BA JESÚS MARTÍN | MAKANI AAKULUULA
“Jehova Wakandigwasya Muziindi Zikatazya”
Ndakazyalwa mu 1936 ku Madrid. Ooyu mwaka uutakalubwi abamusela wangu bana Spain. Wakali mwaka nokwaba nkondo mbyaabi kapati mucisi.
Nkondo eeyi iyakatola myaka iibalilwa kuli yotatwe, yakaleta mapenzi aataambiki kubana Spain. Bataata abalo bajatikizyigwa amapenzi aaya. Bakali muntu uusyoma muli Leza lyoonse, pele nobakabona bapaizi ba Katolika kabatola lubazu munkondo bakatyompwa alimwi akunyema kapati. Aboobo mebo amwanookwesu bakatwaambila kuti tutabbapatizyigwi mucikombelo ca Katolika.
Francisco Franco wakajisi cilongwe ciyumu a Cikombelo ca Katolika
Mu 1950, kwakatuswaya Bakamboni ba Jehova bobilo. Bataata bakaukkomanina mulumbe akuzumina kwiiya Bbaibbele nsondo ansondo. Aciindi eeco ndakajisi buyo myaka iili 14, alimwi cisobano ncondakali kukkomanina kapati nibbola. Bataata bakali kuyanda kuti kandibala mabbuku ngobakabasiila Bakamboni, pele mebo tiindakali kuyanda. Bumwi buzuba nondakapiluka kuzwa kubbola, ndakabuzya bamaama kuti, “Bantu aaba bapiluka alimwi?” bakaingula kuti “Inzya, bali abauso musitiŋi.” Ndakazwa aŋanda cakufwambaana!
Nokuba kuti mebo tiindakali kukukkomanina kwiiya Bbaibbele bataata tiibakatyompwa pe. Bakali kukayanda kasimpe cakuti mu 1953 bakabbapatizyigwa akuba umwi wa Bakamboni ba Jehova. Lubbapatizyo lwabo lwakapa kuti nditalike kubabuzya mibuzyo minji. Mane buya ndakabalomba kuti ndibe aa Bbaibbele lindigeme. Bakaambila Máximo Murcia, Kamboni mukubusi kuti kandiisya Bbaibbele. Nokwakainda myaka yobilo kandijisi myaka iili 19, ndakabbapatizyigwa akuba umwi wa Bakamboni ba Jehova mu Mulonga wa Jarama kujwe lya Madrid.
Kukambauka Mubulelo Bwa Franco Bwalunya
Mumyaka yakuma 1950 cakali ciyumu kukambauka alimwi akuswaangana antoomwe. Mweendelezi silunya waku Spain Francisco Franco, wakali kuyanda kuti cisi coonse cibe buyo ca Katolika. Akaambo kaceeci, bakapokola bakali kunga balabatobelezya Bakamboni ba Jehova. Miswaangano yesu twakali kwiicitila mumaanda abakwesu aboobo twakali kubikkila maano kutegwa bantu batatuboni akutwaamba kuli bakapokola. Kuyungizya waawo, twakali kukambauka kuŋanda aŋanda cabupampu akubeleka buyo mumaanda obilo naa otatwe mpoonya twamana twaunka kumbi. Nokuba kuti bantu bamwi tiibakali kuuyanda mulumbe wesu, ibanji bakali kuutambula.
Mukwesu F. W. Franz wakapa makani kumuswaangano wacooko umwi iwakali kucitwa cakusisikizya
Ndilayeeya aŋanda imwi twakajana mupaizi uumwi wa Katolika. Notwakaamba ncotwakaswaila, wakatubuzya kuti: “Nguni wamuzumizya kucita mulimo ooyu? Sena mulizyi kuti inga ndamwaamba kuli bakapokola?” Ndakamwaambila kuti, kufwumbwa ncokonzya kucita swebo tulilibambilide. Ndakayungizya kuti, “Basinkondonyina ba Jesu Kristo bakasoleka kupa kuti aangwe. Aboobo cileelela kuti abalo basikumutobela bapenzyegwe.” Mupaizi tanaakabukkomanina bwiinguzi bwangu naaceya, kumane wakanjila muŋanda akutumina bakapokola. Mpoonya-mpoonya ndakatija.
Nokuba kuti kwakali buyumuyumu, basikumwaya basyoonto bamu Spain bakajana kuti bantu banji bakalijisi luyandisisyo kumulumbe wamu Bbaibbele. Mu February 1956 kandili amyaka iili 19, ndakasalwa kuba mupainiya waalubazu.a Bunji bwesu tobapainiya twakacili bana alimwi twakanyina luzyibo, pele bamisyinali bamwi bakatugwasya kwiinda mukutuyiisya alimwi akutukulwaizya. Mebo antoomwe amupainiya umwi mukubusi, twakatumwa kuyoobelekela mudolopo lya Alicante, kwalo mulimo wabukambausi nkowatakalinasika. Mumyezi buyo misyoonto twakatalisya ziiyo zya Bbaibbele zinji akumwaya mabbuku aatalivwulili.
Mbuli lyoonse, bantu bakatubona katukambauka. Notwakabeleka kwamyezi misyoonto buyo ku Alicante, bakapokola bakatujata akutunyanga ma Bbaibbele eesu. Twakaangwa kwamazuba aali 33, kuzwa waawo twakatolwa ku Madrid, kwalo nkotwakaangununwa. Aaya akali buyo matalikilo aamapenzi aakali kuyootobela.
Penzi Liinda Kubija
Nondakali amyaka iili 21, ndakalaililwa kuti ndinjile mulimo wabusikalumamba. Ndakeelede kuunka kubusena nkobakali kukkala basikalumamba mu Nador, idolopo aciindi eeco lyakali cibeela ca Spain kunyika kwa Morocco. Ookuya, mupati wabasikalumamba ndakamwaambila cabulemu, mpondaimvwi kujatikizya mulimo ooyu. Ndakati inga tiindanjila busikalumamba naa kusama yunifoomu. Kumane musilikani wabasikalumaba wakanditola kuntolongo ya Rostrogordo, iili ku Melilla, kuyoobetekwa kunkuta yabo.
Intolongo ya Rostrogordo, ku Melilla
Kanditanabetekwa ku Morocco, mupati wabasikalumamba muna Spain wakalailila kuti nduumwe kusikila nditame. Kumane ndakanditukilwa, kukwimbaulwa kwamaminiti aali 20, alimwi akubbakelwa kusikila mane ndanetuka. Silutwe wabasikalumamba taakakkutila ambondakaumwa, aboobo wakandilyata kumutwe azijombo zyakwe kusikila mane kwapasauka malowa. Mpoonya ndakatolwa kuofesi yakwe, kwalo nkwaakapozomoka kundaambila kuti: “Utayeeyi kuti aawa mpocagolela, ndicikujokelela. Kocilangila eeci abuzuba!” Kuzwa waawo wakalailila kuti ndibikkwe museelo yakayakidwe aansi. Mwakali kusiya mbii, calo cakapa kuti ndilimvwe mbuli kuti tiindakali kuyoozwa.
Ndicibuyeeya buzuba buya nondakalede aansi museelo kumwi mutwe wangu kaunankene malowa. Oomu kwakali mbeba zyakali kweendeenda zimwi ziindi alimwi ndakajisi buyo kangubo kauba-uba kakulivwumba. Aboobo ndakali kupaila kuli Jehova kuti andiyumye. Ndakali kucita oobo cakwiinduluka-induluka.b
Buzuba bwakatobela sikalumamba uumbi wakanduuma alimwi. Mupati wabasikalumba wakali kulangilila kutegwa abone kuti naa walomya kunduuma. Kwaamba masimpe aawa tiindakazyi kuti naa inga ndacikonzya kuzumanana kuliyumya. Buzuba bwakatobela masiku ndakapaila alimwi kuli Jehova kuti andigwasye.
Buzuba bwatatu, ndakaitwa alimwi kuofesi yamupati wabasikalumamba. Ndakaliyoowede citaambiki. Ndakapaila kuli Jehova ciindi nondakali kuya nkuko. Mulembi wankuta yabasikalumba wazina lya Don Estebanc wakali kundilindila. Wakaboolede kulanga-langa mulandu wangu.
Naakabona mabbandeji aakali kumutwe wangu, wakabuzya cakacitika. Kusaanguna ndakawayawaya kumwaambila nkaambo ndakali kuyoowa kuumwa alimwi, pele ndakazyoomwaambila masimpe. Naakamvwa kaambo mbokakabede wakaamba kuti: “Inga tiindabakasya bankuta kuti bakubeteke. Nokuba boobo, kozyiba kuti kunyina uyookuuma alimwi.”
Kuzwa leelyo, kunyina wakanduuma kabili muntolongo. Tiindakazyiba cakapa kuti mubetesi ooyu asale kubandika andime buzuba oobu. Ncondizyi buyo ncakuti mipailo yangu yakaingulwa munzila iigambya. Ndakalibonena Jehova mbwaakandigwasya mubukkale oobu bukatazya alimwi kunyina naakazumizya kuti ndipenzyegwe kwiinda nguzu zyangu. (1 Bakorinto 10:13) Ndakasyomede Jehova ciindi nondakali kubetekwa munkuta.
Kandili muntolongo ya Ocaña
Makani kunkuta akakosolwa kuti ndaangwe kwamyaka iili 19, kumane bakayungizya ayotatwe “yakutamvwida.” Nokwakainda myezi iibalilwa ku 15, ndakalozyelwa kuntolongo yaku Ocaña, munsi-munsi aku Madrid, nkondakali kuyookkala mane kusikila ndikazwe. Kulonzyegwa ooku cakali cilongezyo kuzwa kuli Jehova. Kwakali kubotu kwiinda ku Rostrogordo, akaambo kakuti museelo mondakabikkwa mwakali bulo, matilesi alimwi amilembo yakuyala. Nokwakainda ciindi, ndakapegwa mulimo wakulanganya nkomo yamali yantolongo. Nokuba boobo akaambo kakukkala kwaciindi cilamfwu muntolongo, ndakali kulendelelwa. Cintu cakali kundikatazya kapati nkutaba antoomwe abakwesu abacizyi.
Nokuba kuti bazyali bangu bakali kundiswaya muziindi, ndakacili kuyandika kukulwaizyigwa. Aciindi cimwi bakandaambila kuti, kuli bakwesu abambi bakakaka kunjila mulimo wabusikalumamba. Aboobo ndakapaila kuli Jehova, ikumulomba kuti mukwesu omwe buyo aangilwe nkondakabede. Aalo aawa Jehova wakayiingula mipailo yangu munzila iingambya kapati. Tiilyakalampa bakwesu botatwe bakandisangana muntolongo, ba Alberto Contijoch, Francisco Díaz, aba Antonio Sánchez. Nokuba kuti ndakali ndelikke kwamyaka iili 4 muntolongo, aciindi aawa ndakakkomana kapati kuba abakwesu bakuyanzana limwi. Twakali kwiiya makani aamu Bbaibbele antoomwe akukambaukila baangema.
Kwaangununwa Akutalika Kubeleka Alimwi
Ndakaangununwa mu 1964, kacitanasika ciindi ncondakeelede kuzwa. Muciindi cakukkala myaka iili 22 muntolongo, ndakakkala buyo iili 6 acisela. Mbubwenya buzuba mbondakazwa muntolongo ndakaunka kumiswaangano. Kutegwa ndikaakusike muciindi ndakabelesya mali masyoonto ngondakayobwede kuyoosika ku Madrid. Eelo kaka cakali cilongezyo kubonana alimwi abakwesu abacizyi! Nokuba kuti ndakakkomana kubonana ambabo, kuli cimbi ncondakali kuyandisisya kuti ndicite. Ndakali kuyanda kuzumanana abupainiya mpoonya-mpoonya. Nokuba kuti bakapokola bakali kubakonga bakwesu abacizyi, bantu bakali kwaatambula makani mabotu, cakuti kwakali kuyandika babelesi banji.
Aciindi eeci twakandazyibana amucizyi wazina lya Mercedes—imupainiya waalubazu musungu. Mucizyi ooyu wakali muntu uulicesya walo iwakali kukambaukila muntu woonse ngwaajana. Kunze lyaboobo, wakalaaluzyalo alimwi mwaabi, ibube oobu mbobwakandikwelelezya kapati. Kumane twakayandana, mpoonya nokwakainda mwaka omwe twakakwatana. Cakali cilongezyo kaka kukwatana aba Mercedes.
Mebo abakaintu bangu nowakainda buyo mucado
Nokwakainda myezi iili mbwiibede kuzwa notwakakwatana, twakatambwa kuyoobeleka mulimo wakweendeenda. Notwakali kuswaya mbungano ziindene-indene nsondo ansondo, twakali kuswaangana akukambauka antoomwe abakwesu. Kwakali mbungano zipya mu Spain, aboobo bakwesu bakali kuyandika lugwasyo akukulwaizyigwa. Kunze lyaboobo, kwaciindi cisyoonto ndakaba acoolwe cakuunka mazuba aamwi ku kuofesi ya Bakamboni ba Jehova ku Barcelona kwalo nkotwakali kubeleka cakusisikizya.
Mu 1967 mfwulumende yakazumizya kuti bantu boonse bamu Spain kabakomba cakwaanguluka, aboobo twacileka kukomba cakusisikizya. Kumane mu 1970, Bakamboni ba Jehova bakazumizyigwa amulawo. Aboobo twakatalika kuswaangana cakulikwaya, kuba a Maanda eesu aa Bwami, alimwi buya aofesi yamutabi.
Milimo Mipya Yakumuuya
Mu 1971, mebo abakaintu bangu twakatambwa kuyoobelekela kumutabi mupya ku Barcelona. Pele mwaka wakatobela, bakaintu bangu bakamita akuzyala mwana musimbi mubotu wazina lya Abigail. Eeci cakali kwaamba kuti twakeelede kuzwa a Beteli akutalika mulimo uumbi mupya wakukomezya mwaneesu.
Ciindi mwaneesu nakakubuka, bakumutabi bakatulomba kuti tupiluke mumulimo wakweendeenda. Twakaapailila makani aaya akulomba lugwasyo kubakwesu basimide kumuuya. Mwaalu umwi wakati: “Ba Jesús, ikuti bayanda kuti mupiluke alimwi mumulimo wakweendeenda, mweelede kuzumina.” Aboobo twakapiluka alimwi mumulimo ooyu. Kumatalikilo, twakali kuswaya buyo mbungano zyakali munsi-munsi ankotwakali kukkala kutegwa tuzumanane kunoolanganya mwaneesu. Naakakomena wakatalika kulikkalila, calo cakapa kuti tube acoolwe cakuyungizya mulimo wesu waciindi coonse waalubazu.
Mebo abakaintu bangu twakabeleka mumulimo wakweendeenda kwamyaka iili 23. Mulimo ooyu ndakali kuukkomanina kapati nkaambo wakali kundipa coolwe cakubelesya zintu zyakandicitikila kukulwaizya bakubusi. Zimwi ziindi nondakali kugwasyilizya kuyiisya kucikolo cabaalu alimwi acababelesi baciindi coonse, twakali kukkala ku Beteli yaku Madrid. Ooku, kwakali kulampa makkilomita otatwe buyo kuzwa ku Mulonga wa Jarama kwalo nkondakabbapatizyigwila mu 1955. Tiindakali kuciyeeyela kuti kwainda myaka iili mbwiibede ndakali kuyoopilukila kubusena oobu ikugwasyilizya bakubusi kwiiya mikuli iimbi mumulimo wa Jehova.
Nondakali kweendelezya cikolo ca Bwami
Twakatalika alimwi mulimo wabupainiya bwaalubazu mu 2013. Kwaamba masimpe nciyumu kucinca kuzwa mumulimo wakweendeenda akutalika mulimo wabupainiya, pele kucita boobo cakali cintu cabusongo. Mazubaano ndilaciswa-ciswa, alimwi ndakaandulwa kumoyo. Muziindi eezyi ndali kusyoma lugwasyo lwa Jehova alimwi mbuli lyoonse kunyina naandilekelezya pe. Kunze lyaboobo, abalo bakaintu bangu wali mubelesima mwini-mwini mumyaka iili 56 njotwabeleka antoomwe mumilimo ya Leza.
Kanji-kanji ndilaakuciyeeya ciindi nondakali kugwasyilizya kuyiisya. Alimwi ndilabayeeya bakubusi mbobakali kuyandisya kwiiya. Luyandisisyo lwabo lwakali kundiyeezya ciindi nondakali mukubusi alimwi abusungu mbondakajisi ciindi nondakali kutalika kubelekela Jehova. Masimpe kuti ndakeelede kuliyumya kumapenzi aakandicitikila, pele alimwi kwakali azintu zibotu zyakandicitikila. Naaba mapenzi aakatazya akandiisya ziiyo ziyandika kapati, kwiinda zyoonse ndakaiya kuti tandeelede kusyoma nguzu zyangu. Mapenzi aaya akandipa coolwe cakubona Jehova mbwagwasya nomuba muziindi zikatazya.—Bafilipi 4:13.
Mebo abakaintu bangu tucili mumulimo waciindi coonse
a Mupainiya waalubazu mubelesi waciindi coonse uulisungula kutumwa kubusena buli boonse nkwaatumwa amutabi wa Bakamboni ba Jehova kwalo nkobabona kuti kuyandika bamayi ba Bbaibbele.
b Kwamyezi iili 7 ndakali kukkala mukaseelo kaniini kapati alimwi tiikaajisi cimbuzi. Kwakali dooti kapati aansi mpondali koona akangubo kangu komwe.
c “Don” ndibbala lyabulemu libelesyegwa mumasi mobaambaula ci Spanish, ndelisaanguna kwaambwa izina lyamuntu kalitanaambwa.