“Amuyandisye Buswini Aluumuno”!
“Lino ijwi lya-Jehova wamakamu lyakandisikila, lyakati: . . . Amuyandisye buswini aluumuno.”—ZEKARIYA 8:18, 19.
1, 2. (a) Ino bantu bajisi mpuwo nzi kumakani aaluumuno? (b) Nkaambo nzi nyika yamazubaano ncoitakakonzyi kubaa luumuno lwini?
“INYIKA taakwe noyakajisi luumuno. Lyoonse kwali kumwi kubusena ikuli nkondo—kanji-kanji kumasena manji ciindi comwe.” Obo mbwaakaamba Professor Milton Mayer waku University yaku Massachusetts, ku U.S.A. Aya majwi aajatikizya bantu taakkomanisyi pe! Masimpe bantu balikuluyanda luumuno. Baleli basoleka nzila ziindene-indene kukwabilila luumuno, kutalikila ku Pax Romana yaciindi caba Roma kusikila ku nzila ya “Mutually Assured Destruction” (“kujayana kusyomezezye”) yaciindi Cankondo Yaamulomo. Pele kukusoleka kwabo koonse bakaalilwa. Eci wakacaamba Isaya myaanda yamyaka yainda, wakati, “batumwa baluumuno balalila loko.” (Isaya 33:7) Ino nkaambo nzi?
2 Nkaambo luumuno lutamani lweelede kuzwa muciimo citajisi lusulano abulyato; lweelede kuzwida mukasimpe. Luumuno talukonzyi kuletwa akubeja pe. Nkakaambo kaako Jehova ciindi naakasyomezya kubapilusya alimwi akubapa luumuno bana Israyeli kaindi, wakati: “Njoomuvuzizya luumuno mbuli mulonga, abuvubi bwabamasi buyoomubeda mbuli kalonga kapaya.” (Isaya 66:12) Leza waansi ano, Saatani Diabolosi, “mujayi,” alimwi “nguubeja, ngowisi wababeja.” (Johane 8:44; 2 Ba-Korinto 4:4) Ino inga yaba buti aluumuno nyika ijisi leza uli boobu?
3. Ino ncipego nzi cipati Jehova ncaapa bantu bakwe, nokuba kuti bakkala munyika yamapenzi?
3 Nokuba kuti bantu bakwe bakkala munyika ya Saatani iizwide nkondo, Jehova ulabapa luumuno. (Johane 17:16) Mumwaanda wacisambomwi B.C.E., Jehova wakazuzikizya cisyomezyo cakwe kwiinda muli Jeremiya akubapa “luumuno abuswini” kumusyobo wabantu bakwe bayandika ciindi naakabapilusya kucisi cabo. (Jeremiya 33:6) Mumazuba aamamanino aya, wapa “luumuno abuswini” kubantu bakwe ‘mucisi’ cabo naa mucilawo cakumuuya caansi, nokuba kuti bainda mumapenzi mapati aatana bwenwe munyika kusikila lino. (Isaya 66:8; Matayo 24:7-13; Ciyubunuzyo 6:1-8) Twaya ambele mumubandi wesu wacibalo 8 cabbuku lya Zekariya, tulaluteelelesya olu luumuno ndwapa Leza alimwi abuswini [kasimpe], alimwi tulabona ncotweelede kucita kutegwa katujisi lubazu mulindulo.
“Amuyumye Maanza Aanu”
4. Ino waabakulwaizya buti bana Israyeli Zekariya kubweza ntaamu kutegwa bakonzye kujana luumuno?
4 Ku Zekariya cibalo ca 8, Jehova upa mulumbe wakwe mubotu wacisambomwi, wakuti: “Mbuboobu mbwaamba Jehova wamakamu. Amuyumye maanza aanu, inywe nomumvwide ano mazuba majwi aya aazwa mumulomo wabasinsimi, kuzwa kubuzuba intalisyo yaŋanda ya-Jehova wamakamu niyakatalika kubikwa, intempele niyakatalika kuyakwa. Nkaambo mumazuba aakamana katakwe cakuvola camuntu niciba cakuvola camunyama, aboonse ibakazwa muŋanda na kunjila muŋanda bakabula luumuno kulibasinkondonyina, nkaambo ndakalwanya umwi aumwi kumweenzinyina.”—Zekariya 8:9, 10.
5, 6. (a) Ino zyakali buti zintu mu Israyeli akaambo kakutyompwa kwabana Israyeli? (b) Ino ncinzi Jehova ncaakasyomezya bana Israyeli kuti uyakucinca naa bukombi bwakwe babubikka abusena bwakusaanguna?
5 Zekariya wakaamba majwi aya ciindi tempele nolyakali kuyakululwa mu Jerusalemu. Cimwi ciindi bana Israyeli kabapilukide kale kuzwa ku Babuloni bakatyompwa, elyo bakauleka mulimo wakuyaka tempele. Akaambo kakubikkila kapati maanu kubukkale bwabo bubotu, taakwe nobakajana cileleko aluumuno kuzwa kuli Jehova. Nokuba kuti bakalima myuunda yabo akwiilanga kabotu misaansa yabo, taakwe nobakazwidilila pe. (Hagai 1:3-6) Kwakaba mbuli kuti bakali kubeleka buyo “katakwe cakuvola.”
6 Lino mbokunga tempele lyakatalika kuyakululwa, Zekariya wakabakulwaizya ba Juda kuti ‘bayume,’ batayoowi kubikka bukombi bwa Jehova mubusena bwakusaanguna mumilimo yabo. Ino ncinzi cakali kunga cacitika kuti nibakacita boobo? “Lino nsikooyoocitila bantu aba basyeede mbuli mbundakacita mumazuba aakamana pe, mbwaamba Jehova wamakamu. Nkaambo kuyoobyalwa imbuto yaluumuno. Musaansa uyooenzya micelo yawo, anyika iyooyungizya zilyo, amajulu ayoolosya lume, nkabela njooabila aba bantu basyeede zintu ezi zyoonse. Lino mbuli mbumwakaba cisampauzyo akati kabamasi, O luzubo lwa-Juda aluzubo lwa-Israyeli, lino njoomufutula kuti mube cilongezyo. Mutayoowi pe. Amuyumye maanza aanu.” (Zekariya 8:11-13) Kuti Israyeli niyakazumanana kubweza ntaamu cakusungwaala, niyakazwidilila. Ciindi cainda, basizisi nobakali kuyanda kupa cikozyanyo cakusinganya, bakali kukonzya kutondeka Israyeli. Pele lino Israyeli ilaba cikozyanyo cacilongezyo [cileleko]. Ino takaliboteli kaambo ncobeelede ‘kuyumya maanza aabo’!
7. (a) Nzintu nzi zyacinca bantu ba Jehova nzibabona kusikila mumwaka wamulimo wa 1995? (b) Ikulanga lipooti yamwaka-amwaka, nzisi nzi nzyomwabona izijisi mweelwe mupati wabasikumwaya, bapainia, mawoola aakati-kati?
7 Ino mbuti sunu? Bantu ba Jehova taakwe nobakasungweede ciindi camusule kautana sika mwaka wa 1919. Munkondo yanyika yakusaanguna taakwe nobakamaninizya kutatola lubazu, alimwi bakajisi cilengwa cakutobela muntu muciindi ca Mwami wabo Jesu Kristo. Aboobo bamwi bakatyompwa akaambo kakukazigwa abamukati alimwi abatali bamukati kambungano. Pele mu 1919, bakayumya maanza aabo kwiinda mulugwasyo lwa Jehova. (Zekariya 4:6) Jehova wakabapa luumuno, aboobo bakazwidilila kapati. Eci cilalibonya mumulimo wabo wamyaka ili 75 yainda kusikila mumwaka wamulimo wa 1995. Bakamboni ba Jehova balalutantamuka lusalano lwazisi, musyobo, lusulano alimwi azintu zili zyoonse zileta lusulano. (1 Johane 3:14-18) Balasungwaala mumulimo wa Jehova amoyo omwe mutempele lyakwe lyakumuuya. (Ba-Hebrayo 13:15; Ciyubunuzyo 7:15) Mwakali bakabeleka mawoola aainda kucuulu camamilioni kwaambila bamwi zya Wisi wabo wakujulu! Mwezi omwe-omwe bakeendelezya ziiyo zya Bbaibbele zisika ku 4,865,060. Basika ku mweelwa wa akati-kati wa 663,521 bakatola lubazu mumulimo wabupainia amwezi. Iba Kristendomu nobayanda kupa cikozyanyo cabantu basungu mubukombi bwabo, zimwi ziindi baamba Bakamboni ba Jehova.
8. Mbuti Munakristo omwe-omwe mbwanga wagwasigwa kwiinda “[mu]mbuto yaluumuno”?
8 Jehova ulabapa bantu bakwe “imbuto yaluumuno” akaambo kabusungu bwabo. Muntu omwe-omwe uuyandaula mbuto eyo uyakuvuzya luumuno mumoyo wakwe amubuumi bwakwe. Woonse Munakristo uusyoma alimwi uuyandaula luumuno a Jehova alimwi a Banakristonyina ulijisi lubazu mukasimpe alimwi amuluumuno lwabantu bazina lya Jehova. (1 Petro 3:11; Amweezyanisye a Jakobo 3:18.) Sa eco tacili cibotu?
“Mutayoowi Pe”
9. Nkucinca nzi Jehova nkwaakasyomezya munzila yakuyanzana abantu bakwe?
9 Lino atubale mulumbe wa Jehova waciloba. Ino waambanzi? “Mbuboobu mbwaamba Jehova wamakamu. Mbubonya mbundakakanza kumucitila bubi, bamauso nibakandikalazya, mbwaamba Jehova wamakamu, akutaleka bukali, lino mumazuba ano ndakanza kucitila Jerusalemu aluzubo lwa-Juda bubotu. Mutayoowi pe.”—Zekariya 8:14, 15.
10. Nimpuwo nzi Bakamboni ba Jehova njobajisi iitondezya kuti taakwe nobayoowede?
10 Nokuba kuti bantu ba Jehova bakali tanteene munzila yakumuuya ciindi cankondo yanyika yakusaanguna, mumyoyo yabo bakali kuyanda kucita bululami. Aboobo Jehova naakamana kubalulamika, wakacinca nzila yakwe yakuyanzana ambabo. (Malaki 3:2-4) Sunu tulayeeya zintu nzyaacita akumulumba kapati. Cakutadooneka, “[twa]sulwa kumisyobo yoonse.” (Matayo 24:9) Banji baangwa muntolongo, alimwi bamwi mane bafwa akaambo kalusyomo lwabo. Kanji-kanji tulaswaana bantu batatubikkili maanu, antela bakali. Pele tatuyoowi. Tulizi kuti Jehova ulijisi nguzu kwiinda basikutukazya bali boonse, balibonya abatalibonyi. (Isaya 40:15; Ba-Efeso 6:10-13) Taakwe notuyakuleka kuteelela majwi aakuti: “Lindila Jehova! Koyuma, amoyo wako ujate inguzu.”—Intembauzyo 27:14.
“Amwaambe Lusinizyo Umwi Aumwi Kumweenzinyina”
11, 12. Ino ncinzi omwe-omwe wesu ncateelede kuluba kuti kayanda kubaa lubazu muzileleko Jehova nzyapa kubantu bakwe?
11 Kuli zintu nzyotweelede kuyeeya kutegwa tube alubazu muzileleko zizwa kuli Jehova. Zekariya waamba kuti: “Nzeezi incito nzimweelede kucita. Amwaambe lusinizyo umwi aumwi kumweenzinyina. Imbeta nzimubeteka kuminzi yanu zibe zyabuswini azyaluumuno. Mutayeeyi bubi umwi aumwi kumweenzinyina mumyoyo yanu, alimwi mutayandi zikonkezyo zyakubeja. Nkaambo nzezintu ezi nzensulide, mbwaamba Jehova.”—Zekariya 8:16, 17.
12 Jehova ulatukulwaizya kukanana lusinizyo [masimpe]. (Ba-Efeso 4:15, 25) Tateeleli mipailo yabaabo bakanza kucita bubi mumizeezo yabo, ibasisa kasimpe kutegwa bajane mpindu, naa aabo ibakonka zyakubeja. (Tusimpi 28:9) Uyanda kuti lyoonse katutobela kasimpe kaambwa mu Bbaibbele nkaambo tayandi luleyo pe. (Intembauzyo 25:5; 2 Johane 9-11) Alimwi baalu balanga-langa milandu mbweena mbuli bapati bakakkede aamilyango yamunzi mu Israyeli, beelede kubelesya Bbaibbele kutali maanu aabo ciindi nobapa lulayo anobakosola makani. (Johane 17:17) Jehova uyanda kuti bayandaule ‘imbeta zyaluumuno,’ mbobali Banakristo beembezi, basole kupilusya luumuno akati kabantu bazwangana alimwi akugwasya basizibi beempwa kuti alimwi babe muluumuno a Leza. (Jakobo 5:14, 15; Juda 23) Alimwi babamba luumuno mumbungano, cakutayoowa bagwisya baabo balunyonganya kwiinda mukuzumanana kucita zintu zibi.—1 Ba-Korinto 6:9, 10.
“Kukondwa Akusekelela”
13. (a) Nkucinca kulibuti kujatikizya kuliimya Zekariya nkwaakasinsima? (b) Ino nkuliimya nzi kwakali kucitwa mu Israyeli?
13 Lino tumvwa mulumbe mupati walusele waamba kuti: “Mbuboobu mbwaamba Jehova wamakamu. Kuliimya kwamwezi wane, akuliimya kwamwezi wasanu, akuliimya kwamwezi wamusanu aibili, akuliimya kwamwezi wakumi, zyoonse ziyoobeda luzubo lwa-Juda ziindi zyakukondwa akusekelela amapobwe mabotu. Lino amuyandisye buswini aluumuno.” (Zekariya 8:19) Ciindi nobakali Mubweendelezi bwa Mulawo wa Musa, bana Israyeli bakalikuliimya Mubuzuba Bwakumanya Zibi kutondezya kuusa akaambo kazibi zyabo. (Levitiko 16:29-31) Ezi ziindi zyone zyakuliimya izyaambwa a Zekariya, kulibonya kuti zyakali zyakutondezya kuusa kujatikizya kuzundwa akunyonyoonwa kwa Jerusalemu (2 Bami 25:1-4, 8, 9, 22-26) Nokuba boobo, eco ciindi tempele yakali kuyakwa, abantu bakatalika kuvula alimwi mu Jerusalemu. Muciindi cakuusa kwakaba kusekelela, alimwi mubusena bwakuliimya kwakaba mapobwe mabotu.
14, 15. (a) Ino Ciibalusyo cakali kukkomanisya munzila nzi, alimwi eci ceelede kutuyeezya nzi? (b) Kweelana ancotwabona alipooti, nzisi nzi zyakajisi myeelwe mipati yabantu bakajanika ku Ciibalusyo?
14 Sunu, tatujisi ziindi zyakuliimya kwaambwa a Zekariya nokuba kuliimya kulaililwa mu Mulawo. Mbokunga Jesu wakaaba buumi bwakwe akaambo kazibi zyesu, tujisi zileleko zya Buzuba Bupati Bwakumanya Zibi, ciindi Zibi zyesu noziyakumanwa kutali buyo munzila yacitondezyo pele kuzimanina limwi. (Ba-Hebrayo 9:6-14) Kuzwa ciindi Jesu Kristo Mupaizi Mupati wakujulu naakalailila, tulacita Ciibalusyo calufu lwakwe, oku nkokusekelela kulikke Banakristo nkobeelede kucita. (Luka 22:19, 20) Sena ‘tatukondwi akusekelela’ notubungana antoomwe amwaka amwaka akaambo kakusekelela oko?
15 Mwakali ibali 13,147,201 bakaswaangana kuti basekelele Ciibalusyo, bakawiinda mweelwe wa 1994 a 858,284. Yakomena nkamu! Amweezeezye kusekelela kwakaliko mumbungano zili 78,620 zya Bakamboni ba Jehova ciindi myeelwe italikomeneni noyakali kuyoboloka kuya kuciibalusyo ku Maanda abo aa Bwami. Nobakayeeya lufu lwayooyo uutegwa njenzila abwini abuumi alimwi ngo “Mwami waluumuno,” uubikkidwe aa Jehova, uulela lino, cakutadooneka eci cakapa kuti boonse ibakajanika “bayandisye buswini aluumuno”! (Johane 14:6; Isaya 9:6) Eci Ciibalusyo cakabajatikizya kapati aabo bakacicita muzisi muzwide manyongwe alimwi ankondo. Bamwi bakwesu bakalibonena zintu ziyoosya zitaambiki mu 1995. Nokuba boobo ‘luumuno lwa-Leza lwiinda miyeeyo yoonse yabantu lwakayaaminina myoyo yabo amiyeeyo yabo muli-Kristo Jesu.’—Ba-Filipi 4:7.
‘Atutontozye Busyu Bwa Jehova’
16, 17. Mbuti bantu bamasi mbobakonzya “kutontozya busyu bwa Jehova”?
16 Ino akazwa kuli mamilioni aabantu bakajanika kuciibalusyo? Mulumbe wa Jehova wafuka ulapandulula kuti: “Mbuboobu mbwaamba Jehova wamakamu. Kuyoosika misyobo misyobo abantu baminzi minji. Bantu bamunzi umwi bayootamba beenzinyina bakumunzi umbi kuti, Katuya tukatontozye busyu bwa-Jehova, akuyandaula Jehova wamakamu. Atweende anywe toonse. Elyo misyobo minji anzubo ziyumu ziyooboola kukuyandaula Jehova wamakamu mu-Jerusalemu akutontozya busyu bwa-Jehova.”—Zekariya 8:20-22.
17 Bantu bakajanika ku Ciibalusyo bakali “kuyandaula Jehova wamakamu.” Bunji bwabaabo bakali babelesi bakwe balyaabide alimwi babbapatisidwe. Mamilioni aabamwi bakaliko taakwe nobakaninga sika aciimo eco pe. Muzisi zimwi mweelwe wabasikumwaya walikunjila ziindi zyone naa zyosanwe mumweelwe waboonse bakajanika ku Ciibalusyo. Aaba bantu batondezya luyando bayandika lugwasyo lwakuti baye ambele. Atubayiisye kuti bakondwe aluzibo lwakuti Jesu wakafwida zibi zyesu alimwi ulalela lino mu Bwami bwa Leza. (1 Ba-Korinto 5:7, 8; Ciyubunuzyo 11:15) Atubakulwaizye kulyaaba kuli Jehova Leza akulibombya ku Mwami ngwaakabikka. Munzila eyi “[bala]tontozya busyu bwa Jehova.”—Intembauzyo 116:18, 19; Ba-Filipi 2:12, 13.
“Bantu Bali Kkumi Bazwa Kumisyobo Yoonse Akumyaambo Yoonse”
18, 19. (a) Kweelana akuzuzikizigwa kwa Zekariya 8:23, nguni sunu “mu-Juda”? (b) Mbaani sunu “bantu bali kkumi” “bajata cikobela camuntu mu-Juda”?
18 Majwi aamamanino mucibalo calusele ca Zekariya, abalwa kuti: “Mbuboobu mbwaamba Jehova wamakamu.” Mulumbe nzi wamamanino Jehova ngwajisi? “Mumazuba ayo bantu bali ikumi bazwa kumisyobo yoonse akumyaambo yoonse bayoojata cikobela camuntu mu-Juda, bayooti, Atweende anywebo, nkaambo twamvwa kuti Leza mpali akati kanu.” (Zekariya 8:23) Mumazuba aa Zekariya, musyobo wa Israyeli wakumubili wakalisalidwe a Leza. Nokuba boobo mumwaanda wamyaka wakusaanguna, Israyeli wakakaka Mesiya wa Jehova. Nkabela Leza wakasala “mu-Juda”—Israyeli mupya—kuti abe mbebantu bakwe baalubazu, “ba-Israyeli ba-Leza” baba Juda bakumuuya. (Ba-Galatiya 6:16; Johane 1:11; Ba-Roma 2:28, 29) Mweelwe woonse wabaaba bakasalwa akati kabantunsi kuti balele a Jesu Mubwami bwakwe bwakujulu wakeelede kuba 144,000.—Ciyubunuzyo 14:1, 4.
19 Bunji bwabaaba bali 144,000 bakafwa kabasyomeka alimwi bakaunka kale kubulumbu bwabo bwakujulu. (1 Ba-Korinto 15:51, 52; Ciyubunuzyo 6:9-11) Nkobali basyoonto basyeede aansi alimwi aaba balakkomana kubona kuti “bantu bali kumi” aabo basala kutobela “mu-Juda” “[ni]nkamu impati cini-cini yabantu . . . bazwa kuzisi zyoonse akumisyobo yoonse akumikowa yoonse akumyaambo yoonse.”—Ciyubunuzyo 7:9; Isaya 2:2, 3; 60:4-10, 22.
20, 21. Imamanino aanyika eyi mbwaalaafwaafwi, mbuti mbotukonzya kuba muluumuno a Jehova?
20 Nyika eyi mboiya buswena kumamanino, Kristendomu yaba mbuli Jerusalemu yaciindi ca Jeremiya: “Twakali kulangila luumuno, pele taakwe bubotu ibwakatusikila. Twakali kulindila ciindi cakuponesegwa pele kwasika makani aayoosya buyo.” (Jeremiya 14:19) Aya makani aayoosya ayakusika aamasimpilo ciindi bamasi nobayakusandukila bukombi bwakubeja akubunyonyoona. Mbocitikamanine buyo kucitika eco, bamasi abalo bayakunyonyoonwa munkondo ya Leza yamamanino, Harmagedoni. (Matayo 24:29, 30; Ciyubunuzyo 16:14, 16; 17:16-18; 19:11-21) Ino eco cinooli ciindi camanyongwe akaka!
21 Muciindi coonse eco, Jehova uyakukwabilila baabo bayanda kasimpe alimwi bayandaula “imbuto yaluumuno.” (Zekariya 8:12; Zefaniya 2:3) Elyo katuliibide mucisi cabantu bakwe, katusungweede kumutembaula mubuleya, kugwasya bantu banji bakonzya kugwasigwa kuti “batontozye busyu bwa-Jehova.” Kuti naa twacita obo, lyoonse tunoojisi luumuno luzwa kuli Jehova. Ee, “Jehova ulapa bantu bakwe inguzu, Jehova ulalongezya bantu bakwe aluumuno.”—Intembauzyo 29:11.
Sena Mulakonzya Kupandulula?
◻ Mbuti bantu ba Leza ‘mbobakayumya maanza aabo’ muciindi ca Zekariya? Ino sunu?
◻ Ino tweelede kutyani notupenzegwa, notutondezegwa bukali, alimwi notutabikkilwi maanu?
◻ Ino cijatikizya nzi ‘kwaamba lusinizyo umwi aumwi kumweenzinyina’?
◻ Mbuti muntu mbwakonzya “kutontozya busyu bwa-Jehova”?
◻ Ncinzi cipati ciletela kukkomana iciboneka mukuzuzikizigwa kwa Zekariya 8:23?
[Cifwanikiso icili apeeji 13]
Mwakali Bakamboni ba Jehova bakabeleka mawoola aasika ku 1,150,353,444 mukukananina bantu makani aa Bwami bwa Leza