Ncinzi Cicitika Kubuumi Twafwa?
“Iciyiisyo cakuti buumi bwamuntu tabufwiki alimwi akuti bulazumanana muntu afwa antoomwe akunyonyooka kwamubili, ncimwi canjiisyo zipati zya Bunakristo.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”
1. Ino New Catholic Encyclopedia izuminizya nzi kujatikizya kutafwa kwabuumi muntu afwa?
NOKUBA boobo, eli bbuku lizubuludwe atalaawa lilazumina kuti “imuzeezo wakuti buumi tabufwi muntu afwa ulakatazya kubonwa mu Bbaibbele.” Ino Bbaibbele liyiisya nzi cini-cini kujatikizya cicitika kubuumi twafwa?
Ibafwide Taakwe Ncobazi
2, 3. Ino bafwide bali muciimo nzi, alimwi magwalo nzi aamba makani aya?
2 Iciimo cabafwide cilisalazidwe kubbuku lya Mukambausi 9:5, 10, kwalo nkotubala kuti: “Bafwide tabezi cintu niciba comwe . . . taakwe milimo niiba miyeeyo neluba luzibo nebuba busongo mukabanda moyoonjila.” Aboobo, ilufwu nciimo cakutabawo. Sintembauzyo wakalemba kuti muntu afwa “ulabweeda kubulongo; mubuzuba obo mbubonya makanze aakwe oonse alamana.”—Intembauzyo 146:4.
3 Aboobo ibafwide taakwe ncobazi, kunyina ncobacita. Leza naakali kusinganya ba Adamu a Eva wakaamba kuti: “Uli bulongo buyo, akooko kubulongo nkoelede kupiluka.” (Matalikilo 3:19) Leza naatakaninga mulenga Adamu kuzwa kubulongo akumupa buumi, tanaakaliko pe. Adamu naakafwa wakapilukila kuciimo nciconya. Icisubulo cakwe lwakali lufwu—ikutali kulonga kuya kubusena bumbi.
Ibuumi Bulamana
4, 5. Amupe zikozyanyo kuzwa mu Bbaibbele izitondezya kuti muntu afwa abuumi inga bwamana.
4 Ncinzi cakacitika kubuumi bwakwe Adamu naakafwa? Amuyeeye kuti mu Bbaibbele ibbala ‘lyabuumi’ lijatikizya muntu. Aboobo notwaamba kuti Adamu wakafwa, tupandulula kuti muntu muumi uutegwa Adamu wakafwa. Eci inga calimvwisya bumbi kumuntu uusyoma kuti buumi tabumani. Nokuba boobo, Ibbaibbele lyaamba kuti: “Muntu uubisya, ngonguwe uuyoofwa.” (Ezekiele 18:4) Ibbuku lya Levitiko 21:1 lyaamba “mufu” (“mutunta,” mu Jerusalem Bible). Alimwi ba Naziri bakali kwaambilwa kutasika afwaafwi “kumutunta” (“mubili,” Lamsa).—Myeelwe 6:6.
5 Ikaambo kakonzyanya kalajanwa ku 1 Bami 19:4. Elija wakatyompedwe kapati “wakakumbila kuti afwe.” Mbubwenya buyo awalo Jona “wakalikumbilila kuti afwe. Wakati, Kufwa kulandibotela kwiinda kuti nkimpona.” (Jona 4:8) Awalo Jesu wakabelesya kaambo kakuti ‘kujaya buumi’ kalo mu The Bible in Basic English kalembedwe kuti “kujaya.” (Marko 3:4, NW) Aboobo ikumana kwabuumi caamba kufwa kwamuntu.
“Kumusia” ‘Akupiluka’
6. Ino Bbaibbele lyaamba nzi noliti buumi bwa Rakele ‘bwakamusiya’?
6 Pele ino mbuti kumakani aalufwu lwa Rakele lwakacitika naakatumbuka mwanaakwe wabili? Kubbuku lya Matalikilo 35:18 (NW) tubala kuti: “Buumi bwakwe nobwakaamba kumusia (nkaambo wakafwa) wakamuulika izina lya-Benoni, pele wisi wakamuulika izina lya-Benjamini.” Sena cibalo eci citondezya kuti Rakele wakalijisi cintu cimwi mukati calo cakamusiya naakafwa? Peepe. Amuyeeye kuti bbala ‘lyabuumi’ lilakonzyaa kujatikizya buumi mbwajisi muntu. Aboobo aka kaambo kakali kwaamba “buumi” bwa Rakele. Nkakaambo kaako muma Bbaibbele amwi aka kaambo kalembedwe kuti “wakapefula kamamanino” (Jerusalem Bible), alimwi akuti “buumi bwakwe bwakazwa” (Bible in Basic English). Kunyina citondezya kuti cintu cimwi ca Rakele citazizilwe teecakafwa naakafwa walo.
7. Ino muunzila nzi buumi bwamwanaa mukamufwu ‘mbubwakaboola mumubili wakwe’?
7 Cilikozyenye abubuke bwamwanaa mukamufwu bulembedwe kubbuku lya 1 Bami caandaano ca 17. Mukapango ka 22 tubala kuti ciindi Eliya naakali kupailila mwana mulombe, “Jehova wakaswiilila ijwi lya-Eliya, aboobo [buumi bwamwana bwakaboola, NW] mumubili wakwe, wapona.” Awa ‘ibuumi’ bwabelesyegwa alimwi. Aboobo Ibbaibbele lya New American Standard Bible lyaamba kuti: “Ibuumi bwamwana bwakapiluka kulinguwe elyo wakapona.” Inzya bwakali buumi bwakapiluka kumwana mulombe ikutali cintu cimwi camuuya. Eci cileendelana ancaakaamba Eliya kuli banyina mulombe oyu kuti: “Bona! Mwanaako wapona [muntu woonse mbwabede]!”—1 Bami 17:23.
Ipenzi Kujatikizya “Ciimo Caakati-Kati”
8. Ino bunji bwabaabo bataminina kuba Banakristo ncinzi ncobasyoma kuti nciciyoocitika kuciindi cabubuke?
8 Ibanji bataminina kuba Banakristo basyoma kuti kumbele kuyooba bubuke lyalo mibili noiyookamantanizigwaa buumi. Mpoonya abo babusidwe bayootolwa kumasena nkobeelede—ikupegwa bulumbu kuli baabo bakali kupona mubululami naa cisubulo kuli baabo babyaabi.
9. Ino ncinzi caambwa nokutegwa “ciimo caakati-kati,” alimwi ncinzi ncobaamba bamwi kuti ncocicitika kubuumi kuciindi eco?
9 Eci ciyiisyo cilimvwisya kuti ncuuba-uba. Pele kuli baabo batobela lusyomo lwakutafwika kwabuumi balaabuyumuyumu kapati ikupandulula cicitika kubuumi kuzwa kuciindi calufwu kusikila kuciindi cabubuke. Inzya eci “ciimo caakati-kati” mbuli mbociitwa kanjikanji capa kuti kube kweezyeezya kunji mukumana kwamyaanda yamyaka. Bamwi baamba kuti kuciindi eci, cintu cuumi cuunka kupuligatolyo kwalo nkocilekelelwa milandu kutegwa ceelele kuunka kujulu.a
10. Nkaambo nzi ncocitali camu Magwalo ikusyoma kuti icintu cuumi cilakkala mupuligatolyo kwaciindi cili mbocibede muntu afwa, alimwi ilufwu lwa Lazaro lwaasinizya buti makani aya?
10 Nokuba boobo mbubonya mbotwabona, muntu ngomuumi. Imuntu afwa, nkokuti buumi tacikwe. Aboobo kunyina cintu cizumanana kupona lwainda lufwu. Inzya ciindi Lazaro naakafwa, Jesu Kristo tanaakaamba kuti uli puligatolyo, Kubusena Bwamizimo naa kuciimo cili coonse eci “caakati-kati.” Pele Jesu wakaide kuti: “Lazaro uloona.” (Johane 11:11) Cakutadooneka, Jesu walo wakazi kasimpe kujatikizya cicitika kumuntu muumi afwa wakasyoma kuti Lazaro taakwe ncaakazi, tanaakaciliko pe.
Ino Muuya Ninzi?
11. Nkaambo nzi bbala lya “muuya” ncolitakonzya kwaamba cibeela camuntu caandaana amubili icitafwi?
11 Ibbaibbele lyaamba kuti muntu afwa, “muuya wakwe wazwa, ulabweeda kubulongo.” (Intembauzyo 146:4) Sena eci caamba kuti oyu muuya wazwa mumubili uunka ncobeni akuzumanana kupona muntu afwa? Inga tacibi boobo pe nkaambo mukaambo katobela sintembauzyo waamba kuti: “Mubuzuba obo mbubonya makanze aakwe oonse alamana” (“ikuyeeya kwakwe koonse kulajinka,” NEB). Ino ono muuya ninzi alimwi ‘uzwa’ buti mumuntu nafwa?
12. Ncinzi ncaapandulula mabala aa Cihebrayo aa Cigiliki aasanduludwe kuti “muuya” mu Bbaibbele?
12 Mu Bbaibbele imabala aasanduludwe kuti “muuya” (mu Cihebrayo, ruʹach; mu Cigiliki, pneuʹma) apandulula “muya wakuyoya.” Aboobo walo R. A. Knox muciindi cakulemba kuti ‘muuya ulazwa’ ibusanduluzi bwaamba kuti “ulaleka kuyoya.” (Intembauzyo 145:4, Knox) Pele ibbala lya “muuya” nzinji nzyolyaamba kwiinda buyo kuyoya. Mucikonzyanyo, kalipandulula kunyonyoonwa kwabantu abanyama kuciindi ca Zambangulwe lyanyika yoonse ibbuku lya Matalikilo 7:22 (NW) lyaamba kuti: “Boonse ibakali amuuya [mu Cihebrayo, ruʹach] wabuumi, boonse ibakali anyika injumu, boonse buyo bakafwa.” Aboobo, “muuya” ulakonzya kwaamba nguzu zyabuumi izigwasilizigwaa kuyoya izibeleka muzilenge zyoonse zipona, ibantu alimwi abanyama.
13. Ino muunzila nzi motunga twakonzyanisya muuya kumagesi?
13 Mucikozyanyo: Imagesi apa kuti muncini kaubeleka. Ikuti naa magesi aya aleka, oyu muncini ulaleka kubeleka. Aya magesi taabi muncini umbi uulibedelede pe. Mbubwenya buyo, imuntu afwa, imuuya wakwe ulaleka kupa buumi kumaseelo aamubili. Kunyina nouzwa mumubili akuunka kubusena bumbi.—Intembauzyo 104:29.
14, 15. Ino muuya upilukila buti kuli Leza muntu afwa?
14 Ino ono nkaambo nzi bbuku lya Mukambausi 12:7 (BT) ncolyaambila kuti muntu afwa “muuya ulapilukila kuli Leza wakuupa”? Sena eci caamba kuti muuya weenda ncobeni kwiinda mumulenga-lenga kuya kuli Leza? Kunyina cilibonya boobo awa. Amuyeeye kuti imuuya ninguzu zyabuumi. Ikuti zyazwa kale nguzu ezyo, Leza alikke nguukonzya kuzipilusya. Aboobo “muuya ulapilukila kuli Leza” mukuti ibulangizi bwamuntu oyo lino ibwabuumi bwakumbele bulimumaanzaa Leza.
15 Leza alikke nguukonzya kupilusya muuya naa nguzu zyabuumi akupa kuti muntu oyo apone alimwi. (Intembauzyo 104:30) Pele sena Leza ulaa makanze aakucita boobo?
Bupanduluzi buyungizidwe
a Ikweelanaa New Catholic Encyclopedia, “bama Fwala [Bacikombelo] boonse tabadooneki pe mukuzuminizya kwabo kwakuti puligatolyo nkoili.” Pele eli bbuku ndilyonya lilazumina kuti “injiisyo eyi yapuligatolyo iyeeme azilengwa zyabantu ikutali a Magwalo Aasetekene.”
[Kabbokesi kali apeeji 23]
Imizeezo Yakuti Muntu Wakaliponede Cimwi Ciindi Musyule
IKUTI naa kunyina cifwutuka mubili wafwa, ino mbuti kumakani aancobataminina bamwi kuti balaamizeezo yakuti bakali kupona musyule?
Haabupampu mu Hindu, Nikhilananda waamba kuti ‘izicitika lwainda lufwu tazikonzyi kupandululwa pe.’ Mumakani akwe aakuti “Models of Belief in Eternity in the Religions [Izikozyanyo Zyalusyomo Lwabuumi Buteeli Muzikombelo],” sikwiiya zya Bbaibbele Hans Küng waamba kuti: “Kunyina makani aajatikizya kuyeeya kuti muntu wakaliponede cimwi ciindi musyule aakonzya kusyomwa—ikapati ayo aazwa kubana naa kumasi aasyoma mukuzyalululwa.” Ulayungizya akwaamba kuti: “Ibunji [bwabavwuntauzi ibabeleka cabusungu alimwi munzila yasayaansi] balazumina kuti iziluulwa kuzwa kulimbabo tazisinizi bwini-bwini kujatikizya kwiindululwa kwabuumi.”
Ino kuti omukamwini kolimvwa kuti ulaamizeezo yakuti kuli nowakaponede musyule? Eci cilakonzya kuletelezyegwaa twaambo tunji. Ibunji bwamakani ngotumvwa alayobolwa kucibeelaa cimwi cabongo akaambo kakuti kunyina ncaakonzya kubelesegwa cakufwambaana. Iciindi mizeezo eyo yakalubwa kaindi yaboola alimwi, bamwi bantu baamba kuti ncisinizyo cabuumi bwamusyule. Nokuba boobo, masimpe ngakuti tatujisi zyakuluula zinga zyasyomwa zijatikizya buumi bumbi kunze kwaboobu mbotupona lino. Ibunji bwabantu bapona anyika tabajisi mizeezo yakuti bakali kupona musyule; alimwi tabasyomi kuti ambweni kuli nobakali kupona kaindi.