Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
NOVEMBER 3-9
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA LWIIMBO LWA SOLOMONI 1-2
Cibalo Caamba zya Luyando Lwini-lwini
Sena Cilakonzyeka Kujana Luyando Lutamani?
9 Cikwati tacili mbuli cipangano buyo eeco citajisi luyando. Ikwaamba masimpe, luyando ngomusemu wacikwati ca Bunakristo. Pele ino nduyando luli buti oolu? Sena nduyando lweendelezyegwa anjiisyo zyamu Bbaibbele? (1Joh. 4:8) Sena lulabikkilizya aluyando lwakuzyalwa andulo—oolo banamukwasyi ndobajisi kuli umwi aumwi? Sena luyando oolu lubikkilizya akumvwana kapati ikujanika akati kabalongwe beni-beni? (Joh. 11:3) Sena nduyando ilujanika akati kamusankwa amusimbi? (Tus. 5:15-20) Mubwini, luyando lwini-lwini alimwi ilutamani akati kabanabukwetene lulabikkilizya misyobo eeyi yoonse yaluyando. Luyando lulalibonya kapati ciindi nolutondezyegwa. Eelo kaka cilayandika kapati kubanabukwetene kutalekela zintu zyabuzuba abuzuba kuti zibape kuti baleke kutondezyanya luyando! Kutondezyanya luyando kuli boobo kulakonzya kugwasya kapati kutegwa kube kuliiba alukkomano mucikwati. Mubukkale oomo zikwati mozibambwa abantu bambi alimwi oomo kanji-kanji musankwa amusimbi mobatabi aciindi cakuzyibana kabotu kabutanasika buzuba bwabwiinga, ikuti naa banabukwetene bazyiba mbociyandika kutondezyanya luyando mumajwi, ciyakubagwasya kutegwa luyando luzumanane akuti cikwati cabo cizwidilile.
10 Kuli bubotu abumbi bujanika ikuti banabukwetene kabatondezyanya luyando. Mwami Solomoni wakalyaaba kupangila musimbi muna Sulamiwe “zilisakatizyo zyangolida zibikkidwe nsiliva.” Wakamulumbaizya, akumwaambila kuti wakali “mubotu mbuli mwezi uuzwide, uusalala mbuli mumuni wazuba.” (Lwi. 1:9-11; 6:10) Pele musimbi wakazumanana kusyomeka kumuyandwa wakwe mweembezi. Ino ncinzi cakamuyumya akumuumbulizya ciindi nobatakali antoomwe? Mboobu mbwatwaambila. (Amubale Lwiimbo lwa Solomoni 1:2, 3.) Kwakali kuyeeya majwi ‘aaluyando’ aamweembezi. Kumusimbi ooyu, majwi aayo akali ‘mabotu kwiinda waini’ iikkomanisya moyo wamuntu, alimwi zina lyakwe lyakali kukkazika moyo mbuli “mafwuta aanunkilila aatilwa” amutwe. (Int. 23:5; 104:15) Inzya, kuyeeya majwi aaluyando aakaambwa kulakonzya kuyungizya luyando oolo ilutamani. Eelo kaka cilayandika kapati kuti kanji-kanji banabukwetene kabatondezyanya luyando!
Mbono Zyakumuuya
Sena Cilakonzyeka Kujana Luyando Lutamani?
11 Lwiimbo lwa Solomoni alimwi lulijisi ziiyo ku Banakristo batali mucikwati, kwaambisya kuli baabo ibalangaula muntu wakukwatana limwi. Musimbi mukubusi kunyina naakali kumuyanda Solomoni. Kwiinda mukukonkezya bana basimbi bamu Jerusalemu, wakaamba kuti: “Mutasoli kubusya naa kukulwaizya luyando mulindime ccita mane lulitalikile lwini.” (Lwi. 2:7; 3:5) Ino nkaambo nzi? Nkaambo kakuti taceelede kubusya luyando kumuntu uuli woonse ngomwajana. Aboobo Munakristo uuyanda kukwata naa kukwatwa inga wacita cabusongo ikuti walindila kusikila wajana muntu ngwakonzya kuyanda amoyo woonse.
NOVEMBER 10-16
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA LWIIMBO LWA SOLOMONI 3-5
Mbociyandika Kuba Abube Bubotu
Sena Cilakonzyeka Kujana Luyando Lutamani?
8 Taali oonse majwi aaluyando aambidwe mulwiimbo aatondezya kubota kwakumubili. Amulange ncaakaamba mweembezi kujatikizya majwi aamusimbi. (Amubale Lwiimbo lwa Solomoni 4:7, 11.) Milomo yakwe yaambidwe kuti “ilosya mulolo wacimbulwe cabuci.” Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti mulolo wacimbulwe cabuci ulalweela kapati alimwi ulanunkilila kwiinda buci ibuli antangalala. “Buci amukupa zili kunsi aamulaka [wamusimbi],” nkokwaamba kuti mbubonya mbuli buci amukupa, majwi aakwe alakondelezya alimwi mabotu. Aboobo cilisalede kuti, ciindi mweembezi naambila musimbi kuti, “eelo kaka uli mubotu, . . . tojisi kampenda nokaceya,” mumizeezo yakwe upandulula zinji kwiinda buyo kubota kwamusimbi kwakumubili.
Mbwakulanga Leza Ikulilemeka
17 Iwatatu akati kabaabo ibakasyomeka musimbi muna Sulamiwe. Mbwaakacili mwana-mwana alimwi ulaaciwa cibotu, tanaakayandwa buyo amusankwa mweembeli pe, pele mane amwami wa Israyeli muvwubi, Solomoni. Mumakani oonse aakondelezya aambwa mu Lwiimbo lwa-Solomoni, oyo muna Sulamiwe wakazumanana kulilemeka elyo wakalemekwa abaabo mbocakali kukkala limwi. Nokuba kuti Solomoni wakakakwa anguwe, wakasololelwaa Leza kuti alembe makani aamusimbi oyo. Imweembezi oyo ngwaakali kuyanda awalo wakabulemeka bukkale bwakwe bwakulilemeka. Cimwi ciindi wakatelaika kuti muna Sulamiwe wakali mbuli “muunda uusinkidwe.” (Lwiimbo lwa-Solomoni 4:12) Mu Israyeli yansiku, imyuunda mibotu yakajisi zisyumani zibotu ziindene-indene, imaluba aanunkila kabotu alimwi amasamu mapati. Imyuunda ili boobo yakali kunga iyakilidwe lubaya naa bulambo alimwi yakali kunjilwa lilikke muntu naayinda kumulyango walo lyoonse wakali kukkiigwa. (Isaya 5:5) Kumweembezi oyo, ikulilemeka kwamuna Sulamiwe akubota kwakwe zyakali mbuli muunda oyo mubotu. Wakali kulilemeka mumbazu zyoonse. Inzila zyakutondezya luyando zyakali kuyootondezyegwa buyo kuli yooyo wakali kuyooba mulumaakwe kumbele.
Ibubotu Bwamumoyo Bulaampindu Itamani
Inzya, kuzwa kaindi imuntu walikubikkila maano kapati kububotu bwaciwa camuntu, eci calo kanjikanji capa kuti kabatabikkili maano kumuntu mbwabede mumoyo. Pele Sikabumba, ubikkila maanu kapati kububotu bwamoyo wamuntu. Munzila eyi, Leza ulacita cikozyanyo cibotu mbuli mbotweelede kubabona bantuma. Ikweelana mbuli mbolyaamba Bbaibbele, Leza mwini wakati: “Jehova talangi mbuli mbwalanga muntu pe. Muntu ulabona busyu buyo, pele Jehova ulabona moyo.”—1 Samuele 16:7.
Leza Nintalisyo yabubotu bwini-bwini bwaciimo camuntu alimwi Ijwi lyakwe lyaamba kuti, ciindi nalanga-langa kubota kwamuntu kwini-kwini, izintu zilaampindu kapati mbube bwakumuuya. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Kubotezya kuleena, akweebeka nkwabuyo, pele mwanakazi uuyoowa Jehova uli acoolwe.” (Tusimpi 31:30) Inzya ibubotu bwaatala-tala buyo inga bwayabaizya kubija kwamukati kamuntu. (Esita 1:10-12; Tusimpi 11:22) Nokuba kuti busyu bubotu bwamuntu bulakonzya kunyana-nyana mbwayaabucembaala, bwalo bubotu bwamumoyo nkokuti ibube bwakwe bulakonzya kuzumanana.
Aboobo icintu ciyandika kapati nkusoleka kubaa bube mbuli luyandano, lukondo, luumuno, busicamba, buuya, bubotu, lusyomo, lubombo alimwi akulyeendelezya! (Ba-Galatiya 5:22, 23) Ikuti naa twacita obo, tulakonzya kubaa bubotu bwini-bwini bulaampindu itamani.—1 Petro 3:3, 4.
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Lwiimbo lwa-Solomoni
2:7; 3:5—Nkaambo nzi bamakaintu bamumunzi ncobaambilwa kukonka “amunsya zyamusokwe”? Banamunsya balizyibidwe akaambo kabubotu bwabo. Aboobo, musimbi muna Sulamiwe wakalailila bana bamakaintu bamumunzi kuti bakonkezye kwiinda muzintu zyoonse zibotu kuti tabako kusola kubusya luyando muli nguwe.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Ino Ncinzi Ncolyaamba Bbaibbele Kujatikizya Kulipenta Akulisakatizya?
Nokuba kuti talyaambi zinji kujatikizya makani aaya, Bbaibbele talikasyi kulipenta, naa kulisakatizya kuli koonse. Nokuba boobo, muciindi cakwaamba zinji kujatikizya mbotulibonya, Bbaibbele libikkila maano “kucisani citanyonyooki camoyo uukkede alimwi mubombe.”—1 Petro 3:3, 4.
Kulisakatizya kwaatala takukasyigwi pe
● Bamakaintu basyomeka bakaindi bakali kulisakatizya. Rebeka, muka Izaka mwana wa Abrahamu, wakasamide nweenwe yaampemo, nkaya zyangolida, azintu zimwi zidula nzyaakatambula kuzwa kuli bausyizyala. (Matalikilo 24:22, 30, 53) Mbubwenya buyo, awalo Esita wakazumina ‘kunanikwa mafwuta aakumubotya’ ciindi naakali kulibambila kuba namalelo wamu Bulelo bwa Persia. (Esita 2:7, 9, 12) Eeci cakali kubikkilizya akupenta kubelesya mafwuta aaindene-indene.
● Mu Bbaibbele, zyakulisakatizya zilabelesyegwa kwiiminina cintu cimwi. Mucikozyanyo, muntu uupa lulayo lubotu weezyanisyigwa ‘kusikkiyo lyangolida lili kumuntu uujisi kutwi kuswiilila.’ (Tusimpi 25:12) Mbubwenya buyo, Leza wakeezyanisya mbwaakali kubeendelezya bana Israyeli kumwaalumi uubotezya nabwiinga wakwe ankaya, bulungu bwamunsingo, amasikkiyo. Kucita boobo kwakapa kuti cisi ‘cibote kapati.’—Ezekieli 16:11-13.
Makani aakubeja aajatikizya kulipenta akulisakatizya
Makani aakubeja: Mulugwalo lwa 1 Petro 3:3, Bbaibbele lilakasya “koosa masusu akusama zintu zyangolida.”
Makani aamasimpe: Makani aambidwe atondezya kuti Bbaibbele lyaamba mbociyandika kubotya muntu wamukati kwiinda kubota kwaatala naa izisani nzyasama muntu. (1 Petro 3:3-6) Kwiindana ooku kulaambwa amuzibeela zimwi zya Bbaibbele.—1 Samuele 16:7; Tusimpi 11:22; 31:30; 1 Timoteyo 2:9, 10.
Makani aakubeja: Mwami mukaintu mubi Jezebeli nguuwaambidwe kubelesya “musila,” calo citondezya kuti taciluzi kulipenta.—2 Bami 9:30.
Makani aamasimpe: Jezebeli, iwakali mulozi alimwi mujayi, wakasubulwa akaambo kamicito mibi, ikutali akaambo kambwaakali kulibonya.—2 Bami 9:7, 22, 36, 37.
NOVEMBER 17-23
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA LWIIMBO LWA SOLOMONI 6-8
Amube Mbuli Bwaanda, Ikutali Cijazyo
Sena Cilakonzyeka Kujana Luyando Lutamani?
15 Amubale Lwiimbo lwa Solomoni 4:12. Nkaambo nzi mweembezi ncaambila kuti muyandwa wakwe “muunda uukkiidwe”? Muunda uujisi bwaanda naa lubaya tuunjilwi amuntu uuli woonse pe. Muntu ukonzya buyo kunjila kubelesya mulyango nguwenya ooyo uukkiidwe. Musimbi muna Sulamiwe uli mbuli muunda ooyu nkaambo wakali kuyanda buyo musankwa ngwaakali kuyakukwatana limwi, nkokuti imweembezi. Kwiinda mukutazumina koongelezyegwa amwami, wakatondezya ncobeni kuti wakali mbuli “bwaanda” ikutali “cijazyo” icijaluka bukwazi. (Lwi. 8:8-10) Mbubwenya buyo, babelesi ba Leza batakwete naa batakwetwe bayobweda luyando lwabo kumuntu ooyo ngobayanda kuyakukwatana limwi kumbele.
16 Ciindi mweembezi naakalomba musimbi muna Sulamiwe kuti beendeende ciindi camupeyo, ibanabokwabo basankwa bakamukasya musimbi kuti aunke. Muciindi caboobo, bakamupa mulimo wakulinda myuunda yamisaansa. Ino nkaambo nzi? Sena tiibakali kumusyoma? Sena ambweni bakali kuyeeya kuti bakali kuyanda kucita bwaamu? Masimpe ngakuti, bakali kukwabilila mucizyi wabo ikutegwa atajaniki mubukkale ibwakali kukonzya kumupa kuti asunkwe. (Lwi. 1:6; 2:10-15) Aboobo nceeci ciiyo ku Banakristo batakwete naa batakwetwe: Ciindi nomweebana, amutobele nzila zyakulikwabilila kutegwa cilongwe canu kacisalala. Tamweelede kujanika pe mubusena bumwi kamuli nyolikke. Nokuba kuti zitondezyo zyaluyando izyeelede zilakonzya kucitwa, amucenjele kuti mutajaniki mubukkale bukonzya kumupa kuti musunkwe.
yp 188 ¶2
Sena Bantu Batakwetene Baleelede Koonana?
Ikulilemeka kulabagwasya bakubusi kweeleba mapenzi aakonzya kuboola akaambo kakutalilemeka. Bbaibbele lyaamba kujatikizya mwana musimbi wakazumanana kusyomeka nokuba kuti wakali kumuyanda kapati musankwa wakwe. Akaambo kaceeci, wakali kukonzya kwaamba kuti: “Mebo ndili bwaanda, alimwi nkolo zyangu zili mbuli ngazi.” Tanaakali mbuli cijazyo ciyumbaana buyo akujalulwa amuntu uuli woonse ciindi naakali kusungilizyigwa koonana. Wakali mbuli bwaanda butakonzyi kutantwa bwakajisi lubaya lutakonzyi kunjilwa! Wakali kweelela kwaambwa kuti “uusalala,” alimwi wakali kukonzya kwaambila bantu kujatikizya yooyo iwakali kuyoomukwata kuti, ‘mumeso aakwe wakali mbuli muntu uukkede muluumuno.’ Akaambo kaluumuno lwamumizeezo ndwaakajisi, boonse bobilo bakalikkomene.—Lwiimbo lwa Solomoni 6:9, 10; 8:9, 10.
yp2 33
Musimbi Muna Sulamiwe Ncikozyanyo Cibotu
Musimbi muna Sulamiwe wakalizyi kuti wakeelede kuyeeya kabotu mumakani aaluyando. Wakaambila beenzinyina kuti: ‘Ndikonkezya ndinywe kuti mutasoli kubusya naa kukulwaizya luyando mulindime ccita mane lulitalikile lwini.’ Musimbi muna Sulamiwe wakalizyi kuti maano alakonzya kuzundwa ambwalimvwa muntu. Mucikozyanyo, wakalizyi kuti bamwi balakonzya kumusinikizya kuzumina muntu uutamweeleli. Nokuba kujatikizya mbwaakali kulimvwa walo cakali kukonzya kupa kuti atasali kabotu. Aboobo wakazumanana kuba mbuli “bwaanda.”—Lwiimbo lwa Solomoni 8:4, 10.
Sena andinywe makani aaluyando mwaabona mbuli mbwaakali kwaabona musimbi muna Sulamiwe? Sena muyakubelesya maano ikutali buyo moyo? (Tusimpi 2:10, 11) Zimwi ziindi bantu bamwi balakonzya kumuyunga kusyaba naa kusyabwa kamutanalibambila. Ambweni buya mulakonzya kulinjizya mumapenzi nyolikke. Mucikozyanyo, mwabona musankwa amusimbi baleenda kabajatene mumaanza, sena mulimvwa kuti andinywe muyandika kusyaba naa kusyabwa? Sena inga mwayanda kukwata naa kukwatwa kumuntu uutali Kamboni? Musimbi muna Sulamiwe wakalisimide mumizeezo mumakani aaluyando. Andinywe mulakonzya kumwiiya!
Mbono Zyakumuuya
Sena Cilakonzyeka Kujana Luyando Lutamani?
3 Amubale Lwiimbo lwa Solomoni 8:6. Mabala aakuti “mabangabanga aa Ja” aabelesyedwe kupandulula luyando nzinji kapati nzyaatondezya. Luyando lwini-lwini “mabangabanga aa Ja” mukuti Jehova ngonguwe Sikutalisya luyando luli boobo. Wakalenga muntu mucinkozya cakwe akumupa nguzu zyakutondezya luyando. (Matl. 1:26, 27) Ciindi Leza naakatola mukaintu wakusaanguna Eva, kumwaalumi wakusaanguna Adamu, majwi aakazwa mukanwa mwa Adamu akali majwi aakweema. Cakutadooneka, Eva wakalimvwa kuyandwa kapati kuli Adamu, ooko ‘nkwaakazwa.’ (Matl. 2:21-23) Mbwaanga Jehova wakapa bantu nguzu zyakutondezya luyando, cilakonzyeka kumwaalumi amukaintu kuba aluyando lutazungaani alimwi lutamani kuli umwi amweenzinyina.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Sena Bakamboni ba Jehova Kuli Milawo Njobabikkide Mumakani Aakweebana?
Bakamboni ba Jehova basyoma kuti njiisyo alimwi amilawo iili mu Bbaibbele zilakonzya kutugwasya kusala zintu zimukkomanisya Leza alimwi izitugwasya lwesu kutugama. (Isaya 48:17, 18) Tatuli ndiswe twakabikka njiisyo amilawo eeyi, pesi tulapona kweelana anjiyo. Amubone njiisyo alimwi amilawo eeyi mboyeendelana amakani aakweebana.
● Cikwati taceelede kumana. (Matayo 19:6) Kweebana makani mapati kuli Bakamboni ba Jehova akaambo kakuti ncintu cisololela kucikwati.
● Kweebana nkwabantu buyo ibasika aciimo cakuti inga bakwatana. Bantu bali boobu beelede kuti ‘bakainda kale aciimo cakukubuka,’ naa aciimo muntu najisi kapati cilaka cakoonana.—1 Bakorinto 7:36.
● Bantu beebana beelede kuti kabaangulukide kunjila mucikwati. Bantu bamwi ibakalekana kweelana amulawo Leza tababoni kuti balaangulukide kunjila mucikwati cimbi akaambo kakuti cikwati ceelede kumana lilikke buyo kuti umwi wacita bwaamu.—Matayo 19:9.
● Banakristo ibayanda kunjila mucikwati balaililwa kusala buyo musyominyina. (1 Bakorinto 7:39) Mulawo ooyu Bakamboni ba Jehova baubona kuti waamba muntu uusyoma akuzitobela nzyotusyoma alimwi iwakabbapatizyigwa kali Kamboni, kutali muntu uulemeka buyo nzyotusyoma. (2 Bakorinto 6:14) Kuzwa kaindi, Leza wali kulailila bakombi bakwe kukwata buyo baabo basyoma nzyobasyoma abalo. (Matalikilo 24:3; Malaki 2:11) Alimwi mulawo ooyu ulagwasya, mbubwenya mbobaamba basikuvwuntauzya bamazuba aano.
● Bana beelede kumvwida bazyali babo. (Tusimpi 1:8; Bakolose 3:20) Kujatikizya bana bacikkala abazyali babo, mulawo ooyu ulabikkilizya akumvwida nzyobayanda bazyali babo mumakani aakweebana. Nzyobayanda zilakonzya kubikkilizya ciimo mwanaabo nakonzya kutalika kweebana alimwi azintu nzyakonzya kucita.
● Bakamboni balalisalila nobeelede kutalika kweebana alimwi amuntu ngobakonzya kweebana limwi kweelana ancaamba Magwalo. Eeci cileendelana anjiisyo eeyi yakuti: “Umwi aumwi weelede kunyamuna mukuli wakwe uumugeme.” (Bagalatiya 6:5) Nokuba boobo, caboola kukweebana, banji balalomba lugwasyo kuli Bakamboni basimide ibababikkila maano.—Tusimpi 1:5.
● Micito minji iivwula kucitwa ciindi cakweebana nzibi zipati. Mucikozyanyo, Bbaibbele litwaambila kutacita bwaamu. Eeci tacibikkilizyi buyo koonana kwini, pele cilabikkilizya akusobanya cinswe camuntu umwi naa kucimyonta naa kucinjizya kumatako aamuntu umwi. (1 Bakorinto 6:9-11) Noiba micito iibusya muzeezo wakoonana kumuntu ngomweebana limwi, ‘mbusofwaazi’ butamukkomanisyi Leza, nokuba kuti tabuli bwaamu bwini. (Bagalatiya 5:19-21) Mibandi iijatikizya “majwi aacisapi” ayalo ilakasyigwa mu Bbaibbele.—Bakolose 3:8.
● Moyo uleena. (Jeremiya 17:9) Ulakonzya kupa muntu kucita zintu nzyazi kuti taziluzi. Kutegwa myoyo yabo itabeeni, bantu ibeebana balakonzya kweeleba kulijana mubukkale bukonzya kubanjizya musunko. Balakonzya kusala kucita oobo kwiinda mukuba abusena aali bantu banji balilemeka naa kuba amuntu uubasindikila. (Tusimpi 28:26) Banakristo batali mucikwati ibayandaula muntu wakukwatana limwi balizyizyi ntenda ziliko mukweebana a Intaneti, kwaambisya ntenda yakusyabana amuntu ngomutazyi kabotu.—Intembauzyo 26:4.
NOVEMBER 24-30
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA ISAYA 1-2
Bulangizi Kuli Baabo “Balemenwa Zibi Zyabo”
Imuzyali Abana Bakwe Bazangi
8 Isaya wazumanana kwaamba mulumbe wakwe amajwi aabukali kucisi ca Juda ulaamba: “Maawe! Cisi cabasizibi! Bantu balemenwa milandu! Lun[y]ungu lwabacita bubi! Bana babisizya! Baleka Jehova. Basampaula Uusalala wa-Israyeli. Bapiluka kunsi.” (Isaya 1:4) Imilimo mibyaabi ilakonzya kuvwuzyanya akuba mbuli mukuli uuminya. Kuciindi ca Abrahamu, Jehova wakapandulula zibi zya Sodoma a Gomora kuti “nzipati loko.” (Matalikilo 18:20) Ibana Juda abalo bacitikilwa cintu cikozyenye aceeco nkaambo Isaya waamba kuti “balemenwa milandu.” Kunze lyaboobo wabaita kuti ‘ndunyungu lwabacita bubi. Bana babisizya.’ Ee ibana Juda bali mbuli bana basimilandu. “Bapiluka kunsi” naa ikweelana abwaamba The Bible in Tonga 1996 kuti mane ‘bamufutatila’ wisi.
‘Atubuzyanye Makani’
15 Ijwi lya Jehova lino lyaindila buya kuba lyalweetelelo. “Amuboole, tubuzyanye makani, mbwaamba Jehova. Nekuba kuti zibi zyanu zyasalala pyu, ziyootuba buu mbuli lukobo. Nekuba kuti zili mbuli zisani zisalalisya ziyooba mbuli boya bwambelele.” (Isaya 1:18) Ikanji-kanji imajwi aaya aakondelezya aatalisya kapango aaka tabaamvwisyi kabotu bantu. Mucikozyanyo mu The New English Bible aaka kaambo kalembedwe kuti, “Atukazyanye”—mbuli kuti Jehova abantu beelede kusika aciimo mpobatiizuminane. Pele tabuli boobo pe! Jehova takwe mulandu pe kumakani ambwabeendelezya bantu bakwe aaba bazangi alimwi basikuupa-upa ameso. (Deuteronomo 32:4, 5) Ikapango aaka takapandululi mubandi uucitwa akati kabantu ibayanda kujana bwiinguzi bumwi naa ibayanda kumvwana akaambo kamwi, pele kapandulula lubeta ilweelede kuleta bululami. Cili mbuli kuti Jehova wabikka bana Israyeli munkuta.
16 Imuzeezo ooyo wakubetekwa inga ulayoosya, pele Jehova mmubetesi uuyinda lweetelelo abuuya. Ikulekelela kwakwe takweelanisyigwi akwamuntu uuli woonse pe. (Intembauzyo 86:5) Alikke buyo nguukonzya kuzwisya zibi zyabana Israyeli zyalo zili mbuli “zisani zisalalisya” akuzisalazya zibe mbuli “boya bwambelele.” Kunyina nguzu zyamuntu naa milimo naa zituuzyo naa mipailo iikonzya kuzwisya cibi. Ikulekelelwa a Jehova kulikke nkokukonzya kucizwisya cibi. Jehova ulakonzya kulekelela munzila eeyi ikweelana amilawo njabikkide mwini yalo iibikkilizya kweempwa kwini-kwini.
17 Aaka kaambo nkapati cakuti Jehova ulakayindulula mukweema kwakwe—ulaamba izibi izili mbuli “zisani zisalala” ziyooba mbuli boya bupya ibutakwe tombe. Jehova uyanda kuti tuzyibe kuti Ngusikulekelela zibi ncobeni, nozyiba zeezyo izipati kapati kufwumbwa buyo kuti wajana kuti tweempwa ncobeni. Aabo ibatasyomi kuti aaka kaambo nkamasimpe beelede kulanga-langa zikozyanyo mbuli ca Manase. Wakabisya kapati kwamyaka iili mbwiibede. Pele wakeempwa eelyo wakalekelelwa. (2 Makani 33:9-16) Jehova uyanda kuti toonse tuzyibe kuti takuli kumuka pe kuti ‘tubuzyanye makani’ anguwe ikubikkilizya abaabo ibabisyide kapati.
Mbono Zyakumuuya
Iŋanda ya Jehova Yasumpulwa
9 Masimpe, sunu ibantu ba Jehova tababungani kumulundu wini ikuli tempele lyakayakwa amabwe. Itempele lya Jehova ilyakali ku Jerusalemu lyakanyonyoonwa abasikalumamba bana Roma mu 70 C.E. Kunze lyaboobo, imwaapostolo Paulo wakacisalazya kwaamba kuti itempele yaku Jerusalemu alimwi atente lyakali kubelesyegwa musyule kuli ncozyakali kwiiminina. Zyakali kwiiminina cintu cipati cakumuuya, ‘cikombelo cinicini eco cakayakwa a-Jehova, kutali kumaanza aabantu pe.’ (Ba-Hebrayo 8:2) Eelyo tente lyakumuuya mbubambe bwakusikila Jehova kwiinda mukukomba ikubelesya cituuzyo ca Jesu Kristo. (Ba-Hebrayo 9:2-10, 23) Mukweendelana amakani aaya, “cilundu caŋanda ya-Jehova” icaambidwe kubbuku lya Isaya 2:2 ciiminina ibukombi bwa Jehova busalala ibusumpukide kuciindi cesu ecino. Aabo ibali mubukombi busalala tababunganini kubusena bumwi bubikkidwe pe, pele balabungana antoomwe mukuti balikamantene mubukombi.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Ino Cibi Ninzi?
Cibi mucito uuli woonse, naa muzeezo uuteendelani azyeelelo zya Leza. Cibikkilizya kutyola milawo ya Leza kwiinda mukulubizya naa kucita zintu zitaluleme mumeso aa Leza. (1 Johane 3:4; 5:17) Bbaibbele alimwi lilaamba kujatikizya kwaalilwa kucita ciluzi.—Jakobo 4:17.
Mumyaambo yakabelesyegwa kulemba Bbaibbele, ibbala lyakuti cibi lyaamba “kwaalilwa kusika ambaakani.” Mucikozyanyo, mu Israyeli yansiku basikalumamba bamwi bakalicibwene kufwusa mabwe kubelesya nkwisyo cakuti ‘tiibakali kwiinzya nokaba kasusu.’ Ikuti mabala aaya asandululwa, inga twaamba kuti “tiibakali kulubizya.” (Babetesi 20:16) Aboobo, kucita cibi nkutasika azyeelelo ziluleme zya Leza.
Mbwaanga ngo Mulengi, Leza ulijisi nguzu zyakubabikkila zyeelelo bantu. (Ciyubunuzyo 4:11) Tuyoolyaambilila kulinguwe akaambo kamicito yesu.—Baroma 14:12.
Sena cilakonzyeka kutacita cibi naaceya?
Peepe. Bbaibbele lyaamba kuti “boonse balibisyide alimwi balalezya kubulemu bwa Leza.” (Baroma 3:23; 1 Bami 8:46; Mukambausi 7:20; 1 Johane 1:8) Nkaambo nzi ncocili boobo?
Banabukwetene bakusaanguna, ba Adamu a Eva tiibakajisi cibi kumatalikilo. Cili boobu akaambo kakuti bakalengwa kabalondokede, mucinkozya ca Leza. (Matalikilo 1:27) Nokuba boobo, bakasweekelwa buumi bulondokede ciindi nobatakamumvwida Leza. (Matalikilo 3:5, 6, 17-19) Ibana mbobakazyala abalo bakakona cibi akutalondoka. (Baroma 5:12) Mwami Davida wamu Israyeli wakaamba kuti, “Ndakazyalwa kandijisi mulandu.”—Intembauzyo 51:5.
Sena kuli zibi zipati kwiinda zimwi?
Inzya. Mucikozyanyo, Bbaibbele lyaamba kuti bantu bamu Sodoma yansiku “bakali babi alimwi bakali kucita zibi zipati” alimwi zibi zyabo zyakali “zipati kapati.” (Matalikilo 13:13; 18:20) Amubone twaambo totatwe tupa kuti cibi caambwe kuti ncipati.
1. Mbocili cipati. Bbaibbele litwaambila kutacita zibi zipati mbuli bwaamu, kukomba mituni, kubba, kukolwa, bugwebenga, bujayi, alimwi akusyoma mizimo. (1 Bakorinto 6:9-11; Ciyubunuzyo 21:8) Bbaibbele lilaziindanya azibi zicitwa cakutayeeya, mucikozyanyo, majwi naa micito iikonzya kucisa bamwi. (Tusimpi 12:18; Baefeso 4:31, 32) Nokuba boobo, Bbaibbele talikulwaizyi kuubya-ubya cibi cili coonse, akaambo kakuti cibi cili coonse cilakonzya kusololela kukucita zibi zipati zityola milawo ya Leza.—Matayo 5:27, 28.
2. Makanze. Zibi zimwi zilacitwa akaambo kakutazyiba ncayanda Leza. (Milimo 17:30; 1 Timoteyo 1:13) Nokuba kuti azyalo nzibi, Bbaibbele lilaziindanya azibi zyakutyola milawo ya Leza acaali. (Myeelwe 15:30, 31) Zibi zicitwa acaali zizwa ‘mumoyo mubi.’—Jeremiya 16:12.
3. Kuvwula kwaziindi ncocicitwa. Bbaibbele alimwi lilaindanya akati kamucito omwe wacibi alimwi akuba acilengwa cakubisya cakwiinduluka-induluka. (1 Johane 3:4-8) Aabo ibazyi kucita ciluzi, pele ibacita “cibi acaali,” balatambula lubeta lwa Leza.—Bahebrayo 10:26, 27.
Aabo bakacita zibi zipati balakonzya kutyompwa akaambo kakulubizya kwabo. Mucikozyanyo, Mwami Davida wakalemba kuti: “Milandu yangu yandivwulila atala aamutwe wangu; yandiminya kapati mbuli mukuli mulemu.” (Intembauzyo 38:4) Nokuba boobo, Bbaibbele lipa bulangizi oobu: “Simucita zibi aileke nzila yakwe awalo muntu mubi aileke mizeezo yakwe; aapiluke kuli Jehova, walo uutiimufwide luse, aapiluke kuli Leza wesu, nkaambo uyoomulekelela cakumaninina.”—Isaya 55:7.
DECEMBER 1-7
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA ISAYA 3-5
Bantu Bakeelede Kumumvwida Jehova
Maawe ku Muunda Wamasaansa Uutasyomeki!
3 Kufwumbwa naa Isaya ubayimbila ncobeni baswiilizi bakwe naa pe, pele masimpe ngakuti wapa kuti babikkile maanu kapati. Ibunji bwabo baluuzyi mulimo wakusyanga masaansa, aboobo ibupanduluzi bwa Isaya bulamvwugwa alimwi mbwini-bwini. Mbubwenya mbubacita basikulima masaansa sunu, mukamwini muunda wamasaansa wasyanga katabi kuzwa kumusaansa “mubotu loko” ikutali nseke zyamasaansa aamusokwe. Alimwi wasyanga muunda wakwe wamasaansa “mukalundu ikali avu ibotu” abusena mpaakonzya kukomena kabotu masaansa.
4 Kuyandika kubeleka canguzu kapati ikucita kuti muunda wamasaansa uzyale kabotu. Isaya upandulula mulimo ngwacita mukamwini muunda ‘iwakulima akugwisya mabwe’—imulimo uukatazya kapati! Kulangilwa kuti mabwe mapati-pati waabelesya ‘kuyaka ngazi.’ Insiku ingazi zili boobu zyakali zyakukkalila balindizi balo ibakali kutanda babbi alimwi abanyama kuti batanyonganyi zisyango. Alimwi wayaka bulambo bwamabwe imugolela mizila yamasaansa. (Isaya 5:5) Eeci cilengwa cakali kucitwa ikutegwa bulongo bujisi mbolezi butatolwi amaanzi.
5 Mbwaanga waubelekela kapati muunda wakwe ooyu, mukamwini muunda ulangila micelo mibotu kuzwa mulinguwo. Kajisi bulangizi oobu wasya dindi lyakusinina masaansa. Pele sena wabujana butebuzi mbwaali kulangila? Peepe, nkaambo muunda wakwe wazyala masaansa aamusokwe.
Maawe ku Muunda Wamasaansa Uutasyomeki!
8 Isaya waamba mukamwini muunda wamasaansa, Jehova kuti “muyandwi wangu.” (Isaya 5:1) Akaambo kacilongwe cini-cini ncajisi anguwe, Isaya waamba Leza munzila yaluyando boobu. (Amweezyanisye a Jobu 29:4; Intembauzyo 25:14.) Pele iluyando ndwajisi musinsimi kuli Jehova Leza lwaceya kapati kuluyando ndwajisi Leza ‘kumuunda wakwe wamasaansa’—icisi ‘ncaakasyanga.’—Amweezyanisye a Kulonga 15:17; Intembauzyo 80:8, 9.
9 Jehova ‘wakasyanga’ cisi cakwe munyika ya Kanana akubapa milawo amalailile izyakali kubeleka mbuli bwaanda ibwakali kubakwabilila kuti batasofwaazyigwi amasi aambi. (Kulonga 19:5, 6; Intembauzyo 147:19, 20; Ba-Efeso 2:14) Kunze lyaboobo, Jehova wakabapa babetesi, bapaizi alimwi abasinsimi kuti babalailile. (2 Bami 17:13; Malaki 2:7; Incito 13:20) Jehova wakabusya bafwutuli ciindi cisi ca Israyeli nocakali kukongwa abasikalumamba basinkondo. (Ba-Hebrayo 11:32, 33) Aboobo Jehova wabuzya kuti: “Sa kwakasyaala cintu niciba cimwi ncindakabula kucitila muunda wangu?”
w06 6/15 18 ¶1
“Koulanganya Musaansa Ooyu”!
Isaya wakakozyanisya “ŋanda ya Israyeli” kumuunda iwakazyala “misaansa mibi yamusyokwe.” (Isaya 5:2, 7) Misaansa yamusyokwe misyoonto-syoonto alimwi ijisi nseke zipati kwiinda yakasyangwa buya. Akaambo kakubija, misaansa eeyi taili mibotu kulya alimwi tiikonzyi kubelesyegwa kupanga waini. Eeci ciiminina mbocakabede cisi cabasiluleyo icakali kuzyala buyo micelo yabasikutyola milawo ikutali balulami. Micelo eeyi mibyaabi tiiyakaba akaambo ka Sikusyanga muunda. Jehova wakacita zyoonse nzyaakali kukonzya kutegwa cisi eeci cizyale micelo mibotu. Aboobo wakabuzya kuti: “Ino ncinzi cimbi cicisyeede kucitila muunda wangu wamisaansa ncenditanaucitila?”—Isaya 5:4.
w06 6/15 18 ¶2
“Koulanganya Musaansa Ooyu”!
Akaambo kakuti muunda wa Israyeli wakali kuzyala micelo mibi, Jehova wakabaambila kuti uyoobukolomona bwaanda mbwaakayakilide bantu bakwe kuti bubakwabilile. Uyoocileka kuukwezyaula naa kuulimina muunda ooyu wamaambilambali. Imvwula iyoocileka kuwa, kumane kuyoovwula mamvwa ansaku mumuunda ooyu.—Isaya 5:5, 6.
Mbono Zyakumuuya
Maawe ku Muunda Wamasaansa Uutasyomeki!
18 Inyika yoonse yakali ya Jehova mu Israyeli yansiku. Imukwasyi amukwasyi wakalipedwe nyika a Leza yalo njobakali kukonzya kubbadelesya pele ikutali ‘kuuzyilwa limwi.’ (Levitiko 25:23) Imulawo ooyu wakali kukwabilila kutegwa itabelesyegwi cabuyamba nyika kwiinda mukwaatila cibaka cipati muntu omwe buyo. Alimwi wakali kukwabilila mikwasyi kuti bataindili kucetaala. Nokuba boobo, bamwi mu Juda bakali kutyola milawo ya Leza kujatikizya nyika akaambo kakuyandisya lubono lunji. Mika wakalemba kuti: “Balanyomenena myuunda akwiitola, batolelezya amaanda. Balapenzya muntu amukwasyi wakwe, balakatazya muntu akaambo kalukono lwakwe.” (Mika 2:2; BT) Pele ibbuku lya Tusimpi 20:21 lilacenjezya kuti: “Imbono zifwambaana kujanwa tazikwe coolwe kumamanino.”
19 Jehova ulasyomezya ikunyanga bantu aaba balyatu lubono ilwakajanwa munzila yabumpelenge. Imaanda ngobanyanga bantu munzila yabumpelenge “ayoobula bantu bakede mumo.” Inyika njobanyomenena iyoozyala buyo micelo misyoonto kapati kwiinda lyoonse. Kunyina icaambidwe pe ikujatikizya ciindi cini-cini nokuyoozuzikizyigwa alimwi ambokuyoocitwa kusinganya ooku. Kulubazu lumwi ambweni kwaamba bukkale buletwa abuzike bwaku Babuloni kuciindi cakumbele.—Isaya 27:10.
DECEMBER 8-14
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA ISAYA 6-8
“Ndime Aano! Kondituma!”
Jehova Leza Uli mu Tempele Lyakwe Lisalala
13 Lino atuswiilile antoomwe a Isaya. “Ndakamvwa ijwi lya-Mwami lilabuzya kuti, Ino nguni ngunti tume? Nguni uukonzya kutwiinkila? Mpawo ndakaamba kuti, Mpendi! Unditume mebo!” (Isaya 6:8) Mbwaanga kwiina musinsimi uumbi muntunsi uuliko mucilengaano, cakutadooneka ooyu mubuzyo ngwaabuzya Jehova ngwakuti Isaya aingule. Cakutadooneka Isaya uli mukwiitwa kutegwa abe mutumwa wa Jehova. Pele ino nkaambo nzi Jehova ncaabuzyila kuti, “Nguni uukonzya kutwiinkila?” Ikucinca kuzwa kukwaamba kuti “ngunti tume” akwaamba kuti “kutwiinkila” citondezya kuti Jehova lino wabikkilizya muntu aumbi. Ino nguni ooyo? Sena tali Mwanaakwe simuzyalwaalikke walo wakazyooba mwaalumi Jesu Kristo? Mbombubo, Mmwanaakwe nguwenya ooyu Leza ngwaakaambilide kuti, “Atupange muntu mucinkozya cesu.” (Matalikilo 1:26; Tusimpi 8:30, 31) Inzya, ngocibeleka limwi a Jehova mubweendelezi bwakujulu Mmwanaakwe simuzyalwaalikke.—Johane 1:14.
14 Isaya taayenkeenka pe kwiingula! Kakunyina kubikkila maanu kuti naa mulumbe wakali kunooli buti, waingula ndilyonya ulaamba: “Mpendi! Unditume mebo!” Alimwi kunyina anaabuzya mpindu njatiijane kwiinda mukuzumina mulimo ooyo. Imuuya wakwe wakulisungula ncikozyanyo cibotu kapati kubabelesi ba Leza sunu, balo bapedwe mulimo wakukambauka ‘makani mabotu aabwami munyika yoonse.’ (Matayo 24:14) Mbubwenya mbuli Isaya, balakakatila cakusyomeka kumulimo wabo akuzwidilila mukupa “citondezyo kumisyobo yoonse” nokuba kuti bantu tababaswiilili. Mbubwenya mbuli Isaya balazumanana calusyomo kabazyi kuti mulimo wabo weendelezyegwa amuntu uusumpukide kapati.
Jehova Leza Uli mu Tempele Lyakwe Lisalala
15 Lino Jehova waamba mulumbe Isaya ngwayelede kutola alimwi ancobayoocita bantu mbaambila: “Koya ukaambile bantu aba kuti, kumvwa amumvwe pele mutaswiililisyi. Kubona amubone pele mutabonesyi. Neneesya moyo wabantu aba, lemezya matwi aabo akulamba kumeso aabo, kuti bataboni kumeso aabo nikuba kumvwisya kumatwi aabo nikuba kuswiililisya mumyoyo yabo, batasanduki akuponesegwa.” (Isaya 6:9, 10) Sena eeci caamba kuti Isaya weelede kudabaula buyo kwaambaula akutabelesya nzila zibotu alimwi akulesya bama Juda kweendelana a Jehova? Peepe! Aaba mbantu Isaya mbakkala limwi balo mbabona kuti mbamukowa wakwe ncobeni. Pele Jehova utondezya mbuli mbobayoolimvwa bantu akaambo kamulumbe wakwe, naucita buti cakusyomeka mulimo wakwe Isaya.
16 Ibantu mbabajisi mulandu. Isaya uyoobaambila cakwiinduluka-induluka, pele kunyina nobayoouzumina mulumbe wakwe nokuba kuumvwisya. Ibunji bwabo banooli basicinguni alimwi tabakateeleli pe mbuli kuti mboofu alimwi abasicuulutwi ncobeni. Kwiinda mukubainkila cakwiinduluka-induluka, Isaya uyoocita kuti “bantu aba” batondezye caantangalala kuti tabayandi pe kuswiilila. Bayootondezya kuti mizeezo alimwi amyoyo yabo tayuuzumini pe imulumbe wa Leza ngwabatolela Isaya. Elo ciimo eeci cilakozyanya kapati kaka aciimo cabantu sunu! Ibantu banji balakaka kuswiilila Bakamboni ba Jehova nobabakambaukila makani mabotu aa Bwami bwa Leza ibuboola.
Jehova Leza Uli mu Tempele Lyakwe Lisalala
23 Kwiinda mukuzubulula bbuku lya Isaya, Jesu wakali kutondezya kuti businsimi bwa Isaya bwakazuzikizyigwa kuciindi cakwe. Ibantu boonse bakajisi ciimo cikozyenyi acabama Juda bakuciindi ca Isaya. Bakalyoofwaazya alimwi akulicita kuba basicuulutwi kumulumbe wakwe, eelyo abalo bakanyonyoonwa. (Matayo 23:35-38; 24:1, 2) Eeci cakacitika ciindi basilumamba bana Roma nobakaboola mubweendelezi bwa Mupati wabasilumamba Tito kuzyoolwana munzi wa Jerusalemu mu 70 C.E. akunyonyoona munzi ooyo antoomwe atempele lyawo. Nokuba boobo, bamwi bakamuswiilila Jesu eelyo bakaba basikwiiya bakwe. Bantu aaba Jesu wakabaamba kuti ‘mbaasicoolwe.’ (Matayo 13:16-23, 51) Wakabaambilide kuti baakubona kuti “Jerusalemu wazinganwa mukati kempi,” bakeelede ‘kutalika kuccijila mumalundu.’ (Luka 21:20-22) Aboobo “lun[y]ungu lusalala” ilwakali kusyoma alimwi ilwakabambidwe kuba cisi cakumuuya, “ba-Israyeli ba-Leza,” lwakafwutulwa.—Ba-Galatiya 6:16.
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Isaya—I
7:3, 4—Nkaambo nzi Jehova ncaakafwutusyila Mwami mubi Ahazi? Bami baku Asuri aba Israyeli bakali kuyanda kumwaatula Mwami Ahazi waku Juda akubikka mubusena bwakwe mwana wa Tabeeli, imuntu watakali kuzwa kuluzubo lwa Davida. Nzila eeyi ya Saatani yakali kukonzya kunyonganya Bwami bwacizuminano a Davida. Jehova wakapa kuti atafwi Ahazi kutegwa zyalani lizumanane mwalo mwaakeelede kuzyalwa “Mwami waluumuno” wakasyomezyegwa.—Isaya 9:6.
DECEMBER 15-21
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA ISAYA 9-10
“Mumuni Mupati” Wakasinsimwa
Icisyomezyo ca Mwami Waluumuno
16 Ee, “kumamanino” ikwakasinsimwa a Isaya nciindi Kristo naakali kucita mulimo wakwe anyika. Ibusena nkwaakakkala kapati Jesu naakali anyika nkuu Galilaya. Mwakali mucilikiti ca Galilaya mwaakatalikila mulimo wakwe akutalika kwaambilizya kuti: “Bwami bwakujulu buli afwiifwi.” (Matayo 4:17) Ku Galilaya nkwaakabandikila Mulumbe wakwe waa Cilundu uutalubiki, ikusala baapostolo, ikucita maleele aakwe aakusaanguna alimwi akulibonya kuli basikumutobela ibatandila ku 500 naakazwa akubusyigwa. (Matayo 5:1–7:27; 28:16-20; Marko 3:13, 14; Johane 2:8-11; 1 Ba-Korinto 15:6) Jesu wakazuzikizya businsimi bwa Isaya munzila eeyi kwiinda mukulemeka “nyika ya-Zebuloni aya-Nafatali.” Pele Jesu tanaakagamika mulimo wakwe kubantu bamu Galilaya balikke. Jesu ‘wakaciletela bulemu’ cisi ca Israyeli kubikkilizya a Juda kwiinda mukukambauka makani mabotu munyika eeyo yoonse.
17 Ino mbuti kujatikizya makani ‘aamumuni mupati’ mu Galilaya ngaakaamba Matayo? Aalo aaya makani akazubululwa kubusinsimi bwa Isaya. Isaya wakalemba kuti: “Bantu ibakeenda mumudima babona mumuni mupati. Abo ibakakede munyika yalufu iisia mbi bapasukilwa mumuni.” (Isaya 9:2) Ikuzyoosika mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., imumuni wakasimpe wakalivwumbilidwe anjiisyo zyakubeja zyabantu batakombi. Bakakomezya penzi basololi bazikombelo ibana Juda kwiinda mukuzumanana kutobela ziyanza zyabukombi izyakapa kuti ‘mulawo wa Leza ulobe.’ (Matayo 15:6) Ibabombe myoyo bakali kudyaamininwa akunyonganizyigwa akaambo kakutobela “beenzyi boofu.” (Matayo 23:2-4, 16) Jesu Mesiya naakasika, imeso aabantu banji ibabombe myoyo akatalika kubona bweelede. (Johane 1:9, 12) Imulimo ngwaakacita Jesu naakali anyika alimwi azilongezyo zyakaba akaambo kakulyaaba kwakwe cakweelela zyaambwa kuti “mumuni mupati” mubusinsimi bwa Isaya.—Johane 8:12.
Icisyomezyo ca Mwami Waluumuno
18 Aabo ibakautobela mumuni bakaleelede kukondwa. Isaya wakazumanana ategwa: “Wavuzya bantu bacisi, wabayungizizya busekelezi. Balasekelela kubusyu bwako mbubonya mbubasekelela basikutebula, mbuli mbubakondwa bantu baabana lusaalo.” (Isaya 9:3) Akaambo kamulimo wakukambauka ngwaakacita Jesu abasikumutobela, ibabombe myoyo bakalyaaba beni akulitondezya kuti balayandisya ikukomba Jehova mumuuya amubwini. (Johane 4:24) Imakamu-makamu aabantu bakabuzumina Bunakristo mumyaka iitasiki kuli yone. Ibasika ku 3,000 bakabbapatizyigwa mubuzuba bwa Pentekoste mu 33 C.E. Nokwakainda buyo ciindi cisyoonto, “mweelwe wabaalumi basyomi wakatisike kuzyuulu zyosanwe.” (Milimo ya Batumwa 2:41; 4:4, Ci) Mbobakali kuya butobela mumuni cabusungu basikwiiya, “mweelwe wabasyomi wakali kuya buvula akukomena mu Jelusalemu. Abalo bapaizi banji bakasyoma.”—Milimo ya Batumwa 6:7, Ci.
19 Basikutobela Jesu bakakukkomanina kuyungizyigwa ooko mbubwenya mbuli baabo ibakkomanina butebuzi bunji naa aabo ibasekelela kwaabana mbono zibotu nobazunda munkondo. (Incito 2:46, 47) Muciindi Jehova wakacita kuti mumuni upasuke akati kabamasi. (Incito 14:27) Aboobo ibantu bamisyobo yoonse bakakondwa kuti bakajulilwa nzila yakusikila kuli Leza.—Incito 13:48.
Icisyomezyo ca Mwami Waluumuno
20 Izintu zyakacitika akaambo kamulimo wa Mesiya nzyalyoonse alyoonse mbubwenya mbotubona mumajwi aa Isaya aatobela aakuti: “Ijoko lyamukuli wakwe amusako wakucifunzi cakwe ankoli yayooyo iwakamupenzya, zyoonse wazipwaya mbuli mubuzuba bwakuzundwa kwa-Midyani.” (Isaya 9:4) Kakucili myaanda yamyaka minji Isaya katanabako, ibana Midyani bakamvwana abana Moabu kuti boongelezye Israyeli kucita bubi. (Myeelwe 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Kumbele, iba Midyani bakalwana bana Israyeli kwiinda mukusaala akunyonyoona minzi alimwi amyuunda yabo kwamyaka iili ciloba. (Babetesi 6:1-6) Pele Jehova ikwiinda mumubelesi wakwe Gideoni wakasaala basikalumamba bana Midyani. Ikuzwa “mubuzuba bwakuzundwa kwa-Midyani” oobo, kunyina bumboni bumbi buli boonse ibutondezya kuti ibantu ba Jehova bakazundwa alimwi abana Midyani. (Babetesi 6:7-16; 8:28) Jesu Kristo, Gideoni mupati uyoojaya basinkondo babantu ba Leza bamazuba aano lino-lino. (Ciyubunuzyo 17:14; 19:11-21) Mpoonya mbubwenya mbuli “mubuzuba bwakuzundwa kwa-Midyani,” kuyooba kuzunda kwini-kwini alimwi ikutamani kwiinda munguzu zya Leza ikutali kwiinda munguzu zyabantu. (Babetesi 7:2-22) Kunyina nobayoodyaamininwa limbi pe ibantu ba Leza!
21 Inguzu zya Leza izitondezyegwa tazili zyakusumpula nkondo pe. Jesu wakabusyigwa Mmwami Waluumuno, eelyo uyooleta luumuno lutamani kwiinda mukujaya basinkondonyina. Lino Isaya waamba kujatikizya zibelesyo zyankondo zyalo iziyoonyonyoonwa amulilo cakumaninina ategwa: “Insangu zyoonse zyabasilumamba ziya bundindima munkondo, azyakusama zyoonse zikandidwe mubulowa, zyoonse buyo ziyooba zyakutenta, ziyooba inkuni zyamulilo.” (Isaya 9:5) Ikundindima ikuba akaambo kakulyataula kwansangu zyabasikalumamba ibayaabulifwoola takukamvwigwi limbi pe. Izyakusama zikandidwe mubulowa izyabasikalumamba tazikabonwi limbi pe. Takukabi limbi nkondo!—Intembauzyo 46:9.
Mbono Zyakumuuya
Icisyomezyo ca Mwami Waluumuno
23 Sinkuta mmuntu uupa lulayo. Jesu wakapa lulayo lubotu ciindi naakali anyika. Mu Bbaibbele tubala kuti “makamu aabantu akakankamana kukwiisya kwakwe.” (Matayo 7:28) Ngusinkuta simaanu alimwi silubomba walo uubuteelela kabotu bube bwabantu. Ilulayo lwakwe talugami buyo akulaya naa kusubula pe. Ibunji bwaziindi, buli mbuli malailile alimwi alulayo lupegwa munzila yaluyando. Ilulayo lwa Jesu ndubotu nkaambo ciindi coonse ndwamaanu, lulilondokede alimwi talukwe butongo. Ikuti naa lwatobelwa, lusololela kubuumi butamani.—Johane 6:68.
24 Ilulayo lwa Jesu taluyeeme aabusongo bwakwe pe. Pele waamba kuti: “Kwiisya kwangu takuli kwangu ndemwini, nkukwakwe uwakandituma.” (Johane 7:16) Jehova Leza Nguwakapa Jesu busongo mbubwenya mbucakacitika kuli Solomoni. (1 Bami 3:7-14; Matayo 12:42) Icikozyanyo ca Jesu ceelede kukulwaizya bamayi alimwi abasikupa lulayo mumbungano ya Bunakristo kuti lyoonse lulayo lwabo lweelede kuba loolo lujanika mu Jwi lya Leza.—Tusimpi 21:30.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Sena Bakamboni ba Jehova Balicinca Bbaibbele Kutegwa Kalyeendelana Anzyobasyoma?
Peepe. Muciindi caboobo, lyoonse notwajana kuti nzyotusyoma tazyeendelani ancoliyiisya Bbaibbele, inga tucinca nzyotusyoma.
Kaindi katutanatalika kumwaya Bbaibbele lya New World Translation of the Holy Scriptures mu 1950, twakalilanga-langa Bbaibbele. Twakabelesya ma Bbaibbele oonse aakaliko kutegwa tweendelanye nzyotusyoma. Amulange-lange zikozyanyo zisyoonto zyanjiisyo nzyobasyoma Bakamboni ba Jehova, mpoonya mulisalile nobeni naa zileendelana acini ncoliyiisya Bbaibbele.
1. Ncotusyoma: Leza tali Butatu. Magazini yakuti Zion’s Watch Tower yamu July 1882 yakaamba kuti: “Bantu babala mabbuku eesu balizyi kuti nokuba kuti tulasyoma muli Jehova, Jesu alimwi a Muuya uusalala, tatuzumini kuti Bbaibbele lyaamba kuti aaba mba Leza botatwe mumuntu omwe naa kuti, Leza omwe mubantu botatwe.”
● Ncolyaamba Bbaibbele: “Jehova ngu-Leza wesu, Jehova ngumwi.” (Deuteronomo 6:4) “Kulindiswe kuli buyo Leza omwe Taateesu, ooyo wakalenga zyintu zyoonse alimwi swebo ngotuponena; alimwi kuli buyo Mwami omwe, Jesu Kilisito, ooyo wakabelesyegwa kulenga zyintu zyoonse akuti aswebo tulengwe.” (1 Bakolinto 8:6) Jesu lwakwe mwini wakaamba kuti: “Taata mupati kwiinda ndime.”—Johane 14:28.
2. Ncotusyoma: Kunyina kupenzyegwa mumulilo uutamani wahelo. Kuzubulula majwi aali mulugwalo lwa Baloma 6:23 mu Bbaibbele lya King James Version, magazini ya Zion’s Watch Tower yamu June 1882 iyakajisi mutwe wakuti “The Wages of Sin Is Death,” yakaamba kuti: “Eelo kaka majwi aaya taakatazyi kumvwa. Cilagambya kubona kuti bantu banji ibaamba kuti Bbaibbele ndi Jwi lya Leza balazumanana kukazya kaambo aaka, akuzumanana kusyoma kuti Bbaibbele liyiisya kuti cakuvwola cacibi nkupenzyegwa kukabe kutamani.”
● Ncolyaamba Bbaibbele: “Muntu uubisya, ngonguwe uuyoofwa.” (Ezekieli 18:4, 20) Cisubulo camamanino kuli baabo ibatali kulubazu lwa Leza, takuli kupenzyegwa kukabe kutamani, pele ‘nkunyonyweedwa limwi.’—2 Batesalonika 1:9.
3. Ncotusyoma: Bwami bwa Leza nimfwulumende iini-ini, ikutali moyo wamuntu mboubede. Kujatikizya Bwami bwa Leza, magazini ya Zion’s Watch Tower yamu December 1881 yakaamba kuti: “Kukkazikizyigwa kwabwami oobu, kubikkilizya kugusyigwa kwamami oonse aamunyika.”
● Ncolyaamba Bbaibbele: “Lino mumazuba aabaami abo, Leza wakujulu uyoobusya bwami butakooyoonyonyoonwa abuniini mane kukabe kutamani, anguzu zyabo tazikooyoosiilwa bantu bambi. Obo bwami buyoopwayaula akumanisya mami aya oonse, alimwi bwalo buyooima nji kukabe kutamani.”—Daniele 2:44.
Sena Bakamboni ba Jehova babelesya buyo Bbaibbele lya New World Translation ikupandulula nzyobasyoma?
Peepe, akaambo kakuti tubelesya ma Bbaibbele manji mumulimo wesu wakukambauka. Nokuba kuti tulapa Bbaibbele lya New World Translation kakunyina kubbadelesya kalili cibeela camulimo wesu wakuyiisya Bbaibbele, tulakkomana alimwi kwiiya abaabo bayanda kubelesya ma Bbaibbele aamwi.
DECEMBER 22-28
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA ISAYA 11-13
Ncinzi Bbaibbele Ncolyakaamba Kujatikizya Mesiya Wakali Kuyooboola?
Ilufwutuko Alimwi Alukkomano Mubweendelezi bwa Mesiya
4 Kakucisyeede myaanda yamyaka iili mbwiibede katanatalika mulimo wakwe Isaya, ibalembi ba Bbaibbele bamwi ibana Hebrayo bakaamba makani aajatikizya kuboola kwa Mesiya, Imusololi mwini-mwini ngwaakali kuyootuma Jehova ku Israyeli. (Matalikilo 49:10; Deuteronomo 18:18; Intembauzyo 118:22, 26) Lino Jehova waamba makani aayungizyidwe kwiinda muli Isaya. Isaya walemba kuti: “Mulasyuuka mutabi mucifumpu ca-Jese, nkabela kasamu kazwa mumiyanda yakwe kalazyala micelo.” (Isaya 11:1; amweezyanisye a Intembauzyo 132:11.) Imajwi aakuti “mutabi” alimwi a “kasamu” atondezya kuti Mesiya unooli muzyukulu wa Jese kwiinda mumwanaakwe Davida walo wakananikwa amafwuta kuba mwami wa Israyeli. (1 Samuele 16:13; Jeremiya 23:5; Ciyubunuzyo 22:16) Aakusika Mesiya mwini-mwini, aka “kasamu” kazwa muŋanda ya Davida kayoozyala micelo mibotu.
5 Mesiya wakasyomezyegwa ngu Jesu. Matayo sikulemba makani mabotu wakaamba majwi aali kuli Isaya 11:1 naakati kwiitwa nkwaitwa Jesu kuti “mu-Nazareta” kwakazuzikizya majwi aabasinsimi. Jesu wakali kwiitwa kuti mu Nazareta akaambo kakuti wakakomenena mumunzi wa Nazareta izina liswaangene abbala lya Chihebrayo ilyaamba “kasamu” ilibelesyedwe kuli Isaya 11:1.—Matayo 2:23; Luka 2:39, 40.
Ilufwutuko Alimwi Alukkomano Mubweendelezi bwa Mesiya
6 Ino Mesiya uyooba mweendelezi uuli buti? Sena uyooba silunya mbuli muna Asuri sinyonwa iwakanyonyoona bwami bwakunyika bwa Israyeli ibwamyaambo iili kkumi? Peepe. Isaya waamba boobu kujatikizya Mesiya: “Uyookalwa Muuya wa-Jehova, Muuya wabusongo awakuswiililisya, Muuya walulayo awanguzu, Muuya waluzibo awakulemeka Jehova. Uyookondwa kulemeka Jehova.” (Isaya 11:2, 3a) Mesiya unanikidwe aamuuya uusalala wa Leza ikutali amafwuta. Eeci cacitika kuciindi cakubbapatizyigwa kwa Jesu, Johane mubbapatizi naabona muuya uusalala wa Leza kauboola ansi kuli Jesu muciimo canziba. (Luka 3:22) Imuuya wa Jehova ‘wamukkala’ Jesu, eelyo wabutondezya bumboni bwamakani aaya naacita zintu munzila yabusongo, yakuswiililisya, yalulayo, yanguzu alimwi ayaluzibo. Tabuliboteli kaka bube oobu bwamweendelezi!
Ilufwutuko Alimwi Alukkomano Mubweendelezi bwa Mesiya
8 Nkuyoowa kuli buti Mesiya nkwatondezya kuli Jehova? Masimpe ngakuti Jesu tamuyoowi Leza pe, tayoowi kusinganyizyigwa anguwe pe. Pele Mesiya ulamulemeka kapati Leza akaambo kabulemu bwakwe. Imuntu uumuyoowa Leza ulombozya kucita ‘zintu zimubotela lyoonse’ mbubwenya mbwacita Jesu. (Johane 8:29) Kwiinda mumajwi alimwi amilimo, Jesu uyiisya kuti kunyina cintu ciinda kukondelezya mbuli kweenda munzila yakulemeka Jehova abuzuba.
Ilufwutuko Alimwi Alukkomano Mubweendelezi bwa Mesiya
9 Isaya wasinsima abumbi bube bwa Mesiya: “Takooyoobeteka kukuyeeya zintu ziboneka kumeso buyo, nikuba kukosola makani cakuzuminina majwi ngaamvwa kumatwi buyo.” (Isaya 11:3b) Ikuti kamuli munkuta, sena tamukonzyi kukondwa kujana mubetesi mbuli yooyu? Kali Mubetesi wabantu boonse, Mesiya teenwi pe atwaambo twakubeja, ibumpelenge bwamunkuta, maŋunuŋunu naa twaambo tutayi koomoonga mbuli buvwubi. Ulalubona lweeno alimwi tayiili buyo aakulanga ciimo cibyaabi camuntu pele ulanga “mukati kamoyo,” mukati kamuntu. (1 Petro 3:4) Icikozyanyo ca Jesu iciinda kubota ncikozyanyo ncobakonzya kutobela boonse ibapedwe mukuli wakubeteka twaambo mumbungano ya Bunakristo.—1 Ba-Korinto 6:1-4.
Ilufwutuko Alimwi Alukkomano Mubweendelezi bwa Mesiya
11 Nobayandika kululamikwa basikumutobela, Jesu ulabalulamika munzila iibagwasya kapati calo cili ncikozyanyo cibotu kapati kubaalu Banakristo. Pele aabo ibacita milimo mibyaabi inga balangila lubeta lupati. Leza aakubeteka nyika eeyi, Mesiya ‘uyoouma nyika’ kwiinda mukubelesya jwi lyakwe lyanguzu akwaambilizya lubeta lwalunyonyooko kubantu babyaabi boonse. (Intembauzyo 2:9; amweezyanisye a Ciyubunuzyo 19:15.) Mane limwi ibabyaabi boonse tabacinooliwo pe kuti banyonganye luumuno lujisi bantu. (Intembauzyo 37:10, 11) Jesu ulijisi nguzu zyakuzuzikizya makani aaya nkaambo uli acibuno alimwi acikungu zyaangidwe bululami alusyomo.—Intembauzyo 45:3-7.
Mbono Zyakumuuya
Ilufwutuko Alimwi Alukkomano Mubweendelezi bwa Mesiya
16 Ibukombi bwakasimpe bwakanyonganizyigwa ciindi cakusaanguna mu Edeni ciindi Saatani naakayunga Adamu a Eva kuti bazangile Jehova. Saatani tanaaleka pe makanze aakwe kusikila sunu aakuleesya bantu banji kuli Leza. Pele Jehova kunyina nayoozumizya kuti bukombi bwakasimpe bufwidilile anyika. Izina lyakwe lilijatikizyidwe alimwi ulabalanganya aabo ibamubelekela. Aboobo kwiinda muli Isaya wapa cisyomezyo citaliboteli ategwa: “Mubuzuba obo lunyungu lwa-Jese, ilwakabeda bamasi citondezyo, bamasi bayooyandaula ndulo, nkabela cilyokezezyo cakwe ciyooba abulemu.” (Isaya 11:10) Imunzi wa Jerusalemu walo Davida ngwaakabambide kuti ube ngomunzi mupati wacisi, wakaba mbuli citondezyo mu 537 B.C.E. ciindi nobakali kutambwa basyeede basyomeka akati kabama Juda ibakamwayikide kuti bapiluke akuyakulula tempele.
17 Pele oobu businsimi tabwaambi buyo zeezyi zyalo. Mbubwenya mbuli mbutwabona kale, bugamide bweendelezi bwa Mesiya, Imweendelezi omwe wakasimpe walo uuyooyendelezya bantu bamumasi oonse. Imwaapostolo Paulo wakazubulula bbuku lya Isaya 11:10 ikutondezya kuti kuciindi cakwe ibamasi bakali kuyooba abusena mumbungano ya Bunakristo. Kazubulula bupanduluzi buli mu Septuagint kujatikizya kapango aaka, wakalemba kuti: “Isaya wati, Kuzooba muntenga wa-Jese, nguzoobukila kuba abwami bwabamasi, nguwe ngubazoosyoma bamasi.” (Ba-Roma 15:12) Kunze lyaboobo, oobu businsimi bulazumanana kuzuzikizyigwa mane kusikila kuciindi cesu lyalo bantu bamasi nobatondezya luyando kuli Jehova kwiinda mukugwasyilizya banabakwabo Mesiya ibananike.—Isaya 61:5-9; Matayo 25:31-40.
18 Mukuzuzikizyigwa kwasunu, “buzuba obo” mbwaakali kwaamba Isaya bwakatalika ciindi Mesiya naakabikkwa kuba Mwami wa Bwami bwa Leza bwakujulu mu 1914. (Luka 21:10; 2 Timoteo 3:1-5; Ciyubunuzyo 12:10) Ikuzwa ciindi eeco Jesu Kristo wali citondezyo citadoonekwi, ibusena bwakuswaanganina bwaba Israyeli bakumuuya abantu boonse bamasi balo balombozya mfwulumende iiluleme. Ikwiinda mubusolozi bwa Mesiya, imakani mabotu aa Bwami ali mukutolwa kumasi oonse mbubwenya mbwaakasinsima Jesu. (Matayo 24:14, Marko 13:10) Aaya makani mabotu alabakulwaizya kapati bantu. “Inkamu impati yabantu batabaliki kumuntu naba omwe, bazwa kuzisi zyoonse” balalibombya kuli Mesiya kwiinda mukusangana abananike basyeede mubukombi bwakasimpe. (Ciyubunuzyo 7:9) Ikuzumanana kuboola kwabantu bapya ibatalivwulili ikuyanzana abasyeede ‘kuŋanda ya Jehova yakukombela’ yakumuuya, kwayungizya bulemu bwa “cilyokezezyo” ca Mesiya, itempele lipati lya Leza lyakumuuya.—Isaya 56:7; Hagai 2:7.
DECEMBER 29-JANUARY 4
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA ISAYA 14-16
Basinkondonyina Bantu ba Leza Balasubulwa
Jehova Wabombya Munzi Uulisumpula
16 Eeci tiicakacitika mumwenya mu 539 B.C.E. Pele sunu takudoonekwi pe kuti zyoonse nzyaakasinsima Isaya kujatikizya Babuloni zyakazuzikizyigwa. Sikubandika makani aa Bbaibbele umwi waamba kuti, Babuloni “nditongo sunu mbubwenya mbwaabede kwamyaanda yamyaka iili mbwiibede, nditongo alimwi kusyeede buyo cilwi cazitantaala koonse-koonse.” Ulayungizya akuti: “Tacikonzyeki pe ikulangilila tongo eeli kakunyina kuyeezyegwa mbuli mbubwaazuzikizyigwa cakutasiya kantu nokaceya ibusinsimi bwa Isaya a Jeremiya.” Cakutadooneka, kuciindi ca Isaya kunyina muntu naba omwe wakali kukonzya kusinsima kuwa kwa Babuloni alimwi akusaalwa nkwaakali kuyoosaalwa. Kayi kuzundwa kwa Babuloni kubana Mediya a Persia kwakacitika kakwiindide myaka iitandila ku 200 kuzwa ciindi Isaya naakalemba bbuku lyakwe! Alimwi ikusaalwa kwakwe kwamamanino kwakazyoocitika mumyaanda yamyaka yakumbele. Sena eeci taciyumyi lusyomo ndotujisi mu Bbaibbele kuti ndi Jwi lyakasololelwa a Leza? (2 Timoteo 3:16) Kunze lyaboobo, mbwaanga Jehova wakabuzuzikizya businsimi musyule oomu, tulakonzya kusyoma kuti ibusinsimi ibuli mu Bbaibbele ibutanazuzikizyigwa buyoozuzikizyigwa kuciindi ncabikkide Leza mwini.
Jehova Wabombya Munzi Uulisumpula
24 Ibami bamumulongo wa Davida bakozyanisyigwa kunyenyeezi mu Bbaibbele. (Myeelwe 24:17) Ikuzwa kuli Davida, eezyi “nyenyeezi” zyakali kweendelezya kazili ku Cilundu ca Ziyoni. Solomoni naakayaka tempele mu Jerusalemu, izina lyakuti Ziyoni lyakatalika kubelesyegwa kwaamba munzi woonse. Imulawo wa Cizuminano wakali kulailila baalumi bana Israyeli boonse kuunka ku Ziyoni ziindi zyotatwe amwaka. Aboobo cakaba “Cilundu cambunganino.” Ikwiinda mukukanza kuzunda bami ba Juda akubagwisya kucilundu ooko, Nebukadinezara waambilizya makanze aakwe aakulibikka atala lya “nyenyeezi” eezyo. Kunyina naalumbaizya Jehova akaambo kakuzunda nkwaakabazunda pe. Pele mubwini cakulisumpula walibikka mubusena bwa Jehova.
Ilulayo lwa Jehova Kujatikizya Masi
JEHOVA ulakonzya kubelesya masi ikusubula bantu bakwe akaambo kabubi bwabo. Nokuba boobo, taalekeleli masi aayo akaambo kalunya, kulisumpula alimwi alusulo ndwaatondezya kubukombi bwini-bwini. Aboobo, kakucisyeede ciindi cilamfwu, Jehova wasololela Isaya ikulemba “makani aa-Babuloni.” (Isaya 13:1) Pele Babuloni uyooba sinkondonyina kumbele aamazuba. Asuri ulabadyaaminina bantu Leza mbaakapangana cizuminano kuciindi ca Isaya. Asuri wasaala bwami bwakunyika bwa Israyeli akunyonyoona cibeela cipati ca Juda. Pele ikuzwidilila kwa Asuri nkwaciindi buyo cisyoonto. Isaya walemba kuti: “Jehova wamakamu wakonka kuti, Ncobeni ciyooba mbubonya mbundiyeeyede. . . . Njoopwaya mu Asuri mucisi cangu akumulyataula azilundu zyangu. Elyo ijoko lyakwe liyoozwa kulimbabo, amukuli wakwe uyoogwisigwa kumakuko aabo.” (Isaya 14:24, 25) Kakutanainda ciindi cilamfwu kuzwa nobwakaambwa businsimi oobu, ikukonga Juda kwa Asuri kwalesyegwa akutamvwigwa limbi.—2 Bami 19:35-37.
Ilulayo lwa Jehova Kujatikizya Masi
12 Ino businsimi oobu buyoozuzikizyigwa lili? Lino-lino. “Ngaayo makani Jehova ngaakaamba aa-Moabu kalekale. Lino sunu Jehova waamba kuti, Kwamana myaka yotatwe, mbuli myaka yasimilimo, bulemu bwa-Moabu buyoosampaulwa, amakamu makamu aakwe oonse. Abaabo bayoosyaala bayooba bace buyo, tabakooyooba amakani pe.” (Isaya 16:13, 14) Kweendelana amakani aaya, basikufwumba zintu zyakasiigwa nsiku bakajana bumboni bwakuti mumwaanda wamyaka walusele B.C.E., Moabu wakapenga ceetezya, aboobo ibantu bakaceya kapati muminzi yakwe minji. Tigilati-Pilesere Watatu wakabanda Salamanu waku Moabu kuti wakali akati kabaleli bakabbadela mutelo kulinguwe. Sanakeribu wakatambula mutelo kuli Kammusunadbi, imwami wa Moabu. Ibami ba Asuri ba Esari-hadoni a Ashurbanipal bakaamba kuti bakali kweendelezya Bami ba Moabu ba Musuri a Kamashaltu. Ibana Moabu bakazita imyaanda yamyaka iili mbwiibede musyule. Imatongo akajanwa aayeeyelwa kuti njeminzi yakali yabana Moabu, pele mbusyoonto kapati bumboni bwakavwukkulwa ibwacisi eeci musyule icakali anguzu alimwi cakalwana Israyeli.
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Isaya—I
14:1, 2—Ino mbuti bantu ba Jehova mbobakaba “mubuzike abo ibakataanguna kubanjizya mubuzike, alimwi bayooendelezya basikubapenzya”? Eeci cakazuzikizyigwa mubantu bali mbuli Daniele iwakajisi cuuno caatala mu Babuloni, mubweendelezi bwaba Medi a Persia; Esita wakazikuba mwami mukaintu waku Persia; alimwi a Moodekai wakazikubikkwa kuba mweendelezi wabili mubwami bwaku Persia.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Ino Businsimi Ninzi?
Businsimi mulumbe uusololelwa amuuya wa Leza, uuyubununwa a Leza. Ibbaibbele lyaamba kuti basinsimi “bakaambaula zyakazwa kuli Leza kwiinda mukusololelwa amuuya uusalala.” (2 Petro 1:20, 21) Aboobo musinsimi muntu uutambula mulumbe wa Leza akuwaambila bantu bamwi.—Milimo 3:18.
Ino basinsimi bakali kutambula buti mulumbe kuzwa kuli Leza?
Leza wakabalesya nzila zisiyene-siyene kwaamba mizeezo yakwe kubasinsimi bakwe:
● Kulemba. Leza wakabelesya nzila eeyi ciindi comwe naakapa Musa Milawo iili Kkumi kwiinda mukwiilemba buya.—Kulonga 31:18.
● Kwaambaula mulomo mpande kwiinda mubangelo. Mucikozyanyo, Leza wakabelesya mungelo kwaambila Musa mulumbe ngwaakeelede kuyooambila Farao muna Egepita. (Kulonga 3:2-4, 10) Ciindi naakali kuyanda kubelesya majwi aagaminide, Leza wakali kubandika abangelo mulomo mpande, mbubwenya mbwaakacita ciindi naakaambila Musa kuti: “Kwaalemba majwi aaya, nkaambo ndapanga cizuminano anduwe alimwi abana Israyeli kweelana amajwi aaya.”—Kulonga 34:27.
● Zilengaano. Zimwi ziindi musinsimi wakali kutondezyegwa zilengaano kalanga buya. (Isaya 1:1; Habakuku 1:1) Zilengaano zimwi zyakali kulibonya kapati cakuti basikutondezyegwa bakali kutola lubazu abalo. (Luka 9:28-36; Ciyubunuzyo 1:10-17) Aziindi zimwi, basikutondezyegwa zilengaano bakali kujatikizyigwa muzilengaano eezyo. (Milimo 10:10, 11; 22:17-21) Alimwi Leza wakali kubaambila mulumbe basinsimi bakwe kwiinda muziloto ciindi nobakali koona.—Daniele 7:1; Milimo 16:9, 10.
● Kubasololela mumizeezo. Leza wakasololela mizeezo yabasinsimi bakwe kutegwa bacikonzye kwaamba mulumbe wakwe. Eeci ncencico Bbaibbele ncolyaamba kuti: “Magwalo oonse akasololelwa a Leza.” Mabala aakuti “akasololelwa a Leza” alakonzya kwaamba kuti “akayoyelwa a Leza.” (2 Timoteyo 3:16) Leza wakabelesya muuya uusalala, naa nguzu zyakwe, “kuyoyela” babelesi bakwe mizeezo yakwe. Mulumbe wakali wa Leza, pele basinsimi bakabelesya mabala aabo.—2 Samuele 23:1, 2.
Sena businsimi lyoonse bwaamba zyakumbele?
Peepe, Bbaibbele talyaambi buyo zyakumbele. Nokuba boobo, bunji bwamilumbe iizwa kuli Leza ijatikizya zintu ziyoocitika kumbele, nokuba kuti tayaambidwe cacigaminina buya. Mucikozyanyo, basinsimi ba Leza cakwiinduluka-induluka bakabacenjezya bana Israyeli kujatikizya nzila zyabo zibyaabi. Ncenjezyo eezyo zyakali kwaamba zilongezyo zyakumbele kubantu batobela malailile, alimwi alunyonyooko lwakumbele kuli baabo bakaka kutobela malailile. (Jeremiya 25:4-6) Buumi bwabana Israyeli bwakayeeme akusala kutobela naa kutatobela ncenjezyo eezyo.—Deuteronomo 30:19, 20.
Zikozyanyo zyabusinsimi bwamu Bbaibbele izitajatikizyi zintu zyakuyeeyela buyo
● Aciindi cimwi bana Israyeli nobakalomba Leza kuti abagwasye, Leza wakatuma musinsimi wakwe kuyoobaambila kuti akaambo kakuti bakaka kutobela milawo yakwe, awalo takoobagwasya.—Babetesi 6:6-10.
● Ciindi Jesu naakaambaula amukaintu muna Samariya, wakamwaambila mukaintu zintu zyakamucitikila kaindi zyalo Jesu nzyaakayubunwidwa a Leza. Mukaintu ooyu wakazyiba kuti wakali musinsimi nokuba kuti Jesu kunyina naakaamba makani aazyakumbele.—Johane 4:17-19.
● Ciindi Jesu naakali kupenzyegwa, basinkondonyina bakamuvwumba kumeso, bakamuuma akumwaambila kuti: “Sinsima! Nguni wakuuma?” Tiibakali kwaamba kuti aambe zintu zyakumbele pe, pele bakali kuyanda kuti aambe wamuuma kwiinda mukusololelwa anguzu zya Leza.—Luka 22:63, 64