Wanpela Gutpela Rait Hibru
TAIM ol i no painim yet Ol Olpela Rait Bilong Detsi long yia 1947, ol i save tasol long sampela olpela rait Hibru bilong Baibel em ol i bin painim namel long yia 890 na 1190 samting. Em inap olsem 1,000 yia bipo. Olsem na yumi laik save, paslain long yia 1947, ol i bin save olsem rait Hibru bilong Baibel i stret o ol i no save? Bilong wanem i gat wan wan olpela rait Hibru tasol bilong Baibel?
Yumi ken tingim dispela laspela askim pastaim. Pasin bilong lotu Juda long bipo em olsem: Ol olpela rait Hibru bilong Baibel, em ol i bruk na ol i no inap mekim wok moa long en, ol i save putim long wanpela rum bilong haus lotu bilong putim ol samting i stap long en, ol i kolim genisa (genizah). Bihain ol i kisim ol dispela olpela rait ol i bin bungim, na ol i planim long graun. Ol i mekim olsem, nogut narapela man i kisim na mekim wok nogut long en. Bilong wanem ol i mekim olsem? Long wanem nem bilong God i stap long ol dispela rait. Yumi save raitim dispela nem olsem Jehova.
Namba Wan Gutpela Rait
Olgeta tok i bin i stap long Baibel Hibru long bipo, klostu olgeta ol i bin raitim stret. Olsem: I gat wanpela olpela rait Hibru ol i kolim Keter, na pastaim olgeta tok bilong Olpela Testamen i stap long dispela rait. Ol i lukautim gut long olpela haus lotu bilong wanpela liklik lain Juda i stap long taun Alepo, long Siria. Klostu olgeta manmeri bilong dispela taun i bilong lotu Muslim. Pastaim dispela rait i bin i stap wantaim ol Karait Juda long Jerusalem, tasol sampela lain Kruseda i bin kisim long yia 1099. Bihain ol i kisim bek dispela rait, na ol i kisim i go long Olpela Taun Kairo, long Isip. Na long yia 1450 samting em i kamap long Alepo, na ol i givim nem Rait Alepo long en. Dispela rait em i bilong yia 930 samting, na ol i tok em i nambawan gutpela rait bilong ol Masoret. Dispela rait i helpim yumi long save, ol i was gut tru bambai ol i raitim stret ol tok olsem i stap long pastaim na ol i no ken senisim, olsem na dispela rait Hibru em i gutpela rait tru.
Long taim bilong yumi, ol man bilong was long dispela rait ol i pret, nogut wanpela man i mekim wok nogut long en, olsem na ol i no save larim ol saveman long mekim wok long dispela rait. Ol i bin kisim piksa long wanpela lip tasol bilong dispela buk, olsem na ol man i no inap skelim ol tok bilong ol dispela pes.
Taim lain bilong Inglan i lusim Palestain long 1948, pait i kamap long Alepo, long wanem ol man i kros long ol Juda. Ol i kukim haus lotu bilong ol, na dispela olpela rait i lus, na ol i ting em i bagarap pinis. Tasol 10-pela yia bihain ol i kirap nogut, long wanem ol i kisim save olsem bikpela hap bilong dispela rait i stap yet, na sampela lain i bin hait na kisim i go long Jerusalem! Long 1976 ol i wokim 500 bilong dispela rait long kala na ol man inap lukim.
Wanpela Saveman Tru i Wokim
Bilong wanem dispela rait em i bikpela samting? Long wanem, wanpela saveman tru bilong raitim raitim ol tok bilong Baibel, em i bin stretim ol tok na em i was gut bambai em i raitim gut ol koma na fulstop samting. Dispela man em Aron ben Asa, na em i bin raitim dispela rait long yia 930 samting. Olsem na em i gutpela rait tru, na ol narapela man i kam bihain long Aron ben Asa ol i ken bihainim gutpela pasin bilong em bilong raitim raitim ol tok.
Pastaim dispela rait i gat 760 lip bilong en, tasol nau em i no bikpela olsem, long wanem planti hap rait bilong Stat i go inap long Lo i no i stap moa long dispela rait, na laspela hap bilong en tu i no i stap, em ol rait bilong Krai, Song Bilong Solomon, Daniel, Esta, Esra, Nehemia. Long Baibel New World Translation of the Holy Scriptures—Reference Bible ol i kolim olsem “Al.” (Tok i stap daunbilo long Josua 21:37.) Moses Maimonides (em piksa bilong em i stap hia), em wanpela saveman bilong lain Juda i bin i stap long yia 1150 samting, em i tok Rait Alepo em i gutpela tru, winim ol narapela rait em i bin lukim.a
Ol rait Hibru bilong Baibel em ol i bin raitim raitim namel long yia 1250 na 1450 samting, em ol i kisim long tupela rait bilong ol Masoret, em rait bilong Ben Asa na Ben Naptali. Long yia 1550 samting, Jekop ben Hayim i bin kisim dispela tupela rait na wokim wanpela Baibel Hibru, na ol Baibel Hibru ol i wokim bihain long dispela i kam inap 400 yia, ol i bin kisim tok bilong en long rait bilong Jekop ben Hayim.
Long yia 1937 ol i wokim Biblia Hebraica (em rait bilong Baibel Hibru) long namba 3 taim. Ol i bin skelim rait bilong Ben Asa na ol i wokim, long wanem rait bilong Ben Asa i stap long Rasia, na ol i kolim Leningrad B 19A. Dispela rait Leningrad B 19A em i bilong yia 1008 samting. Yunivesiti Hibru long Jerusalem i tingting long wokim Rait Alepo na bungim wantaim ol narapela olpela rait na Ol Olpela Rait Bilong Detsi tu wantaim.
Baibel yumi mekim wok long en long nau i gutpela. God i as bilong ol tok bilong Baibel, na ol man bilong raitim raitim ol tok ol i was gut bambai ol i raitim gut ol tok. Ol i skelim rait bilong Aisaia ol i bin painim long hap bilong Detsi long 1947 wantaim rait bilong ol Masoret, na wan wan tok bilong en tasol i narapela kain liklik, maski rait bilong Aisaia ol i bin painim long Detsi em i olpela tru. Olsem na yumi save, ol dispela man bilong raitim raitim tok, ol i bin was gut tru taim ol i raitim tok, nogut ol i popaia liklik. Nau ol saveman inap skelim tok bilong Rait Alepo, olsem na dispela bai helpim yumi long bilip tru olsem ol rait bilong Baibel Hibru, olsem Olpela Testamen, em i tok bilong God. Tru tumas, “tok bilong God bilong yumi i save stap oltaim oltaim.”—Aisaia 40:8.
[Ol Futnot]
a Inap sampela yia, sampela saveman i ting Ben Asa i no bin raitim Rait Alepo na putim ol koma na fulstop long en. Tasol bihain ol i skelim gut na ol i save, tru tumas dispela rait em rait bilong Ben Asa, em Maimonides i bin stori long en.
[Piksa Kredit Lain long pes 28]
Bibelmuseum, Münster
[Piksa Kredit Lain long pes 29]
Jewish Division / The New York Public Library / Astor, Lenox, and Tilden Foundations