Sena Mulaa Ciindi Cakwiizyaa Mukwasyi Wenu?
“BAMAUSYI Babana Bakucisi ca Japan Balayandwa—Nokuba Kuti Bajisi Bubi Amilimo Alimwi Tabasobani Abana Babo.” Oyu nguwakali mutwe wamakani mupepa lyamakani litegwa Mainichi Shimbun mumyaka yainda. Kweelana azyakalembwa mupepa eli, mweelwe uusika ku 87.8 pasenti wabana bakucisi ca Japan ibakatola lubazu mubuvwuntauzyi bwakacitwaa mfwulumende, bakaamba kuti baliyandide kugwasya bamawisi kumbele aamazuba. Mupepa lyamakani lya Cingisi mutwe ngomunya oyu wakalembwa bumbi. Mboobu mbuwakalembwa: “Bamausyi Abana Babo Basankwa: Ikutabikkila Maano.” Kwiimpana apepa lyamakani lyamulaka waci Japanese, eli pepa lya Cingisi lyakazubulula kaambo kamwi kakajanika mukubuzya-buzya kwakacitwa: Mazuba oonse mukati kansondo bamausyi baku cisi ca Japan bakkalaa bana babo kwamaminiti buyo aali 36. Pele balo bamausyi bakucisi ca West Germany bakali kwiizya abana babo kwamaminiti aali 44 mukati kansondo. Akwalo kucisi ca United States bakali kukkala abana babo maminiti aali 56.
Tabali buyo bamausyi bakkala buyo kwaciindi cisyoonto abana babo. Bamatumbu ibabeleka milimo yakumubili bavwula. Mucikozyanyo, bunji bwabamatumbu bali balikke beelede kubeleka milimo yakumubili kutegwa babambe kabotu mukwasyi wabo. Citobela ncakuti bamazyali boonse—bamausyi kubikkilizya abamatumbu—tabacijisi ciindi cakwiizya abana babo.
Mukuvwuntauzya kwakacitwa mumwaka wa 1997 kujatikizya bakubusi bakucisi ca Amelika basika kumweelwe wa 12,000, kwakajanwa kuti bakubusi ibakali kumvwana kapati abazyali babo tabavwuli kupenga mumoyo, kubaa mizeezo yakulijaya, kulwana, nokuba kubelesya misamu iikola. Umwi wamukabunga kakali kuvwuntauzya wakaamba kuti: “Tokonzyi kulimvwa kuti ulaabulongwe abana ccita kuti koli ambabo ciindi coonse.” Kujana ciindi cakukkala abana alimwi akwiizya ambabo kulayandika kapati.
Ipenzi Lyakumvwana Kabotu
Ikapati mikwasyi iili mupenzi lyakutamvwana kabotu njiilya yabazyali babelekela kule ankobakkala. Teensi mikwasyi iilaa bazyali babelekela kule ankobakkala ilikke ilaa penzi lyakutamvwana kabotu. Ibazyali banji nokuba kuti bazwa muŋanda mumonya, nobaya kumilimo balasiya bana babo bacilede alimwi anobakotoka kuzwa kumilimo bajana bana babo boona kale. Mukusola kubbadelela ciindi ncobatakkali abana babo, bamwi bazyali basola kujana ciindi cakwiizya abana babo kumamanino ansondo anobapegwa ciindi cakulyookezya kumilimo. Baamba kuti balakkala abana babo aciindi “nobalibotelezya” ambabo.
Nokuba boobo, sena ciindi ncobatakkali abana babo inga cabbadelwa akulibotelezya oku? Sikuvwuntauzya Laurence Steinberg umvwiila kuti: “Ibunji bwaziindi, abaya bana baizya kwaciindi cilamfwu abazyali babo bakomena kabotu kwiinda babaya baizya buyo kwakaindi kasyoonto abazyali babo. Cibaanga nciyumu kapati kubbadelela ciindi cakutakkala abana. Ciyanza cakubbadelela ciindi kwiinda mukulikondelezya ambabo kwakaindi kasyoonto tacibeleki.” Obo mbwalimvwa umwi mwanakazi wakucisi ca Burma. Mulumaakwe—imuna Japan wini-wini—mazuba oonse ulasikaa ŋanda aciindi ca 01 naa 02 kiloko kubucedo kuzwa kuncito. Nokuba kuti ulaizya amukwasyi wakwe kumamanino ansondo, mukaintu wakwe waamba kuti: “Kujanika buyo mu Mujibelo a mu Nsondo aŋanda, takubbadeleli ciindi ncatajaniki amukwasyi wakwe aŋanda kwansondo yoonse. . . . Sena inga caba camaano kutalya zyakulya mukati kansondo akuya kulya zilyo zyoonse mu Mujibelo a mu Nsondo nzyowatakalya mukati kansondo?”
Kusola Canguzu Kulayandika
Kubaa mibandi iili kabotu mumukwasyi ncitete kukwaamba buyo amulomo kwiinda kucicita. Ikuyuma kwabuumi alimwi akusanina mukwasyi zipa kuti Wisi bana naa mutumbu uubeleka katajani ciindi cakukkalaa mukwasyi. Ibazyali banji ibakkala kulamfwu amukwasyi wabo akaambo kamilimo njobacita balaambauzyanya amukwasyi kwiinda mukubaumina luwaile naa kubalembela magwalo. Nokuba kuti mulakkala naa tamukkali antoomwe amukwasyi wenu, kuyandika kusola cini-cini kujana ciindi cakubandika kabotu mumukwasyi.
Bazyali batabikkili maano kwaambaula amukwasyi wabo balalangilwa kunjila mupenzi. Umwi muzyali watakali kujana ciindi cakukkala amukwasyi wakwe, nokuba kulya ambabo wakanjila mumapenzi aakatazya. Mwanaakwe musankwa wakaba cigwebenga, amwanaakwe musimbi wakajatwa kabba mucintoolo. Bumwi buzuba mu Nsondo mafwumofwumo bausyi kabalibambila kuunka kubbuwa lisobaninwa cisobano cagofu, mwanaakwe musankwa wakapozomoka akoompolola kati: “Sena bamaama mbabazyali balikke muŋanda muno?” “Bamaama mbabacita zintu zyoonse mumukwasyi. Bataata, taakwe . . . ,” wakatongooka mwana.
Aaya majwi akapa kuti bausyi bakkale ansi akuliyeeya. Wakayeeya kuti ncibotu atalike akulya antoomwe amukwasyi cakulya camafwumofwumo. Kusaanguna wakalya buyo amukaintu wakwe cisusulo. Mpoonya bakatalika kulida antoomwe abana, aboobo eci cakabagwasya kwiizya akubandika. Eci cakapa kuti kabalida antoomwe cakulya camangolezya. Mulumi wakabweza ntaamu yakunununa mukwasyi wakwe kumapenzi aakali kunoounyonyoona.
Lugwasyo Luzwa mu Jwi lya Leza
Ibbaibbele likulwaizya bazyali kubaa ciindi cakwaambaula abana babo. Ibana Israyeli bakalaililwa kwiinda mumusinsimi Musa kuti: “Swiilila O Israyeli. Jehova ngu-Leza wesu, Jehova ngumwi. Uleelede kuyandisya Jehova Leza wako amoyo wako woonse, amuuya wako woonse, anguzu zyako zyoonse. Nkabela aya majwi ngendamulailila buzuba obuno abe amyoyo yanu. Muleelede kwaaiyisya bana banu, akwaambaula ngawo lyoonse, ciindi cakukala muŋanda aciindi cakweenda munzila, ciindi cakoona aciindi cakubuka.” (Deuteronomo 6:4-7) Inzya, iswebo tobazyali tweelede kusola kujana ciindi cakubaa mukwasyi wesu notunga twakonzya kubayiisya majwi aa Leza bana kutegwa abe mumizeezo yabo amumyoyo.
Cikondelezya ncakuti, mukuvwuntauzya kwakacitwa mu 1997 kujatikizya bakubusi bakucisi ca Amelika bainda ku 12,000, kwakajanwa kuti “mweelwe uutandila ku 88% . . . wabaabo bakaamba kuti balaa cikombelo, bakabona bukombi akupaila kuba cintu cikwabilila.” Banakristo bakasimpe balizi kuti lwiiyo lwabukombi ilujanwa kuŋanda lulabakwabilila bakubusi kuzisusi mbuli kunywa misamu iikola, kupenzegwa mumyoyo, kuyanda kulijaya, kuba cigwebenga, azimwi.
Ibazyali bamwi cilabayumina kujana ciindi cakwiizya amukwasyi wabo. Eci nciyumu kapati kuli bamatumbu bali balikke ibanga bayanda kwiizya abana babo pesi ibayandika kubeleka milimo yakumubili. Ino inga bacijana buti ciindi cakukkala amukwasyi wabo? Ibbaibbele litukulwaizya ‘kujatisya maanu abusongo.’ (Tusimpi 3:21) Ibazyali inga babelesya “maanu” kujana ciindi cakwiizya amukwasyi wabo. Munzila nzi?
Ikuti koli mutumbu uukatala kapati noozwa kumilimo, sena inga tokoobalomba bana bako kuti kamugwasyanya kujika zyakulya? Eci ciindi cakubaa antoomwe ciyakumugwasya kuba balongwe. Kusaanguna inga camutolela ciindi kumanizya ncito mwabikkilizya bana benu. Nokuba boobo, muciindi muyakujana kuti cilakondelezya alimwi tamuni kusowi ciindi cilamfwu.
Ambweni ndinywe bawisi bana mujisi milimo minji yakucita kumamanino aansondo. Ino mbuti kucita milimo imwi antoomwe abana banu? Mulakonzya kwaambaula ambabo nomuli mukubeleka alimwi akubayiisya milimo mibotu. Malailile aa Bbaibbele aakuyiisya bana benu majwi a Leza amukulwaizya kwaambaula ambabo ‘aciindi nomukkede muŋanda aciindi nomweenda munzila’—inzya, aciindi cili coonse ncomunga mwajana. “Mmaanu alimwi mbusongo” kwaambaula abana benu nomuli mukubeleka antoomwe.
Kwiizya amukwasyi wako kuletela mpindu kumbele amazuba. Ikaambyo kamu Bbaibbele kaamba kuti, “Abo baswiilila kulayigwa mbasongo.” (Tusimpi 13:10) Kwiinda mukujana ciindi cakwiizya amukwasyi wenu, muyakubaa ciindi cakupa malailile aabusongo mubukkale bwabuzuba abuzuba. Aaya malailile aapegwa lino ayoopa kuti mutakasowi ciindi akuciswa mutwe kwaakubuka penzi kumbele. Alimwi eci inga camuletela kukondwa antoomwe abana benu. Kutegwa mupe malailile ali boobu, mweelede kubelesya kasensa kabusongo Ijwi lya Leza Bbaibbele. Kamulibelesya kuyiisya bana benu akuti kalimusololela mubweende bwamukwasyi wenu.—Intembauzyo 119:105.
[Cifwanikiso icili apeeji 4]
Bakubusi baizya kwaciindi cilamfwu abazyali babo, tabavwuli kupenga mumoyo
[Cifwanikiso icili apeeji 5]
Kubandika kuli kabotu kuletela mpindu mubukkale bwamumukwasyi
[Cifwanikiso icili apeeji 6]
Nomuli mukubeleka antoomwe amwana wenu mulakonzya kwaambaula alimwi akumuyiisya milimo ili kabotu