Sena Cilakonzyeka Ikubaa Ciinga Citajisi Tubunga-bunga Twabantu?
JOHN ADAMS iwakazyikuba muleli wabili mucisi ca United States, wakali umwi wabaabo bakali kwiimba lwiimbo lwa Lwaanguluko lwalo lwakali kubikilizyaa majwi aaya aadumide kapati aakuti: “Aaya masimpe nkaambo alaantangalala kubantu boonse kuti bakalengwa kabeelene.” Nikuba boobo, John Adams kulibonya kuti wakali kudooneka kuti bantu baleelenyi, nkaambo wakalemba kuti: “Kuteelana kwa Mumizeezo alimwi Amubili, ngu Leza Singuzuzyoonse wakakucita ciindi Naakalenga Muntu cakunga taaku muzeezo naa mulawo uukonzya kupa kuti beelane.” Ikwiindana aceeci, umwi sikwiiya zyansiku muna Britain wazina lya H. G. Wells wakali kukonzya kuyeeyela cisi cijisi bantu beelenyi kwiinda muzintu eezyi zili zyotatwe zyakuti: bukombi bujanwa koonse-koonse, pele kabutasofweezyedwe, beelenyi lwiiyo alimwi kakutako basikalumamba.
Kuzwa ciindi eeco, makani aansiku kunyina naaleta nyika iijisi bantu beelenyi kweelana ambwaakali kuyeeyela Wells. Bantu tabakonzyi kweelana alimwi tubunga-bunga tucilibonya muciinga. Sena kulibikka mutubunga-bunga ooku kwaleta bubotu kuciinga coonse cabantu? Peepe. Ikulibikka mutubunga-bunga ooku kwapa buyo kuti bantu batalike kunyonokela zintu, kusulana, kukopana mumyoyo alimwi akutila bulowa kapati. Ikaindi bamakuwa bakali kulimvwa kuba bantu basumpukide kapati mu Afulika, Australia alimwi aku North America calo caleta mapenzi aataambiki kubantu basiya—ikubikkilizyaa nkondo yacijaye-jaye yakumana musyobo waba Aborigine baku cisi ca Van Diemen’s Land calo sunu ciitwa kuti Tasmania. Ikwaamba ba Juda kuti nkabunga katasumpukide kwakacitwa ku Europe kwakapa kuti nkondo ibukke. Ikabunga kabavwubi alimwi akutakkomana kwabantu bakajisi kusyoonto alimwi abacete, twakali totwaambo twakapa kuti kube mazwanga kucisi caku France mumwaanda wamyaka wa 18 alimwi mumwaanda wamyaka wa 20 kwakacitika mazwanga aakonzyenyi a Nkamu ya Bolshevik yaku Russia.
Imwaalumi musongo wansiku wakalemba kuti: ‘Muntu naendelezya muntunyina ulamudyaaminina.’ (Mukambausi 8:9) Majwi aakwe ngamasimpe kufwumba naa aabo badyaaminina beenzyinyina muntu omwe buyo naa bali mutubunga. Ikuti kabunga kamwi katalika kulisumpula naa kulitukumuna, iciccilila mmapenzi aataambiki.
Kuli Leza Bantu Boonse Baleelenyi
Sena tubunga twabantu tumwi mbotwakalengwa buya tulisumpukide kwiinda tumwi? Kuli Leza, tacili boobo pe. Ibbaibbele lyaamba kuti: “[Leza] wakaacita masi oonse aabantu kukulengwa komwe, kuti akale munyika yoonse.” (Incito 17:26) Aboobo, Imulengi ‘tanaakasalulula bana babami naa bavwubi kwiinda bacete, boonse buyo nzilenge zyamaanza aakwe.’ (Jobu 34:19) Ibantu boonse mukowa omwe alimwi kuli Leza boonse baleelenyi.
Kamuyeeya buyo kuti, imuntu nafwa koonse kulisumpula nkwaakajisi kubantunyina kulamana. Bana Egepita bansiku tiibakali kucizumina eeco pe. Iciindi Farao naakafwa, bakazikkilizyaa zintu zyakali kudula kapati ikutegwa akalikondelezye mubuumi bwakwe busumpukide butafwi. Sena wakalikondelezya anzizyo? Peepe. Ibunji bwazintu zyakabbigwaa bantu babba zintu zyakunamaumbwe, eelyo eezyo izimwi zyatakabbigwa nkozyicili asunu mumaanda aatondezyelwa zintu zyakaindi.
Mbwaanga wakalifwide, Farao tanaakazyibelesya zintu eezyo zyakali kudula kapati. Caboola kumakani aalufwu, kunyina kabunga kasumpukide kwiinda kabunga kamwi alimwi kunyina bavwubi naa bacete. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Basongo balafwa, mbubonya buyo abafuba-fuba batakwe maanu balaloba . . . Muntu . . . ulibuyo mbuli banyama bafwidilila.” (Intembauzyo 49: 10, 12, BT) Kufwumba naa tuli bami naa bazike, aaya majwi aakasololelwa alabeleka kulindiswe toonse: “Bafwide tabezi cintu niciba comwe; tabacijisi impindu . . . Nkaambo taakwe milimo niiba miyeeyo neluba luzibo nebuba busongo mukabanda moyoonjila.”—Mukambausi 9:5,10.
Iciindi notuzyalwa, toonse tuleelenyi kuli Leza alimwi anotufwa ncimwi buyo. Elo kaka tacigwasyi ikuti muntu kasola kusumpula kabunga kabantu kamwi kwiinda kamwi mumazuba aabuumi bwesu aaya mafwiifwi pee!
Sena Ciinga Citajisi Tubunga-Bunga Inga Cakonzyeka?
Nikuba boobo, sena kuli bulangizi buliko bwakuti ambweni buzuba bumwi kuya kuba ciinga cabantu bapona mwalo tubunga-bunga twabantu motutanikujisi mpindu? Inzya, ibulangizi oobo nkobuli. Kwainda myaka iitandila ku 2,000 kuzwa ciindi Jesu naakaliko anyika alimwi intalisyo yaciinga cili boobo yakabikkwa. Jesu wakaaba buumi bwakwe kabuli cinunuzyo kumisyobo yoonse yabantu basyoma ikutegwa “umwi [a]umwi uumusyoma atafwidilili, pele abe abuumi ubutamani.”—Johane 3:16.
Ikutondezya kuti taku sikumutobela wakwe wakeelede kulisumpula kubasyominyina, Jesu wakati: “Inywe mutaambwi Mwami pe, nkaambo nguumwi mufundisi wanu, nkabela inywe nyoonse muli babunyina. Alimwi, mutaambi muntu waansi kuti, Taata, nkaambo Usowanu ngumwi, uli kujulu. Alimwi, mutaambwi Baiyi, nkaambo mwiyi wanu ngumwi, ngu-Kristo. Nkabela mupati akati kanu uzooba mulanda wanu. Umwi aumwi uulisumpula uzoobombezegwa, pele umwi aumwi uulibombya uzoosumpulwa.” (Matayo 23: 8-12) Kuli Leza boonse basikwiiya ba Jesu bakasimpe baleelenyi mubukombi bwakasimpe.
Sena Banakristo bakasaanguna bakali kulimvwa kuti bakaleelenyi? Aabo bakamvwisya kuyiisya kwa Jesu bakacita oobo. Bakalibona kuti bakaleelenyi mulusyomo alimwi bakacitondezya eeci kwiinda mukwiitana kuti “mukwesu.” (Filimona 1, 7, 20) Taaku naba omwe wakajisi cilengwa cakulimvwa kuti nguwakali kubainda beenzyinyina kuba kabotu. Mucikozyanyo, amubone mbuli Petro mbwaakalibombya mulugwalo lwakwe lwabili, naakati: “Simoni Petro, muzike aapostolo wa-Jesu Kristo. Ndamujuzya nywebo nomuli alusyomo luyandisi mbuli lwesu.” (2 Petro 1:1) Petro wakayiisyigwa a Jesu alimwi kali mwaapostolo, wakabelesyegwa kapati. Nikuba boobo, wakalibona kuba muzike alimwi wakazyiba kuti abamwi Banakristo bakalijisi lusyomo alimwi azyoolwe nzyeelenyi azyakwe.
Bamwi balakonzya kwaamba kuti, ooyo muzeezo wakuti bantu baleelenyi ulakazyanya akaambo kakuti mazuba aakaindi kabutanaba Banakristo, Leza wakabasala bana Israyeli kuti babe musyobo waalubazu. (Kulonga 19: 5, 6) Balakonzya kwaamba kuti eeci ncikozyanyo cakubaa musyobo uusumpukide kwiinda iimwi, pele tabusyi mbocibede oobo pe. Ncamasimpe kwaamba kuti, ibana Israyeli ibakali luzubo lwa Abrahamu bakalikkomenyi acilongwe ncobakajisi a Leza, alimwi bakali kubelesyegwa kabali nzila Leza njaakali kuyubunuda makani. (Ba-Roma 3:1, 2) Pele makanze aakwe taanakali aakubasumpula pe. Muciindi caboobo, wakacita boobo ikutegwa ‘zisi zyoonse zyaansi zijane coolwe.’—Matalikilo 22:18; Ba-Galatiya 3:8.
Ibunji bwabana Israyeli tiibakaba alusyomo mbuli lwakajisi Abrahamu wakali muzyali wabo. Tiibakali kusyomeka alimwi bakamukaka Jesu kuti ngu Mesiya. Akaambo kaceeco, Leza wakabakaka. (Matayo 21:43) Nikuba boobo, babombe myoyo ibakali akati kabaabo bakatambula zilongezyo zyaakabasyomezyede. Ilya Pentekoste mu 33 C.E., Imbungano ya Banakristo yakazyalwa. Eeyi mbunga ya Banakristo bakananikwaa muuya uusalala bakali kwiitwa kuti “ba-Israyeli ba-Leza,” yakaba nenzila izilongezyo mozyakali kulangilwa kupedwa.—Ba-Galatiya 6:16.
Ibantu bamumbunga eeyo bakeelede kwiiya makani aajatikizya kweelana. Mucikonzyanyo, sikwiiya Jakobo wakapa lulayo kulibaabo bakali kupa bulemu Banakristo bavwubi kwiinda bacete. (Jakobo 2:1-4) Eeco cakalilubide. Imwaapostolo Paulo wakacitondezya kuti Banakristo bana Helene tiibakali babotu kwiinda Banakristo bana Juda alimwi abalo basankwa mbweena buyo tiibakali babotu kwiinda bamakaintu Banakristo. Wakalemba kuti: “Nyoonse muli bana ba-Leza nkaambo kakusyoma Kristo Jesu. Ikuti nyoonse nimwakabapatizigwa muli-Kristo mwakalisamika ziyanza zya-Kristo. Lino taakwe mu-Juda nanka mu-Helene, taakwe muzike nanka mulubusi, taakwe mwaalumi nanka mwanakazi, nkaambo nyoonse buyo muli bamwi muli-Kristo Jesu.”—Ba-Galatiya 3:26-28.
Ibantu Sunu Batali Mutubunga-Bunga
Bakamboni ba Jehova balasoleka kupona kweelana anjiisyo zyamu Magwalo. Balizyi kuti ikuba mutubunga-bunga taku ncocaamba kuli Leza. Aboobo, tabajisi tubunga twabasololi abantu buyo mucikombelo alimwi tabasalaulani akaambo kamubala naa buvwubi. Nikuba kuti bamwi inga balijisi lubono, tababikkili maano “[ku]kulisumpula kwabuumi” nkaambo balizyi kuti zintu eezyi zyakaindi buyo kasyoonto. (1 Johane 2:15-17) Muciindi caboobo, balikamantenyi mubukombi bwabo bwa Mwami Wakujulu Aansi, Jehova Leza.
Kamboni uuli woonse ulauzumina mukuli wakukambauka makani mabotu aa Bwami kumuntunyina. Mbweena mbuli Jesu, balabapa bulemu badyaaminidwe alimwi ababaya batabikkilwi maano kwiinda mukubaswaya mumaandaabo akubayiisya Ijwi lya Leza. Bacete balabeleka antoomwe, aboobo bantu mbobabona kuti mbantu balaa buumi budula. Ibube bwakumuuya mbobubalwa ikutali ciinga cakabunga kabantu. Mbweena mbocakabede mumwaanda wakusaanguna wamyaka, boonse mbabunyina alimwi mbacizyi mukasimpe.
Ikweelana Kupa Kuti Kube Muvwele-Vwele Wabantu
Aboobo, kweelana ooku tacaambi kuti buya inga kamukonzyenyi mumbazu zyoonse. Basankwa abamakaintu, bapati abana boonse balajanika mumbunga ya Banakristo yalo iibikkilizya bantu bazwa mumasena manji-manji, imisyobo minji, milaka, zisi alimwi abukkale bwiindenyi. Bantu balakonzya kabaindenyi mukuyeeya alimwi amuzintu nzyobakonzya kucita. Pele kwiindana ooko takubapi kuti batalike kulisumpula. Muciindi caboobo, kwiindana kuli boobo kupa kuti kube zintu zinji zikondelezya. Banakristo bakaindi bakalizyi kuti kufwumbwa cipego cili coonse aumwi ncajisi cizwa kuli Leza, eelyo tatweelede kulisumpula.
Tubunga-bunga twaba akaambo kakuti muntu uyanda kulyeendelezya mwini ikutali kweendelezyegwa a Leza. Ino-ino Bwami bwa Leza buya kubunjilila busena bweendelezi bwaansi aano, calo caambilizya kuti kulisumpula kwabantu azimwi buyo zyaleta mapenzi kubantu ziya kumana. Eelyo, ‘babombe myoyo bayookona nyika.’ (Intembauzyo 37:11) Toonse twaambo tubapa kuti bamwi kabalisumpula tuya kumana. Taaku nikuyakuba kabili iciinga cijisi tubunga-bunga twabantu calo ciyakwaandaanya bunyina bwanyika yoonse bwabantu.
[Cifwanikiso icili apeeji 5]
Ibube bwakumuuya mbobubalwa ku Banakristo bakasimpe