Sena Mulaa Lusyomo Mbuli lwa Abrahamu?
“Mwana a-Muntu aakuboola, sena uzoojana lusyomo ansi?”—LUKA 18:8.
1. Nkaambo nzi ncocikatazya kuzumanana alusyomo luyumu sunu?
IMAZUBAANO cilakatazya kuzumanana kubaa lusyomo luyumu. Inyika ilabasinikizya Banakristo kutegwa batazibikkili maanu izintu zyakumuuya. (Luka 21:34; 1 Johane 2:15, 16) Ibanji balapenga kapati kutegwa bafwutuke munkondo, muntenda, mumalwazi naa nzala. (Luka 21:10, 11) Muzisi zinji, ikulombozya kulyeendelela nkupati, alimwi bantu ibatobela lusyomo lwabo baambwa kuti mbafwubafwuba naa kuti baligaukide. Kunze lyaboobo, Banakristo banji balapenzyegwa akaambo kalusyomo lwabo. (Matayo 24:9) Aboobo imubuzyo Jesu ngwaakabuzya imyaka iitandila ku 2,000 yainda uleelela kapati iwakuti: “Mwana a-Muntu aakuboola, sena uzoojana lusyomo ansi?”—Luka 18:8.
2. (a) Nkaambo nzi lusyomo luyumu ncoluyandika kapati ku Munakristo? (b) Ncikozyanyo cani calusyomo cinga cilatugwasya kuti naa twacilanga-langa?
2 Pele, ikasimpe nkakuti lusyomo luyumu lulayandika kapati kuti katuyanda kuzwidilila mubuumi ono alimwi akuyoojana buumi butamani bwakasyomezegwa kumbele. Kazubulula majwi aa Jehova ngaakaambila Habakuku, imwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Muntu wangu uuluzi unooyoopona akusyoma, kuti akapiluke cifuteesule, muuya wangu tuukooyookondwa kulinguwe pe. . . . Kuti kakwiina lusyomo tacikonzeki kukonda Leza.” (Ba-Hebrayo 10:38–11:6; Habakuku 2:4) Paulo wakaambila Timoteo kuti: “Yasana lumamba lubotu lwalusyomo, jatisya buumi butagoli, mbowakaitilwa.” (1 Timoteo 6:12) Aboobo, mbuti mbocinga cakonzyeka kubaa lusyomo luyumu? Notulanga-langa mubuzyo oyo, inga cagwasya kulanga cikozyanyo camwaalumi wakali kupona myaka iili 4,000 yainda pele iwakali aalusyomo ilucilemekwa kapati muzikombelo zipati zyotatwe zyamunyika—ica Izilamu, caba Juda alimwi aca Bunakristo. Muntu oyo ngu Abrahamu. Nkaambo nzi lusyomo lwakwe ncolwaalibedelede? Sena inga twamwiiya sunu?
Ikutobela Malailile aa Leza
3, 4. Nkaambo nzi Tera ncaakalonzya mukwasyi wakwe kuzwa ku Uri akuya ku Harani?
3 Abrahamu (kumatalikiko wakali kwiitwa kuti Abramu) ulaambwa cakusaanguna kumatalikilo aa Bbaibbele kwini. Kubbuku lya Matalikilo 11:26, tubala kuti: “Tera . . . wakazyala Abramu a-Nahori a-Harani.” Tera amukwasyi wakwe bakali kukkala ku Uri waba Kasidi, imunzi wabuvwubi kumusanzaa ku Mesopotamiya. Pele, kwiina nobakakkalisya oko. “Tera wakatola Abramu mwanaakwe a-Loti mwana wa-Harani muzukulu wakwe, a-Sarai [Sara] mukamwanaakwe, muka-Abramu mwanaakwe, wainka abo kuzwa ku-Uri waba-Kasidi kuya kunyika ya-Kanana. Lino bakasika ku-Harani akukala nkuko.” (Matalikilo 11:31) Awalo mwanaakwabo Abrahamu, Nahori wakalonzya mukwasyi wakwe akuya ku Harani. (Matalikilo 24:10, 15; 28:1, 2; 29:4) Pele ino nkaambo nzi Tera ncaakalonga kuzwa mumunzi wabuvwubi wa Uri akuya kunyika yakule ku Harani?
4 Kakwiindide myaka iili 2,000 kuzwa ciindi Abrahamu naakali kupona, mwaalumi uusyomeka Stefano naakali kwaambila Basinkuta Mpati yaba Juda, wakakupandulula kulonga oku kugambya kwamukwasyi wa Tera. Wakati: “Leza wabulemu wakalibonya kuli-Abrahamu tateesu naakali ku-Mesopotamiya, katana kukala ku-Harani, wakamwaambila kuti, Kozwa mucisi cabanamuzeenu, akumikowa yako, uye kucisi ncenti kakutondezye ncico. Ndilyonya wakazwa mucisi caba-Kaldayo, wakala mu-Harani.” (Incito 7:2-4) Tera wakalibombya kukuyanda kwa Jehova kujatikizya Abrahamu naakalonzya bamuŋanda yakwe kuya ku Harani.
5. Nkuukuli Abrahamu nkwaakagama bausyi nobakafwa? Nkaambo nzi?
5 Mukwasyi wa Tera wakaakukkala mumunzi mupya. Myaka iili mbwiibede kumbele Abrahamu naakaamba “[zya]kucisi cangu,” wakali kwaamba busena bwa Harani, ikutali Uri. (Matalikilo 24:4) Nokuba boobo, Abrahamu tanaakali kuyookkalilila ku Harani. Stefano waamba kuti, “naakafwa wisi [aa Abrahamu], Leza wakamulongezya muliceecino cisi ncomukede sunu.” (Incito 7:4) Katobela malailile aa Jehova, Abrahamu antoomwe a Loti bakazubuka mulonga wa Firate kuya munyika ya Kanana.a
6. Ncisyomezyo nzi Jehova ncaakaambila Abrahamu?
6 Nkaambo nzi Jehova ncaakaambila Abrahamu kuti alongele ku Kanana? Ikaambo kakali kujatikizya makanze aa Leza kumwaalumi oyo uusyomeka. Jehova wakaambilide Abrahamu kuti: “Kozwa munyika yako akucisi cabuzyale bwako akuluzubo lwauso, ukainke kucisi ncenti kutondezye. Njoocita kuti ube musyobo mupati. Njookupa coolwe akulemya izina lyako, ube coolwe. Kufumbwa muntu uukulongezya njoomulongezya, ayooyo uukusampaula njoomusampaula. Alimwi mulinduwe misyobo yoonse yabantu iyoojana coolwe.” (Matalikilo 12:1-3) Abrahamu wakali kuyooba wisi wamusyobo mupati iwakali kuyookwabililwaa Jehova alimwi wakali kuyookona nyika ya Kanana. Taciliboteli cisyomezyo eci! Nokuba boobo, Abrahamu wakeelede kucinca kapati mubuumi bwakwe kutegwa akaikone nyika eyo.
7. Nkucinca nzi Abrahamu nkwaakeelede kuti kalibambilide kucita ikutegwa akakone cisyomezyo ca Jehova?
7 Abrahamu naakazwa ku Uri, wakasiya munzi wabuvwubi alimwi ambweni abasazinyina babawisi—balo bakali bantu basyomwa kubuvwubi mumazuba ayo aabamasyaaneene. Naakazwa ku Harani, wakazwa kumukwasyi wabausyi kubikkilizyaa mukwasyi wamunyina Nahori akuya kucisi citazizyilwe. Ku Kanana kwiina naakayanda kukwabililwa mukati kamalambo aamunzi oyo. Nkaambo nzi? Kazwide buyo aakusika munyika eyo Abrahamu, Jehova wakamwaambila kuti: “Koya bweendeenda mubulamfu boonse bwanyika akubwaamba bwayo boonse, nkaambo njooipa nduwe.” (Matalikilo 13:17) Abrahamu wakajisi myaka yakuzyalwa iili 75 amukaintu wakwe Sara wakalaa myaka yakuzyalwa iili 65, bakaatobela malailile aaya. “Kukusyoma wakasika akuyookala-kala mucisi icakasyomezegwa mbuli citali cisi cakwe, bakali kukala mumatente.”—Ba-Hebrayo 11:9; Matalikilo 12:4.
Lusyomo Luli Mbuli lwa Abrahamu Sunu
8. Notulanga cikozyanyo ca Abrahamu alimwi acabakamboni bamwi bansiku, ncinzi ncotweelede kubaaco?
8 Abrahamu amukwasyi wakwe baluulwa akati ka “makamu makamu . . . aabakamboni [kabutana Bunakristo]” aambwa ku Ba-Hebrayo caandaano 11. Kuzwa kucikozyanyo calusyomo cabalanda ba Leza aaba bakusaanguna, Paulo ukulwaizya Banakristo kuti ‘bazisowe zyoonse zibacelezya azibi [kubula lusyomo] zyoonse zibalamatila.’ (Ba-Hebrayo 12:1) Inzya, kubula lusyomo kulakonzya ‘kubukaa kutulamatila.’ Pele mumazubaa Paulo alimwi amazuba eesu, Banakristo beni-beni bakonzya kubaa lusyomo luyumu luli mbuli lwa Abrahamu abamwi-bamwi bansiku. Kalyaamba lwakwe alimwi a Banakristonyina, Paulo waamba kuti: “Swebo endiswe tuyoopiluka cifuteesule akufwa pe, ndiswe baabo abajisi kusyoma kuyoofutusya myuuya yesu.”—Ba-Hebrayo 10:39.
9, 10. Ncinzi citondezya kuti banji sunu balaalusyomo luli mbuli lwa Abrahamu?
9 Masimpe, inyika yacinca kuzwa ciindi ca Abrahamu. Nokuba boobo, tucibelekela ngweena “Leza wa-Abrahamu,” alimwi tacinci pe. (Incito 3:13; Malaki 3:6) Jehova uleelede kukombwa sunu mbubwena mbuli mbwaakali kukombwa ciindi ca Abrahamu. (Ciyubunuzyo 4:11) Ibanji balalyaaba cakumaninina kuli Jehova alimwi mbubwena mbuli Abrahamu balakucita kucinca kufwumbwa ikuyandika mumaumi aabo ikutegwa bacite kuyanda kwa Leza. Imwakali, ibali 316,092 bakatondezya caantangalala kulyaaba kwabo kwiinda mukubbapatizigwa mumaanzi “muzina lya-Taata alya-Mwana alya-Muuya Uusalala.”—Matayo 28:19.
10 Ibunji bwa Banakristo aaba bapya tiibakayandika kuya kumanyika aambi aakule kutegwa bakazuzikizye kulyaaba kwabo. Pele, munzila yakumuuya ibanji akati kabo bakayenda misinzo iili mbwiibede. Mucikozyanyo, ku Mauritius, Elsie wakali mwanakazi mulozi. Boonse bakali kumuyoowa. Mupainiya waalubazu wakacita bubambe bwaciiyo ca Bbaibbele amwanaa Elsie musimbi, elyo eci cakajula mulyango kuti Elsie ‘asanduke kuzwa mumudima, kuya mumumuni.’ (Incito 26:18) Akaambo kakuyandisisya kwamwanaakwe musimbi, Elsie wakazumina kwiiya Ibbuku Lyangu lya Makani aa-Bbaibbele. Ciiyo cakwe cakali kucitwa ziindi zyotatwe mumvwiki nkaambo wakali kuyandika kukulwaizya lyoonse. Imicito yakwe yabulozi kwiina noyakamuletela lukkomano alimwi wakajisi mapenzi manji. Pele mukuya kwamazuba wakakonzya kumanizya lweendo lwakwe lulamfwu kuzwa kumizimo kuya kubukombi bwakasimpe. Ibantu nobakali kumuswaya kuzyoolomba lugwasyo, wakali kunga ulabapandulwida kuti alikke Jehova nguukonzya kubakwabilila kuzintu zibyaabi. Ono Elsie ngu Kamboni uubbapatizidwe alimwi ibantu bali 14 kuzwa mumukwasyi wakwe alimwi abalongwe bakazumina kasimpe.
11. Nkucinca nzi aabo ibalyaaba kuli Jehova nkobeelede kulibambila kucita?
11 Ibunji bwabaabo ibakalyaaba mwakali kuti babelekele Leza kwiina nobakeelede kucita kucinca kupati boobo. Pele boonse bakacinca kuzwa mulufwu munzila yakumuuya kuya kubuumi munzila yakumuuya. (Ba-Efeso 2:1) Nokuba kuti bacili munyika, tabacili banyika pe. (Johane 17:15, 16) Mbubwena mbuli Banakristo bananike, balo ‘munzi wabo uuli kujulu,’ bali mbuli “beenzu buyo bamwaikide ansi ano.” (Ba-Filipi 3:20; 1 Petro 2:11) Bakeendelanya buumi bwabo azyeelelo zya Leza, kabakulwaizigwa kapati aluyando ndobajisi kuli Leza akuli basimukobonyina. (Matayo 22:27-39) Kwiina nobayandisisya zintu zyakumubili, zyakuti bavwube naa kuyandisisya kubaa mpuwo munyika ino. Pele, bagamikide meso aabo ‘kujulu ipya anyika impya imuli bululami’ eezyo zyakasyomezyegwa.—2 Petro 3:13; 2 Ba-Korinto 4:18.
12. Mulimo nzi iwakacitwa mwakali uutondezya kuti muciindi cakubako kwakwe Jesu walujana “lusyomo ansi”?
12 Abrahamu naakalongela ku Kanana, walo amukwasyi wakwe bakali buyo balikke oko kabali buyo a Jehova wakubagwasilizya akubakwabilila. Nokuba boobo, aaba Banakristo ibakabbapatizigwa onoono ibali 316,092 taakwe nobali balikke pe. Masimpe, Jehova ulabagwasilizya akubakwabilila amuuya wakwe, mbubwena mbwaakacitila Abrahamu. (Tusimpi 18:10) Pele kunze lyaboobo, ulabakwabilila kwiinda “[mu]musyobo” wabantu, uuzwa mumasi oonse alimwi uujisi bantu banji kapati kwiinda misyobo imwi yamunyika yamazubaano. (Isaya 66:8) Mwakali, imweelwe waatala wabasicisi bamusyobo oyo ibali 5,888,650 bakatondezya lusyomo lwabo lujisi milimo kwiinda mukukananina basimukobonyina kujatikizya zisyomezyo zya Leza. (Marko 13:10) Bakabeleka mawoola manji kapati aali 1,186,666,708 mumulimo oyu, kabayandaula bantu ibayanda kwiiya. Akaambo kaceeci, iziiyo zya Bbaibbele izili 4,302,852 zyakacitwa abantu bamwi ibalombozya kubaa lusyomo. Alimwi mukutondezya busungu bwabo ibali 698,781 “[mu]musyobo” oyu bakatola lubazu mumulimo wabupainiya iwaciindi coonse naa kwamweezi omwe naa kwiinda awo. (Imyeelwe yoonse yamulimo wa Bakamboni ba Jehova ngobakacita mwakali ulajanwa amapeeji 26 kusikila ku 29.) Imyeelwe eyi mbwiinguzi bugaminide kumubuzyo wa Jesu wakuti, “Mwana a-Muntu aakuboola, sena uzoojana lusyomo ansi?”
Ibasyomeka Nokuli Masunko
13, 14. Amuluule mapenzi amwi Abrahamu amukwasyi wakwe ngaakabaawo mu Kanana.
13 Kanjikanji zintu tiizyakali zyuuba-uba pe kuli Abrahamu abanamukwasyi mu Kanana. Ciindi cimwi, kwakali nzala njumu nta yalo yakapa kuti azwe mu Kanana akuya ku Egepita. Kunze lyaboobo, imweendelezi waku Egepita awaku Gerari (munsaa Gaza) wakasoleka kukwata Sara, mukaintu wa Abrahamu. (Matalikilo 12:10-20; 20:1-18) Alimwi kwakaba kuzwangana akati kabeembezi babutanga bwa Abrahamu alimwi aba Loti, elyo eci cakacitya kuti kube kwaandaana akati kamikwasyi eyi yobile. Caluyando, Abrahamu wakaambila Loti kuti alisalile nyika nkwayanda kuunka lutaanzi, elyo Loti wakasala kuyookkala mu Nkwaalale ya Jordano, yakali kulibonya kubaambolezi alimwi akubota mbuli ku Edeni.—Matalikilo 13:5-13.
14 Mpoonya, Loti wakajatikizigwa munkondo akati kamwami wakunyika yakule ya Elamu abasikumugwasilizya abami baminzi yosanwe Mukkuti lya Sidimu. Ibami bakule bakazunda bami banyenzi cakumaninina elyo bakabweza zintu zinji, kubikkilizyaa Loti alimwi ampasya zyakwe. Abrahamu naakamvwa cakacitika, wakatobela bami abo bakule cabusicamba elyo wakakonzya kuvwuna Loti amukwasyi wakwe, kubikkilizyaa mpasya zyabami banyenzi. (Matalikiko 14:1-16) Pele obo tiibwakali mbobukkale bwakaindide kubija kuli Loti mu Kanana. Kwiinda mukulisalila kwakwe wakaakukkala mu Sodoma, nokuba kuti munzi oyo wakalaampuwo kumakani aabwaamu.b (2 Petro 2:6-8) Naakacenjezyegwa abangelo bobile kuti munzi oyo wakali kuyoonyonyoonwa, Loti wakapola amukaintu abana bakwe basimbi. Nokuba boobo, mukaintu wa Loti tanaakaatobela malailile aabangelo, aboobo wakaba ndomba yamunyo. Loti wakapona buumi bwakuwayawaya kwaciindi cili mbocibede mumpangala yabbwe ku Zoari abana bakwe basimbi bobile. (Matalikilo 19:1-30) Zintu ezi izyakacitika zyeelede kuti zyakamunyonganya kapati Abrahamu, ikapati akaambo kakuti Loti wakali wamukwasyi wa Abrahamu nobakalongela mu Kanana.
15. Nokuba kuti Abrahamu wakali amapenzi naakali kukkala mumatente munyika yabantu, mizeezo nzi mibyaabi njalangilwa kuti wakayeeleba?
15 Sena Abrahamu kuli naakayeeyede kuti nocakabota walo alimwi a Loti nobakakkede buyo mulukwabililo lwamunzi wa Uri amukwasyi wabasazinyina babausyi naa kukkala buyo mu Harani amunyina Nahori? Sena kuli ciindi cimwi naakalombozya kukkala mulukwabililo lwamunzi uuyakilidwe aamalambo muciindi cakukkala mumatente? Sena ambweni kuli naakabudooneka busongo bwakulisungula nkwaakacita kwiinda mukuba sikwiingaila munyika yabantu? Kaamba zya Abrahamu amukwasyi wakwe, mwaapostolo Paulo wakati: “Kuti nobakali kuyeeya cisi cabo eco ncobakapola, anu nobakabweeda alimwi.” (Ba-Hebrayo 11:15) Pele kunyina nobakabweeda pe. Kakunyina kutyompwa akaambo kakupenga, bakakkala ooko Jehova nkwaakayanda kuti bakkale.
Lukakatilo Sunu
16, 17. (a) Mapenzi nzi Banakristo banji ngobabaawo sunu? (b) Nciimo nzi cibotu Banakristo ncobajisi? Nkaambo nzi?
16 Lukakatilo lukozyenye lulalibonya sunu ku Banakristo. Nokuba kuti ikubelekela Leza kubaletela lukkomano lupati, ibukkale bulibakatazizye Banakristo beni-beni mumazubaano aakumamanino. Nokuba kuti bakkede muparadaiso yakumuuya, imapenzi aabukkale aajisi basimukobonyina abalo balaajisi. (Isaya 11:6-9) Ibanji bajaigwa kabanyina akaambo munkondo zyamasi, alimwi bamwi cakutaliyandila baba bacete citaambiki. Kunze lyaboobo, balaliyumya mumapenzi aakuba kakamu kasyoonto buyo kanyinaa mpuwo. Muzisi zinji bakambauka makani mabotu mumasena bantu mobatabikkili maanu. Muli ambi balabejelezyegwa aabaabo ‘ibabikka milawo yakupenzya akutila bulowa bwabaabo batakwe kaambo.’ (Intembauzyo 94:20, 21) Nomuba muzisi Ibanakristo mobatapenzyegwi alimwi mobalumbaizigwaa bamwi akaambo kazyeelelo zyabo zisumpukide, balizi kuti beelede kwaandaana abasicikolonyina alimwi ambocibeleka limwi—mbubwena mbuli Abrahamu, iwakakkala mumatente nokuba kuti bantu banamunji bakeengelede bakali kukkala muminzi mibotu. Inzya, cilakatazya ikupona munyika pele ‘ikutaba banyika.’—Johane 17:14.
17 Aboobo, sena tulimvwa kuti twakalubizya ikulyaaba nkotwakacita kuli Leza? Sena tulombozya kuti notwakakkede buyo katuli banyika, akuba mbubwena mbuli bamwi boonse? Sena tulalilauka kujatikizya kulisungula nkotwakacita mumulimo wa Jehova? Peepe! Muciindi cakulanga munsi cakulombozya, tulizyi kuti kufwumbwa zintu nzyotwakalisungula kucita kwiina nozigwasya naa twazyeezyanyaa zilongezyo nzyotujisi ono alimwi azeezyo nzyotuyoobaazyo kumbele. (Luka 9:62; Ba-Filipi 3:8) Kunze lyaboobo, sena bantu munyika balikkomene? Imasimpe ngakuti, ibunji bwabo bali mukuyandaula bwiinguzi swebo mbotujisi kale. Balapenga akaambo kakutatobela busololi mbotutobela buzwa kuli Leza kwiinda mu Bbaibbele. (Intembauzyo 119:105) Alimwi bunji bwabo balombozya bulongwe Bwabunakristo alimwi akuyanzana kwalukkomano nkotujisi abasyomima.—Intembauzyo 133:1; Ba-Kolose 3:14.
18. Ncinzi cicitika Ibanakristo nobatondezya busicamba buli mbuli bwa Abrahamu?
18 Masimpe, zimwi ziindi tweelede kuba basicamba mbuli Abrahamu naakaccilizya baabo ibakatolede Loti. Pele notucita boobo, Jehova ulatulongezya. Mucikozyanyo, kucisi ca Northern Ireland ikusulaikana kwavwula kapati akaambo kakulwana kwatubunga, alimwi kuyandika busicamba kutegwa muntu atatoli lubazu. Pele, Banakristo basyomeka baatobela majwi aa Jehova ngaakaambila Joshua kuti: “Koyuma akuba mukozu. Utakankami nikuba kuyoowa, pe, nkaambo Jehova Leza wako uli ayebo koonse koonse nkoya.” (Joshua 1:9; Intembauzyo 27:14) Mukuya kwamyaka iciimo cabo cabusicamba cabapa kuti balemekwe alimwi sunu balakonzya kukambauka kabaangulukide mumasena oonse acisi eco.
19. Nkuukuli Banakristo nkobakkomanina kuba, alimwi mbulangizi nzi mbobasyomede nobatobela malailile aa Jehova?
19 Tatweelede kudooneka kuti kufwumbwa naa tuli mubukkale buli buti, ikuti twatobela malailile aa Jehova, iziyoocitika ziyooba zintu zitupa bulemu alimwi iziyootugwasya kukabe kutamani. Nokuba kuti kuli buyumuyumu alimwi azimwi nzyotwakalisungula kucita, kwiina busena bumbi nkotunga twayanda kuba kunze lyakuba mumulimo wa Jehova, ikuyanzana abakwesu Banakristo alimwi akulangila buumi butamani cabusicamba bwalo Leza mbwaakasyomezya.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Kulangilwa kuti Abrahamu ngowakalela mujwaakwe Loti nobakafwa bausyi Loti, imunyinaa Abrahamu.—Matalikilo 11:27, 28; 12:5.
b Bamwi baamba kuti Loti wakaakukkala mumunzi ikutegwa ajane lukwabilililo lunji naakamana kutolwa akati kambono zyakakonwaa bami bone.
Sena Mulayeeya?
◻ Nkaambo nzi lusyomo luyumu ncoluyandika kapati?
◻ Ino Abrahamu wakatondezya buti kuti wakalaa lusyomo luyumu?
◻ Mbuti kulyaaba mbokuswaangene aakucinca kucitwa mubukkale bwamuntu?
◻ Nkaambo nzi ncotukkomene kubelekela Leza nokuba kuti kuli mapenzi ngotubaangawo?
[Zifwanikiso izili apeeji 18]
Abrahamu wakalilisungwide kucinca kapati mubukkale bwakwe kutegwa akakone cisyomezyo
[Zifwanikiso izili apeeji 20]
Ibumboni butondezya kuti Jesu walujana “lusyomo ansi” mukubako kwakwe