolo ca Gileadi canamba 37, lwiiyo oolo lwakatola myezi iili 10. Mukwesu Wilfred Gooch, aciindi eeco iwakali mulangizi wamutabi ku Nigeria, wakanjila cikolo canamba 38 alimwi wakatumwa kuyoobelekela ku England. Aboobo ndime ndakatalika kulanganya mutabi waku Nigeria. Kwiinda mukutobela cikozyanyo ca Mukwesu Brown, ndakeenda mumasena manji kapati, ndakabazyiba alimwi akubayanda bakwesu baku Nigeria. Nokuba kuti tiibakajisi zintu zinji zyakumubili nzyobajisi bantu banji mumasi aasumpukide kapati, lukkomano lwabo alimwi akukkutila zyakatondezya caantangalala kuti buumi bukkomanisya tabubooli akaambo kamali naa zintu zyakumubili. Kweelana abukkale mobakabede, cakali kukkomanisya kubabona kabasalala, kabasamide kabotu, alimwi akulibonya kabotu kumiswaangano. Ciindi nobakali kuunka kumiswaangano yacooko, banji bakali kutanta matulaki alimwi amabbaasi aatakavwumbilidwe mumabali aakali kupangilwa mucisi mumonya. Kanji-kanji mabbaasi aaya akalembedwe majwi aakkomanisya. Majwi aamwi akali aakuti: “Mulonga uzula bunkumu-nkumu.”a

Eelo kaka ngamasimpe majwi aaya! Kusolekesya kuli koonse aumwi nkwacita kupa kuti mulimo uunke ambele; andiswe kusolekesya kwesu kwakagwasya munzila imwi. Kuzikusika mu 1974, cisi ca Nigeria cakaba cisi cakusaanguna kunze aacisi ca United States ikusika amweelwe waatala wabasikumwaya bali 100,000. Masimpe mulimo wakazwidilila!

Ciindi bantu banji nobakali kuboola mukasimpe, kwakali nkondo mucisi kuzwa mu 1967 kusikila mu 1970. Kwamyezi iili mbwiibede, bakwesu ibakali ku Biafran kulubazu lwa Mulonga wa Niger tiibakali kukonzya kubandika abakuofesi yamutabi. Twakeelede kubatolela buya cakulya cakumuuya. Kweelana ambokwaambwa kumatalikilo aacibalo, kwiinda mukupaila alimwi akusyoma Jehova, twakali kuzabuka mulonga ziindi zinji.

Ndilaziyeeya kabotu-kabotu nyendo eezyo ziyoosya zyakuzabuka mulonga wa Niger, kubikka buumi muntenda akaambo kabasikalumamba bayoofwu aabo ibakali kufwambaana kudubula, malwazi alimwi antenda zimwi. Cakali kukatazya kapati kwiinda muli basikalumamba bamfwulumende aabo, pele cakali kwiindila kuyoosya kwiinda kulubazu lwamulonga ooko ikwakali basikalumamba ibakali kulwana mfwulumende. Aciindi cimwi masiku, ndakazabuka Mulonga wa Niger mwalo maanzi mwaakali kukunka canguzu kwiinda mukubelesya bwato busyoonto kuzwa ku Asaba kuya ku Onitsha alimwi akuyookulwaizya baalu kudolopo lya Enugu. Mulweendo lumbi baalu bakakulwaizyigwa mudolopo lya Aba ooko magesi nkwaakali kuzimwa masiku kutegwa basinkondonyina batababoni. Kudolopo lya Port Harcourt, miswaangano yesu yakakosolwa cakufwambaana amupailo ciindi basikalumamba bamfwulumende nobakabanjilila basikalumamba ibakali kubalwana munsi-munsi aadolopo.

Miswaangano eeyo yakali kuyandika kapati kutegwa ibakulwaizye bakwesu bayandwa aaba kujatikizya mbwabayanda akubabikkila maano Jehova alimwi akubapa lulayo ndobakali kuyandika mumakani aakutatola lubazu mutwaambo twacisi alimwi akukamantana. Bakwesu ku Nigeria bakazwidilila kuliyumya mumanyongwe mapati aayo. Bakatondezya kuti luyando ndobakajisi kuli umwi amweenzinyina lwakali lupati kwiinda kusulaikana akati kamisyobo, alimwi bakazumanana kutondezya lukamantano lwa Bunakristo. Eelo kaka cakali coolwe cilibedelede kuba kulubazu lwabo kuciindi eeco camasunko!

Mu 1969, Mukwesu Milton G. Henschel wakali sicuuno wa Muswaangano Wamasi iwakajisi mutwe wakuti “Peace on Earth” (Luumuno Anyika), ku Yankee Stadium, mudolopo lya New York, alimwi ndakaiya zinji mbwaanga ndakali sikumugwasyilizya. Ndakatambula lwiiyo oolu aciindi ceelede akaambo kakuti mu 1970 twakaba a Muswaangano Wamasi iwakajisi mutwe wakuti “Men of Goodwill” (Bantu Mbakkomanina), mudolopo lya Lagos, ku Nigeria. Mbwaanga muswaangano ooyu wakacitwa mboyakamanina buyo nkondo mucisi, cilikke cakapa kuti uzwidilile nzilongezyo zya Jehova. Wakali muswaangano mubotu kapati akaambo kakuti wakacitwa mumyaambo iili 17 alimwi kwakajanika bantu ibali 121,128. Mukwesu Knorr alimwi a Henschel antoomwe abeenzu ibakaboola andeke kuzwa ku United States alimwi aku England bakalibonena lumwi lubbapatizyo lupati lwakacitwa akati ka Banakristo kuzwa lya Pentekoste, kwalo basikwiiya bapya basika ku 3,775 nkobakabbapatizyigwa! Kugwasyilizya kubamba muswaangano ooyo ambweni nceciindi nondakajisi bubi kapati mubuumi bwangu. Kwakali kuyaambele kutaambiki kapati kujatikizya mweelwe wabasikumwaya!

Ku Muswaangano Wamasi iwakajisi mutwe wakuti “Men of Goodwill” (Bantu Mbakkomanina) ku Lagos, Nigeria, mu 1970

Ku Muswaangano Wamasi iwakajisi mutwe wakuti “Men of Goodwill” (Bantu Mbakkomanina), kwakajanika bantu bali 121,128, ibakali kwaambaula myaambo iindene-indene iili 17, kubikkilizya amwaambo waci Ibo

Mumyaka iinda ku 30 njotwakali ku Nigeria, ziindi zimwi ndakali kubeleka kandili mulangizi weendeenda alimwi amulangizi uuswaya mitabi ku West Africa. Eelo kaka bamisyinali bakali kulumba kapati kubabikkila maano umwi aumwi kumugama alimwi akubakulwaizya! Cakali kukkomanisya kapati kubayumya-yumya kwiinda mukubaambila kuti tiibakalubidwe pe! Mulimo ooyu wakandiyiisya kuti, kubabikkila maano bantu nenzila iiyandika kapati yakubagwasya kutegwa bazwidilile, bazumanane kuyuma alimwi akuti kube lukamantano mumbunga ya Jehova.

Kwiinda mulugwasyo lwa Jehova, twakacikonzya kuliyumya kumapenzi aakaletwa akaambo kankondo mucisi alimwi akuciswa. Zilongezyo zya Jehova lyoonse zyakali kulibonya. Ba Oris bakaamba kuti:

“Toonse twakaciswa bulwazi bwamaleliya ziindi zinji. Aciindi cimwi, ba Woodworth bakatolwa kucibbadela ku Lagos kabacisidwe kapati cakuti tiibakalimvwide. Bakandaambila kuti tabakoopona, pele mukuba acoolwe bakapona! Ciindi nobakapempenuka, bakatalika kwaamba kujatikizya Bwami bwa Leza kuli banesi ibakali kubalanganya. Kuzwa waawo, twakaunka aba Woodworth kuyooswaya banesi aabo, ba Nwambiwe, kutegwa tubagwasye kuzumanana kuba aluyandisyo lwakwiiya Bbaibbele. Bakakatambula kasimpe mpoonya kumbele bakaba mwaalu ku Aba. Andime ndakazwidilila mukugwasya banji, nobaba baabo ibakali basungu kapati mucikombelo caci Mozilemu, kuti babe babelesi ba Jehova balyaabide. Twakakkomana kapati kuzyibana alimwi akubayanda bantu baku Nigeria, kubuyanda bukkale bwabo, zilengwa alimwi amwaambo wabo.”

Nceeci acimbi ncotwakaiya: Kutegwa tuzwidilile mumulimo wesu kumasi aambi, twakeelede kwiiya kubayanda bakwesu abacizyi tacikwe makani abukkale bwabo mbobwakaindene abukkale bwesu.

MILIMO MIPYA

Notwakamana kubelekela a Beteli ku Nigeria, mu 1987 twakatambula mulimo mupya wabumisyinali wakuyoobelekela kunsumbu mbotu kapati ya St. Lucia ku Caribbean. Wakali mulimo uukkomanisya kapati, pele wakalijisi buyumuyumu bupya. Kwiimpana amu Africa, kwalo mwaalumi nkwaakali kukwata bamakaintu banji, kwalo ku St. Lucia, ipenzi lyakali lyakuti mwaalumi amukaintu bakali kukkala antoomwe kabatakwetene mumulawo. Ijwi lya Leza lyakabakulwaizya bantu banji mbotwakali kwiiya limwi Bbaibbele kucinca bukkale bwabo.

Ba Woodworth alimwi aba Oris Mills nokwakainda myaka iili mbwiibede

Ndakali kubayanda kapati ba Oris myaka yoonse iili 68 njotwakakkala mulukwatano

Mbwaanga nguzu zyesu zyakali kuyaabuceya akaambo kakucembaala, caluyando ba Kabunga Keendelezya bakatulonzyela kumaofesi mapati ku Brooklyn, New York, U.S.A., mu 2005. Ndicimulumba Jehova abuzuba akaambo kaba Oris. Bakafwa mu 2015, alimwi ndilabayeeya kapati. Wakali mweenzuma mubotu alimwi siluyando, mukaintu uuyandwa. Ndakali kubayanda kapati myaka yoonse iili 68 njotwakakkala antoomwe. Twakajana kuti icipa lukkomano, mulukwatano alimwi amumbungano, nkulemeka bweendelezi, kulekelela cakumaninina, kuzumanana kulicesya alimwi akutondezya mucelo wamuuya.

Ciindi notwakali kutyompwa, twakali kulanga kuli Jehova kuti atugwasye kutegwa kulyaaba kwesu kutanyonganizyigwi. Mbotwakali kuyaabuzumanana kucinca, twakabona kuti zintu zyakali kuyaabuba kabotu ciindi coonse, alimwi zibotu kapati ziciboola kumbele!—Is. 60:17; 2Kor. 13:11.

Ku Trinidad alimwi a Tobago, Jehova wakaulongezya mulimo ngobakabeleka bazyali bangu alimwi abamwi, kweelana alipooti yaino-ino imwi, bantu bali 9,892 bakasangana mubukombi bwakasimpe. Ku Aruba, banji bakabeleka kuyumya mbungano yakusaanguna mondakali kuzulilwa. Lino munsumbu eeyi kuli mbungano ziyaambele izili 14. Ku Nigeria, mweelwe wabasikumwaya wayungizyika kapati kusika ku 381,398. Mpoonya kunsumbu ya St. Lucia, basikumwaya ibali 783 balabugwasyilizya Bwami bwa Jehova.

Lino ndijisi myaka yakuzyalwa iili kuma 90. Lugwalo lwa Intembauzyo 92:14 lwaamba baabo basimpidwe muŋanda ya Jehova kuti: “Nokuba kubucembele bayoozumanana kuzyala micelo; banoojisi nguzu akufwefwema lyoonse.” Ndilikkomene kapati akaambo kabuumi mbondapona mumulimo wa Jehova. Lukono lwa Bunakristo lubotu kapati ndondakatambula lwakandikulwaizya kumubelekela Jehova cakumaninina. Akaambo kaluyando lwakwe lutamani, Jehova wandizumizya ‘kusyuuka mumabuwa aa Leza wangu.’—Int. 92:13.

a Amubone Sinsimuka! yamu March 8, 1972, peeji 24-26.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi