“Pim” i Kamapim Klia Olsem Tok Bilong Baibel i Tru
DISPELA tok “pim” i kamap wanpela taim tasol long Baibel Hibru bilong bipo. Long taim bilong King Sol, ol Israel i save givim ol tul ain bilong ol long ol Filistia na ol i sapim. Baibel i tok: “Pe bilong olkain wok em i 6 kina [“wanpela pim,” NW ], em wok bilong sapim ol ain bilong brukim graun na ol bikpela pok na ol tamiok, na wok bilong stretim ain bilong liklik spia bilong hariapim ol bulmakau long wok.”—1 Samuel 13:21.
Pim em i wanem samting? Bekim bilong dispela askim i bin stap hait i kam inap long 1907 C.E., taim ol saveman i digim graun long taun Gasa bilong bipo na ol i painim wanpela ston pim. Ol man bilong tanim tok bilong Baibel long bipo ol i gat hatwok long tanim dispela tok “pim.” Baibel King James Version i tanim tok bilong 1 Samuel 13:21 olsem: “Ol i gat fail bilong sapim ol ain bilong brukim graun, na bilong ol bikpela pok, na bilong ol tamiok, na bilong stretim ain bilong liklik spia bilong hariapim ol bulmakau long wok.”
Ol saveman bilong nau ol i save olsem hevi bilong wanpela ston pim em inap olsem 7.82 gram, o klostu wanpela sekel. Ol Hibru i save yusim ol sekel bilong skelim hevi bilong ol samting. Taim ol Filistia i sapim ol tul bilong ol Israel, pe ol i sasim ol Israel em ol liklik hap silva inap long skel bilong wanpela pim. Pasin bilong skelim samting long sekel em i pinis taim Juda na biktaun bilong en, Jerusalem, i bagarap long 607 B.C.E. Tasol olsem wanem dispela ston pim i kamapim klia olsem tok bilong Ol Skripsa Hibru i tru?
Sampela saveman i tok ol rait bilong Ol Skripsa Hibru, na Buk Namba 1 Samuel tu, ol i bin raitim long taim bilong gavman Grik na Rom, long yia 200 i go 100 B.C.E. Ol i tok, “ol stori bilong Ol Skripsa Hibru . . . ‘ol i no stori tru,’ olsem na ol dispela stori i no gat strong bilong kamapim olsem ol samting i bin painim ‘lain Israel bilong bipo’ o ‘lain Israel em Baibel i stori long en’ em i tru. Em samting ol Juda na ol Kristen bilong nau tasol i bin kamapim na raitim.”
Wanpela saveman em William G. Dever, i stori long dispela skel pim long 1 Samuel 13:21 na i tok: “I no inap ol man bilong raitim buk samting long taim bilong gavman Grik na Rom—em ol man i stap sampela handet yia bihain long taim pasin bilong mekim wok long dispela skel em i pinis na ol man i lusim tingting long en—i kamapim nating wanpela stori giaman olsem na raitim. Dispela liklik hap tok long Baibel . . . i no bin kamap klia inap long 1900 C.E. samting. Em namba wan taim ol man i lukim ol skel i gat tok pîm long en long tok Hibru.” Dispela saveman i tok moa: “Sapos ol man long taim bilong gavman Grik na Rom i bin ‘kamapim nating’ ol stori bilong Baibel, olsem wanem bai dispela wanpela stori i kamap na i stap long Ol Skripsa Hibru? Ating sampela inap tok olsem dispela stori bilong pîm em ‘wanpela liklik hap tok tasol.’ Dispela i tru, tasol olsem planti man i save pinis long en, ‘ol liklik liklik samting i save insait long ol samting i bin kamap bipo.’ ”
[Piksa long pes 29]
Skel bilong wanpela ston pim em i wankain long klostu wanpela sekel