Mulakonzya Kumuboozya Munyoko
“Uye umwaanze alike. Kuti waswiilila, ulijene munyoko.”—MATAYO 18:15.
1, 2. Ndulayo nzi lugwasya ndwaakapa Jesu kujatikizya kweendelezya milandu?
MBWAANGA kwakasyeede buyo ciindi citasiki kumwaka omwe cakubeleka mulimo wakwe, Jesu wakajisi ziiyo ziyandika kapati zyakuyiisya basikwiiya bakwe. Mulakonzya kuzibala kuli Matayo caandaano 18. Cimwi cakali kujatikizya mbokuyandika kulibombya mbuli bana baniini. Mpoonya wakakankaizya kuti tatweelede kufwumpula “umwi akati kabaniini aba” akuti tweelede kusoleka kupilusya “baniini” ibasweeka kutegwa batafwidilili. Mpoonya Jesu wakayungizya lulayo lugwasya kapati kujatikizya kumana mapenzi aali akati ka Banakristo.
2 Ambweni mulaayeeya majwi aakwe aakuti: “Kuti munyoko wakubisizya, uye umwaanze alike. Kuti waswiilila, ulijene munyoko. Kuti takuswiilili, uye ubweze muntu omwe nanka bobile, kuti makani oonse akosolwe kumilomo yabakamboni bobile na botatwe. Lino kuti tabaswiilili abalo, ambila imbungano. Kuti taswiilili imbungano, abe kulinduwe mbuli muhedeni nanka simutelo.” (Matayo 18:15-17) Ndilili notweelede kubelesya lulayo olu alimwi ino tweelede kubaa ciimo nzi notucita boobo?
3. Tweelede kuzyeendelezya buti zintu kujatikizya kulubizya kwabamwi?
3 Icibalo cainda cakankaizya kuti mbwaanga toonse tatulondokede alimwi tulalubizya lyoonse, tweelede kusungwaala kuba bantu bajatila. Eci cilayandika ikapati nokuli kucimwa kujatikizya cintu cakaambwa naa kucitwaa Munakristoma. (1 Petro 4:8) Kanjikanji cilainda kubota ikwiide kuuluba buyo mulandu—ikujatila akuluba. Ikucita boobo tweelede kukubona kuti nkusumpula luumuno mumbungano ya Bunakristo. (Intembauzyo 133:1; Tusimpi 19:11) Pele kuli ciindi nomunga mwalimvwa kuti mweelede kukabamba kaambo amunyoko naa mucizi iwakamulubizizya. Mumakani aali boobu, imajwi aa Jesu kuli Matayo 18:15-17 ajisi busolozi bubotu.
4. Kweelana anjiisyo, mbuti mbotunga twabelesya Matayo 18:15 mundubizyo zyabamwi?
4 Jesu wakalailila kuti “uye umwaanze alike.” Ncamaanu kucita boobo. Ima Bbaibbele amwi aaku German acaamba boobu, mwaambe cibi cakwe “kumeso one,” nkokuti meso aanu aakwe. Nomuleta kaambo kamuli nyolikke, kanjikanji tacikatazyi ikukamanizya. Imukwesu iwakacita cintu cimwi naa kwaamba cintu cibyaabi ulakonzya kufwaambana kuzumina kuti nguwakalubizya nali buyo andinywe. Ikuti kuli bambi ibaswiilila, icilengwa cabantu batalondokede cilakonzya kumusinikizya kukazya kuti ulilubizide naa kusola kubotya-botya cintu ncaakacita. Pele imwakabandika kaambo “kumeso one,” muyoojana kuti kwakali kutateelezyanya buyo ikutali cinyonyoono naa kulubizya caali. Nyoonse nyobile imwabona kuti kwakali kutateelezyanya buyo, mulakonzya kukabamba kaambo ako, ikutazumizya kaambo kaniini kuti kakomene akujaya cilongwe canu. Aboobo injiisyo iili kuli Matayo 18:15 ilakonzya kubelesegwa nomuba mukwiimpana kwamutuntu tusyoonto-syoonto mubukkale bwabuzuba abuzuba.
Ino Wakali Kwaamba nzi?
5, 6. Kweelana amakani aaengelede, nzibi zyamusyobo nzi izyakali kwaambwa kuli Matayo 18:15, alimwi ncinzi citondezya boobo?
5 Ikwaamba bwini-bwini, ncaakali kulailila Jesu cijatikizya makani mapati loko. Jesu wakati: “Kuti munyoko wakubisizya.” Atwaambe kuti, ‘cibi’ cilakonzya kacili nkulubizya naa kulezya ikuli koonse. (Jobu 2:10; Tusimpi 21:4; Jakobo 4:17) Pele makani aaengelede atondezya kuti cibi Jesu ncaakali kwaamba cakali cipati. Cakali cipati kapati cakuti cakali kukonzya kupa kuti sikubisya abonwe kuti “muhedeni nanka simutelo.” Ino kaambo ako kaamba nzi?
6 Basikwiiya ba Jesu ibakali kuswiilila majwi aayo bakalizi kuti basicisinyina kunyina nobakali kunga bayanzana abantu Bamasi. (Johane 4:9; 18:28; Incito 10:28) Alimwi tiibakali kulyatana abasimitelo, ibantu bakali ba Juda kukuzyalwa pele ibakaba basikupenzya bantunyina. Aboobo imakani aali kuli Matayo 18:15-17 cini-cini ncaamba nzibi zipati, ikutali kwiimpana buyo akati kabantu naa zibi zisyoonto zitakatazyi kujatila akuluba.—Matayo 18:21, 22.a
7, 8. Nzinyonyoono zili buti izyeelede kweendelezyegwaa baalu? (b) Ikweelana a Matayo 18:15-17, nzinyonyoono zili buti izinga zyamanizyigwa akati ka Banakristo bobile?
7 Kwiinda mu Mulawo, izibi zimwi tiizyakali kugolela buyo aakulekelelwaa muntu wabisilwa. Kutukila Leza, iluleyo, kukomba mituni alimwi azibi zyabwaamu, bumambe alimwi akoonana kwabaalumi balo-balo zyakeelede kwaambwa akweendelezyegwaa baalu (naa bapaizi). Mbocibede amumbungano ya Bunakristo. (Levitiko 5:1; 20:10-13; Myeelwe 5:30; 35:12; Deuteronomo 17:9; 19:16-19; Tusimpi 29:24) Pele amubone kuti imisyobo yazibi njaakali kwaamba awa Jesu yakali kukonzyeka kumanizyigwa akati kabantu bobile. Ikupa zikozyanyo: Muntu umwi wabejelezya mweenzinyina akaambo kakunyema naa munyono. Imunakristo wasyomezya kubeleka mulimo umwi kwiinda mukubelesya zibelesyo zyakuyasya zilibedelede alimwi akuti unooumanide mulimo oyo adeeti njaamba. Imunakristo uumbi wazumina kuti uyoocijosya cikwelete mubuzuba bwapanganwa naa adeeti imwi yaambwa. Uumbi wasyomezya kuti, ikuti imupati waamulimo wamuyiisya mulimo umwi, takazundani anguwe pe kwiinda mukutalisya makwebo aakwe mwini akusinkilizya basikuula kwaciindi capanganwa naa mubusena bumwi (neciba ciindi naleka milimo abusena obu).b Ikuti mukwesu taazuzikizya ncaamba alimwi teempwi kujatikizya kulubizya oko, inga caba cintu cipati kapati. (Ciyubunuzyo 21:8) Pele ikulubizya kuli boobo kulakonzya kumanizyigwa akati kabantu bobile abo bajatikizidwe.
8 Pele ino inga mwacita buti kuti mubambe makani ayo? Imajwi aa Jesu lyoonse ali kubonwa muzibeela zyotatwe. Atucilange-lange cimwi acimwi. Muciindi cakuzibona kuti nintaamu zyamulawo zitakonzyi kucincwa, amusole kumvwisya cini caambwa, mutaisoweli ambali imbaakani yanu yaluyando.
Amusoleke Kumuboozya Munyoko
9. Ncinzi ncotweelede kuyeeya notutobela bbuku lya Matayo 18:15?
9 Jesu wakatalika ulaamba: “Kuti munyoko wakubisizya, uye umwaanze alike. Kuti waswiilila, ulijene munyoko.” Cakutadooneka, eyi taili ntaamu iicitwa akaambo kakulengelezya buyo. Mweelede kubaa bumboni naa makani aagaminide ngomukonzya kubelesya kuti mugwasye munyoko kubona kuti ncinyonyoono ncaakacita alimwi weelede kusalazya makani. Cilagwasya kapati kufwaambaana kubweza ntaamu, ikutalekela kuti makani akomene naa kuti muntu umwi ajane nzila zyakuti akazye. Alimwi amuyeeye kuti ikucibikka buyo kumoyo lyoonse kulakonzya kumucisa anywebo. Mbwaanga mubandi uyooba buyo akati kanu anguwe, nomutana kucita obo amulikasye kwaambila bamwi kusola kubazula kuti muliluzi naa kuyanda kulibotya-botya. (Tusimpi 12:25; 17:9) Nkaambo nzi? Nkaambo kambaakani yanu.
10. Ncinzi ciyootugwasya kuboozya mukwesu?
10 Imakanze anu ayelede kuba aakuboozya munyoko, ikutali kumusubula, kumusampaula naa kumujaila zina. Ikuti naa ncobeni walubizya, icilongwe cakwe a Jehova cili muntenda. Ncobeni inywebo muyanda kuti kacili munyoko Munakristo. Ikuzwidilila kwanu kuyooyumizigwa ikuti naa mwaba batontonzi, mwalilesya kubelesya majwi mabyaabi naa aakutamikizya mumubandi ngomubandika nomuli nyobile buyo. Mumubandi oyu uucitwa muluyando, kamuyeeya kuti nyoonse tamulondokede pe, muli bantu basizibi. (Ba-Roma 3:23, 24) Imweenzinyoko azyiba kuti kunyina nomwakamuvwiya alimwi mbwabonena kuti muyandisya kumugwasya, inga cauba-uba kujana nzila yakumanizya makani ayo. Ikweendelezya makani munzila eyi yaluzyalo alimwi iisalede kuyootondezya busongo ikapati kuti nyoonse munzila imwi mulilubizide naa ikuti icakaleta penzi cipati nkutateelezyanya buyo aamakani amwi.—Tusimpi 25:9, 10; 26:20; Jakobo 3:5, 6.
11. Nokuba kuti sikubisya tatuswiilili, ncinzi ncotunga twacita?
11 Ikuti naa mwamugwasya kubona kuti wakalubizya akuti nkaambo kapati, ulakonzya kukulwaizigwa kweempwa. Pele ikwaamba camasimpe, ikulisumpula kulakonzya kuba penzi lisinkilizya. (Tusimpi 16:18; 17:19) Aboobo nokuba kuti tanaazumina kuti wakalubizya alimwi tanaayempwa kumatalikilo nkweenya, mulakonzya kulindila kamutana atola kumbele makani. Jesu tanaakaamba kuti ‘muunke buyo ciindi comwe kumwaambila cibi cakwe.’ Mbwaanga ncinyonyoono ncomunga mwamana, amuyeeye kumuunkila alimwi kwiinda mukubelesya muzeezo uuli kulugwalo lwa Ba-Galatiya 6:1 alimwi ‘mumeso one.’ Mulakonzya kuzwidilila. (Amweezyanisye Juda 22, 23.) Pele ino mbuti naa mulisinizizye kuti icakacitwa ncinyonyoono ncobeni, pele tatiizumine kuti wakacicita?
Ikujana Lugwasyo Lusimide
12, 13. (a) Nintaamu nzi yabili Jesu njaakaamba iyeelede kubwezegwa mumakani aakulubizyanya? (b) Nintaamu nzi zyeelede kuyeeyelwa limwi notutobela ntaamu eyi?
12 Sena inga mwayanda kuti ibali kumugwasya bacileke mpoonya-mpoonya ikuti kamujisi mulandu mupati? Peepe. Mbubwenya buyo, Jesu wakatondezya kuti tamweelede kucileka mbomwabwezela buyo ntaamu yakusaanguna ikusoleka kuboozya munyoko, ikutegwa muzumanane kukamantana anguwe alimwi abamwi mukukomba Leza munzila njayanda. Jesu wakaamba intaamu yabili yakuti: “Kuti takuswiilili, uye ubweze muntu omwe nanka bobile, kuti makani oonse akosolwe kumilomo yabakamboni bobile na botatwe.”
13 Wakati “ubweze muntu omwe nanka bobile.” Tanaakaamba kuti mwamana kubweza ntaamu yakusaanguna mulaangulukide kubandika penzi elyo abambi, ikuzyibya mulangizi weendeenda naa kulembela bakwesu kujatikizya penzi elyo. Nokuba kuti mulisinizizye kujatikizya kulubizya oko, pele tacinasalala pe. Inga tiimwayanda kumwaya makani aataluzi aanga apa kuti mube basikuvwiya. (Tusimpi 16:28; 18:8) Pele Jesu wakati mulakonzya kubwezelezya omwe naa bobile. Nkaambo nzi? Alimwi ino beelede kuba bani?
14. Mbaani mbotunga twatolelezya muntaamu yabili?
14 Musoleka kuboozya munyoko kwiinda mukumuzula kuti icacitwa ncinyonyoono alimwi akumukulwaizya kuti ayempwe kutegwa abe muluumuno andinywe alimwi a Leza. Ikutegwa eci cicitike, inga cainda kubota ikuti ooyo “muntu omwe nanka bobile” kabali bakamboni kucinyonyoono icakacitwa. Ambweni bakaliko nocakacitika naa ambweni bajisi makani aagwasya kujatikizya cakacitika (naa catakacitwa) mumakani aamakwebo. Ikuti kakutakwe bakamboni bali boobo, aabo mbomutolelezya beelede kuba bahaazibwene mumakani aabandikwa ibakonzya kwaakosola makani ayo kwiinda mukwaamba naa icakacitika ncinyonyoono ncobeni. Kunze lyaboobo, ikuti naa kwaakuyandika alimwi kumbele, balakonzya kuyooba bakamboni kumakani aakabandikwa, bakasinizye twaambo twakabandikwa akusoleka ikwakacitwa. (Myeelwe 35:30; Deuteronomo 17:6) Aboobo tabali buyo bantu batakwe nkubayeeme, ibabuzigwa-buzigwa; pele ikaambo ncobeelede kujanikila nkakuti bagwasye kuboozya munyoko alimwi imunyina akuli mbabo.
15. Nkaambo nzi baalu Banakristo ncobanga bagwasya naa kwayandika kuti tubweze ntaamu yabili?
15 Tamweelede kuyeeya kuti aabo mbomutolelezya beelede kuti kabali baalu mumbungano. Pele ibaalu basimide balakonzya kugwasilizya kapati kweelana azyeelelo zyabo zyakumuuya. Ibaalu bali boobo bali “mbuli macijilo aakulivuna kumuuwo aciyubilo cakucijila ciindi cakuwidwa imvula yamuyoba. . . . mbuli tulongalonga twamaanzi munkanda injumu, mbuli cenzule campangala impati munyika iikataazya.” (Isaya 32:1, 2) Balicibwene kubandika makani aagwasya akululamika bakwesu abacizi. Alimwi sikubisya ulaakaambo kabotu kakusyoma ‘muzipego kubantu’ zili boobo.c (Baefeso 4:8, 11, 12, Ci) Ikwaabandika makani kakuli baalumi basimide bali boobo alimwi akupaila ambabo kulakonzya kuleta ciimo cipya ciimpene acaliko lyoonse alimwi inga cagwasilizya kumanizya kaambo kali kulibonya mbuli kuti takakonzyeki.—Amweezyanisye Jakobo 5:14, 15.
Inzila Yamamanino Yakusoleka Kumuboozya
16. Nintaamu nzi yatatu Jesu njaakaamba?
16 Ikuti naa intaamu yabili yakakilwa kukosola makani, ibalangizi bamumbungano ono balijatikizidwe cakaanzambwene muntaamu yatatu. “Kuti tabaswiilili [omwe nanka bobile], ambila imbungano. Kuti taswiilili imbungano, abe kulinduwe mbuli muhedeni nanka simutelo.” Ino eci cijatikizya nzi?
17, 18. (a) Ncikozyanyo nzi citugwasya kumvwa icaambwa mumakani ‘aakwaambila imbungano’? (b) Ino ntaamu eyi twiibelesya buti sunu?
17 Eci tacaambi kuzyibya cinyonyoono naa cibi kumbungano yoonse aciindi camiswaangano yalyoonse naa amuswaangano umwi uulibedelede. Tulakonzya kuzyiba cini ceelede kucitwa kuzwa mu Jwi lya Leza. Amubone cakeelede kucitwa mu Israyeli yansiku naa kwaba kuzanga, bulyatu naa budakwi: “Na muntu ulijisi mwana sicinguni uupenzya, uukaka kuswiilila ijwi lyawisi alyabanyina, uutakonzya kweempwa nekuba kuti bamuuma, bamujate wisi abanyina, bamutole kubapati bamunzi wakwe, kumulyango wamunzi, baambile bapati bamunzi kuti, Oyu mwaneesu ngusicinguni, ulapenzya, taswiilili majwi esu, mutaka mukolwi. Mpawo bantu boonse bakumunzi wakwe bamufuse mabwe.”—Deuteronomo 21:18-21.
18 Izibi zyamuntu tiizyakali kumvwugwa akubetekwa acisi coonse naa amusyobo wakwe woonse. Pele “bapati” ibakazizilwe mbobakaayendelezya makani mukwiiminina mbungano yoonse. (Amweezyanisye Deuteronomo 19:16, 17 kujatikizya mulandu iwakeendelezyegwaa ‘bapaizi ababetesi bamumazuba ayo.’) Mbubwenya asunu, nokwayandika kubweza ntaamu yatatu, ibaalu ibaiminina mbungano mbabeendelezya makani ayo. Imbaakani yabo njimwi, njakusoleka ikuboozya mukwesu Munakristo ikuti kakukonzyeka. Balacitondezya eci kwiinda mukwaayendelezya kabotu makani, ikutali kwaabetekela limwi naa kusalulula.
19. Ncinzi ncobeelede kusoleka kucita baalu ibasalwa kuti babeteke makani?
19 Bayoosoleka kutulanga-langa twaambo akumvwa kuli bakamboni ibayandika kusalazya naa cinyonyoono cakacitwa ncobeni (naa cicicitwa). Bayanda kukwabilila mbungano kubusofwaazi alimwi akutantamuka muuya wanyika. (1 Ba-Korinto 2:12; 5:7) Ikweelana azyeelelo zyamu Magwalo nzyobajisi, bayoosoleka ‘kukombelezya kulwiisyo lwinilwini alimwi, akulaya baabo ibalukazya.’ (Tito 1:9) Kusyomwa kuti sikubisya takabi mbuli bana Israyeli aabo musinsimi wa Jehova mbaakalemba kuti: “Nindakaita mwakabula kuvuwa, nindakaamba mwakakaka kuswiilila. Mwakacita zintu zibi mumeso aangu akusala zintu zitandibotezyi.”—Isaya 65:12.
20. Ncinzi Jesu ncaakaamba kuti ceelede kucitika ikuti sizibi wakaka kuswiilila akweempwa?
20 Pele ziindi zimwi, sikubisya ulacitondezya ciimo cili boobo. Naa wacita obo, imalailile aa Jesu alisalede aakuti: “Abe kulinduwe mbuli muhedeni nanka simutelo.” Imwami awa tanaakali kukulwaizya kuti mube basilunya naa basiluciso pe. Pele taalubide pe malailile aamwaapostolo Paulo aakugusya basizibi ibateempwi mumbungano. (1 Ba-Korinto 5:11-13) Acalo eci cilakonzya kugwasya mukuzuzikizya mbaakani yakuboozya sizibi.
21. Ncintu nzi cilangilwa kucitika kumuntu uugwisidwe mumbungano?
21 Tulakonzya kucibona eco mucikozyanyo ncaakaamba Jesu camwana mutaka. Mbubwenya mbocaambidwe citondezyo, nokwakainda ciindi cili mbocibede kali kunze aaluyanzano lwaluyando lwamuŋanda yabausyi, sizibi oyo ‘wakaliyeeya.’ (Luka 15:11-18) Paulo wakaambila Timoteo kuti basizibi bamwi mukuya kwaciindi bakali kuyooyempwa ‘akulisungununa mukooze ka-Saatani.’ (2 Timoteo 2:24-26) Tulakonzya kusyoma kuti aabo ibazumanana kubisya cakuteempwa alimwi ibagwisigwa mumbungano bayoosowekelwa kukkomanisya Leza alimwi aluyanzano lukulwaizya a Banakristo basyomeka—elyo mpoonya bayooliyeeya.
22. Mbuti mbotunga twamuboozya mukwesu mukuya kwaciindi?
22 Ibantu bamasi alimwi abasimitelo kunyina naakababona kuti mbantu batacikonzyeki kufwutulwa Jesu. Simutelo umwi, Matayo Levi wakeempwa cakusinizya, ‘wamutobela Jesu’ alimwi mane wakasalwa kuba umwi wabaapostolo. (Marko 2:15; Luka 15:1) Aboobo ikuti naa sizibi sunu “taswiilili imbungano” alimwi wagwisigwa mulinjiyo, tulakonzya kulindila kuti tubone naa mukwiinda kwaciindi uyooyempwa akululamika inzila zyakwe. Nacita boobo akuboola alimwi kali umwi wabasimbungano, tuyookkomana kuti twakamuboozya mukwesu mucaanda cabukombi bwakasimpe.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Ibbuku litegwa McClintock and Strong’s Cyclopedia lyaamba kuti: “Basimitelo bamu Cizuminano Cipya bakali kubonwa kuti mbaasikulekelezya alimwi akuti mbaasiluleyo, ibantu bakabijide kapati akaambo kakuyanzana lyoonse abahedeni, ibantu ibakalisungwide kubelesyegwaa basikudyaaminina. Bakali kubalilwa akati kabasizibi . . . Akaambo kakuti bakali tantamukidwe abantu abo ibakajisi bukkale bubotu, ibakali balongwe babo naa mbocakali kuyanzana limwi bakali buyo akati kabaabo ibakali kusampaulwa abuleya mbubwenya mbuli mbabo.”
b Imakani aamakwebo naa aamali aajatikizya kubeja naa bumpelenge alakonzya kuba akati kazibi Jesu nzyaakaamba. Icitondezya boobo ncakuti, naakamana kupa malailile aalembedwe kuli Matayo 18:15-17, Jesu wakapa cikozyanyo cabazike (babelesi) ibakakweletede mali pele ibakakakilwa kwaajosya.
c Sikwiiya Bbaibbele umwi wakati: “Cilacitika zimwi ziindi kuti sikubisya ulakonzya kulisungula kapati kutobela lulayo lwabantu bobile naa botatwe (ikapati kuti bantu abo kabalemekwa) ikwiinda lwamuntu omwe, ikapati kuti muntu oyo kali yooyo ngobakazwangana limwi.”
Sena Mulayeeya?
◻ Ino nzibi zili buti izyaambwa kuli Matayo 18:15-17?
◻ Ncinzi ncotweelede kuyeeya naa kwayandika kuti tubweze ntaamu yakusaanguna?
◻ Mbaani ibanga bagwasya ikuti naa kwayandika kubweza ntaamu yabili?
◻ Mbaani bajatikizidwe mukubweza ntaamu yatatu, alimwi mbuti mbotunga twamuboozya mukwesu mukuya kwaciindi?
[Cifwanikiso icili apeeji 16]
Iba Juda bakabatantamuka basimitelo. Matayo wakazileka inzila zyakwe akutobela Jesu
[Cifwanikiso icili apeeji 18]
Kanjikanji tulakonzya kukamanizya kaambo ‘mumeso one’