Jehova Wabamba Nzila
“Aya Makani Mabotu aa-Bwami azookambaukwa.”—MATAYO 24:14.
1. Ncinzi cacitwa mumulimo wakukambauka mumwaanda wamyaka wakusaanguna awa 20?
AKAAMBO kakuti Jehova ngu Leza siluyando, uyanda kuti “bantu boonse bafutulwe akuboola kuluzibo lwakuziba lusinizyo.” (1 Timoteo 2:4) Eci capa kuti kuyandike mulimo wakukambauka akuyiisya mumasi manji. Mumwaanda wamyaka wakusaanguna, ikukambauka oku kwakacitya kuti mbungano ya Bunakristo ibe “ngomusemu, alimwi ncecisiko calusinizyo.” (1 Timoteo 3:15) Kuzwawaawo kwakaba ciindi cilamfwu caluleyo icakacitya kuti mumuni wakasimpe uceye. Mazubaano, “kumamanino aaciindi,” “luzibo” lwini-lwini lwavwula alimwi, elyo tuulunzuma twabantu bajana bulangizi bwalufwutuko lutamani luyeeme a Bbaibbele.—Daniele 12:4.
2. Ncinzi ncaacita Jehova kujatikizya mulimo wakukambauka?
2 Nokuba kuti Saatani wasolekesya kutyompokezya makanze aa Leza, imulimo wakukambauka mumwaanda wamyaka wakusaanguna awa 20 wazwidilila kapati. Cituyeezya businsimi bwa Isaya. Ikujatikizya kupilukila kwaba Juda baange mumwaanda wamyaka wacisambomwi B.C.E., Isaya wakalemba kuti: “Makuti oonse ayoosumpulwa, zilundu zyoonse atulundulundu ziyoofwinsigwa. Masena aapilingene ayoocincimikwa, amasena mabi ayoobungusanizigwa.” (Isaya 40:4) Alimwi Jehova wabamba akubotya nzila yakukambauka kupati mumwaanda wamyaka wakusaanguna awa 20.
3. Muunzila nzi Jehova mwakonzya kuzwidilizya makanze aakwe?
3 Eci tacaambi kuti Jehova nguwali kuzyeendelezya zintu zyoonse zyacitika anyika kutegwa autole ambele mulimo wakukambauka makani mabotu; alimwi tacaambi kuti wali kubelesya nguzu zyakwe zyakuziba zyakumbele kuti azibe zyoonse zintu zyakali kuyoocitika. Ee, ulakonzya kuzizyibila limwi alimwi akuzyeendelezya zintu ziyoocitika kumbele. (Isaya 46:9-11) Pele alimwi ulakonzya kutola ntaamu mboziyabucitika zintu zimwi. Mbubwenya mbuli mweembeli haazibwene uuzyi kweendelezya akukwabilila butanga bwakwe, Jehova ulabasololela bantu bakwe. Wakabasololela kulufwutuko akukwabilila ciimo cabo cakumuuya akubakulwaizya kuti kababelesya bukkale alimwi azintu zimwi zicitika zyalo zileta kuzwidilila mumulimo wakukambauka makani mabotu nyika yoonse.—Intembauzyo 23:1-4.
Imulimo Uukatazya
4, 5. Nkaambo nzi mulimo wakukambauka makani mabotu ncowali mulimo muyumu?
4 Mbubwenya bwakali mulimo wakuyaka bwaato kuciindi ca Nowa, imulimo wakukambauka Bwami wali mulimo mupati mumwaanda wamyaka wakusaanguna alimwi asunu. Imulimo wakusikila bantu boonse amulumbe uuli woonse mmuyumu, pele oyu mulimo wakali kwiinda kuyuma. Mumwaanda wamyaka wakusaanguna, basikwiiya bakali basyoonto. Musololi wabo Jesu wakalijaidwe kategwa ngusikwaatula mfwulumende. Ibukombi bwaba Juda bwakalikkalikide. Kwakali tempele pati mu Jerusalemu. Azyalo zikombelo zyabaabo ibatakali ba Juda mucooko ca Mediterranean zyakalikkalikide kazijisi matempele abupaizi. Mbubwena buyo, nocakatalika “ciindi cakumamanino” mu 1914, Banakristo bananike bakali basyoonto alimwi aabo basizikombelo zyakali kutaminina kuti zikomba Leza bakali banji.—Daniele 12:9.
5 Jesu wakali bacenjezyede basikumutobela kuti bakali kuzyoopenzegwa. Wakati: “Bazoomwaabila mapenzi akumujaya. Nkabela muzoosulwa kumisyobo yoonse nkaambo kazina lyangu.” (Matayo 24:9) Kuyungizya kumapenzi ali boobo ikapati “kumazuba aakumamanino,” Banakristo bakali kuzyoolijana akati ‘kaziindi zikataazya.’ (2 Timoteo 3:1) Ikukomena kwamulimo akupenzyegwa alimwi akukataazya kwaziindi kwacitya kuti mulimo wakukambauka ube mulimo uukatazya. Lusyomo luyumu lwali kuyandika.
6. Ncisyomezyo nzi ncaakapa bantu bakwe Jehova kujatikizya kuzwidilila?
6 Nokuba kuti Jehova wakalizyi kuti kunooli makataazyo, wakalizyi akuti taakwe cinga calesya mulimo oyu. Ikuzwidilila kwakasinsimwa mubusinsimi buzibidwe kabotu-kabotu ibwazuzikizigwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna awa 20 bwakuti: “Aya Makani Mabotu aa-Bwami azookambaukwa munyika yoonse.”—Matayo 24:14.
7. Ino mulimo wakukambauka wakasika kuli mumwaanda wamyaka wakusaanguna?
7 Kabazwide muuya uusalala alusyomo, ibantu ba Leza mumwaanda wamyaka wakusaanguna bakayaambele kubeleka mulimo ngobatumidwe. Akaambo kakuti Jehova wakali ambabo, bakakonzya kuzwidilila kapati kwiinda mbobakali kuyeeyela. Ikuzyoosika kuciindi Paulo naakalembela bana Kolose kakwiindide myaka iitandila ku 27 kuzwa naakafwa Jesu, wakali kukonzya kwaamba kuti imakani mabotu “akakambaukilwa bantu boonse baansi ano.” (Ba-Kolose 1:23) Mbubonya buyo kuzikusika kumamanino aamwaanda wamyaka wa 20, imakani mabotu ali mukukambaukwa muzisi zili 233.
8. Muubukkale buli buti ibanji mobaatambwida makani mabotu? Amupe zikozyanyo.
8 Ituulunzuma twabantu baatambula makani mabotu mumakumi aamyaka aayinda. Ibanji bacita obo mubukkale bubyaabi cini-cini—muziindi zyankondo akulesyegwa kwamulimo amukupenzyegwa kupati. Mbocakabede amumwaanda wamyaka wakusaanguna. Ciindi cimwi Paulo a Sila bakaumwa citaambiki amisako akwaangwa muntolongo. Bwakali bukkale butayeeyelwi kaka obo bwakugwasilizya bamwi kuba basikwiiya! Pele Jehova wakabelesya bukkale obo kucitya mulimo oyo. Paulo a Sila bakaangununwa elyo sintolongo amukwasyi wakwe bakaba basyomi. (Incito 16:19-33) Izintu zili boobo zitondezya kuti imakani mabotu taakonzyi kulesyegwa abaabo ibaakazya. (Isaya 54:17) Pele makani aajatikizya Bunakristo tanaazumanana kubaa mapenzi akupenzyegwa lyoonse. Ono atulange-lange zintu zyacitika izikulwaizya izyagwasya kubotya nzila kutegwa kukambauka makani mabotu mumwaanda wakusaanguna awa 20 kuzwidilile.
Ibukkale Bwabukombi
9, 10. Mbuti Jehova mbwaakatalisya kulangila kujatikizya mulimo wakukambauka makani mabotu mumwaanda wamyaka wakusaanguna awa 20?
9 Amuyeeye bweendelezi bubotu kujatikizya mulimo wakukambauka nyika yoonse. Kujatikizya bubambe bwamumwaanda wamyaka wakusaanguna, ibusinsimi bwansondo zyamyaka izili 70 ibujanwa kuli Daniele 9:24-27 bwakawaamba buya mwaka naakali kuzyoolibonya Mesiya—29 C.E. Nokuba kuti ba Juda bamumwaanda wamyaka wakusaanguna tiibakacizyiba ciindi cini-cini, bakali kulangila kabalindila Mesiya. (Luka 3:15) Ibbuku litegwa Manuel Biblique lyamumulaka wa Cifulenci lyaamba kuti: “Ibantu bakalizyi kuti insondo zyamyaka zili makumi aali musamu aabili izyakabikkwaa Daniele zyakali kuya kumamanino; taakwe wakagambwa ciindi nobakamvwa Johane Mubbapatizi kaambilizya kuti bwami bwa Leza bwakaswenede afwaafwi.”
10 Ino mbuti kujatikizya bubambe bwamazubaano? Icintu cipati cacitika nkubikkwa acuuno cabwami nkwaakabikkwa Jesu kujulu calo cakatalisya kubako kwakwe munguzu zya Bwami. Ibusinsimi bwa Bbaibbele butondezya kuti eci cakacitika mu 1914. (Daniele 4:13-17) Ikulangila cintu eci kwakacitya kuti bantu bamwi ibakombi mazubaano babe abulangizi kapati. Ikulangila kwakalibonya aakati ka Basikwiiya Bbaibbele basinizizye ibatalika kumwaya magazini eyi mu 1879 kaitegwa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Aboobo mumwaanda wamyaka wakusaanguna asunu bulangizi muli basizikombelo bwabamba bukkale ibugwasya kukambauka makani mabotu.a
11. Nintalisyo nzi zyabukombi izyakatalisigwa kutegwa zigwasye mukukambauka makani mabotu?
11 Acimbi icakagwasya mumulimo wa Banakristo mumyaanda yamyaka yobile eyi ncakuti ibantu banji bakalaazyi Magwalo Aasetekene. Mumwaanda wamyaka wakusaanguna, imikwasyi yaba Juda yakali mwaikide muzisi zyoonse zya Bamasi. Iminzi eyo yakalijisi zikombelo ibantu nkobakali kuswaanganina kuyakuswiilila Magwalo nkwaabalwa akubandikwa. Aboobo Banakristo bakusaanguna bakayungizya luzibo lwabukombi kuli loolo bantu ndobakajisi kale. (Incito 8:28-36; 17:1, 2) Kumatalikilo amwaanda uno wamyaka, ibantu ba Jehova bali mubukkale bukozyenye aboobu muzisi zinji. Ibbaibbele lyali kujanika koonse-koonse mu Kristendomu, ikapati mumanyika aci Protestanti. Lyakali kubalwa muzikombelo zinji; ituulunzuma twabantu bakalilijisi. Nokuba kuti bantu bakalilijisi kale Bbaibbele, bakali kuyandika lugwasyo kutegwa bateelele ncobakajisi.
Impindu zya Mulawo
12. Ino kanjikanji mulawo waba Roma wakaba buti cikwabilizyo mumwaanda wamyaka wakusaanguna?
12 Imulimo wakukambauka kanjikanji wagwasigwaa mulawo wamfwulumende. Ibwami bwaba Roma mbubwakali kweendelezya nyika yoonse mumwaanda wamyaka wakusaanguna, elyo milawo yabo iilembedwe yakeendelezya bukkale bwabantu. Imilawo eyi yakali kukwabilila elyo Banakristo bakusaanguna bakagwasigwa kulinjiyo. Mucikozyanyo, ikulomba Paulo nkwaakalomba kwiinda mumulawo waba Roma kwakacitya kuti agusigwe muntolongo alimwi kwakapa kuti ataumwi zimboko. (Incito 16:37-39; 22:25, 29) Ikwaamba zyakali mumulawo waba Roma kwakagwasya kutontozya mbunga yabantu bakanyemede ku Efeso. (Incito 19:35-41) Kuciindi cimwi Paulo wakavwunwa kukulwana kwakali mu Jerusalemu nkaambo wakali muna Roma kweelana amulawo. (Incito 23:27) Kumbele, mulawo wa Roma wakamuzumizya kuti aiminine lusyomo lwakwe kuli Kaisara. (Incito 25:11) Nokuba kuti bunji bwaba Kaisara bakali kudyaaminina mubweendelezi bwabo, imilawo mumwaanda wamyaka wakusaanguna kanjikanji yakali kuzumizya ‘kulungulula akusimpikizya Makani Mabotu mumulawo.’—Ba-Filipi 1:7.
13. Mbuti mulimo wakukambauka kuciindi cesu mbowagwasigwa amulawo?
13 Ncimwi buyo asunu mumasi manji. Nokuba kuti kwali baabo ‘ibabikka milawo yakupezya,’ imilawo iilembedwe yamumasi manji yaamba kuti lwaanguluko lwabukombi ninguzu nzyapedwe muntu. (Intembauzyo 94:20) Akaambo kakuti bazyiba kuti Bakamboni ba Jehova tabanyonganyi luumuno lwabamwi, imfwulumende zinji zyatuzumizya mumulawo. Mu United States, kwalo ikwasimbilwa mabbuku manji aa Bakamboni, imilawo iiliko yagwasya kuti magazini ya Ngazi Yamulindizi imwaigwe cakutaleka kwamyaka iili 120 akuti ibalwe munyika yoonse mbwiizulwa.
Iziindi Zyaluumuno Akuzumizigwa
14, 15. Ino luumuno luli mbolubede lwakaugwasilizya buti mulimo wakukambauka mumwaanda wakusaanguna?
14 Alimwi imulimo wakukambauka wagwasigwa muciindi caluumuno. Nokuba kuti Jesu wakasinsima kabotu-kabotu kuti mumyaanda eyi ‘cisi cakali kuzyoolwana acisinyina,’ kwali ziindi zyaluumuno izyapa kuti ukonzyeke mulimo mupati wakukambauka Bwami. (Matayo 24:7) Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna bakali kweendelezyegwaa Pax Romana naa Luumuno lwaba Roma. Sikwiiya zyaciindi umwi wakalemba kuti: “Roma yakali maninide kweendelezya bantu boonse bamucibeela ca Mediterranean cakuti yakabalesezya nkondo zyatakali kumana.” Ikukkalikana oku kwakajula mulyango ku Banakristo bakusaanguna wakweenda nyendo kabaliibide munyika yaba Roma yoonse.
15 Ibwami bwaba Roma bwakasola kukamantanya bantu mubweendelezi bwabo. Imulawo oyo tiiwakakulwaizya buyo nyendo akubula lunya akupana maanu pe, pele wakakulwaizya amuzeezo wabunyina bwamuzisi zinji. Ibbuku litegwa On the Road to Civilization lyaamba kuti: “Ilukamantano lwa Bwami bwaba [Roma] lwakacitya kuti muunda [wa Banakristo wakukambaukila] ubote. Kwakacinyina mapenzi aakati kazisi. Sicisi muna Roma wakali sicisi wanyika yoonse. . . . Kunze lyaboobo, icikombelo cakali kuyiisya bunyina bwaakati kabantu cakali kukonzya kuteelelwa mucisi cakali kukulwaizya muzeezo wabusicisi bwanyika yoonse.”—Amweezyanisye Incito 10:34, 35; 1 Petro 2:17.
16, 17. Ncinzi cakulwaizya luumuno sunu, alimwi ino bantu banji baamba nzi kumakani aya?
16 Ino sunu mbuti? Mumwaanda wamyaka wa 20 kwacitika nkondo zitanabwenwe alimwi inkondo zyamuzyooko zicizumanana kulwanwa muzisi zimwi. (Ciyubunuzyo 6:4) Nokuba boobo, kwali ziindi zyaluumuno luli mbolubede. Izisi zyanguzu zyamunyika kwiina nozyalwana munkondo mpati kwamyaka iyiinda ku 50. Ciimo eci cagwasya kapati mukukambauka makani mabotu muzisi ezyo.
17 Imapenzi aataambiki aamunkondo zyamumwaanda wamyaka wa 20 acitya kuti bantu banji bazyibe mboiyandika mfwulumende yanyika yoonse. Ikuyoowa nkondo yanyika kwakacitya kuti kubambwe Ciinga Caluyanzano Lwazisi [League of Nations] a Ciinga Ciiminina Luumuno ica Lukamantano Lwazisi [United Nations]. (Ciyubunuzyo 13:14) Imakanze mapati aambunga ezi zyoonse zyobile ali akukulwaizya kubelekelaamwi aluumuno lwamasi oonse. Abo bantu ibacibona ciimo cili boobu kanjikanji balaayandisisya makani mabotu aajatikizya mfwulumende yanyika yoonse iiyooleta luumuno lwini-lwini lutamani—Bwami bwa Leza.
18. Nciimo nzi icijatikizya bukombi icagwasilizya mulimo wakukambauka?
18 Nokuba kuti zimwi ziindi Banakristo bapenzyegwa citaambiki, mumwaanda wamyaka wakusaanguna awa 20 kwali ziindi zyakuzumizigwa kwabukombi. (Johane 15:20; Incito 9:31) Ibana Roma bakali kukomba akutobela baleza baalumi abanakazi ibakali kukombwaa bantu mbobakali kuzunda. Professor wazina lya Rodney Stark wakalemba kuti: “Munzila zinji cisi ca Roma cakapa lwaanguluko lunji lwabukombi lwatakabako alimwi mane do kuzoosikila ciindi bana Amelika Nobakazunda.” Mazubaano ibantu mumasi manji balilisungwide ikuteelela mizeezo iimbi, icapa kuti baanguluke kuteelela mulumbe wa Bbaibbele ngobabandika Bakamboni ba Jehova.
Imulimo Wabusyaabusongo
19. Ino Banakristo bakusaanguna bakalibelesya buti ibbuku lya codex?
19 Camamanino, amulange Jehova mbwaagwasya bantu bakwe ikugwasigwaa lusumpuko lwabusyaabusongo. Nokuba kuti Banakristo bakusaanguna bakakkede muciindi nokwakanyina lusumpuko lunji lwabusyaabusongo, icintu comwe ncobakabelesya ndi codex naa ibbuku. Ibbuku eli ndilyakabweza busena bwamabbuku aakuvwunga. Ibbuku litegwa The Birth of the Codex lyaamba kuti: “Mukwiimpana acilengwa cimusya cakuvwununa peeji apeeji icakapa kuti codex injile mubusena bwamabbuku oonse aakuvwunga, ikubelesya mabbuku aaya kwa Banakristo kulibonya kuti kwacitika mpoonya-mpoonya akuzuminwa koonse-koonse.” Alimwi ibbuku eli lyaamba kuti: “Ibbuku eli lya codex lyakabelesyegwa koonse-koonse a Banakristo mumwaanda wamyaka wabili cakuti kutalika kubelesyegwa kwalyo kweelede kuti kwakacitika kautanasika mwaka wa A.D. 100.” Ibbuku lya codex lyakali lyuuba-uba kubelesya kwiinda lyakuvwunga. Imagwalo akali kujanwa cakufwambaana. Eci ncobeni cakabagwasya Banakristo bakusaanguna balo mbubwenya mbuli Paulo ibatakali kupandululula buyo Magwalo pele “akutondezya” zintu nzyobakali kuyiisya.—Incito 17:2, 3.
20. Mbuti bantu ba Leza mbobabelesya busyaabusongo bwasunu mumulimo wakukambauka wanyika yoonse, alimwi ino nkaambo nzi?
20 Ilusumpuko lwabusyaabusongo mumwaanda wamyaka uno lwali kugambya. Imincini yakusimbya iifwambaana kapati yagwasya ikumwaya mabbuku aabandika zyamu Bbaibbele aciindi comwe mumyaambo minji. Ikusumpuka kwabusyaabusongo sunu kwafwanzya mulimo wakusandulula Bbaibbele. Imaloli azitima amaato alimwi andeke zyacitya kuti kukonzyeke kutola mabbuku aapandulula Bbaibbele munyika yoonse cakufwambaana. Imafooni amincini ya fax yagwasya kuti kukonzyeke kutambikizyanya makani muciindi cisyoonto buyo. Kwiinda mumuuya wakwe, Jehova wakulwaizya balanda bakwe kubelesya lusumpuko lwabusyaabusongo iluli boobu munzila iigwasya ikusumpula kumwaigwa kwamakani mabotu nyika yoonse mbwiizulwa. Tabali mukubelesya busyaabusongo obu akaambo kakuyandisya kuzyiba akubelesya kufwumbwa cintu cipya cili munyika ino. Muciindi caboobo, icipati alimwi citaanzi ncobayandisisya nceeco icinga cabagwasya kucita mulimo wabo wakukambauka munzila iigwasya kapati.
21. Ncinzi ncotunga twasyoma cakusinizya?
21 Jesu wakasinsima kuti: “Aya Makani Mabotu aa-Bwami azookambaukwa munyika yoonse.” (Matayo 24:14) Mbubwena Banakristo bakusaanguna mbobakalibonena kuzuzikizigwa kwabusinsimi obo, aswebo tulalibonena kuzuzikizigwa kupati. Nokuba kuti mulimo oyu mmupati alimwi ulakatazya, muziindi zyeelede aziteelede naa imilawo yabukkale noyacincwa naa muziindi nokuli nkondo naa luumuno alimwi anokuli lusumpuko loonse lwabusyaabusongo, imakani mabotu alikukambaukwa alimwi acikambaukwa asunu. Sena ibusongo bwa Jehova alimwi anguzu zigambya zyakuzyibila limwi zintu zyakumbele tazimukankamanisyi? Tulakonzya kusyoma cakusinizya kuti imulimo wakukambauka uyoomanizyigwa aciindi ncabikkide Jehova akuti makanze aakwe aaluyando ayoozuzikizigwa elyo baluleme bayoolongezyegwa. Bayookona nyika akukkala alinjiyo kukabe kutamani. (Intembauzyo 37:29; Habakuku 2:3) Ikuti naa tweendelanya maumi esu amakanze aa Jehova, tuyooba akati kabo.—1 Timoteo 4:16.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Ikutegwa mujane bupanduluzi bunji kujatikizya businsimi obu bobile bwabu Mesiya, amubone bbuku lya Luzibo Lutola Kubuumi Butamani mapeeji 36, 97 a 98-107, ilyakamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Twaambo Twakwiinduluka
◻ Nkaambo nzi mulimo wakukambauka makani mabotu ncowali muyumu?
◻ Muunzila nzi imulimo wa Banakristo mowagwasilizigwa abubambe bwamfwulumende aluumuno luli mbolubede lwaliko?
◻ Ikulongezya Jehova nkwaalongezya mulimo wakukambauka kutusyomezya nzi kujatikizya ziyoocitika kumbele?