Ikukankaizya Caambwa

NOMWAAMBAULA naa kubala cakupozya, mweelede kubikkila maano kukwaamba mabala munzila iiluzi. Alimwi mweelede kukankaizya mabala aayandika kapati atwaambo tugwasya ikumvwisya ncaamba makani.

Ikukankaizya caambwa tacaambi kuti nkwiile kukankaizya mabala masyoonto naaba manji. Mweelede kukankaizya mabala aayelede. Ikuti kamukankaizya mabala aateelede, ibamuswiilila tabakakamvwi kaambo nkomuyanda kubaambila, aboobo bayoobikkila maano kuzintu zimbi. Nokuba kuti makani ngomubandika inga kaali yaayo aagwasya, ikuti kamukankaizya mabala naa twaambo tuteelede, tamukabakulwaizyi ibamuswiilila.

Mulakonzya kukankaizya munzila zyaandeene, ikanji-kanji inga mwazibelesya aciindi comwe: kwiinda mukwaambisya, mukutondezya mbomulimvwa, mukwaambaula asyoonto-syoonto, ikwiima kamutanasika naa mwainda akaambo kamwi (antela nzila zyoonse zyobilo), alimwi akwiinda mukunyanyaasya zizyo zyamubili ambomuboneka kubusyu. Mumyaambo imwi, ikukankaizya kulakonzya kucitwa kwiinda mukutola ijwi ansi naa mujulu. Amwaalange-lange makani alimwi akuzibikkila maano zyaambwa kutegwa mujane nzila mbotu yakubelesya.

Nomusala nzyomuya kukankaizya, amulange-lange twaambo ootu tutobela. (1) Mabala aayandika kukankaizya mukaambo akamwi alabonwa kwiinda mukubala kaambo koonse kalembedwe alimwi akukaswaanganya kuli ceeco caambwa mucibalo. (2) Nomutalika kaambo kapya mulakonzya kukankaizya icaambwa, kabe kaambo kapati naa kucinca buyo kwabupanduluzi. Alimwi kulakonzya kubagwasya bamwi kubikkila maano mbokakosolwa kaambo kwiinda mubupanduluzi oobo. (3) Imwaambi ulakonzya kukankaizya caambwa ikutondezya mbwalimvwa kumakani aayo. (4) Ikukankaizya caambwa kulakonzya kubelesyegwa mukutondezya twaambo tupati-pati tuli mumakani.

Ikutegwa akankaizye caambwa munzila eezyi, mwaambi naa sikubala waabuleya weelede kwaamvwisya makani ngapedwe akulombozya kuti bakaamvwisye ibamuswiilila. Kumalailile aakapegwa kumazuba aa Ezara, ibbuku lya Nehemiya 8:8 lyaamba kuti: “Bakabala ibbuku lyamulao wa-Leza kabotu akupandulula majwi mbwaamba, aboobo bantu bakamvwisya majwi aakabalwa.” Cilisalede kwaamba kuti aabo ibakali kubala akupandulula Mulawo wa Leza aciindi eeco bakalizyi mbociyandika kugwasya baabo bakali kubaswiilila ikumvwisya icaambwa mumakani ngobakali kubala, ikuciyeeya akucitobela mubuumi bwabo.

Icikonzya Kuleta Penzi. Ibantu banji nobayooma inga zilalimvwisya nzyobaamba. Nokuba boobo, nobabala makani aakalembwa amuntu umbi, cilabakatazya kuzyiba mabala atwaambo ntobeelede kukankaizya. Iciyandika kapati aawa nkumvwisya ncaamba makani. Ikutegwa mucite oobo mweelede kwaabala makani oonse aalembedwe. Aboobo ikuti mwalombwa kuyoobala cibalo cimwi lyamuswaangano wambungano, mweelede kubona kuti mwalibambila kabotu.

Bamwi bantu balakankaizya mabala kwainda ciindi cili mbocibede muciindi cakukankaizya mabala atwaambo kweelana acaambwa. Balacita oobo kunyina makani naa kukankaizya ooko kulayandika naa pe. Ibamwi balakankaizya mabala aatondezya kweendelena kuliko akati katwaambo tobilo, zimwi ziindi balaciindilizya kukankaizya tukumbatizyo amabala aswaanganya twaambo. Ikukankaizya kuli boobo takugwasyi pe mukusalazya kaambo, muciindi caboobo inga caide kuba cilengwa buyo cinyonganya.

Mukusola kukankaizya caambwa, baambi bamwi batola ijwi mujulu munzila iikonzya kupa baswiilizi kuyeeya kuti basinswa buya. Inzya, kwaambaula munzila iili boobu takugwasyi pe. Ikuti mwaambi kakankaizya mabala naa twaambo ajwi lyakulicengeezya, ibamuswiilila bayoomubona kuti ulanyansya. Elo ncibotu kaka ikubazula akaambo kaluyando akubagwasya kubona kuti izyaambwa zizwa mu Magwalo alimwi nzyamaano!

Mbomunga Mwayaambele. Kanji-kanji imuntu uuli apenzi lyakukankaizya caambwa inga katazyi kuti uli apenzi lili boobo. Kuyandika muntu umbi kumwaambila penzi eelyo ndyajisi. Ikuti kamuyanda kuyaambele mumakani aaya, mulangizi wacikolo wanu uyoomugwasya kucita boobo. Alimwi, mutayoowi ikulomba lugwasyo kumuntu uuli woonse ngomuzyi kuti mwaambi uucizyi kukanana. Amumulombe kuti amuswiilile kabotu-kabotu nomubala anomukanana mpoonya akumugwasya mpomuyandika lugwasyo.

Cakusaanguna, sikumupa lulalyo ulakonzya kumwaambila kuti mubelesye cibalo cimwi camu Ngazi Yamulindizi mukulibambila. Cakutadooneka uyoomwaambila kulanga-langa kaambo akamwi kutegwa muzyibe mabala atwaambo tuyandika kukankaizya kucita kuti izyaambwa zimvwugwe kabotu. Ulakonzya kumuyeekezya kubikkila maano kumabala amwi aacengeme. Kamuyeeya kuti mabala aali mukaambo akamwi kuli mbwaaswaangene. Kanji-kanji, iceelede kukankaizyigwa mmabala aali mbwaabede ikutali bbala lyomwe buyo kuligama. Mumyaambo imwi, basicikolo balakonzya kukulwaizyigwa kubikkila maano kumabala amwi aajisi tubala tumwi atala kutegwa bakankaizye twaambo kweelana acaambwa.

Intaamu yabili mukuzyiba ncomweelede kukankaizya, sikumupa lulayo ulakonzya kumukulwaizya kubikkila maano kumakani aambwa mucibalo coonse ikuleka buyo icaambwa mukaambo nkomubala. Nkaambo nzi kapati ikaambwa mumuncali woonse? Mbuti kaambo aako mbokeelede kuzijatikizya nzyomuyookankaizya mukaambo akamwi? Amuulange mutwe wacibalo akatwe kamukati kalembedwe mumabala aasiisya ikali atala acibalo eeco ncomubala. Ino eezyi zikujatikizya buti kusala twaambo ntomweelede kukankaizya? Zyoonse eezyi nzintu zyeelede kulangwa-langwa. Pele amubone kuti tamukankaizyi mabala manji.

Kunyina makani naa munookanana makani antela nkubala nkomwatalibambila, sikumupa lulayo alimwi ulakonzya kumukulwaizya kukankaizya twaambo kweelana abupanduluzi bupedwe. Mweelede kwaazyiba aawo bupanduluzi mpobugolela naa makani mpaacincila kuzwa kukaambo kamwi kayandika kapati akutalika kambi. Ibaswiilizi bayoogwasyigwa kapati ikuti mwabazyibya nomukanana mbazu eezyi. Eeci cilakonzya kucitwa kwiinda mukukankaizya mabala mbuli bwayaaya, cakusaanguna, cabili, camamanino, aboobo alimwi a cilisalede.

Sikumupa lulayo alakwe uyoomwaambila kubikkila maano kutwaambo ooto ntomuyanda kwaamba kweelana ambomulimvwa. Kutegwa mwaambe munzila eeyi, mulakonzya kukankaizya mabala atwaambo mbuli bwatootu, kapati, mwaiyasa nondo muliso, cilatondwa, ndiccapo, cazulila, ciyandika kapati, alimwi a lyoonse. Mwacita boobo, nzyomwaamba ziyoobanjila mumoyo ibamuswiilila. Twaambo tunji tulabandikwa mu Ciiyo 11 cakuti, “Kusangalizya Ambomulimvwa.”

Ikutegwa muzyibile ikukankaizya caambwa, muyookulwaizyigwa kutuzyiba kabotu twaambo tupati-pati ooto ntomuyanda kuti bamuswiilila batwiibaluke. Aaka kaambo kalalangwa-langwa mucibalo cijatikizya kubala kwaabuleya mu Ciiyo 7, calo caamba kuti “Twaambo Tuyandika Kapati Twakankaizyigwa,” alimwi amucibalo cijatikizya kukanana mu Ciiyo 37, “Twaambo Tupati-Pati Twamvwika.”

Ikuti kamuyanda kuyaambele mumulimo wamumuunda, amubikkile maano kapati mbomubala magwalo. Zimwi ziindi inga kamulibuzya kuti, ‘Nkaambo nzi ncondibalila lugwalo oolu?’ Mbomuli baiyi, tacigwasyi pe kwiile kwaamba mabala munzila iiluzi. Nokuba kubala lugwalo ajwi lilimvwisya mbomulimvwa takugwasyi pe. Nomwiingula mibuzyo njamubuzya muntu umbi naa nomuyiisya kasimpe kamu Bbaibbele, ncibotu kuti nomubala lugwalo kamukankaizya mabala atwaambo tupa bumboni kumakani ngomubandika. Buyo-buyo, imuntu ngomubalila lugwalo inga takaboni kaambo.

Mbwaanga kukankaizya caambwa kujatikizya kukankaizya mabala amwi atwaambo munzila imbi, mwaambi mupya ulakonzya kuciindilizya kukankaizya mabala atwaambo ootu. Izyaambwa zilakonzya kumvwika mbuli muntu uuyiiya kuuma kalumbu. Pele kwiinda mukusola-sola kwaciindi cili mbocibede, bumwi buzuba uyoocikonzya kuuma “lwiimbo” lubotu kuswiilila.

Mwaiya zintu zimwi ziyandika, muyoogwasyigwa kapati nomuswiilila baambi bacizyi kukanana. Ciyoomuubila-ubila kubona nzyomukonzya kucita kwiinda mukucinca-cinca nzila mbomukankaizya twaambo. Alimwi muyoomvwisya mbociyandika kukankaizya twaambo munzila zisiyene-siyene ikutegwa musalazye icaambwa. Ikwiiya kukankaizya mabala naa twaambo kweelana acaambwa kuyoomupa kuzwidilila mukubala akukanana.

Mutakkomani aluzibo buyo lusyoonto ndomwajana mukukankaizya caambwa. Ikutegwa mucizyibe kukanana kabotu, amuzumanane kusikila mwazyibila kukankaizya caambwa akuti inga mwacikonzya kucita oobo munzila iimvwika kuti mbomukanana lyoonse kuli baabo baswiilila.