¿Tlan namasputukgo latamanin guerras chu tatalachipat?
Latamanin lhuwa tuku lalitalachipa. Makgapitsi wa xlakata tumin, política, o xlakata lakaskinkgo pi tlan kakalikatsinika. Amakgapitsin akgchipaputunkgo tiyat o tuku tlan kgalhi akgtum país. Atanu wa xlakata xkilhtsukutkan o tanu tanu tuku kanajlakgo. ¿Tuku tlawakgonit mapakgsinanin xlakata nialh naʼanan guerras chu tatalachipat? ¿Tlan nawilikgo takaksni?
Drazen_/E+ via Getty Images
LISKUJMAKA XLAKATA PUTUM LATAMANIN NAKGALHIKGO TUMIN
Tuku tlawaputunkgo: Pulaktum tuku tlawa pi kaʼanalh tatalachipat wa talimaxkget. Wa xlakata mapakgsinanin kamaxkiputunkgo tuku maklakaskinkgo latamanin xlakata nialh naʼanan talimaxkget.
Tuku ni tlawakgo: Mapakgsinanin xlilakgpalitkan la maklakaskinkgo tumin. Kkata 2022 laktlawakgolh kxlikalanka katiyatni max 34,100 millones de dólares xlakata xmakgtayanankgolh xʼanalh takaksni. Pero watiya uma kata, tlakg lhuwa tumin laktlawamikgolh xlakata xkgalhikgolh putum tuku tamaklakaskin xlakata nalitlawakan guerra.
António Guterres, secretario general de las Naciones Unidas, wa: «Lhuwa tumin klimakgasputaw xlakata nakkamakgtayayaw tiku lipatinamakgo guerra, pero tlakg tlan xwa xaklimaklakaskiw xlakata ni xlakatsukulh guerras, chu chuna ni lhuwa tumin xlaktlawamika».
Tuku wan Biblia: Mapakgsinanin tlan kamakgtayakgo lakglimaxkgenin, pero nikxnila katimasputukgolh putum talimaxkget nema anan (Deuteronomio 15:11; Mateo 26:11).
MAPAKGSINANIN LAKKAXLAKGO
Tuku tlawaputunkgo: Liwana latachuwinamputunkgo xlakata nalakkaxtlawakgo akgtum taʼakglhuwit o xlakata ni natsuku akgtum guerra. Lakaskinkgo pi tuku nalakkaxwilikgo xputumkan nalitamakgtayakgo.
Tuku ni tlawakgo: Makgapitsi mapakgsinanin ni tlawaputunkgo talakkaxlan o ni litayaputunkgo pi wi tuku natlawakgo. Chu asta maski wi tuku lakkaxwilikgo, alistalh nialh makgantaxtiputunkgo.
Raymond Smith, chatum tiku na tsokgwililh libro American Diplomacy, wa: «Makgapitsi tuku lakkaxlakgo mapakgsinanin natlawakgo ni ankgalhin tlan kitaxtu, xlakata max wa uma tuku tlawa pi alistalh naʼanan tatalachipat o natsuku akgtum guerra».
Tuku wan Biblia: Kimputumkan kilistalanitkan uma tastakyaw: «Kaputsa takaksni» (Salmo 34:14, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, TNM). Pero lhuwa latamanin nichuna tlawakgo, wata makgxtakgnankgo, “katlawanikgo tuku nitlan xʼamigoskan” chu “nila wi tuku katalakkaxlakan” (2 Timoteo 3:1-4). Xlakata lhuwa tiku chuna likatsikgo, ni anan tiku tlan nalakkaxtlawa putum taʼakglhuwit maski chuna tlawaputun.
MASPUTUPUTUNKGO LIMAKGNIN
Tuku tlawaputunkgo: Masputuputunkgo putum tuku tlan xkamakgnilh lhuwa latamanin.
Tuku ni tlawakgo: Makgapitsi países ni masputuputunkgo putum limakgnin nema kgalhikgo xlakata lakpuwankgo pi nialh katikgalhikgolh litliwakga o nialh katikgalhikgolh tuku nalitamakgtayakgo komo wi tiku nakatalatlawa. Chu maski xmasputukgolh putum limakgnin, nila masputukgo tuku tlawa pi kaʼanalh tatalachipat.
Maktum libro wan: «Akxni sputli Guerra Fría, lhuwa mapakgsinanin litayakgolh pi xʼamakgo malakgsputukgo putum limakgnin nema xkgalhikgo, pero nichuna tlawakgolh. Wankgolh pi xʼamakgo liskujkgo xlakata nialh xʼanalh tatalachipat chu tlakg tlan xlatalalinkgolh putum países, chu uma xtlawalh pi xʼanalh takaksni» (Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament [Xlakata tlakg tlan natawilayaw, talakaskin namasputuyaw putum limakgnin]).
Tuku wan Biblia: Talakaskin pi latamanin nialh namaklakaskinkgo limakgnin chu «namastalankikgo xʼespadajkan chu nalitlawakgo arado» (Isaías 2:4). Pero ni kajwatiya talakaskin natlawakgo uma. Na talakaskin nalakgpalikgo xtapuwankan, xlakata liluku anta taxtuyacha kxnaku o kxlistakna chatum lataman (Mateo 15:19).
LAKKAXLAKGO XLAKATA NALAMAKGTAYA
Tuku tlawaputunkgo: Mapakgsinanin lakkaxlakgo xlakata nalamakgtaya komo wi tiku nakatalatlawaputun. Lakpuwankgo pi komo nalamakgtaya, ni katiʼanalh tiku nakatalatlawaputun.
Tuku ni tlawakgo: Ni ankgalhin makgantaxtikgo tuku malaknukgo chu ni lakxtum likatsikgo la nalakkaxtlawakgo akxni wi tiku katalatlawa.
Encyclopedia Britannica, wan: «Maski lhuwa países lakkaxlakgo pi nalamakgtaya akxni wi tiku nakatalatlawaputun, ni wamputun pi uma nalimin takaksni. Maski Sociedad de Naciones chu Naciones Unidas lu liskujkgonit xlakata nakamakgtayakgo mapakgsinanin tlan nalatalalinkgo, nila tlawakgonit pi nialh naʼanan guerras».
Tuku wan Biblia: Xlikana pi tlan kitaxtu akxni lamakgtayakan, pero nipara mapakgsinanin chu nipara tuku lakkaxwilikgonit tlan masputukgo guerras (Eclesiastés 4:12). Biblia wan: «Ni kakalipawantit lakchixkuwin tiku kgalhikgo limapakgsin, chu nipara atanu chixku, xlakata nila liminkgo lakgtaxtut. Xlakata akxni nikgo, taspitparakgo kpokgxni; watiya ama kilhtamaku sputa xtalakapastaknikan» (Salmo 146:3, 4, TNM).
Maski lhuwa latamanin lu liskujkgo xlakata naʼanan takaksni, guerras chuntiya kamakgapatinama latamanin.