Olsem Wanem? Sampela Tok i Stap Hait Namel Long Ol Tok Bilong Baibel?
TUPELA yia bihain long taim ol man i bin kilim i dai Praim-minista Yitzhak Rabin bilong Israel long 1995, wanpela niusman i tok em i bin skelim Baibel Hibru bilong bipo wantaim kompiuta na em i painim wanpela tok profet i stap hait i tokaut olsem dispela samting bai kamap. Dispela niusman, em Michael Drosnin, i tok em i bin traim long tok lukaut long praim-minista wanpela yia paslain long taim ol i kilim em i dai, tasol em i no laik harim tok bilong em.
Sampela buk na nius i tok olsem, i gat ol tok hait i stap namel long ol tok bilong Baibel na dispela em i kamapim long ples klia olsem God i bin kirapim ol man long raitim Baibel. Olsem wanem? Kain tok hait olsem i stap tru? Dispela kain tok hait em i gutpela as na yumi bilip olsem God i bin kamapim ol tok bilong Baibel?
Em Wanpela Nupela Tingting?
Dispela tingting olsem i gat ol tok hait i stap namel long ol tok bilong Baibel, em i no nupela. Em i wanpela as bilip bilong ol Kabala, em lotu bilong sampela Juda i bihainim ol bilip hait. Ol tisa Kabala i tok, taim yu kaunim Baibel insait tru bilong ol tok bilong en i no stap ples klia. Ol i bilip olsem God i bin mekim wok long olgeta wan wan leta bilong Baibel Hibru bilong makim sampela samting, na taim man i save ol i makim wanem samting bai em i kisim bikpela save moa long tok i tru. Long tingting bilong ol, God i makim wanem wanem hap ol wan wan leta Hibru bai stap long en na i gat as na em i putim ol long dispela hap.
Jeffrey Satinover, em i wanpela man i wok long kisim save long ol tok hait i stap namel long ol tok bilong Baibel, em i tok ol dispela Juda i bilip olsem ol leta Hibru i stap long hap bilong Buk Stat i stori long taim God i wokim ol samting, ol i gat bikpela strong. Em i tok: “Buk Stat i no stori tasol long ol samting i bin kamap, nogat; ol dispela tok yet em i tul God i bin mekim wok long en bilong wokim olgeta samting, em i piksa bilong ol samting God i wokim em i stap long tingting bilong God na i kamap klia long samting yumi inap lukim.”
Wanpela tisa Kabala bilong yia 1200 samting, em Bakya ben Aser bilong Saragosa, Spen, em i stori olsem em i painim sampela tok i stap hait taim em i makim olgeta 42 42 leta long wanpela hap bilong Buk Stat. Nau em bai bungim ol dispela leta na ritim dispela tasol. Dispela pasin bilong kalapim sampela leta na ritim sampela leta tasol bilong painim ol tok i stap hait em i as bilong dispela pasin bilong painim ol tok hait i stap namel long ol tok bilong Baibel ol i save mekim long nau.
Ol Kompiuta i “Kamapim” Ol Tok Hait
Paslain long taim ol man i wokim ol kompiuta ol i no inap skelim gut ol tok bilong Baibel long dispela pasin. Tasol long Ogas 1994, wanpela nius (Statistical Science) i kamapim wanpela stori bilong Eliyahu Rips bilong Yunivesiti Hibru Bilong Jerusalem, wantaim sampela wanwok bilong em na ol i kamapim sampela tok ol man i kirap nogut long harim. Ol i tok taim ol i rausim olgeta spes namel long ol leta long Buk Stat long tok Hibru na kalapim kalapim ol leta olsem yumi bin stori pastaim long en, ol i bin painim nem bilong 34 tisa Juda i gat biknem na klostu long nem ol i painim det mama i karim ol na det ol i bin i dai.a Ol i skelim skelim dispela samting na bihain ol i kamapim tingting bilong ol long wanpela nius, na ol i tok ol dispela samting i no inap kamap nating, nogat. Ol i ting dispela i kamapim klia olsem planti tausen yia i go pinis God i bin putim sampela tok hait long Buk Stat.
Niusman Drosnin i mekim traim bilong em yet, na em i mekim wok long wankain pasin bilong painim sampela tok hait i stap long Buk Stat i go inap long Buk Lo long Baibel Hibru. Em i tok, em i kalapim 4,772 leta na makim dispela leta na em i kalapim 4,772 leta moa na makim narapela leta. Em i bihainim dispela pasin i go i go na em i painim nem bilong Yitzhak Rabin insait long ol tok bilong Baibel. Taim em i wokim ol wan wan lain i gat 4,772 leta long en, em i lukim nem Yitzhak Rabin (em i ritim kirap long antap na i kam daun). Nau em i lukim wanpela lain (em tok bilong Lo 4:42) i pas wantaim dispela nem. Tok bilong dispela lain Drosnin i tanim olsem “kilman bai kilim em i dai.”
Tasol Lo 4:42 i stori long wanpela man i popaia na i kilim i dai nating wanpela man. Olsem na planti man i daunim tok bilong Drosnin, na ol i tok em i bihainim tingting bilong em yet, na em i no bihainim lo bilong saiens na ol man inap painim wankain tok insait long ol narapela buk tu. Tasol Drosnin i holim strong tingting bilong em na em i tok olsem: “Taim ol man i toktok planti long mi ol inap painim wanpela tok i stori long ol kilman bai kilim i dai wanpela Praim-minista long buk Moby Dick [em wanpela stori nating] bai mi bilipim tok bilong ol.”
Spirit Bilong God i As Bilong En?
Profesa Brendan McKay bilong Dipatmen Bilong Kompiuta Saiens long Nesenel Yunivesiti Bilong Ostrelia, em i laik bekim dispela tok bilong Drosnin, olsem na em i kirap skelim buk Moby Dickb long tok Inglis long rot bilong kompiuta. Em i bihainim wankain pasin olsem Drosnin i bin bihainim na em i painim ol tok i stori long ol kilman bai kilim i dai Indira Gandhi, na Martin Luther King, Jr., na John F. Kennedy, na Abraham Lincoln, na sampela moa. Na McKay i tok buk Moby Dick i bin “tok profet” tu olsem ol kilman bai kilim i dai Yitzhak Rabin.
Profesa McKay wantaim ol wanwok bilong em ol i bin skelim ol tok bilong Buk Stat long tok Hibru na ol i tok ol samting Rips na ol wanwok bilong em i bin mekim, em i no stret. Ol i tok ol samting Rips na lain bilong em i bin painim, em i no tok hait bilong God, nogat; em samting ol yet i bin kamapim long pasin bilong putim ol tok long kompiuta. Ol saveman i wok yet long paitim tok i go i kam long dispela samting.
Narapela bikpela tok i kamap taim ol i tok ol dispela tok hait i stap long Ol Skripsa Hibru “bilong pastaim tru.” Rips wantaim ol wanwok bilong em ol i tok ol i bin mekim wok long Buk Stat long tok Hibru em “planti man i save mekim wok long en.” Drosnin i tok: “Olgeta Baibel long tok Hibru bilong pastaim ol i stap nau, olgeta wan wan leta bilong ol i wankain tasol.” Olsem wanem? Tok bilong em i tru? Nogat. Long nau i no gat wanpela Baibel Hibru tasol ol man i save mekim wok long en. I gat kain kain Baibel Hibru ol narapela narapela olpela rait i as bilong ol. Tru, tok bilong Baibel i no senis, tasol olgeta wan wan leta bilong ol dispela olpela rait i no wankain olgeta.
Tok bilong planti Baibel long nau ol i kisim long Kodeks Leningrat—em i wanpela rait bilong Ol Skripsa Hibru olgeta, em ol Masoret i bin wokim long yia 1000 C.E. samting. Tasol Rips na Drosnin i bin mekim wok long narapela rait, nem bilong en, Koren. Wanpela tisa Otodoks na saveman bilong bungim ol namba, em Shlomo Sternberg bilong Havat Yunivesiti, em i tok ‘Kodeks Leningrat na Koren i no wankain, long Buk Lo tasol i gat 41 leta ol i narapela kain.’ Sampela rait bilong Baibel namel long Ol Olpela Rait Bilong Detsi, ol man i bin raitim 2,000 yia i go pinis. Pasin bilong raitim sampela tok bilong ol dispela olpela rait i narakain long ol rait ol Masoret i wokim long bihain. Long sampela olpela rait ol i bin putim sampela leta moa bilong makim pasin bilong kolim ol tok. Tasol long sampela narapela olpela rait ol i bin lusim sampela leta. Taim yumi skelim tok bilong ol dispela narapela narapela olpela rait bilong Baibel i stap long nau, yumi luksave olsem insait bilong ol tok bilong Baibel i no bin senis. Na em i kamapim klia narapela samting tu, olsem pasin bilong raitim ol tok na hamas leta olgeta i stap em i narapela narapela kain long ol dispela narapela narapela olpela rait.
Bilong painim wanpela tok i stap hait, ol olpela rait long tok Hibru i no ken senis liklik. Sapos wanpela leta tasol i senis dispela bai paulim dispela tok hait, sapos tru tru wanpela tok hait i stap. God i bin lukautim tok bilong em na long rot bilong Baibel dispela tok i stap yet. Tasol em i no bin lukautim olgeta wan wan leta, long wanem, em i no wari long pasin bilong raitim sampela tok i senis insait long sampela handet yia. Olsem na yumi ken save em i no bin haitim sampela tok insait long Baibel, a?—Aisaia 40:8; 1 Pita 1:24, 25.
Yumi Mas i Gat Ol Tok Hait i Stap Namel Long Ol Tok Bilong Baibel?
Aposel Pol i tokaut klia olsem: ‘Spirit bilong God yet i bin kamapim olgeta tok i stap long buk bilong God. Na dispela tok em i gutpela samting tru bilong skulim yumi, na stretim tingting bilong yumi, na stretim wokabaut bilong yumi, na skulim yumi long ol pasin i stret, na mekim yumi i redi long mekim olgeta kain gutpela wok.’ (2 Timoti 3:16, 17) Tok bilong Baibel i klia na stret na i no hatwok long bihainim o kisim save long en, tasol planti manmeri i givim baksait long en. (Lo 30:11-14) Ol tok profet i stap long ples klia long Baibel ol i strongpela as na yumi inap bilip olsem spirit bilong God i bin kamapim ol tok bilong en.c Ol tok profet bilong Baibel i narapela kain long ol tok hait ol man i painim namel long ol tok bilong Baibel—ol dispela tok profet i no kamap long tingting o ‘laik bilong ol man.’—2 Pita 1:19-21.
Aposel Pita i tok: “Tasol taim mipela i tokim yupela long dispela tok bilong Krais, mipela i no bihainim ol stori nating i bin kamap long tingting bilong ol man. Nogat.” (2 Pita 1:16) Ol Juda i bihainim ol bilip hait ol i as bilong dispela tingting olsem i gat ol tok hait i stap namel long ol tok bilong Baibel, na dispela pasin i save karamapim na paulim insait tru bilong ol tok bilong Baibel em spirit bilong God i bin kamapim. Ol Skripsa Hibru yet i tambuim dispela kain pasin hait.—Lo 13:1-5; 18:9-13.
Yumi ken amamas, long wanem, tok bilong Baibel i tokaut klia long ol samting yumi mas mekim na dispela inap helpim yumi long save long God! Dispela i winim tru pasin bilong traim long kisim save long Man bilong wokim yumi long rot bilong sampela tok hait ol man yet i kamapim na ol tingting nating ol i kamapim long rot bilong kompiuta.—Matyu 7:24, 25.
[Ol Futnot]
a Long tok Hibru ol leta inap makim tu ol namba. Olsem na long rait Hibru, ol i bin kamapim namba bilong ol det long rot bilong ol leta tasol.
b Tok Hibru i no gat ol leta a, e, i, o, u. Ol man i ritim ol tok bai skelim ol tok i stap klostu na ol yet bai putim ol dispela leta. Sapos man i no skelim ol tok i stap klostu long ol wan wan tok em inap putim ol leta i no stret na dispela inap senisim insait bilong dispela tok. Tok Inglis i gat ol leta a, e, i, o, u, olsem na pasin bilong painim ol tok i stap hait em i hatwok moa.
c Sapos yu laik kisim sampela save moa long Baibel i kamap long rot bilong spirit bilong God na ol tok profet bilong en, orait yu ken lukim buklet A Book for All People, Sosaiti Wastaua Bilong Nu Yok i wokim.