Ikuzyiba Batumwa Beni-beni
“Ndime . . . uusimpya lusinizyo lwamajwi aamulanda wakwe akuzuzikizya lulayo lwabatumwa bakwe.”—ISAYA 44:25, 26.
1. Mbuti Jehova mbwabazibya batumwa baluzi, alimwi mbuti mbwabayubulula bakubeja?
JEHOVA LEZA ngu Sikuzibya Mupati iwabatumwa bakwe beni-beni. Ulazibya kuti mbaani batumwa bakwe kwiinda mukuzuzikizya majwi aabo. Alimwi Jehova ngo Muyubunuzi Mupati wabatumwa bakubeja. Mbuti mbwabayubununa? Ulatyompya zitondezyo zyabo azintu nzyobasinsima. Munzila eyi ulatondezya kuti aabo balipeekezya buyo, balo balaa milumbe iizwa mukuyeeya kwabo beni—ee, mubufwubafwuba bwabo, mukuyeeya kwabo kwanyama!
2. Nkukazyanya nzi ikwakacitika akati kabatumwa kuciindi cabana Israyeli?
2 Boonse bobile ba Isaya a Ezekieli bakaamba kuti mbatumwa ba Jehova Leza. Sena nincobeni? Atubone. Isaya wakasinsima mu Jerusalemu kuzwa ciindi kacitandila kusika mumwaka wa 778 B.C.E. akuyooinda-inda amwaka wa 732 B.C.E. Ezekieli wakali muzangalisi ku Babuloni mu 617 B.C.E. Wakasinsima kubanyina bama Juda ibakali nkuko. Boonse bobile aba basinsimi bakaambilizya cabusicamba kuti Jerusalemu iyoonyonyoonwa. Ibambi basinsimi bakaamba kuti Leza takacilekeli kucitika eci pe. Mbali awa ibakajanika kuba batumwa baluzi?
Jehova Wayubununa Basinsimi Bakubeja
3, 4. (a) Mmilumbe nzi yobile iikazyanya yalo yatolelwa bana Israyeli mu Babuloni, alimwi mbuti Jehova mbwaakayubulula batumwa bakubeja? (b) Ncinzi Jehova ncaakaamba kuti ciyoobacitikila basinsimi bakubeja?
3 Ezekieli naakali mu Babuloni, wakapegwa cilengaano cazintu zyakali kucitika mutempele lyaku Jerusalemu. Kumanjililo aacitendele calyo cakujwe kwakali bantu bali 25. Akati kabo kwakali bana ba Mwami, ba Jazaniya alimwi a Pelatiya. Mbuti Jehova mbwaakali kubalanga? Ezekiele 11: 2, 3 ilaingula kuti: “O mwana amuntu, mbaaba bantu bayeeya bubi akupa lulayo lubi mumunzi uno. Balaamba kuti, Ciindi cakuyaka maanda tacina kusika.” Aaba batumwa basikulipeekezya bakali kwaamba kuti, ‘Taakwe ntenda iilangilwa mu Jerusalemu. Kayi ino-ino tuyooyaka ambi maanda mbuli nguwo!’ Aboobo Leza wakaambila Ezekieli kuti asinsime kubakazya aaba basinsimi babeji. Mukapango ka 13 mucaandaano nceena ca 11, Ezekiele ulatwaambila cakacitika kuli umwi wabo ategwa: “Lino nindakali kusinsima, Pelatiya mwana wa-Beniya wakafwa.” Eeci cilakonzya kuti cakacitikila Pelatiya nkaambo nguwakali mupati akati kabana bamwami, nguwakalaa nguzu alimwi nguwakalaambele kukukomba mituni. Ilufwu lwakwe lwampoona-mpoona lwakasinizya kuti wakali musinsimi wakubeja!
4 Ikujaya Jehova nkwaakamujaya Pelatiya teekwakabalesya kubeja muzina lya Leza ibasinsimi bambi abo bakubeja. Aaba basilucengo bakazumanana munzila yabo yacinguni kabasinsima zintu zikazyanya akuyanda kwa Leza. Aboobo Jehova Leza wakaambila Ezekieli kuti: “Maawe kubasinsimi bafubafuba batobela miyeeyo yamyoyo yabo beni anukuti taakwe ncibabwene.” Mbuli Pelatiya abalo bakali kuzoolobelela akaambo kakunyansya kwabo mukuti Jerusalemu bakamubwenene “cilengano caluumuno, anukuti luumuno kalutawo.”—Ezekiele 13:3, 15, 16.
5, 6. Nokuba kuti kwakali batumwa bakubeja, mbuti Isaya mbwaakasinizigwa kuti mmutumwa wa Leza mwini-mwini?
5 Walo Isaya milumbe yakwe yoonse iizwa kuli Leza iijatikizya Jerusalemu yakazuzikizigwa. Icilimo mumwaka wa 607 B.C.E., ibana Babuloni bakaunyonyoona munzi oyo akutola baange ku Babuloni kuzwa muli bama Juda bakasyeede. (2 Makani 36:15-21; Ezekiele 22:28; Daniele 9:2) Sena aaya manyongwe akabalesya kwiide kulabalika kubantu ba Leza? Peepe, aabo batumwa babeja bakazumanana!
6 Kunze lyaboobo, aba bazangalisi bana Israyeli bakali kumvwa baŋanga abamucape baku Babuloni basikatwango-twango, alimwi abalinguzi banyenyeezi. Pele Jehova wakabatondezya batumwa babeji boonse aba kuti nzifwubafwuba buyo izilaa mizeezo iisandamukide. Muciindi ceelede wakatondezya kuti Ezekieli wakali musinsimi wakwe mwini-mwini mbubonya bwakali Isaya. Jehova wakazuzikizya majwi oonse ngaakabaambila, mbubonya mbwaakasyomezyede kuti: “Ndime uupilinganya zitondezyo zyababeji akusondosya basondi. Ndime uupilusya basongo musule akufubaazya luzibo lwabo. Ndime uusimpya lusinizyo lwamajwi aamulanda wakwe akuzuzikizya lulayo lwabatumwa bakwe.”—Isaya 44:25, 26.
Milumbe Iitilimuna Iijatikizya Babuloni a Jerusalemu
7, 8. Mmulumbe nzi wakumunikilwaa muuya uusalala Isaya ngwaakajisilidi Babuloni, alimwi majwi aakwe akalaa bupanduluzi nzi?
7 Juda alimwi a Jerusalemu zyakeelede kusyaala kalili tongo kwamyaka iili 70. Pesi Jehova wakaambilizya kwiinda muli Isaya a Ezekieli kuti munzi wakali kuzooyakululwa alimwi cisi cakali kuzookkalwa bantu aciindi eeni-eni walo ncaakasinsima! Oobu bwakali businsimi bukankamanisya. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti Babuloni yakalizizilwe kutaangulula baange bayo. (Isaya 14:4, 15-17) Aboobo nguni walo wakali kunga ulakonzya kubaangulula baange aba? Nguni wakali kunga ulazunda Babuloni singuzu abwaanda bwakwe butalikomeneni alimwi abweende bwamilonga bwabukwabilizi? Jehova singuzuzyoonse wakali kukonzya! Wakaamba kuti uyoocita obo: “Ndime . . . uuambila lwizi kuti, Yuminina, atulongalonga twako njootuyuminizya; uuamba aa-Koresi kuti, Ngumweembeli wangu uuti cite coonse ncinjanda, uuti ambile Jerusalemu kuti, Uyooyakululwa, akwaambila intempele kuti, Intalisyo zyako ziyoosimpwa.”—Isaya 44:25, 27, 28.
8 Amuyeeye buyo! Imulonga wa Firate walo wakali cisinkilizyo ciyoosya kubantunsi, kwalo kuli Jehova wakali kuzooba buyo mbuli kadosi kamaanzi atala lyacintu cisalala pyu kupya. Eeci cisinkilizyo cakali kuzooide kuyuminina kuti ccwaa! Babuloni wakali kuzoowa. Nokuba kuti kwakacili myaka iisika ndiza ku 150 kuti azyalwe Koresi muna Persia, Jehova wakapa kuti Isaya asinsime kuti oyu mwami uyoozunda Babuloni akwaangulula ba Juda kwiinda mukubazumizya kupiluka kuyooyakulula Jerusalemu atempele lyayo.
9. Nguni ngwaakabanda Jehova kuti ngomwiiminizi wakwe mukusubula Babuloni?
9 Oobu businsimi tulabujana kuli Isaya 45:1-3 oko nkobwaamba kuti: “Mbuboobu Jehova mbwaambila munanike wakwe Koresi, nguwenya ngundajata kujanza lyalulyo kuti mfwiinsye bamasi kubusyu bwakwe . . . nkamujalwide milyango akukasya zitendele kujalwa. Njookuzulwida kuti nkacincimike masena aapilingene. Njoopwayaula makoma aamukuba akutendaula zitendele zyabutale. Lino njookupa zilondwedo zyamudima azintu ziyandisi ziyubikidwe, kuti uzibe kuti ndime Jehova iwakakwiita muzina lyako.”
10. Mmuunzila nzi Koresi mwaakali “munanike” alimwi mbuti Jehova mbwaakali kunga wamwaambila ikwiinda amyaanda yamyaka katanazyalwa?
10 Amubone kuti Jehova wakaambila Koresi mbuli kuti ulapona kale. Eci cileendelana amajwi aa Paulo aakuti Jehova “ucita zintu zitawo mbuli ziliwo.” (Ba-Roma 4:17) Alimwi Leza wiita Koresi kuti “[m]munanike” wakwe. Nkaambo nzi ncakacitila boobo? Kakuli imupaizi mupati wa Jehova kunyina naakatilide Koresi mafuta aasalala aakunanikwa amutwe. Aayo mmasimpe, pele kwalo oku kwakali kunanika kwakusinsima buya. Kutondezya ikusetekanizigwa acuuno camulimo waalubazu. Aboobo ooku kusalwa nkwaakasalilwa limwi Koresi, Leza wakali kukonzya kukwiita kuti nkunanikwa.—Amweezyanye a 1 Bami 19:15-17; 2 Bami 8:13.
Leza Wazuzikizya Majwi aa Batumwa Bakwe
11. Nkaambo nzi bana Babuloni ncobakali kulimvwa kukwabililwa?
11 Iciindi Koresi naakasika kuzoolwana Babuloni, bantu bamumo bakali kulimvwa kuliiba akukwabililwa. Imunzi wabo wakazingulukidwe bukwabilizi bwaciziba ica Mulonga wa Firate cilamfwu kuya ansi alimwi amubwamba. Aawo mpuwakali kwiinda mukati kamunzi mulonga, kwakali cito citakosaulidwe icitobelezya nkomwe yakujwe aamulonga. Ikucaandaanya aamunzi Nebukadinezara wakali ciyakide obo mbwaakali kwiita kuti “bwaanda bupati, mbuli mulundu, uutakonzeki kuputya . . . Atala ambubo [wa]kaalampya mbuli mulundu.”a Oobu bwaanda bwakajisi milyango iilaa zitendele zyamukuba. Kutegwa ainde mulinzizyo, imuntu wakali kuyandika kuti mane aitante buya nkomwe yamulonga. Ma! Anu baange ba Babuloni ncobakatyompedwe kuti tabakabi nobaangululwa pe.
12, 13. Mbuti majwi aa Jehova kwiinda mumusinsimi wakwe Isaya mbwaakazuzikizigwa ciindi Babuloni naakakomwa kuli Koresi?
12 Pele kutali baabo bama Juda baange ibakalaa lusyomo muli Jehova! Balo bakalaa bulangizi bwini-bwini. Kwiinda mumusinsimi wakwe, Leza wakasyomezyede kubafwutula. Mbuti Leza mbwaakazuzikizya cisyomezyo cakwe? Koresi wakalailila basikalumamba bakwe kuti baunyone Mulonga wa Firate abusena bumbi makkilomita aali mbwaabede kulubazu lwakunyika kuzwaa Babuloni. Munzila eyi bukwabilizi bupati bwa Babuloni bwakasyaala ncibanda buyo citakwe maanzi. Mubusiku obo mbwaakeelede, bacakolwa basikusenga bana Babuloni bakayambaala akuzisiya bukwazi zitendele zyobile zyaamilyango iilangene aa mulonga wa Firate. Jehova eezi zitendele zyamukuba taakazipwayaula bwini-bwini naa kwiikosaula micinjili iijala zitendele ezyo pe; ikuteya-teya kwakwe oku kutalibonyi kwakuti zisyaale bukwazi alimwi zitabikkilwi micinjili kwakabeleka munzila njiyonya buyo. Bwaanda bwa Babuloni bwakabaaba buyo. Basikalumamba ba Koresi teebakayandika kubutanta buya kutegwa banjile mukati pe. Jehova wakamusolweda Koresi, kayaabugobbola “masena aapilingene,” ee, izinsinkilizyo zyoonse. Isaya wakasinizigwa kuti wakali ngomutumwa mwini-mwini wa Leza.
13 Naakamanizya kukoma munzi Koresi, lubono lwawo loonse lwakawida mumaanza aakwe, noluba loolo loonse lwakasisidwe mumudima, mutwaanda tusisidwe. Nkaambo nzi Jehova Leza ncaakamucitila zintu ezi Koresi? Nkutegwa azibe kuti Jehova, ‘walo uumwiitaa zina lyakwe,’ ngu Leza wabusinsimi bwini-bwini alimwi ngo Mwami Mupatikampatila wazyoonse. Wakali kuzooziba kuti Leza ncaakamubambila kuti ajane bulelo nkuti aangulule bantu Bakwe, bana Israyeli.
14, 15. Ino tuzi buti kuti Koresi luzundo ndwaakazunda Babuloni wakapegwaa Jehova?
14 Amuswiilile majwi aa Jehova kuli Koresi: “Nkaambo kamulanda wangu Jakobo a-Israyeli ngunsalide, nciceeco ncindakwiitila muzina lyako. Ndakuulika izina nekuba kuti tona kundiziba. Ndime Jehova, taakwe umbi. Taakwe Leza umbi kunze kwangu. Njookuyumya nekuba kuti tona kundiziba, kuti bazibe bantu boonse, kuzwa kubuzwezuba akuzwa kububbila, kuti taakwe umbi kunze kwangu. Ndime Jehova, taakwe umbi. Ndime uubumba mumuni akulenga mudima. Ndime uucita luumuno [nkokwaamba kuti kubantu bakwe bagwisyidwe mumunzi wabo] akulenga mapenzi [kuli Babuloni]. Ndime Jehova uucita zintu ezi zyoonse.”—Isaya 45:4-7.
15 Koresi luzundo ndwaakazunda Babuloni wakapegwa kuli Jehova, nkaambo Walo nguwakamuyumya kuti acite kuyanda Kwakwe kumunzi ooyo mubyaabi akwaangulula bantu Bakwe baange. Mukucita boobu Leza wakatuma nguzu zyakwe ziluleme zyakujulu. Wakacita kuti nyika ijuke akuleta zintu ziluleme alufwutuko kubantu bakwe bazangalisi. Aboobo ijulu lyakwe anyika yakwe zyakatobela malailile aakwe. (Isaya 45:8) Kakwiindide myaka iili mwaanda kafwide, Isaya wakatondezyegwa kuba mutumwa mwini-mwini wa Jehova!
Imakani Mabotu Aamutumwa Oyu Kuli Zioni!
16. Mmakani nzi aakali kunga alaambilizigwa mumatongo aamunzi wa Jerusalemu ciindi Babuloni naakawa?
16 Tabuli boobo bwalo. Isaya 52:7 yaamba makani mabotu aajatikizya Jerusalemu ikuti: “Ma! Abota atala lyamalundu maulu aayooyo uuleta makani mabotu, uulwiida bantu makani aaluumuno, uuleta makani mabotu loko, uulwiida bantu makani aalufutuko, uuambila Zioni kuti, Leza wako nguuendelezya.” Amuyeeye buyo mbucakabota ikubona mutumwa uuza ku Jerusalemu kuzwa kumalundu! Wakeelede kuti kajisi makani. Ino mmakani nzi? Mmakani aakkomanisya kuli Zioni. Imakani aaluumuno, ee, imakani aakukondwa kwa Leza. Jerusalemu ayakululwe atempele lyakwe! Awalo mutumwa wakaambilizya ajwi lyakukondwa kwabuzundi ikuti: “Leza wako nguuendelezya.”
17, 18. Ino luzundo lwa Koresi kuli Babuloni lwakalijatikizya buti zina lya Jehova?
17 Iciindi Jehova naakazumizya bana Babuloni kusaala cuuno ciiminina cuuno cabwami bwakwe, aawo alo aakali kukkala bami bamumazyalani aa Davida, kulakonzya kuti kwakabaanga Walo tacili Mwami. Lino Maruduku, leza mupati wa Babuloni nguwakabaanga mmwami mubusena bwakwe. Pesi kwiinda mukukomwa kwa Babuloni kuli Leza wa Zioni, wakatondezya kuti ngo Muleli mupati kampatila—ikuti ngo mwami mupati kwiinda. Lino Jerusalemu, “munzi wamwami mupati,” wakeelede kubusyigwa alimwi, antoomwe atempele. (Matayo 5:35) Lino walo oyo mutumwa wakaleta makani mabotu aali boobo, nokuba kuti maulu akwe akalaa kasuko, katubulukide akutumpa, kumeso aabantu bayandisya Zioni a Leza wakwe, akali kulibonya kubota loko!
18 Munzila yabusinsimi, ikuwa kwa Babuloni kwakali kwaamba kuti Bwami bwa Leza bwakkazikwa alimwi ooyo wakajisi makani mabotu ayo wakali mwaambilizi wakaambo ako. Kunze lyaboobo, ooyu simposo wansiku, iwakaambilizigwa kwiinda muli Isaya, wakali kwiiminina mutumwa wamakani mabotu kwiinda awa—ikwiinda awa akaambo katwaambo twangayo tulemu alimwi amutwe wangayo uujatikizya Bwami, antoomwe abupanduluzi bwangayo butaliboteli kubantu boonse balusyomo.
19. Mmulumbe nzi uujatikizya cisi ca Israyeli ngwaakapa Jehova kwiinda muli Ezekiele?
19 Awalo Ezekieli wakapegwa businsimi bukkomanisya ibwakubambulula. Wakasinsima kuti: “Mbuboobu mbwaamba Mwami Jehova. . . . njoocita kuti minzi ikalwe bantu, amatongo ayooyakululwa. Lino bayooamba kuti, Nyika eyi iyakabula bantu sunu yaba mbuli muunda wa-Edeni.”—Ezekiele 36:33, 35.
20. Ino mbukulwaizi nzi Isaya mbwaakapa kuli Jerusalemu mubusinsimi?
20 Mubwaange bwabo ku Babuloni, ibantu ba Leza bakali kumulila Zioni. (Intembauzyo 137:1) Lino bakali kukonzya kukondwa. Isaya wakabakulwaizya kuti: “Amutalike kwiimba nyoonse numatongo aa-Jerusalemu, nkaambo Jehova waumuzya bantu bakwe, wanununa Jerusalemu. Jehova wavumbulula kuboko kwakwe kusalala mumeso aamikowa yoonse, nkabela magolelo oonse aanyika ayoobona lufutuko lwa-Leza wesu.”—Isaya 52:9, 10.
21. Mbuti majwi aakuli Isaya 52:9, 10 mbwaazuzikizigwa mukuzundwa kwa Babuloni?
21 Ee, lino bantu ba Jehova basale bakalaa kaambo kakusekelela. Lino mbaabo bakali kuyooakkala alimwi masena ayo aakali matongo, akwaacita kuba mbuli muunda wa Edeni. Jehova wakali “wa[ba]vumbulul[wid]a kuboko kwakwe kusalala.” Ndiza inga twati wakavwunga maboko aacikobela cakwe, kutegwa abapilusye kucisi cakwabo ciyandwa. Aaka takali kantu kasyoonto buyo ikakacitika camaseseke, naa cakusisikizya pe. Pele boonse bantu bakalibonena ‘janza livumbulwidwe’ lya Leza kalibeleka mutwaambo twabantunsi kutegwa aletele cisi cimwi lufwutuko lugambya. Bakapegwa cisinizyo citakwe abukazye cakuti Isaya a Ezekieli mbabatumwa beni-beni ba Jehova. Taakwe wakali kunga uladooneka kuti Leza wa Zioni alikke nguwakali Leza uupona alimwi mwini-mwini nyika yoonse mbwiizulwa. Kuli Isaya 35:2, tulabala kuti: “Bayoobona bulemu bwa-Jehova, bweebesi bwa-Leza wesu.” Aabo ibakacizumina cisinizyo eci cabu Leza bwa Jehova bakatalika kumukomba.
22. (a) Ino swebo tweelede kulumba nzi? (b) Nkaambo nzi ncotweelede kulumba kapati kuti Jehova ulabayubulula batumwa bakubeja?
22 Tuleelede cini-cini kulumba kuti Jehova ulabazibya ibatumwa bakwe beni-beni! Walo ncobeni ngonguwe “uusimpya lusinizyo lwamajwi aamulanda wakwe akuzuzikizya lulayo lwabatumwa bakwe.” (Isaya 44:26) Ibusinsimi bwakubusya oobo mbwaakapa ba Isaya a Ezekieli bulalulemya luyando lwakwe lupati, alimwi aluzyalo lwakwe, aluse lwakwe kubabelesi bakwe. Ede Jehova uleelede kutembaulwa andiswe akaambo kaceeci! Alimwi swebo sunu tweelede kulumba kapati kuti ulabayubulula batumwa bakubeja. Nkaambo lino bavwulisya munyika. Imilumbe yabo yamapuwo yaainda ambali makanze aa Jehova aambilizidwe. Icibalo citobela ciyootugwasya kuziba baabo batumwa bakubeja.
Bupanduluzi buyungizidwe
a The Monuments and the Old Testament, lyakalembwa a Ira Maurice Price, mu 1925.
Sena Inga Mwapandulula?
◻ Mbuti Jehova mbwazibya batumwa bakwe beni-beni?
◻ Kwiinda muli Isaya, nguni ngwaakabanda Jehova kuti ngomwiiminizi wakwe mukuzunda Babuloni?
◻ Mbuti businsimi bwa Isaya ibupandulula kuzundwa kwa Babuloni mbobwakazuzikizigwa?
◻ Ncinzi cibotu icakaletwaa kuzundwa kwa Babuloni kuzina lya Jehova?
[Cifwanikiso icili apeeji 17]
Babuloni wakali kubaanga tanjiliki pe kumasi aakuciindi ca Ezekieli