Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
SEPTEMBER 3-9
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | JOHANE 1-2
“Jesu Wacita Maleele Aakusaanguna”
(Johane 2:1-3) Lino mubuzuba bwatatu kwakali pobwe lyabwiinga ku Kana waku Galilaya, abalo banyina Jesu bakaliko. 2 Awalo Jesu abasikwiiya bakwe bakalitambidwe kupobwe lyabwiinga eeli. 3 Waini nowakamana, banyina Jesu bakamwaambila kuti: “Waini wabamanina.”
Kristo—Nguzu zya Leza
Kupobwe lyabwiinga ku Kana mu Galilaya, Jesu wakacita maleele aakusaanguna. Kuboneka kuti mweelwe wabantu ibakajanika wakali mupati kwiinda iwakali kuyeeyelwa. Pele kufwumbwa mbocakabede, waini wakazikumana. Akati kabantu ibakajanika kwakali Mariya, banyina Jesu. Cakutadooneka, kwamyaka minji wakali kuzinzibala kuyeeya kujatikizya businsimi ibwakali kujatikizya mwanaakwe, walo ngwaakazyi kuti wakali kuyakwiitwa kuti “Mwana wa Mupatikampatila.” (Lk. 1:30-32; 2:52) Sena wakali kusyoma kuti wakalijisi nguzu izyatakaningalibonya? Kubonena kuti ku Kana, Mariya alimwi a Jesu bakeetezyegwa abaabo ibakali kukwatana alimwi bakali kuyanda kuti batasampuki. Jesu wakalizyi kuti kusamausya beenzu ncintu ciyandika kucita. Aboobo, wakasandula malita aamaanzi aali 380 kuba “waini mubotu.” (Amubale Johane 2:3, 6-11.) Sena wakali mukuli wakwe Jesu kucita maleele aaya? Peepe. Wakali kubalanganya bantu alimwi wakali kwiiya Bausyi bakujulu mukutondezya bwaabi.
(Johane 2:4-11) Pele Jesu wakabaambila kuti: “Yebo omukaintu, ino makani aayo atujatikizya buti swebo, mebo anduwe? Ciindi cangu tacinasika.” 5 Banyina bakaambila baabo ibakali kukutauka: “Kamucita kufwumbwa ncatiimwaambile.” 6 Lino kwakali matalo aamabwe aali cisambomwe kweelana acilengwa cakusalazya caba Juda, italo limwi alimwi lyakali kuzula nongo zyamaanzi zyobilo naa zyotatwe. 7 Jesu wakabaambila kuti: “Amwaazuzye maanzi matalo.” Aboobo bakaazuzya kusikila amulomo. 8 Mpoonya wakabaambila kuti: “Lino amuteke akutolela mweendelezi wapobwe.” Aboobo bakamutolela. 9 Lino mweendelezi wapobwe naakalabila maanzi aakasandulwa kuba waini, katazyi nkowakazwa (nokuba kuti balo babelesi ibakateka maanzi aayo bakalizyi), imweendelezi wapobwe wakaita sibwiinga 10 akumwaambila kuti: “Muntu uuli woonse usaanguna kubikka waini mubotu, eelyo bantu bakolwa, naleta mubi. Pele yebo wayobola waini mubotu kusikila lino.” 11 Eeci Jesu wakacicitila ku Kana waku Galilaya kacili citondezyo cakwe cakusaanguna, alimwi wakatondezya bulemu bwakwe, aboobo basikwiiya bakwe bakamusyoma.
Jesu Wacita Maleele Aakusaanguna Kupobwe Lyabwiinga
Aaya ngamaleele aakusaanguna ngaacita Jesu. Ciindi basikwiiya bakwe bapya nobabona maleele aaya, lusyomo ndobajisi mulinguwe lwayuma. Kumane Jesu, banyina abanabokwabo basankwa, baunka kumunzi wa Kapernauma uuli kunkomwe yakunyika lwaambo ya Lwizi lwa Galilaya.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Johane 1:1) Kumatalikilo Ijwi wakaliko, alimwi Ijwi wakali a Leza, alimwi Ijwi wakali leza.
Mucikozyanyo, amulange-lange cimbi ncaakalemba Johane mucaandaano 1 kapango 18 kuti: “Takukwe muntu uwakabona Leza [Singuzuzyoonse] neciba ciindi comwe.” Pele bantunsi bakamubona Jesu, Imwana nkaambo Johane waamba kuti: “Ijwi eelyo [Jesu] lyakaba muntu, wakasika akuzookkala akati kesu . . . Aswebo twakeebela bulemu bwakwe.” (Joni 1:14, Ci) Aboobo ino mbuti Mwana mbwaakali kunga waba cibeela ca Leza Singuzuzyoonse? Alimwi Johane waamba kuti Ijwi “wakali antoomwe a-Leza.” Pele mbuti muntu mbwanga waba antoomwe aumbi amane kali muntu nguwenya ooyo? Kunze lyaboobo, mbubwenya mbokulembedwe kuli Johane 17:3, Jesu ulacisalazya kuti kuli kwiindana kupati kuliko akati kanguwe a Bausyi bakujulu. Waamba Bausyi kuti “Leza mwini-mwini, ooli olike.” Alimwi munsi aakumamanino kwa Makani Mabotu ngaakalemba, Johane wakaakosola makani kwiinda mukwaamba kuti: “Ezi zyakalembwa kuti mukasyome kuti Jesu ngu-Kristo, Mwana a-Leza.” (Johane 20:31) Amubone kuti Jesu taambwi kuti ngu Leza, pele kuti Mmwana a Leza. Imakani aaya ayungizyidwe mu Makani Mabotu ngaakalemba Johane atondezya mbolyeelede kuteelelwa bbuku lya Johane 1:1. Jesu uutegwa Ijwi ngu “leza” mukuti ujisi cuuno caatala pele citeelene aca Leza Singuzuzyoonse.
(Johane 1:29) Buzuba bwakatobela wakabona Jesu kaboola kulinguwe, mpoonya wakaamba kuti: “Amubone, Mwanaambelele wa Leza ooyo uugusya cibi canyika!
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 1:29
Mwanaambelele wa Leza: Ciindi Jesu naakamana kubbapatizyigwa alimwi anaakapiluka kuzwa kukusunkwa kuli Diabolosi, Johane mubbapatizi wakamwaamba kuti “Mwanaambelele wa Leza.” Mabala aaya ajanika buyo aawa alimwi akulugwalo lwa Joh. 1:36. (Amubone Makani Aayungizyidwe A7.) Kweezyanisya Jesu kumwanaambelele cileelela. Mu Bbaibbele, mbelele zyakali kutuulwa kutegwa muntu alekelelwe cibi alimwi akubukulusya cilongwe cakwe a Leza. Eeci cakali kwiiminina cituuzyo calo Jesu ncaakali kuyootuula ciindi naakaaba buumi bwakwe bulondokede akaambo kabantu. Mabala aakuti “Mwanaambelele wa Leza” alakonzya kupa mizeezo iindene-indene yazibalo zyamu Magwalo aakasololelwa amuuya. Mbwaanga Johane mubbapatizi wakalaazyi Magwalo aa Chihebrayo, kweelede kuti majwi aakwe akali kwaamba twaambo tumwi akati katootu tutobela: mugutu ngwaakatuula Abrahamu muciindi cakutuula mwanaakwe Izaka (Matl. 22:13), mwanaambele wa Pobwe Lyakwiindilila iwakajaigwa ku Egepita kunununa bana Israyeli kuzwa mubuzike (Kul. 12:1-13), naa mugutu uucili mwana iwakali kutuulwa acipaililo ca Leza ku Jerusalemu lyoonse mafwumofwumo alimwi akumangolezya (Kul. 29:38-42). Alimwi kweelede kuti Johane wakali kuyeeya businsimi bulembedwe kuli Isaya, kwalo Jehova nkwaamba yooyo ngwaita kuti “mubelesi wangu” kuti “wakaletwa kukujaigwa mbubonya mbuli mbelele.” (Is. 52:13; 53:5, 7, 11) Ciindi mwaapostolo Paulo naakalemba lugwalo lwakusaanguna kubana Korinto, wakaamba Jesu kuti “mwanaambele wesu wa Pobwe Lyakwiindilila.” (1Kor. 5:7) Mwaapostolo Petro wakaamba kujatikizya ‘bulowa bwa Kristo buyandisi ibuli mbuli bwamwanaambelele uunyina kampenda nokaba kabala.’ (1Pet. 1:19) Alimwi ziindi ziinda ku 25 mubbuku lya Ciyubunuzyo, Jesu waambwa munzila yamaambilambali kuti “Mwanaambele.”—Magwalo aamwi ngaaya: Ciy. 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
Kubala Bbaibbele
(Johane 1:1-18) Kumatalikilo Ijwi wakaliko, alimwi Ijwi wakali a Leza, alimwi Ijwi wakali leza. 2 Ooyu kumatalikilo wakali aa Leza. 3 Zintu zyoonse zyakaba kwiinda mulinguwe, alimwi kunyina cintu nociba comwe cakaba kakunyina nguwe. Eeco icakaba 4 kwiinda mulinguwe bwakali buumi, alimwi buumi bwakali mumuni wabantu. 5 Alimwi mumuni ulamunika mumudima, pele mudima tiiwauzunda mumuni pe. 6 Kwakali muntu wakatumwa kuba mwiiminizi wa Leza; izina lyakwe wakali Johane. 7 Ooyu muntu wakaboola kali kamboni, kuti azikupe bumboni bwamumuni, kutegwa bantu bamisyobo yoonse basyome kwiinda mulinguwe. 8 Tanaakali ngomumuni ooyo pe, pele wakaboola kuti ape bumboni kujatikizya mumuni ooyo. 9 Imumuni wini-wini uumunikila bantu bamisyobo yoonse wakali afwaafwi kusika munyika. 10 Wakaliko munyika, alimwi nyika yakaba kwiinda mulinguwe, pele nyika tiiyakamuzyiba. 11 Wakaboola kucisi cokwabo, pele bantu bokwabo tiibakamutambula pe. 12 Pele aabo boonse ibakamutambula wakabapa nguzu zyakuba bana ba Leza, nkaambo bakali kusyoma muzina lyakwe. 13 Alimwi bakazyalwa ikutali kwiinda mubulowa naa kwiinda mukuyanda kwabazyali naa kwiinda mukuyanda kwamwaalumi, pele mukuyanda kwa Leza. 14 Aboobo Ijwi wakaba muntu akukkala akati kesu, alimwi twakabubona bulemu bwakwe, ibulemu bwasimuzyalwaalikke kuli bausyi; alimwi wakazwide luzyalo lwa Leza akasimpe. 15 (Johane wakapa bumboni kujatikizya nguwe, inzya, wakoompolola kati: “Ooyu ngonguwe ngondakali kwaamba nindakaamba kuti, ‘Ooyo uuboola musyule lyangu waunka kumbele lyangu, nkaambo wakaliko mebo kanditanaba.’”) 16 Nkaambo kuzwa kuli zyeezyo nzyajisi mubunji, toonse twakatambula luzyalo lwa Leza lulibedelede ilutamani. 17 Nkaambo Mulawo wakapegwa kwiinda muli Musa, luzyalo lwa Leza akasimpe zyakaba kwiinda muli Jesu Kristo. 18 Kunyina muntu wakamubona kale Leza nociba ciindi comwe pe; ccita leza simuzyalwaalikke ooyo uuli kumbali lya Usyi ngonguwe wakamupandulula.
SEPTEMBER 10-16
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | JOHANE 3-4
“Jesu Wakambaukila Mukaintu Muna Samariya”
(Johane 4:6, 7) Alimwi aawo mpaakali mugoti wa Jakobo. Lino Jesu kakatede akaambo kalweendo, wakalikkede amugoti ooyo. Ciindi cakali afwaafwi kusika aawoola lyacisambomwe. 7 Imukaintu umwi waku Samariya wakaboola kuzooteka maanzi. Jesu wakati kulinguwe: “Kondipa maanzi aakunywa.”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 4:6
kakatede akaambo ka: Oobu mbobusena bolikke Magwalo mpaamba Jesu “kakatede.” Cakali ciindi cakuma 12:00, alimwi kweelede kuti mafwumofwumo aalya Jesu wakeenda musinzo kuzwa ku Kkuti lya Jordano mu Judaya kuya ku Sukari mu Samariya akutanta mulundu uulampa mamita aali 900 naa kwiinda waawo.—Joh. 4:3-5; amubone Makani Aayungizyidwe A7.
(Johane 4:21-24) Jesu wakati kulinguwe: “Kondisyoma omukaintu kuti, ciyoosika ciindi nywebo nomutakakombi Taata mucilundu eeci nomuba mu Jerusalemu. 22 Nywebo mukomba ncomutazyi; pele swebo tukomba ncotuzyi nkaambo lufwutuko lutalikila kuba Juda. 23 Nokuba boobo, ciindi ciyoosika alimwi ncencico cino, eelyo bakombi bakasimpe nobayookomba Taata mumuuya amukasimpe, nkaambo mubwini bantu bali boobu mbayandaula Taata kuti bamukombe. 24 Leza Muuya, alimwi aabo bamukomba beelede kumukomba mumuuya amukasimpe.”
(Johane 4:39-41) Lino ba Samariya banji ibakazwa mumunzi ooyo bakamusyoma akaambo kamajwi aamukaintu iwakapa bumboni kuti: “Wandaambila zintu zyoonse nzindakacita.” 40 Aboobo ba Samariya nobakaboola kulinguwe, bakamulomba kuti akkale ambabo, eelyo wakakkala ooko mazuba obilo. 41 Akaambo kaceeci, ibamwi banji bakasyoma akaambo kazintu nzyaakaamba,
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Johane 3:29) Kufwumbwa ooyo uujisi nabwiinga ngusibwiinga. Pele imulongwe wasibwiinga naimikila munsi lyasibwiinga akumumvwa kaambaula, ulakondwa kapati akaambo kajwi lyakwe. Aboobo kukondwa kwangu ooku kwazulila.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 3:29
imulongwe wasibwiinga: Mumazuba aamusyule, mulongwe ngobamvwana kapati asibwiinga wakali kubeleka mbuli mwiiminizi wakwe alimwi wakali kubeleka mulimo mupati wakugwasyilizya kupanga bubambe boonse bwabwiinga. Wakali kubonwa kuba simwiimaakati wanabwiinga alimwi asibwiinga. Mubuzuba bwabwiinga, basikutola lubazu mububambe bwabwiinga bakali kusika kuŋanda yasibwiinga naa kuŋanda yabausyi, kwalo ikwakali kucitilwa pobwe lyabwiinga. Ciindi nolyakali kucitika pobwe eeli, mulongwe wasibwiinga wakali kukkomana kumvwa jwi lyasibwiinga ciindi naakali kubandika anabwiinga wakwe, nkaambo mulongwe ooyu wakalimvwa kuti mulimo wakwe waucita kabotu. Johane Mubbapatizi wakalikozyanisya ‘kumulongwe wasibwiinga.’ Aboobo aawa, Jesu ngowakali sibwiinga mpoonya basikwiiya bakwe kabali nkamu, bakali nabwiinga munzila yamaambilambali. Naakali kubamba nzila ya Mesiya, Johane Mubbapatizi wakaleta bantu bakusaanguna kuli Jesu Kristo ibapanga “nabwiinga.” (Joh. 1:29, 35; 2Kor. 11:2; Ef. 5:22-27; Ciy. 21:2, 9) Mbwaakali “imulongwe wasibwiinga,” Johane wakauzuzikizya mulimo wakwe. Kuzwa waawo, mulimo wakwe tiiwakacili kuyandika kapati mbuli mulimo wa Jesu alimwi abasikumutobela. Aboobo, Johane wakaamba boobu kujatikizya Jesu: “Walo weelede kuyaabukomena kumilimo, pele mebo ndeelede kuyaabuceya.”—Joh. 3:30.
(Johane 4:10) Mukwiingula, Jesu wakati kulinguwe: “Ikuti noolicizyi cipego citabbadelwi ca Leza ayooyo uukwaambila kuti, ‘Kondipa maanzi aakunywa,’ noomulomba eelyo walo naakupa maanzi aapa buumi.”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 4:10
maanzi aapa buumi: Mu Chigiriki, asandulwidwe kuti “maanzi aabuumi.” Mu Chigiriki mabala aaya alabelesyegwa ikupandulula maanzi eeni aakunka, maanzi aamumulonga naa maanzi mabotu aazwa mutusensa. Eeci ciliindene amaanzi aatakunki aamucikala. Kulugwalo lwa Lev. 14:5, mabala aamu Chihebrayo aakasandululwa kuti “maanzi aamumulonga” aamba “maanzi aapa buumi.” Kulugwalo lwa Jer. 2:13 alimwi a 17:13, Jehova waambwa kuti ngo “kasensa kamaanzi aabuumi,” nkokuti maanzi aacikozyanyo aapa buumi. Ciindi naakali kwaambaula amukaintu muna Samariya, Jesu wakabelesya mabala aakuti “maanzi aapa buumi” munzila yamaambilambali, pele kulibonya kuti kumatalikilo mukaintu ooyu wakali kuyeeya kuti Jesu waamba maanzi eeni.—Joh. 4:11.
Kubala Bbaibbele
(Johane 4:1-15) Lino Mwami naakazyiba kuti ba Farisi bakamvwa kuti Jesu wakali kugwasya bantu banji kuba basikwiiya akubbapatizya kwiinda Johane—2 nokuba kuti Jesu kumugama kunyina naakabbapatizya pele basikwiiya bakwe mbabakali kubbapatizya—3 wakazwa mu Judaya akuunka ku Galilaya alimwi. 4 Pele kwakali kuyandika kuti ainde mu Samariya. 5 Aboobo wakasika mumunzi waku Samariya uutegwa Sukari, munsi-munsi amuunda ooyo Jakobo ngwaakapede Josefa mwanaakwe. 6 Alimwi aawo mpaakali mugoti wa Jakobo. Lino Jesu kakatede akaambo kalweendo, wakalikkede amugoti ooyo. Ciindi cakali afwaafwi kusika aawoola lyacisambomwe. 7 Imukaintu umwi waku Samariya wakaboola kuzooteka maanzi. Jesu wakati kulinguwe: “Kondipa maanzi aakunywa.” 8 (Nkaambo basikwiiya bakwe bakaunkide mumunzi kuyakuula cakulya.) 9 Aboobo mukaintu muna Samariya ooyo wakati kulinguwe: “Ino caba buti kuti yebo, nokuba kuti uli mu Juda undilomba maanzi aakunywa, kakuli mebo ndili mukaintu muna Samariya?” (Nkaambo ba Juda tabalyatani aba Samariya.) 10 Mukwiingula, Jesu wakati kulinguwe: “Ikuti noolicizyi cipego citabbadelwi ca Leza ayooyo uukwaambila kuti, ‘Kondipa maanzi aakunywa,’ noomulomba eelyo walo naakupa maanzi aapa buumi.” 11 Mukaintu wakati kulinguwe: “Omwami, tojisi acakutesya maanzi alimwi mugoti mulamfwu. Aboobo ino ulaajana kuli maanzi aayo aapa buumi? 12 Sena uli mupati kwiinda taateesu Jakobo iwakatupa mugoti ooyu alimwi walo antoomwe abana bakwe aŋombe zyakwe ibakali kunywa maanzi kuzwa mulinguwo?” 13 Jesu mukwiingula wakati kulinguwe: “Muntu woonse uunywa maanzi aaya uyoofwa nyota alimwi. 14 Kufwumbwa uunywa maanzi ngondiyoomupa takafwi limbi nyota naaceya, pele maanzi ngondiyoomupa ayooba kasensa kamaanzi aabbobboma akupa buumi butamani mulinguwe.” 15 Mukaintu ooyo wakati kulinguwe: “Omwami, kondipa maanzi aayo kutegwa kanditacifwi nyota alimwi kanditabooli lyoonse kubusena oobu kuzooteka maanzi.”
SEPTEMBER 17-23
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | JOHANE 5-6
“Amutobele Jesu Kamujisi Makanze Aali Kabotu”
(Johane 6:9-11) “Ngooyu musankwa uujisi zinkwa zyabbaale zyosanwe atuswi tobilo. Pele ino eezyi inga zyacita nzi kubantu banji boobu?” 10 Jesu wakati: “Amubakkazike bantu ansi.” Lino kwakali bwizu bunji abusena oobo, aboobo bakakkala aawo, ibaalumi batandila ku 5,000. 11 Mpoonya Jesu wakabweza zinkwa eezyo, eelyo naakamana kulumba, wakabaabanya aabo bakakkede waawo; wakacita mbubonya akutuswi eelyo bakalya akukkuta.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 6:10
bakakkala aawo, ibaalumi batandila ku 5,000: Cilikke cibalo ca Matayo ncocijisi majwi aakuti “ikutabalilizya abamakaintu abana basyoonto” nocaamba kujatikizya maleele aaya. (Mt. 14:21) Kulangilwa kuti bantu boonse ibakasaninwa camaleele bakali kwiinda ku 15,000.
(Johane 6:14) Aboobo bantu nobakabona maleele ngaakacita, bakatalika kwaamba kuti: “Ooyu ncobeni ngo Musinsimi wakasinsimwa kuti uyooboola munyika.”
(Johane 6:24) Aboobo nkamu yabantu noyakabona kuti Jesu abasikwiiya bakwe tabako, bakatanta mato aabo akuboola ku Kapernauma kuti bamuyandaule Jesu.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 6:14
Musinsimi: Mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. ba Juda banji bakali kulangila kuti musinsimi uuli mbuli Musa, iwaambidwe kulugwalo lwa Dt. 18:15, 18, wakali kuyooba Mesiya. Mucibalo eeci, majwi aakuti uyooboola munyika kulibonya kuti akali kutondezya Mesiya iwakali kulangilwa. Alikke Johane ngowakalemba majwi aaya aali mukapango aaka.
(Johane 6:25-27) Eelyo nobakamujana mutala lyalwizi, bakamubuzya kuti: “Rabbi, ino wasika lili kuno?” 26 Jesu wakabaingula kuti: “Ncobeni ndimwaambila masimpe kuti, mulandiyandaula ikutali akaambo kakuti mwakabona maleele, pele akaambo kakuti mwakalya zinkwa akukkuta. 27 Mutabelekeli cakulya cinyonyooka, pele amubelekele cakulya cikkalilila akupa buumi butamani, eeco ncayoomupa Mwanaamuntu; nkaambo Taata, nkokuti Leza wabikka cisinizyo cakwe alinguwe kutondezya kuti ulamukkomanina.”
(Johane 6:54) Kufwumbwa ooyo uulya mubili wangu akunywa bulowa bwangu ulaabuumi butamani, alimwi ndiyoomubusya mubuzuba bwamamanino;
(Johane 6:60) Nobakamvwa makani aaya, basikwiiya bakwe banji bakati: “Makani aaya ayumya mate; nguni uunga waaswiilila?”
(Johane 6:66-69) Akaambo kaceeci, basikwiiya bakwe banji bakapilukila kuzintu zyamunyika nzyobakasiide alimwi tiibakacili kweenda limbi anguwe. 67 Aboobo Jesu wakabuzya bali Kkumi Ababili kuti: “Sena andinywe muyanda kuunka?” 68 Simoni Petro wakamwiingula kuti: “Mwami, ino inga twaunka kuli ni? Yebo ujisi majwi aapa buumi butamani. 69 Twasyoma alimwi twazyiba kuti yebo ndonduwe Musalali wa Leza.””
nwtsty twaambo tugwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 6:27, 54
cakulya cinyonyooka. . . cakulya cikkalilila akupa buumi butamani: Jesu wakalizyi kuti bantu bamwi ibakali kumutobela naa kuyanzana anguwe alimwi abasikwiiya bakwe, bakali kucita oobo akaambo buyo kakuyanda lugwasyo lwakumubili. Nokuba kuti cakulya cakumubili cipa kuti bantu kabapona buzuba abuzuba, pele “cakulya” icizwa mu Jwi lya Leza ciyoopa kuti bantu bakapone kukabe kutamani. Jesu wakakulwaizya nkamu yabantu kubelekela “cakulya cikkalilila akupa buumi butamani,” nkokuti kubeleka canguzu kubikka zintu zyakumuuya kumbele alimwi akuzisyoma nzyobaiya.—Mt. 4:4; 5:3; Joh. 6:28-39.
uulya mubili wangu akunywa bulowa bwangu: Cibalo eeci citondezya kuti aabo balya alimwi akunywa balacita oobo munzila yacikozyanyo kwiinda mukuba alusyomo muli Jesu Kristo. (Joh. 6:35, 40) Jesu wakakaamba kaambo aaka mu 32 C.E., aboobo tanaakali kwaamba Mulalilo wa Mwami, walo ngwaakali kuyootalisya mwaka wakali kutobela. Wakaamba oobu kakusyeede buyo ciindi cisyoonto kuti licitike “Pobwe Lyakwiindilila, nkokuti ipobwe lyaba Juda” (Joh. 6:4), aboobo kweelede kuti baswiilizi bakwe bakayeezyegwa kujatikizya pobwe ndyobakali kulangila alimwi ambobwakali kuyandika bulowa bwamwanaambelele kutegwa bufwutule buumi bwabantu ciindi bana Israyeli nobakazwa mu Egepita (Kul. 12:24-27). Jesu wakali kukankaizya kuti bulowa bwakwe abwalo bwakajisi lubazu luyandika kapati kutegwa basikwiiya bakwe bakajane buumi butamani.
Tunooyenda Muzina Lya Jehova Leza Wesu
Pele, bantu bakamutobela Jesu cakuti mwaainda wakali mujaate-mujaate kusikila bamujana ‘kutala lyalwizi,’ kweelana ambwaamba Johane. Nkaambo nzi ncobakamutobeleda kakuli wakabakakila kuti abe mwami wabo? Ibanji bakatondezya kuti zintu bakazibweza munzila yakunyama, bakaamba cakusinizya kujatikizya zintu zyakumubili Jehova nzyaakapa munkanda mumazuba aa Musa. Eeci cakatondezya kuti bakali kuyanda kuti Jesu azumanane kubapa cakulya. Jesu naakabona makanze aabo aalubide, wakatalika kubayiisya kasimpe ikakali kukonzya kubagwasya kululamika mizeezo yabo. (Johane 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Ibamwi bakaŋuŋuna, ikapati naakaamba cikozyanyo eeci: “Ncobeni ndamwaambila kasimpe, Mwatalya mubili wa-Mwana a-Muntu, mwatanywa bulowa bwakwe, tamukwe buumi mulindinywe. Oyo uulya mubili wangu, akunywa bulowa bwangu uli abuumi ubutamani, alimwi ndiyoomubusya kubuzuba bwakumamanino.”—Johane 6:53, 54.
Zikozyanyo zya Jesu ziindi zinji zyakali kukulwaizya bantu kuti batondezye naa bakulombozya masimpe kweenda a Leza. Acalo cikozyanyo eeci cakajisi makanze aakozyene. Pele cakabusya manyongwe. Tubala kuti: “Banjibanji babasikwiiya bakwe, nobakamvwa obo bakati, Majwi aya mayumu, nguni uuti amvwe?” Jesu wakazumanana kupandulula kuti bakeelede kuyandaula bupanduluzi bwamajwi aaya bwakumuuya. Wakati: “Muuya nguupa buumi, mubili ngwabuyo, majwi ngendakamwaambila muuya, mbuumi.” Nokuba boobo banji kunyina nobakaswiilila, aboobo cibalo ciluula kuti: “Nkaambo kaako basikwiiya bakwe banjibanji bakapiluka, tabacili kweenda limbi awalo.”—Johane 6:60, 63, 66.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Johane 6:44) Kunyina muntu uukonzya kuboola kulindime ccita kuti wakwelwa a Taata wakandituma, alimwi ndiyoomubusya mubuzuba bwamamanino.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 6:44
wakwelwa: Nokuba kuti bbala lya Chigiriki ilyakasandululwa kuti “kwela” lilibelesyedwe ikwaamba kukwela kansabwe kanswi (Joh. 21:6, 11), talyaambi kuti Leza ubadonsa buya bantu nokuba kuti tabayandi. Bbala eeli alimwi lilakonzya kwaamba “kukwelelezya,” alimwi majwi aa Jesu aaya alakonzya kwaamba majwi aali kulugwalo lwa Jer. 31:3, kwalo Jehova nkwaakaambila bantu bakwe bansiku kuti: “Ndakukwelela kulindime aluyando lutamani.” (Septuagint ayalo ibelesya bbala ndimunya eeli lya Chigiriki aawa.) Mbubwenya buyo, lugwalo lwa Joh. 12:32 lutondezya kuti awalo Jesu ulakwela bantu bamisyobo yoonse. Magwalo atondezya kuti Jehova wakapa bantu lwaanguluko lwakulisalila. Umwi aumwi ulijisi lwaanguluko lwakulisalila kumubelekela naa pe. (Dt. 30:19, 20) Kakunyina akubasungilizya, Leza ulabakwela aabo bajisi myoyo mibotu. (Int. 11:5; Tus. 21:2; Mil. 13:48) Jehova ulacita oobo kwiinda mukubelesya mulumbe wamu Bbaibbele alimwi amuuya wakwe uusalala. Businsimi ibulembedwe mulugwalo lwa Is. 54:13, bwalo ibwakazubululwa mulugwalo lwa Joh. 6:45, bwaamba baabo mbakwela Taata.—Amweezyanisye a Joh. 6:65.
(Johane 6:64) Pele nkobali bamwi akati kanu ibatasyomi.” Nkaambo Jesu wakalibazyi kuzwa kumatalikilo aabo batasyomi alimwi ayooyo wakali kuyoomwaaba.
nwtsty twaambo tugwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 6:64
Jesu wakalimuzyi . . . ooyo wakali kuyoomwaaba: Jesu wakali kwaamba Judasi Isikariote. Jesu wakapaila busiku boonse kuli Bausyi katanasala baapostolo bali 12. (Lk. 6:12-16) Aboobo kumatalikilo, Judasi wakali kusyomeka kuli Leza. Nokuba boobo, Jesu wakalizyi kuzwa mubusinsimi bwamu Magwalo aa Chihebrayo kuti wakali kuyakwaabwa amuntu ngobakali kumvwana limwi kapati. (Int. 41:9; 109:8; Joh. 13:18, 19) Ciindi Judasi naakatalika kuyaabuleya, Jesu walo iwakali kukonzya kuzyiba nzyaakali kuyeeya muntu azyakali mumoyo wakwe, wakabona mbwaakali kuyaabucinca. (Mt. 9:4) Kwiinda mukubelesya luzyibo lwakwe lwakuzyibila limwi zili kumbele, Leza wakalizyi kuti mulongwe wa Jesu uusyomeka wakali kuyoomwaaba. Nokuba boobo, tatweelede kuyeeya kuti Judasi ngonguwe iwakasalilwa limwi kuti wakali kuyoomwaaba Jesu nkaambo eeci taceendelani abube bwa Leza alimwi ambwacita zintu.
kuzwa kumatalikilo: Majwi aaya taambi kuzwa ciindi Judasi naakazyalwa naa naakasalwa kuba mwaapostolo, calo icakacitika ciindi Jesu naakamana kupaila busiku boonse. (Lk. 6:12-16) Muciindi caboobo, aamba ciindi Judasi naakatalika kucita zintu munzila yabumpelenge, kwalo Jesu nkwaakabona mpoonya-mpoonya. (Joh. 6:70; 13:11; amweezyanisye a Joh. 2:24, 25; Ciy. 1:1; 2:23) Alimwi eeci citondezya kuti micito ya Judasi, wakasaanguna kwiikkalila ansi kuyeeya, kutali kuti moyo wakwe wakacinca cakutayeeyela. Ncolyaamba bbala lyakuti “kumatalikilo” (mu Chigiriki, ar·kheʹ) mu Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki lilaindana kweelana acibalo. Mucikozyanyo, kulugwalo lwa 2Pet. 3:4, ibbala lyakuti “kumatalikilo” lyaamba ciindi zintu nozyakatalika kulengwa. Pele muzibalo zinji, lilabelesyegwa kwaamba bupanduluzi bugaminide. Mucikozyanyo, Petro wakaamba kuti, muuya uusalala wakabaselukila Bamasi “mbubonya mbowakatusikila aswebo kumatalikilo.” (Mil. 11:15) Petro tanaakali kwaamba ciindi naakazyalwa naa ciindi naakasalwa kuba mwaapostolo. Muciindi caboobo, wakali kwaamba buzuba bwa Pentekoste 33 C.E., nkokuti “kumatalikilo,” ciindi muuya uusalala nowakatalika kutilwa kutegwa ubeleke mulimo umwi uugaminide. (Mil. 2:1-4) Zikozyanyo zimwi izitondezya bbala lyakuti “kumatalikilo” ncolikonzya kwaamba kweelana acibalo, zilajanika kulugwalo lwa Lk. 1:2; Joh. 15:27; alimwi a 1Joh. 2:7.
Kubala Bbaibbele
(Johane 6:41-59) 41 Mpoonya ba Juda bakatalika kuŋuŋuna kujatikizya nguwe akaambo kakuti wakati: “Mebo ndendime cinkwa cakazwa kujulu.” 42 Alimwi bakatalika kwaamba kuti: “Sena ooyu tali Jesu mwana wa Josefa, ooyo bausyi abanyina mbotuzyi? Ino caba buti kuti lino waamba kuti, ‘Ndakazwa kujulu’?” 43 Mukwiingula Jesu wakabaambila kuti: “Amuleke kuŋuŋuna akati kanu. 44 Kunyina muntu uukonzya kuboola kulindime ccita kuti wakwelwa a Taata wakandituma, alimwi ndiyoomubusya mubuzuba bwamamanino. 45 Kulilembedwe mu Basinsimi kuti: ‘Boonse bayooyiisyigwa a Jehova.’ Woonse uumuswiilila Taata alimwi akwiiya kulinguwe ulaboola kulindime. 46 Kunyina muntu wakamubona Taata, ccita buyo yooyo wakazwa kuli Leza; ooyu ngonguwe wakamubona Taata. 47 Ncobeni ndimwaambila masimpe kuti, kufwumbwa ooyo uusyoma ulaabuumi butamani. 48 “Mebo ndendime cinkwa cabuumi. 49 Bamauso bakalya mana munkanda pele bakafwa. 50 Eeci ncecinkwa cizwa kujulu, kutegwa uuli woonse acilye kuti atafwi. 51 Mebo ndendime cinkwa cipona cakazwa kujulu. Ikuti muntu uuli woonse wacilya cinkwa eeci, unoopona kukabe kutamani; alimwi mubwini, icinkwa ncendiyoopa mubili wangu kutegwa nyika ibe abuumi.” 52 Aboobo ba Juda bakatalika kukazyanya mulicabo, balaamba: “Mbuti muntu ooyu mbwanga watupa mubili wakwe kuti tulye?” 53 Eelyo Jesu wakabaambila kuti: “Ncobeni ndimwaambila masimpe kuti, ccita kuti mwalya mubili wa Mwanaamuntu akunywa bulowa bwakwe, munyina buumi mulindinywe. 54 Kufwumbwa ooyo uulya mubili wangu akunywa bulowa bwangu ulaabuumi butamani, alimwi ndiyoomubusya mubuzuba bwamamanino; 55 nkaambo mubili wangu ncakulya cini-cini, alimwi bulowa bwangu ncakunywa cini-cini. 56 Kufwumbwa ooyo uulya mubili wangu akunywa bulowa bwangu ulikamantene andime lyoonse, andime ndilikamantene anguwe. 57 Mbubonya Taata muumi mbwaakandituma alimwi mebo ndili muumi akaambo ka Taata, awalo ooyo uundilya, unooli muumi akaambo kandime. 58 Eeci ncecinkwa cakazwa kujulu. Tacili mbuli leelyo bamauso nobakalya pele kumbele bakafwa. Kufwumbwa ooyo uulya cinkwa eeci unooli muumi kukabe kutamani.” 59 Zintu eezyi wakazyaamba naakali kuyiisya mucikombelo ku Kapernauma.
SEPTEMBER 24-30
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | JOHANE 7-8
“Jesu Wakabalemeka Bausyi”
(Johane 7:15-18) Aboobo ba Juda bakagambwa, balaamba: “Ino muntu ooyu wakaba buti aluzyibo luli boobu lwa Magwalo kakuli tanaakaiya kuzikolo?” 16 Mpoonya Jesu wakabaingula akwaamba kuti: “Nzyondiyiisya tazili zyangu pe, pele nzizya yooyo wakandituma. 17 Ikuti muntu umwi kayanda kucita kuyanda kwa Leza, ulazyiba kujatikizya njiisyo eeyo ikuti naa izwa kuli Leza naa ndaamba buyo nzyondilipangila ndemwini. 18 Kufwumbwa ooyo waamba zyakwe mwini uliyandauda bulemu bwakwe mwini; pele kufwumbwa ooyo uuyandaula bulemu bwayooyo wakamutuma, ooyu ngomwini-mwini, alimwi kunyina kutalulama mulinguwe.
cf 100-101 ¶5-6
“Kulilembedwe”
Jesu wakali kuyanda kuti bantu bazyibe mulumbe wakwe nkowakali kuzwa. Wakaamba kuti: “Nzyondiyiisya tazili zyangu pe, pele nzizya yooyo wakandituma.” (Johane 7:16) Aciindi cimwi wakaamba kuti: “Tandilicitili buyo zintu; pele mbubonya mbwaakandiyiisya Taata ndilaamba makani aaya.” (Johane 8:28) Wakayungizya kwaamba kuti: “Zintu nzyendimwaambila nywebo nobaalumi tandizyaambi mukuyanda kwangu ndemwini pe, pele Taata ngotukamantene limwi lyoonse nguucita milimo yakwe.” (Johane 14:10) Nzila imwi Jesu njaakatondezya kuti nzyaakali kwaamba zyakazwa kuli Bausyi, nkwiinda mukuzubulula Jwi lya Leza cakwiinduluka-induluka.
Kwaalanga-langa cakusitikila majwi aa Jesu aalembedwe kutondezya kuti wakali kuzubulula cacigaminina naa kwaamba makani aajanika mumabbuku aayinda kucisela kuzwa mu Magwalo aa Chihebrayo. Kumatalikilo, eeci ambweni inga tiicamugambya. Mulakonzya kulibuzya ikaambo mumyaka yotatwe alimwi acisela kakambauka kubuleya akuyiisya, ncaatakazubulula mumabbuku oonse aakasololelwa amuuya alo aakaliko kuciindi eeciya. Kwaamba masimpe, ambweni wakacita oobo. Kamuyeeyede kuti, majwi buyo masyoonto alimwi anzyaakacita Jesu izilembedwe. (Johane 21:25) Bwini mbwakuti, ambweni inga mwacikonzya kwaabala majwi aa Jesu oonse aalembedwe mumawoola buyo masyoonto. Lino, amweezyeezye buyo ikwaamba makani aajatikizya Leza alimwi a Bwami bwakwe mumawoola buyo masyoonto alimwi akucikonzya kuzubulula cacigaminina naa kwaamba makani aajanika mumabbuku aayinda kucisela kuzwa mu Magwalo aa Chihebrayo! Kuyungizya waawo, kanji-kanji Jesu tanaakali kujanika kajisi mabbuku aakuvwunga. Ciindi naakapa Mulumbe wakwe waa Cilundu, wakazubulula cacigaminina naa kwaamba makani manji aajanika mu Magwalo aa Chihebrayo, oonse wakalaapetede mumutwe!
(Johane 7:28, 29) Aboobo naakali kuyiisya mutempele Jesu wakoompolola kuti: “Mulindizyi alimwi mulikuzyi nkondizwa. Tiindakaliboolela ndemwini pe, pele ooyo wakandituma nkwali ncobeni, alimwi nywebo tamumuzyi pe. 29 Mebo ndilimuzyi, nkaambo ndili mwiiminizi uuzwa kulinguwe, alimwi walo nguwakandituma.”
(Johane 8:29) Alimwi ooyo wakandituma ulaandime; kunyina naakandilekelezya nkaambo lyoonse ndicita zimukkomanisya.”
Amutambule Muuya wa Leza Kutali Wanyika
Amumulemeke Jehova amoyo woonse. Jesu wakali kucita zyintu zikkomanisya Bausyi lyoonse. Aciindi cimwi, Jesu wakali kuyanda kuti zyintu zicitwe munzila yakwe kutali ya Bausyi. Pele akaambo kalusyomo wakaambila Bausyi kuti: “Kutacitiki kuyanda kwangu, pele akucitike kuyanda kwako.” (Lk. 22:42) Amulibuzye kuti, ‘Sena ndilamulemeka Leza nokuba kuti cilakatazya?’ Kumulemeka Leza ncintu ciyandika kapati kuti katuyanda buumi. Tweelede kumulemeka amoyo woonse nkaambo Nguwakatulenga alimwi Nguwakatupa buumi. (Int. 95:6, 7) Kunyina ceeleede kubweza busena bwakumulemeka. Leza takonzi kutuyanda kuti katutamulemeki.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
(Johane 7:8-10) Nywebo kamuya kupobwe; mebo tanduunki lino kupobwe eeli, nkaambo ciindi cangu tacinasika cakumaninina.” 9 Aboobo naakamana kubaambila zintu eezyi, wakasyaala mu Galilaya. 10 Pele ibanabokwabo kabaunkide kale kupobwe, awalo wakaunka, ikutali caantangalala pele cakuyubaila.
Nkaambo nzi Ncociyandika Kwaamba Camasimpe?
Ino ncikozyanyo nzi Jesu Kristo ncaakatondezya mumakani aaya? Buzuba bumwi Jesu wakali kubandika abamwi batakali basikwiiya bakwe, pele ibakaakkomanina makanze ngaakajisi aakweenda. Bakamwaambila kuti: “Zwa kuno, uye ku-Judaya.” Ino Jesu wakavwiila buti? “Kamuya nywebo [ku Jerusalemu] kupobwe, mebo nsikooinka eneeno kupobwe eli, nkaambo ciindi cangu tacinazyulila.” Kakutanainda aciindi, Jesu wakaunka kupobwe ku Jerusalemu. Nkaambo nzi ncaakavwiilida boobo? Tiibakeelede kuzyiba zyoonse kujatikizya nkwaakali kuunka. Nokuba kuti Jesu tanaakaamba zyakubeja, wakabapa bwiinguzi butazulide kutegwa kutabi ntenda yakali kukonzya kucitika kuli nguwe naa kubatobeli bakwe. Ooku tiikwaali kubeja nkaambo mwaapostolo Petro wakalemba kwaamba Kristo kuti: “Walo teewakacita zibi, pe, alimwi teemwakajanwa lweeno mumulomo wake.”—Johane 7:1-13; 1 Petro 2:22.
(Johane 8:58) Jesu wakabaambila kuti: “Ncobeni ndimwaambila masimpe kuti, Abrahamu katanabako, mebo ndakaliko.”
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Joh. 8:58
mebo ndakaliko: Ba Juda basikukazya bakali kuyanda kumufwusa mabwe Jesu akaambo kakwaamba kuti “wakamubona kale Abrahamu,” nokuba kuti ‘tanaakalinasisya amyaka iili 50 yakuzyalwa’ kweelana ambobakaamba. (Joh. 8:57) Mubwiinguzi bwakwe, Jesu wakali kuyanda kubazyibya kuti wakali kupona kale kujulu kali cilenge camuuya cijisi nguzu Abrahamu katanazyalwa. Bamwi baamba kuti kapango aaka kaamba Jesu kuti uleelene a Leza. Baamba kuti bbala lya Chigiriki lyakuti e·goʹ ei·miʹ ilyakabelesyegwa aawa, ninzila yamaambilambali yamajwi aali mu Septuagint aalembedwe mulugwalo lwa Kul. 3:14. Nokuba boobo, mukapango aaka, Jesu wakali kwaamba kuti wakapona “Abrahamu katanabako” alimwi wakazumanana kupona kusikila ciindi eeco. Aboobo majwi aaya aleelela kusandululwa kuti “mebo ndakaliko,” alimwi busanduluzi buli mbobubede bwakaindi abwamazuba aano bubelesya majwi aakozyenye amajwi aakuti “mebo ndakaliko.” Kuyungizya waawo, majwi ngaakaamba Jesu kulugwalo lwa Joh. 8:54, 55 atondezya kuti tanaakali kusola kulitondezya kuti uleelene a Bausyi.
Kubala Bbaibbele
(Johane 8:31-47) Mpoonya Jesu wakazumanana kwaambila ba Juda aabo bakamusyoma kuti: “Ikuti mwazumanana kuba mujwi lyangu, muli basikwiiya bangu ncobeni, 32 alimwi muyoozyiba kasimpe, eelyo kasimpe kayoomwaangununa.” 33 Bakamwiingula kuti: “Swebo tuli bana ba Abrahamu alimwi tatunabede bazike kumuntu uuli woonse. Ino waambila nzi kuti ‘Muyakwaangunuka’?” 34 Jesu wakabaingula kuti: “Ncobeni ndimwaambila masimpe kuti, kufwumbwa uucita cibi muzike wacibi. 35 Kunze lyaboobo, muzike takkali muŋanda mane kukabe kutamani; mwana ulakkala mane kukabe kutamani. 36 Aboobo ikuti Mwana wamwaangununa, mulaangunuka ncobeni. 37 Ndilizyi kuti muli bana ba Abrahamu. Pele muyanda kundijaya, nkaambo jwi lyangu talizwidilili akati kanu. 38 Ndaamba zintu nzindakabona nindakali antoomwe a Taata; aboobo andinywe amucite zintu nzyomwakamvwa kuli Uso.” 39 Mukwiingula bakati kulinguwe: “Taateesu ngu Abrahamu.” Jesu wakabaambila kuti: “Ikuti nomwali bana ba Abrahamu, nomwali kucita milimo njaakacita Abrahamu. 40 Pele lino muyanda kundijaya, ndemuntu nendamwaambila kasimpe nkondakamvwa kuli Leza. Abrahamu kunyina naakacita boobu pe. 41 Nywebo mucita milimo yauso.” Bakati kulinguwe: “Tiitwakazyalwa mubwaamu pe; tujisi Taata omwe, Leza.” 42 Jesu wakati kulimbabo: “Ikuti Leza naali Uso, nomwali kundiyanda, nkaambo ndakazwa kuli Leza alimwi ncendili waano. Tiindakaliboolela buyo pe, pele ooyo ngonguwe wakandituma. 43 Nkaambo nzi ncomutamvwisyi ncondaamba? Nkaambo tamukonzyi kuswiilila majwi aangu. 44 Muzwa kuli uso Diabolosi alimwi mulombozya kucita nzyayanda uso. Ooyo wakali mujayi kuzwa naakatalika, alimwi kunyina naakakakatila mukasimpe, nkaambo munyina kasimpe mulinguwe. Naamba zyakubeja, ulaamba kweelana ambwabede, nkaambo mubeji alimwi ngousyi wabubeji. 45 Pele akaambo kakuti mebo ndaamba kasimpe, tamundisyomi pe. 46 Ino nguni akati kanu uundijanina mulandu wakucita cibi? Ikuti naa ndaamba kasimpe, nkaambo nzi ncomutandisyomi? 47 Ooyo uuzwa kuli Leza ulaaswiilila majwi aa Leza. Nkakaambo kaako ncomutaswiilili, nkaambo tamuzwi kuli Leza.”