LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • g 5/13 map. 12-13
  • Koresi Mupati

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Koresi Mupati
  • Sinsimuka!—2013
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • KORESI MBWAAKASAALA BABULONI
  • BUSINSIMI BUGAMBYA
  • KUFWUTULWA CAMALEELE
  • KAAMBO NCOMWEELEDE KUZYIBA
  • Bantu ba-Leza Bazwa mu-Bbabbuloni
    Bbuku Lyangu lya Makani Aamu Bbaibbele
  • Ibbaibbele Ndibbuku Ndyomukonzya Kusyoma-Cibeela 4
    Sinsimuka!—2011
  • Bulembo Kubwaanda
    Ziiyo Nzyomukonzya Kwiiya Kuzwa mu Bbaibbele
  • Bbaibbele Ndibbuku Lyabusinsimi Busyomeka, Cibeela 2
    Sinsimuka!—2012
Amubone Azimwi
Sinsimuka!—2013
g 5/13 map. 12-13

Cuumbwe ca Koresi

MAKANI AAJATIKIZYA BANTU BAKAINDI

Koresi Mupati

Kweelana akkalenda yamazuba aano, mubuzuba bwa October 5/6, 539 B.C.E., imasiku, cintu catakali kuyeeyelwa cakacitikila munzi wa Babuloni, munzi mupati wa Bwami bwa Babuloni. Mubusiku mbweena oobu, munzi wakasaalwa ampi yabasikalumamba yabana Medi aba Persia, iyakali kusololelwa a Mwami Koresi wa Persia, alimwi iwakazyibidwe kuti Koresi Mupati. Nzila njaakabelesya kusaala munzi ooyu yakali yabusongo.

KORESI MBWAAKASAALA BABULONI

Bbuku lyakuti: Ancient World Leaders—Cyrus the Great lyaamba kuti: “Ciindi Koresi naakakanza kusaala Babuloni, bantu bamumunzi ooyu tiibakapakamene kwiinda bantu bamuminzi imbi yoonse.” Mulonga wa Firate wakali kwiinda mu Babuloni, alimwi kwakali mifwolo yakazingulukide malambo malamfwu. Zyintu eezyi zyobilo zyakapa kuti munzi ukwabililwe akulibonya mbuli kuti taukonzyi kusaalwa.

Basikalumamba ba Koresi bakaanyona meenda aakali kwiinda mu Babuloni kuzwa mumulonga wa Firate, cakuti meenda aayo akaceya. Mpoonya bakainda mumeenda kuya kumulyango wamunzi walo iwatakajedwe, akuusaala munzi ooyu kakunyina buyumuyumu. Basyaazibwene mumakani aakaindi ba Herodotus alimwi a Xenophon bakaamba kuti, busiku mbobakasaalwa bana Babuloni bantu bakali kuyeeya kuti balikwabilidwe, nkaambo bantu banji kubikkilizya amwami bakali kupobola. (Amubone kabbokesi kajisi mutwe wakuti “Bulembo Abwaanda.”) Nokuba boobo, kuzunda kwa Koresi kwakazuzikizya businsimi bugambya bwamu Bbaibbele.

Kusaala Babuloni nkwaakacita Koresi kwakasinsimwa mu Bbaibbele

BUSINSIMI BUGAMBYA

Businsimi bwa Isaya bulagambya kapati nkaambo bwakalembwa myaka iitandila ku 200 ambweni iili 150 katanazyalwa Koresi. Amubone businsimi oobu:

  • Mwaalumi wazyina lya Koresi wakali kuyoosaala Babuloni akwaangulula ba Juda.—Isaya 44:28; 45:1.

  • Mulonga wa Firate wakali kuyooyuminina, kutegwa mpi ya Koresi icikonzye kwiinda.—Isaya 44:27.

  • Milyango yamunzi yakali kuyoosiigwa bukwazi.—Isaya 45:1.

  • Basikalumamba bana Babuloni ‘bakaleka kulwana.’ —Jeremiya 51:30; Isaya 13:1, 7.

KUFWUTULWA CAMALEELE

Mu 607 B.C.E., basikalumamba bana Babuloni bakanyonyoona Jerusalemu akutola ba Juda mubuzike. Ino ba Juda bakali kuyookkala mubuzike kwaciindi cilamfwu buti? Leza wakaamba kuti: “Lino kumamanino aamyaka iili makumi aali musanu aabili, njoobweedezya mwami wa-Babuloni amusyobo oyo anyika . . . nkabela nyika iyooba matongo mazuba oonse.” —Jeremiya 25:12.

Mbubwenya mbokwaambwa kale, Koresi wakausaala munzi wa Babuloni mu 539 B.C.E. Mbwaakamanina kusaala Babuloni, wakabaangulula ba Juda, balo bakatalika kupiluka kumunzi wabo mu 537 B.C.E.—aciindi cini myaka iili 70 noyakakkwana kuzwa nibakatolwa mubuzike. (Ezara 1:1-4) Mukuya kwaciindi munzi wa Babuloni wakaba “matongo,” calo cakasinizya kusyomeka kwabusinsimi bwamu Bbaibbele.

KAAMBO NCOMWEELEDE KUZYIBA

Amulange-lange twaambo ootu: Bbaibbele lyakaambila limwi (1) myaka iili 70 ba Juda njobakali kuyookkala mubuzike, (2) kusaala Babuloni nkwaakacita Koresi alimwi anzila nzyaakabelesya, alimwi (3) akunyonyoonwa kwa Babuloni. Oobu tiibwakali busongo bwabantu pe. Kaambo kapati nkakuti: “Kunyina ciindi ibusinsimi nobwakaba akaambo kakuyanda kwamuntu, pele bantu bakaambaula zyakazwa kuli Leza.” (2 Petulo 1:21) Masimpe ngakuti, Bbaibbele tweelede kulibala.

MAKANI AAJATIKIZYA NGUWE

  • Kuyeeyelwa kuti Koresi wakazyalwa cakuma 600 B.C.E. Wakajaigwa munkondo cakuma 530 B.C.E.

  • Cuumbwe ca Koresi cilalibonya asunu ku Pasargadae, munzi waku Persia wakatalisyigwa a Koresi alimwi walo lino uuli mbusena bujisi zyintu zitondezya makani aabantu bakaindi ku Iran.

  • Ibbwe litegwa Cyrus Cylinder

    Ibbwe litegwa Cyrus Cylinder, lyalo lilampa masentimita aali 23, lilembedwe makani aamba zyakuzunda Babuloni nkwaakacita Koresi alimwi akwaangululwa kwabaange, kubikkilizya aba Juda. Ibbwe eeli lyaambwa kuti “ndimwi lyazyintu ziyandika kapati zyakavwukkulwa izyaamba makani aamu Bbaibbele.”

  • Bana Persia bacimulemeka kapati Koresi

“BULEMBO ABWAANDA”

Busiku Koresi naakasaala Babuloni, Mwami Belisazara wakali kupobola antoomwe ‘abasilutwe bakwe bali cuulu’ ciindi nikwakalibonya janza camaleele. Boonse kabalangilila, janza lyakalemba abwaanda muŋanda yamwami kuti “MENE, MENE, TEKEL UPARSIN.”a—Daniele 5:1, 5, 25.

Musinsimi Daniele wakacikonzya kukapandulula kalabi aaka kakamukopede Belisazara. Mubufwaafwi, Daniele wakamwaambila mwami kuti bwami bwakwe ‘bwakalimanide,’ akuti ‘bwapimwa muzipimyo,’ alimwi kwakajanwa kuti bwami bwa Babuloni “bwapegwa mumaanza aaba-Medi aba-Persia.” (Daniele 5:26-28) Majwi oonse ngaakaamba akacitika ncobeni. Kuyungizya waawo, kusikila sunu mumyaambo imwi majwi aakuti “bulembo abwaanda” aamba ntenda yakacitika, naa manyongwe.

a Mabala aaya aamba cipimyo campindu yamali. Kuti kamuyanda bupanduluzi buyungizyidwe, amubone cibalo 7 mubbuku lya Amububikkile Maanu Businsimi bwa Daniele! lyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi