“Graun i Pulap Long Susu na Hani”
TAIM God Jehova i kisim bek ol Israel long Isip, em i tok promis long bringim ol i go long “wanpela bikpela hap graun i pulap long susu na hani.”—Kisim Bek 3:8, NW.
Taim lain Israel i sindaun long Graun Bilong Promis, ol i lukautim ol bulmakau, sipsip, na meme, olsem na ol i gat planti susu. Tasol olsem wanem long hani? Sampela i ting olsem dispela tok hani i makim sampela kain hani ol i wokim long ol det, fik, na grep. Na taim Baibel i stori long hani, planti taim dispela i makim hani em ol binen bilong bus i kamapim, na i no ol binen ol man i lukautim. (Hetman 14:8, 9; 1 Samuel 14:27; Matyu 3:1, 4) Tru tru graun i bin “pulap” long hani na susu?
I no longtaim i go pinis, ol i painim ol samting insait long graun long kantri Israel bilong nau, na dispela i givim nupela save long yumi. Long samting ol i painim, ripot bilong Hebrew University i kamapim olsem “Profesa (Amihai) Mazar i tok, i kam inap long nau, dispela em ol namba wan olpela haus bilong ol binen em ol man bilong digim graun i bin painim long hap bilong Midel Is. Em ol haus binen ol i bin wokim long yia 1000 B.C.E. i go 800 B.C.E. samting.”
Ol saveman i painim olsem 30 haus bilong ol binen i stap long 3-pela 3-pela lain, na ol i ting long dispela hap i gat olsem 100 haus bilong ol binen. Taim ol i skelim ol dispela haus, ol i painim sampela liklik hap bilong bodi na gris kandel bilong ol binen. Ol saveman i tok “ol man i kisim planti hani tru long ol dispela haus binen, olsem 500 kilogram hani long olgeta yia.”
Long bipo, hani i gutpela kaikai, na ol i yusim gris kandel bilong ol binen long taim ol i wokim ol samting long ain na long skin bilong ol animal samting. Na tu, ol i save putim gris kandel long ol liklik hap plang bilong rait, na bihain ol i meltim gris kandel bambai ol i ken yusim gen dispela hap plang. Ol man bilong digim graun i bin kisim wanem save long dispela samting ol i painim long graun?
Dispela ripot i tok moa olsem: “Baibel i no stori long pasin bilong lukautim ol binen long Israel bilong bipo. Tasol ol haus binen ol i painim long Tel Rehov i kamapim olsem pasin bilong lukautim ol binen na kisim hani na gris kandel bilong en, dispela em i wanpela wok bisnis bilong ol long taim bilong Namba Wan Tempel [bilong Solomon]. Olsem na i stret yumi ken tok dispela tok ‘hani’ long Baibel i makim hani bilong ol binen.”
[Piksa Kredit Lain long pes 15]
Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations