Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g 7/07 p. 14-17
  • Bungim Ol Manmeri Bilong Is Timor

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Bungim Ol Manmeri Bilong Is Timor
  • Kirap!—2007
  • Ol Liklik Het Tok
  • Taim Potugal i Bin Bosim Kantri
  • I Gat Kain Kain Lain
  • Ol i Save Mekim Gut Long Ol Man
  • Ol i Gat Planti Pikinini
  • Ol Hevi Bilong Nupela Kantri
  • “Gutpela Tok Bilong Samting i Gutpela Moa”
Kirap!—2007
g 7/07 p. 14-17

Bungim Ol Manmeri Bilong Is Timor

DISPELA STORI I KAM LONG AUSTRALIA

IS TIMOR, o Timor-Leste, em wanpela liklik kantri tru i stap long hap is bilong ailan Timor. Ol i kisim nem “Timor” long tok Malai, na nem Leste long tok Potugal, mining bilong tupela wantaim i olsem “is.” Planti lain bilong tok Inglis ol i kolim dispela kantri Is Timor. Dispela nem i stret, long wanem, dispela ailan i stap long hap is bilong ol ailan bilong Indonesia.

Bikpela bilong Is Timor em 14,800 skwe kilomita, em i bikpela liklik long ailan Bogenvil, na i liklik long Nu Aialan. Maski em i liklik ailan tasol, ol samting i stap long en i kain olsem bilong Esia na Australia. Ol bikbus i save stap klostu long ol diwai kumurere na ol ples kunai. Na ol animal samting bilong bus i wankain olsem bilong Esia na Australia. Olsem: Ol sikau na pisin bilong Australia i save stap, na tu i gat ol monki bilong Esia na ol pukpuk bilong solwara. Tasol olsem wanem long ol manmeri bilong Is Timor? Yu laik bungim ol?

Taim Potugal i Bin Bosim Kantri

Ol i ting ol Potugal i raun long sip ol i kamap long Is Timor long 1514 samting. Long dispela taim bipo, ol diwai sandalwood i karamapim ol maunten. Dispela diwai i gat bikpela pe moa yet, na em i wanpela as na ol Potugal i kamapim wanpela stesin bilong wokim bisnis long ol dispela samting. Misin Katolik tu i gat tingting long dispela ples na ol i laik salim sampela misineri i kam bilong kirapim ol asples long tanim bel na kamap Katolik. Dispela tupela samting i kirapim ol Potugal long i kam sindaun long dispela ailan kirap long yia 1556.

Tasol Is Timor i stap yet olsem wanpela stesin i stap nating tasol. Taim ol Holan i kisim na bosim hap wes bilong ailan long 1656, ol Potugal i surik i go long hap is bilong ailan. Potugal i bosim dispela hap inap 400 yia na bihain, long 1975 ol i lusim olgeta.

Long dispela yia yet, bikpela pait i kirap insait long kantri. Insait long 24 yia moa, inap olsem 200,000 Is Timor i bin dai long pait​—⁠em olsem wanpela long olgeta 3-pela 3-pela manmeri bilong kantri. Pait na bagarapim man i kamap long olgeta hap bilong kantri long 1999, na ol i bagarapim planti haus, inap 85 pesen, na planti ol narapela samting bilong kantri. Planti tausen manmeri ol i lusim ples na i ranawe i go long ol maunten. Orait, bihain Yunaitet Nesen i kam bilong pasim pait na pasin bilong bagarapim ol ples, na ol i wok long stretim ol samting long kantri.

Bihain long dispela, ol Is Timor i wok strong long stretim sindaun bilong ol i bin bagarap tru. Long Me 2002, Is Timor, olsem Ripablik Demokratik Bilong Timor-Leste, i kamap wanpela nupela kantri.

I Gat Kain Kain Lain

Inap sampela handet yia ol i bin wok bisnis wantaim ol narapela kantri, na sampela lain bilong Esia na ol hap bilong Australia na Yurop ol i kam sindaun long dispela kantri, olsem na i gat ol kain kain lain na tok ples long olgeta hap bilong Is Timor. Tok Potugal i stap yet olsem tok ples bilong ol bisnis lain na gavman, tasol klostu olgeta manmeri i save mekim tok Tetum, i gat planti tok Potugal long en. I gat olsem 22 tok ples moa bilong ol narapela narapela lain asples bilong Is Timor.

Long ol ples kanaka ol i bihainim yet pasin tumbuna na ol i gat wanpela bikman bilong ples. Em i save bosim ol samting ol i mekim long ol bikpela de bilong ol, na wok bilong tilim graun, na ol narapela samting bilong ples. Tasol i gat wanpela hetman ol i save votim na em i save bosim ol long ol samting bilong gavman.

Long lotu bilong ol, ol i save bungim lotu bilong ol tumbuna wantaim lotu Katolik, em ol Yuropian i bin kisim i kam. Pasin bilong lotuim ol tumbuna, marila, posin, sanguma, pasin glasman, na ol narapela kain wok bilong ol spirit nogut i insait long olgeta samting ol i save mekim. Ol lotuman i save go tu long ol glasman bilong ples ol i kolim matan do’ok, bilong kisim save long ol samting bai painim ol long bihain, o bilong oraitim sik, o rausim ol spirit nogut.

Ol i Save Mekim Gut Long Ol Man

Ol lain bilong Is Timor ol i man bilong amamas, na ol i laik save long ol samting, na ol i save mekim gut long ol man. Presiden Kay Rala Xanana Gusmão i tok: “Mipela i gat bikpela laik tru long kisim save, na toktok, na bung wantaim ol narapela man, maski mipela i no save long ol.”

Taim wanpela famili Is Timor i singautim man i go kaikai wantaim ol, em bai sindaun na kaikai wantaim papa bilong famili tasol. Meri pikinini bai givim kaikai long ol na ol yet bai kaikai bihain. I gutpela long kisim liklik hap kaikai pastaim, na bihain visita i ken singaut long sampela kaikai moa, na dispela bai amamasim meri bilong kukim kaikai.

Kaikai bilong ol Is Timor em rais, kon, tapiok, kumu, sayor na ol narapela kaikai bilong gaden. Wanpela samting ol i save laik long kukim, em saboko, olsem ol i tanim liklik pis talai wantaim samting ol i wokim long pikinini bilong diwai tamarin, na sampela kain kari, na ol i karamapim long lip gorgor samting. Tasol abus olsem mit bilong bulmakau samting i gat bikpela pe tru na ol i no save kaikai tumas.

Ol i Gat Planti Pikinini

Long Is Timor i gat planti yangpela i stap. Sapos yumi tilim ol Is Timor i go tupela hap lain, orait wanpela hap em ol pikinini, na planti famili ol i gat 10-pela i go inap 12-pela pikinini i stap wantaim ol long haus.

Taim ol pikinini i go long skul, tupela tupela ol i save holim han na wokabaut​—⁠ol mangi i holim han wantaim, na ol pikinini meri i holim han wantaim⁠​—⁠​na ol i lap na singsing i go. Long skul ol i lain long rit rait samting, na ol i lain tu long sindaun gut na mekim gutpela pasin.

Ol pikinini Is Timor i no save stap wanpis na pilai, o pilai isi na no gat nois​—⁠olgeta pikinini bilong ples i save bung na pilai wantaim. Wanpela pilai ol i laikim tru em dudu karreta, olsem pus-ka. Raunpela ain long wil bilong baiskol, em i olsem ka. Ol pikinini i save rolim wil long rot na ol i stiaim long wanpela stik na ran bihain long en na ol i lap na amamas.

Tasol ol pikinini Is Timor i no save pilai long olgeta taim, nogat. Olgeta i gat wok bilong ol, olsem sampela i mas wilwilim kon, em ol i mekim long wanpela hevipela ba ain. Tasol taim ol i wok, ol i lap na amamas​—⁠i olsem ol i no save ol i bin kamap insait long wanpela kantri i stap rabis tru.

Ol Hevi Bilong Nupela Kantri

Ol manmeri bilong Is Timor i stap rabis tru, olsem na i stap bilong ol i gat hatwok tru long en. Bikpela hap lain bilong ol​—⁠inap 40 pesen​—⁠ol i kisim pe i aninit long K4.50 long wanpela wanpela de, em inap long baim liklik hap kaikai samting tasol ol i mas kisim. I no gat ol gutpela rot, pawa, haus sik, na ol kain samting olsem. Wanpela ripot bilong gavman i tok: “Long olgeta hap bilong kantri, 75 pesen bilong ol manmeri i no gat pawa long haus, 60 pesen i no gat gutpela toilet, na 50 pesen i no gat gutpela wara bilong dring.”

Dispela i mekim na i gat planti sik long kantri. Kaikai i sot, sik malaria, TB na ol narapela kain sik i sotim laip bilong ol na planti ol i no winim 50 krismas na ol i dai. Long olgeta 10-pela 10-pela pikinini, wanpela i save dai taim em i no kisim yet 5-pela krismas. Long 2004, i gat olsem 50 dokta tasol bilong helpim 800,000 manmeri.

Planti gavman bilong ol narapela kantri ol i wok wantaim Yunaitet Nesen bilong helpim ol Is Timor long stretim bek ol samting bilong kantri i bin bagarap. Na ol i bin painim planti wel na ges aninit long solwara Timor na ol i ting dispela bai helpim ol Is Timor i stap rabis na bai sindaun bilong ol i ken kamap gutpela liklik. Tasol namba wan gutpela samting bilong Is Timor, em ol manmeri bilong en, ol i gat pasin daun na pasin bilong stap strong long taim bilong hevi. Wanpela meri Is Timor i tokim nius Kirap!: “Tru mipela i stap rabis, tasol mipela i no stap bel hevi!”

“Gutpela Tok Bilong Samting i Gutpela Moa”

Long nau ol Witnes Bilong Jehova i wok long bringim “gutpela tok bilong samting i gutpela moa” long ol manmeri bilong Is Timor. (Aisaia 52:​7, NW; Rom 10:​14, 15) Long 2005, i gat wanpela kongrigesen tasol bilong ol Witnes long Is Timor, tasol ol i lusim klostu 30,000 aua long tokim ol man long gutpela tok promis bilong Baibel long Paradais bai kamap long graun.​—⁠Song 37:​10, 11; 2 Pita 3:⁠13.

Sampela ol i bin kisim save long tok i tru bilong Baibel na ol i lusim wok bilong ol spirit nogut i bin kalabusim ol. Jacob, em wanpela papa i gat 5-pela pikinini, em i insait tru long pasin tumbuna long mekim olkain wok bilong ol spirit nogut. Oltaim em i save kilim animal na mekim ofa long spirit bilong ol man i dai pinis. Dispela pasin i pinisim bikpela hap mani bilong famili. Bilong baim kakaruk bilong mekim ofa em i mas tromoi mani inap long pe bilong wanpela de, na bilong baim wanpela meme o pik bilong mekim ofa, em i mas tromoi mani inap long pe bilong planti wik.

Bihain meri bilong Jacob, Fransiska, i kirap stadi long Baibel wantaim ol Witnes Bilong Jehova. Em i soim Jacob long sampela tok bilong Baibel i kamapim klia olsem ol man i dai pinis ol i no inap save long wanpela samting na ol i no inap mekim nogut long ol man i stap laip yet. (Saveman 9:​5, 10; Esekiel 18:​4, NW ) Tupela i bilip long ol dispela tok bilong Baibel na ol i pasim tok long lusim pasin bilong givim ofa long ol spirit. Ol wanblut bilong tupela i kros nogut tru na tok tupela i no insait moa long famili bilong ol, na liklik taim bai ol spirit nogut i kilim tupela i dai. Tasol Jacob na Fransiska i sanap strong na tokim ol: “Jehova bai lukautim mipela.”

Orait long dispela taim Jacob i kirap stadi long Baibel na go long ol miting Kristen wantaim meri pikinini bilong em. Olsem na em i senisim sampela pasin moa bilong em. Inap planti yia em i bin smok wanpela paket sigaret long olgeta de, tasol em i lusim smok. Na tu, em i lain long rit rait. Na Fransiska i lusim pasin bilong kaikai buai. Long 2005, Jacob wantaim Fransiska i kisim baptais na kamap Witnes Bilong Jehova. Long nau ol i bihainim savetingting na mekim wok long mani bilong ol long baim skul bilong ol pikinini na baim ol marasin samting ol i mas kisim.

Tru tumas, olsem Jisas i tok, ol i wok long autim gutnius bilong Kingdom Bilong God long “olgeta hap bilong graun” na long ol gutpela lain i stap long liklik ailan Is Timor tu, em ol lain bilong mekim gut long ol man.​—⁠Aposel 1:8; Matyu 24:⁠14.

[Blok/Piksa long pes 17]

‘I Gat Narapela Bilong Lumim Laplap’

Em wanpela tok bipo ol Is Timor i save mekim long taim wanpela nupela pikinini meri i kamap. Dispela tok i kamapim klia wok bilong ol meri Is Timor, ol i save lumim ol naispela laplap ol i kolim tais. Dispela kain laplap em bilong bilas long ol bikpela de bilong ol, o bilong wokim blanket, o samting bilong ol famili i holim. Ol lapun bubu meri i save skulim ol yangpela meri long planim koten, na kisim, na wokim olsem tret, na putim kala long en, na lumim laplap i gat kala kala na ol makmak na i naispela tru. Sampela laplap i gat bikpela wok bilong en, na ol i save wokim i go inap wanpela yia samting. Ol narapela narapela hap bilong kantri i gat stail na makmak bilong ol yet, na meri i gat save tru long dispela wok, em inap luksave kwik long ples ol i bin wokim laplap long en.

[Mep long pes 14]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

PAPUA NIUGINI

INDONESIA

IS TIMOR

AUSTRALIA

[Piksa long pes 15]

Wanpela haus bilong ples

[Piksa long pes 16]

“Dudu karreta”​—⁠wanpela pilai ol pikinini i laikim tru

[Piksa long pes 16, 17]

Jacob wantaim famili bilong em

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim