Stori Bilong Wanpela Haiwe
DISPELA STORI I KAM LONG AIALAN
WANPELA tumbuna stori bilong Aialan i stori long wanpela traipela man, Finn MacCool. Em i bilong Aialan na em i laik pait wantaim narapela traipela man bilong Skotlan, nem bilong em Benandonner. Tasol i gat wanpela hevi. I no gat wanpela bot i bikpela inap long karim wanpela bilong ol i go long ples bilong narapela! Tumbuna stori i tok, Finn MacCool i stretim dispela hevi na em i wokim wanpela haiwe long ol traipela pos ston i joinim dispela tupela kantri.
Benandonner i orait long pait na em i bihainim haiwe i go long Aialan. Em i traipela man tru na em i gat bikpela strong, winim Finn MacCool. Taim meri bilong Finn MacCool i lukim dispela, em i wokim gut tingting na bilasim man bilong em olsem wanpela bebi. Taim Benandonner i kamap long haus bilong ol na i lukim dispela “bebi,” em i pret na tingting olsem sapos bebi i traipela olsem, em i no laik bungim papa bilong bebi! Em i ranawe i go bek long Skotlan! Em i no laik bai Finn MacCool i bihainim em, olsem na taim em i ranawe, em i bagarapim dispela rot em i ran long en. Hap bilong dispela rot i stap yet long Aialan em ol ston i stap long hap nau ol i kolim Giant’s Causeway.
Insait long 300 yia samting, planti milion man i bin harim dispela fani stori long olsem wanem Giant’s Causeway i bin kamap. Tasol tru tru, dispela hap i bin kamap olsem wanem, na bilong wanem planti man i laik lukim? Mipela i laik painimaut dispela samting.
Haiwe Bilong Ol Traipela Man
Giant’s Causeway i stap long not kos bilong Aialan, longwe long Belfast inap 100 kilomita long hap not-wes. Taim mipela i kamap long hap, mipela i lusim visita senta na wokabaut liklik i go daun long nambis na go long hapsait bilong poin. Man! Mipela i lukim narakain samting tru—planti tausen traipela pos ston i sanap i go antap inap 6-pela mita. Sampela man i ting i gat inap 40,000 pos ston long dispela hap. Tasol mipela i no kirap nogut long bikpela namba bilong ol pos ston. Mipela i kirap nogut long olgeta i luk wankain. Braitpela bilong wan wan pos ston em 38 i go inap 51 sentimita, het bilong ol i flet, na i luk olsem olgeta i gat 6-pela sait bilong en. Ol i wankain stret, olsem na sapos yu stap antap na lukluk i go daun long ol, het bilong ol i pas gut wantaim olsem insait bilong haus bilong binen. Bihain mipela i lukim olsem inap 25 pesen bilong ol pos ston i gat 5-pela sait, na sampela i gat 4-pela, 7-pela, 8-pela o 9-pela sait.
Giant’s Causeway i gat 3-pela hap. Bikpela hap, Grand Causeway, i kirap long nambis long as bilong ol maunten. Pastaim dispela hap i luk olsem ol traipela ston i stap nabaut, em sampela i go antap inap 6-pela mita. Tasol taim yu lukluk long ol ston i sanap i go olsem long solwara, nau i luk olsem ol ston i kamap haiwe bilong ol traipela man, long wanem, longpela bilong ol pos ston i wankain. Long dispela hap em i luk olsem rot ol i bin wokim long ol ston na braitpela bilong rot em 20 i go inap 30 mita. Long taim bilong draiwara mipela inap wokabaut inap sampela handet mita long dispela rot ston i go inap long mak bilong ol ston i go insait long solwara. I luk olsem dispela rot ston i go long hap bilong Skotlan.
Narapela tupela hap, em Middle Causeway na Little Causeway, ol i stap klostu long Grand Causeway. Dispela tupela hap i luk olsem ol hip ston, ol i no luk olsem rot. Het bilong ol i flet, olsem na em isi long ol man i ken kalap i go antap long ol dispela hip ston. Tasol ol i mas was gut, long wanem, ol pos ston klostu long wara i wet na i wel stret!
Ol Narapela Bikpela Ston
Mipela i wokabaut i go long nambis em longpela inap 6.5 kilomita na nem bilong en Causeway Headlands, na mipela i lukim planti tausen pos ston moa i sanap long sait bilong ol maunten. Ol man i bin givim nem long sampela bilong ol dispela bikpela ston. Tupela i gat nem bilong samting bilong pilai musik long en. Wanpela ol i kolim Ogan, long wanem, ol dispela pos ston i luk olsem ol paip bilong wanpela kain piano ol i kolim Ogan. Narapela em Gita Bilong Traipela Man, ol traipela pos ston bilong en i krungut liklik na i slip i go daun long nambis.
Nem bilong ol narapela ston tu i stori long ol samting bilong ol traipela man. Olsem: I gat Masin Bilong Lumim Laplap, Kofin, Gan Kanon, na Ai Bilong Traipela Man. Na tu, i gat Su Bilong Traipela Man! Mipela i lukim dispela ston i luk olsem su i stap long nambis bilong Giant’s Causeway. Longpela bilong em i 2-pela mita. Sampela man i bin skelim olsem dispela traipela man bilong stori husat i bin werim dispela “su,” longpela bilong em i 16 mita.
Narapela ston, Ol Paip Bilong Stov, i kirapim mipela long tingim stori bilong Giant’s Causeway na bikpela lain sip bilong Spen (Spanish Armada). Win na ren i mekim na graun i tekewe, olsem na Ol Paip Bilong Stov i no pas long maunten na ol i sanap long poin we yu ken lukim gut nambis bilong Causeway. Em i isi long piksaim long tingting ol boskru bilong sip i lukluk long ol dispela ston taim ol i stap long solwara na ting olsem ol i paip bilong stov bilong wanpela traipela haus. Ating taim wanpela sip (Girona) bilong Spen i ranawe taim Spanish Armada i lus long pait long 1588, ol i sut long ol dispela pos ston long olgeta gan bilong wanpela sait bilong sip, na ol i ting ol i sutim traipela haus bilong birua.
Hapsait Bilong En
Ol i tok ol i bin wokim Giant’s Causeway bilong joinim Aialan na Skotlan. Orait hapsait bilong en i stap we? Ol wankain pos ston basal i stap longwe inap 130 kilomita long not-is long ailan Stafa. Em wanpela liklik ailan i no gat man long en na i stap long wes kos bilong Skotlan. (Mining bilong nem Stafa em “Pos Ailan.”) Bikpela samting bilong ailan Stafa em traipela hul i go insait long ol dispela pos ston basal inap 80 mita. Ol i kolim dispela hul olsem Hul Bilong Fingal. Narapela nem bilong Fingal em Benandonner, em dispela traipela man Skotlan i bin ranawe long Finn MacCool. Solwara i save bruk long dispela hul na dispela i kirapim wanpela man Jeman i save raitim musik, Felix Mendelssohn, long raitim singsing “Hebrides” long 1832, narapela nem bilong dispela singsing em Hul Bilong Fingal (Fingal’s Cave).
Ol i Kamap Olsem Wanem?
Yumi save, wanpela traipela man bilong pait i no bin wokim ol dispela pos ston i luk wankain, olsem na ol i bin kamap olsem wanem? Mipela i painimaut olsem bilong kisim stretpela bekim, mipela i mas kliagut long olsem wanem sampela ston i save kamap.
Noten Aialan i stap long hap we graun i gat strongpela waitpela ston. Long bipo tru, insait tru bilong graun i bin hat nogut tru na dispela i mekim ol ston i kamap olsem wara (ol i kolim magma) na subim ol i kam antap long ol hul i stap long waitpela ston. Dispela magma i hat nogut tru inap 1,000 digri Selsias. Taim win i holim magma, em i go kol na kamap strong. Tasol taim em i kamap strong, bilong wanem em i no kamap olsem wanpela traipela hip ston nating?
Magma i gat kain kain kemikal insait long en, olsem na em inap kamapim kain kain ston. Nem bilong ston i kamap ol pos ston long Giant’s Causeway em ston basal. Taim magma i go kol isi isi, em i go liklik, na ol kemikal i stap long en i mekim na ston i bruk na 6-pela sait i kamap long en. Taim insait bilong magma i wok long i go kol, dispela 6-pela sait i bin kamap long het bilong ston i bruk i go daun na i kamapim ol pos ston basal i luk olsem ol pensil.
“Man Bilong Wokim Plen Bilong Haus i No Inap Hambak”
Ol dispela kain pos ston i no stap long Aialan na Skotlan tasol. Tasol long ol narapela hap we ol kain pos ston olsem i stap, ol man i mas mekim bikpela hatwok tru bilong i go klostu long ol. I no gat planti ples we i gat ol pos ston i no bagarap na i gat 6-pela sait long en na ol man inap i go klostu na lukim.
Long 1790 samting, Bikman Joseph Banks i ting ol pos ston i stap long ailan Stafa i naispela tru, olsem na em i tok: “Taim yumi skelim ol dispela pos ston wantaim ol bikpela haus lotu na haus bilong ol king em ol man i bin wokim, ol pos ston i win tru! . . . Man bilong wokim plen bilong haus i no inap hambak long wok bilong em.”
Mipela tu i kisim wankain tingting taim mipela i go lukim Giant’s Causeway, em wanpela gutpela samting tru bilong Aialan. Mipela i wokabaut namel long dispela samting graun yet i bin wokim na tingting long strong na save bilong God Jehova long wokim ol samting, em Bikpela Man Bilong Wokim olgeta samting na Man Bilong Wokim Plen Bilong Haus.
[Piksa long pes 27]
Samting Graun Yet i Bin Kamapim—Planti pos ston i gat 6-pela sait long en
[Kredit Lain]
Courtesy NITB
[Piksa long pes 28, 29]
Inap 6-pela kilomita bilong nambis i gat ol pos ston basal long en
[Piksa long pes 29]
Su Bilong Traipela Man, em longpela inap 2-pela mita
[Piksa long pes 29]
Ol dispela pos ston i go antap inap 12-pela mita i luk olsem ol paip bilong traipela piano ogan
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 28]
Top left: Courtesy NITB; bottom: © Peter Adams/Index Stock Imagery