Ol i Stap Gut Long God na Ol i No Pret Taim Lain Natsi i Daunim Ol Man
Long Jun 17, 1946, Kwin Wilhelmina bilong Netelan i salim tok sori bilong em i go long wanpela famili bilong ol Witnes Bilong Jehova long Amstedam. Dispela tok sori i bilong kamapim olsem em i pilim tru samting pikinini bilong dispela famili, Jacob van Bennekom i bin mekim, em lain Natsi i bin kilim em i dai long Namba Tu Pait. Sampela yia bipo, kaunsil bilong taun Dutikem, wanpela taun i stap long hap is bilong Netelan, ol i givim nem bilong Bernard Polman long wanpela rot, na em tu i wanpela Witnes Bilong Jehova ol i bin kilim em i dai long taim bilong pait.
I GAT wanem as na ol Natsi i mekim nogut long Jacob, Bernard, na sampela moa bilong ol Witnes Bilong Jehova long Namba Tu Pait? Na wanem samting i helpim ol dispela Witnes long holimpas bilip insait long ol planti yia ol man i mekim nogut long ol, na dispela i mekim na ol man long kantri bilong ol na kwin tu ol i litimapim nem bilong ol na tingim samting ol i mekim? Orait, bilong kisim save, yumi ken tingim gen sampela samting i bin mekim na ol bikpela lain ami bilong Natsi i mekim nogut long ol liklik lain Witnes Bilong Jehova na dispela i kain olsem samting i kamap namel long traipela man Goliat na Devit.
Ol i Tambuim Wok—Tasol Ol Witnes i Mekim Bikpela Wok Moa
Long Me 10, 1940, ami bilong ol Natsi i sut i kam stret bilong kisim kantri Netelan. Ol buk na nius samting ol Witnes Bilong Jehova i tilim i kamapim stret ol pasin nogut gavman Natsi i mekim na ol i tokaut long Kingdom bilong God, na dispela i mekim na ol Natsi i no lusim taim bilong tambuim wok bilong ol Witnes. Inap 3-pela wik samting bihain long ol Natsi i kam insait long Netelan, long pasin hait ol i wokim wanpela pepa i tok olsem ol i tambuim wok bilong ol Witnes Bilong Jehova. Long Mas 10, 1941, wanpela nius i toksave long ol manmeri long dispela tambu, na ol i sutim tok long ol Witnes olsem ol i laik daunim “gavman na ol misin.” Dispela i mekim na ol i wok strong moa long bagarapim ol Witnes.
Lain Gestapo, em wanpela lain nogut tru, em ol polis i save wok hait—ol i was gut tru long olgeta lotu, tasol ol i mekim nogut tru long wanpela lain Kristen tasol. Man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em saveman Louis de Jong bilong Netelan, em i tok: “Long wanpela lain lotu tasol, ol i mekim nogut tru i go inap long ol i dai—em long ol Witnes Bilong Jehova.”—Buk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (Kingdom Bilong Netelan Long Taim Bilong Namba Tu Pait).
Ol polis bilong Netelan i wok wantaim lain Gestapo long painim ol Witnes na holim ol. Na tu, wanpela wasman sekit i bin pret na givim baksait long bilip tru na em i tokaut long ol lain Natsi long ol samting bilong ol wanbilip bilong em long bipo. I kam inap long pinis bilong Epril 1941, ol i kalabusim 113 Witnes. Olsem wanem? Dispela pasin birua i bin pinisim wok bilong autim tok?
Bekim bilong dispela askim i stap long wanpela ripot (Meldungen aus den Niederlanden [Ol Ripot i Kam Long Netelan]), em wanpela ripot hait em Sicherheitspolizei (Sekyuriti-Polis) bilong Jemani i bin wokim long Epril 1941. Dispela ripot i tok long ol Witnes olsem: “Dispela lotu em gavman i bin tambuim ol i strong long mekim yet wok long olgeta hap bilong kantri, na ol i wokim ol miting i tambu na ol tilim ol liklik nius i gat tok olsem ‘Pasin bilong mekim nogut long ol Witnes bilong God em i pasin nogut tru’ na ‘Jehova bai givim strafe long ol man i save mekim nogut long ol Witnes na ol dispela man bai i bagarap inap oltaim oltaim.’ ” Tupela wik bihain dispela lain i tok “maski ol Sekyuriti-Polis i strong long pasim wok bilong ol Sumatin Bilong Baibel, wok bilong ol i go bikpela yet.” Em nau, maski ol polis inap holim ol, ol Witnes i mekim yet wok bilong ol, na long 1941 ol i tilim 350,000 buk na nius long ol manmeri!
Ol dispela lain i liklik, tasol namba bilong ol i wok long i go bikpela inap sampela handet, na wanem samting i bin helpim ol long sanap strong na ol i no pret long ol birua bilong ol? Ol dispela Witnes i olsem gutpela profet Aisaia bilong bipo, ol i pret long God, long man nogat. Bilong wanem i olsem? Long wanem, ol i tingim tok Jehova i mekim bilong strongim Aisaia, olsem: “Mi yet mi save strongim bel bilong yupela na mekim olgeta hevi bilong yupela i pinis. Olsem na bilong wanem yupela i save pret long ol arapela man?”—Aisaia 51:12.
Ol i Givim Gutnem Long Ol Man i No Pret
Long pinis bilong 1941, namba bilong ol Witnes ol polis i bin holim i go antap inap long 241. Tasol sampela i bin pret long ol man na ol i lusim wok. Willy Lages, em wanpela man nogut tru na em i wok wantaim polis bilong Jemani i save wok hait, em i tok olsem “90 pesen bilong ol Witnes Bilong Jehova i no kamapim wanpela samting, tasol long ol narapela lain, liklik hap lain tasol i strong na ol i no kamapim ol samting.” Johannes J. Buskes, em i wanpela pris bilong Netelan na em i bin stap kalabus wantaim sampela Witnes, na samting em i bin lukim i strongim tok Lages i bin mekim. Long 1951, Buskes i tok:
“Long dispela taim bipo mi kirap litimapim tru nem bilong ol, long wanem, ol i bilip tru long God na bilip bilong ol i gat strong. Mi no inap lusim tingting long wanpela yangpela man, em i gat 19 krismas samting, na em i bin tilim ol liklik nius i tokaut olsem gavman bilong Hitler bai i pundaun. . . . Em inap lusim kalabus insait long 6-pela mun sapos em i tok promis long lusim dispela wok em i mekim. Em i strong tru olsem em i no laik mekim olsem, na ol i salim em i go wok kalabus long Jemani inap longpela taim. Mipela i save long samting ol bai mekim long em. Long moningtaim long de bihain ol i kisim em i go na mipela i tok gutbai long em, na mi tokim em olsem mipela bai tingting long em na beten askim God long helpim em. Em i bekim tok olsem: ‘No ken wari long mi. Kingdom bilong God bai kam.’ Yu no inap lusim tingting long dispela kain samting, maski yu no laikim ol bilip bilong ol Witnes Bilong Jehova.”
Maski ol i mekim nogut tru long ol Witnes, namba bilong ol i wok long i go antap. Paslain liklik long Namba Tu Pait i gat 300 Witnes, na namba bilong ol i go bikpela inap 1,379 long 1943. Long pinis bilong dispela yia yet ol i holim 350 Witnes, tasol sori tru ol i bin kilim i dai 54 bilong ol long ol narapela narapela banis kalabus nogut. Na long 1944, inap 141 Witnes Bilong Jehova bilong Netelan ol i stap yet long ol narapela narapela banis kalabus nogut.
Laspela Yia Bilong Lain Natsi i Mekim Nogut Long Ol Man
Long Jun 6, 1944, laspela yia bilong mekim nogut long ol Witnes i kirap. Ol lain Natsi na ol poroman bilong ol i laik lus long pait. Yumi ken ting, long kain taim olsem ol Natsi inap les long mekim nogut long ol Kristen em ol i no gat asua. Tasol long dispela yia, ol i holim 48 Witnes moa, na 68 bilong ol Witnes i bin stap kalabus ol i dai. Wanpela bilong ol em Jacob van Bennekom, yumi bin toktok long em long kirap bilong dispela stori.
Jacob i gat 18 krismas, na em i stap namel long ol 580 manmeri i bin kisim baptais olsem wanpela Witnes Bilong Jehova long 1941. Bihain liklik long em i baptais em i lusim gutpela wok skin em i mekim, long wanem, em i pilim olsem long rot bilong dispela wok em i helpim pait. Em i kisim narapela wok skin na em i kirap autim tok long olgeta de. Ol i holim em na kalabusim em long taim em i karim ol buk bilong Baibel i go long narapela hap. Jacob i gat 21 krismas, na long Ogas 1944 taim em i stap long wanpela haus kalabus long Rotedam, em i raitim pas i go long famili bilong em olsem:
“Mi stap gut na mi amamas tru. . . . Inap nau 4-pela taim ol i bin sutim ol askim long mi. Namba wan na namba tu taim ol i bin mekim ol askim long mi ol i strong tru long mi, na ol i bin paitim mi nogut tru, tasol Bikpela i strongim mi na mekim gut long mi, na inap long nau mi no kamapim ol samting ol i no ken save long en. . . . Inap 6-pela taim mi bin mekim pinis ol tok long dispela hap, na 102 manmeri i bin harim dispela tok. Sampela bilong ol i amamas tru long harim tok na ol i tok promis olsem taim ol i lusim pinis kalabus, ol i laik save moa long dispela samting.”
Long Septemba 14, 1944, ol i kisim Jacob i go long wanpela banis kalabus nogut long taun Amersfut long Netelan. Long dispela hap tu em i wok yet long autim tok. Em i mekim olsem wanem? Wanpela wankalabus bilong em i tok: “Ol kalabusman i bungim ol hap smok ol woda i bin tromoi na ol i mekim wok long ol pes bilong Baibel olsem pepa bilong wokim smok. Sampela taim Jacob inap kaunim sampela tok bilong wanpela pes bilong Baibel em klostu ol i laik wokim smok long en. Long dispela taim yet em i save mekim wok long ol dispela tok bilong autim tok long mipela. I no longtaim na mipela i givim narapela nem long Jacob, olsem ‘Man Bilong Baibel.’ ”
Long Oktoba 1944, Jacob i stap namel long wanpela bikpela lain kalabus em ol Natsi i bin subim ol bilong digim ol baret bambai ol strongpela ka i gat bikpela gan ol i kolim tenk i ken pundaun insait long en. Jacob i no laik mekim dispela wok, long wanem, bel bilong em i gat tok long mekim wanpela wok bilong helpim pait. Maski long olgeta taim ol woda i tok ol bai mekim nogut long em, em i no pret na surik. Long Oktoba 13 wanpela ofisa i kisim em long haus kalabus em i stap wanpis long en na i bringim em i go long ples bilong wok. Long dispela taim tu, Jacob i sanap strong gen. Bihain, ol i tokim Jacob long digim matmat bilong em yet na ol i sutim em i dai.
Ol i Wok Yet Long Painim Ol Witnes
Pasin bilong Jacob na ol narapela long sanap strong i skrapim bel bilong ol Natsi na ol i kirap gen long painim ol Witnes. Wanpela man ol i laik holim em Evert Kettelarij, em i gat 18 krismas. Pastaim, Evert inap ranawe na hait, tasol bihain ol i holim em na paitim em nogut tru na bai em i tokaut long sampela samting bilong ol narapela Witnes. Em i no laik tokim ol na ol i salim em i go kalabus long Jemani bilong mekim wok kalabus.
Long wankain mun yet, long Oktoba 1944, ol polis i wok long painim Bernard Luimes, em tambu bilong Evert. Taim ol i painim em, em i bin stap wantaim tupela narapela Witnes—Antonie Rehmeijer na Albertus Bos. Albertus i bin stap 14 mun pinis long wanpela banis kalabus nogut. Tasol taim em i lusim kalabus, em i givim bel na kirap autim tok gen. Pastaim ol lain Natsi i paitim 3-pela nogut tru na bihain ol i sutim ol long gan na ol i dai. Bihain tasol long pait ol i painim bodi bilong ol na ol i planim ol gen. Bihain liklik long pait, sampela nius long dispela hap i stori long ol Natsi i bin kilim i dai dispela 3-pela brata. Wanpela bilong ol dispela nius i tok olsem 3-pela Witnes i no laik mekim ol wok bilong ol Natsi, em dispela wok i no stret wantaim lo bilong God, na nius i tok moa olsem “long dispela as, ol i mas lusim laip bilong ol.”
Long Novemba 10, 1944, ol i bin holim Bernard Polman, em yumi bin stori long em pastaim, na ol i salim em i go wok long wanpela wok bilong ol ami. Em wanpela tasol i Witnes namel long ol man i wok kalabus, na em wanpela tasol i bin sakim dispela wok. Ol woda i mekim kain kain samting na bai em i senisim tingting bilong em. Ol i no givim kaikai long em. Ol i bin paitim em nogut tru long ol kopistik, long savol, na long gan. Na tu, ol i subim em long wokabaut long wara i kol nogut tru na i kam antap inap long skru namel long lek, na bihain ol i putim em long wanpela rum i stap aninit long graun na i kol nogut tru, na long dispela hap em i mas slip wantaim ol klos bilong em i gat wara long en. Tasol Bernard i no bin lusim pasin bilong sanap strong.
Long dispela taim, ol Natsi i orait long tupela susa bilong Bernard i go lukim em, tupela i no Witnes Bilong Jehova. Ol i subim em long senisim tingting bilong em, tasol em i no mekim olsem, nogat tru. Taim ol i askim Bernard long ol inap mekim wanem bilong helpim em, em i tokim ol long i go long haus na stadi long Baibel. Bihain ol birua i tok orait long meri bilong em i go lukim em na meri i gat bel. Ol i ting em bai inap senisim tingting bilong Bernard. Tasol meri i go lukim em na ol gutpela tok em i mekim i strongim Bernard long stap gut long God. Long Novemba 17, 1944, 5-pela bilong ol man bilong givim pen long em ol i sutim em long gan na em i dai taim ol narapela kalabusman i sanap na lukluk i stap. Ol i sutim Bernard planti taim na ol katres i pulap long skin bilong em, na maski em i dai pinis nambawan ofisa i belhat na em i kisim gan na sutim tupela ai bilong Bernard.
Taim ol Witnes i harim stori bilong dispela samting nogut tru ol i kirap nogut, tasol ol i stap gut long God na ol i no pret, na ol i mekim yet wok Kristen bilong ol. Bihain liklik long taim ol i kilim Bernard i dai, wanpela liklik kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova i stap klostu long dispela hap ol i kamapim wanpela ripot olsem: “Long dispela mun, maski i gat taim bilong win na ren na Satan i putim hatwok long mipela, mipela i bin mekim bikpela wok moa. Namba bilong ol aua mipela i lusim long mekim wok autim tok i go antap—bipo mipela autim tok 429 aua na nau 765 aua. . . . Wanpela brata i bungim wanpela man na em inap autim gut tok long em. Dispela man i laik save olsem bilip brata i holim em i wankain bilip olsem bilong dispela man ol i bin sutim em o nogat. Taim dispela man i harim olsem em dispela bilip tasol, em i tok: ‘Man! Em narapela kain man tru, na em i gat strongpela bilip tru! Mi save litimapim tru nem bilong ol man i gat strongpela bilip olsem!’ ”
Jehova i Tingim Ol
Long Me 1945 ol Netelan i winim ol Natsi na rausim ol long Netelan. Maski ol man i bin mekim nogut tru long ol Witnes Bilong Jehova namba bilong ol i go antap, pastaim ol i sampela handet tasol na bihain ol i winim 2,000. Saveman de Jong i stori long ol dispela Witnes i bin stap long taim bilong pait na em i tok: “Bikpela lain tru bilong ol i no lusim bilip bilong ol maski ol Natsi i pretim ol na mekim nogut tru long ol.”
Olsem na i gat gutpela as na sampela bikman i bin tingim ol Witnes Bilong Jehova long gutpela pasin bilong ol long sanap strong long taim gavman Natsi i bosim ol. Tasol bikpela samting moa em olsem: Jehova na Jisas bai tingim strongpela bilip bilong ol dispela Witnes i bin stap long taim bilong pait. (Hibru 6:10) Long Taim Bilong Wan Tausen Yia Bilong Krais Jisas i Stap King, em klostu nau bai kamap, ol dispela strongpela Witnes em ol i no save pret na ol i givim laip bilong ol long mekim wok bilong God, ol bai kirap bek long matmat, na ol bai kisim laip oltaim long Paradais long graun!—Jon 5:28, 29.
[Piksa long pes 24]
Jacob van Bennekom
[Piksa long pes 26]
Hap bilong nius i stori long ol i tambuim ol Witnes Bilong Jehova
[Ol Piksa long pes 27]
Han sut: Bernard Luimes; daunbilo: Albertus Bos (han kais) na Antonie Rehmeijer; daunbilo tru: Ofis bilong Sosaiti long Himstede