Husat Tru i Gat Asua?
WANPELA man long Nu Yok, nem bilong em Jim Vanderwood, em memba bilong wanpela kaunsil (Mohawk Valley Council on Alcoholism) em wok bilong ol long tokaut long ol manmeri long hevi bilong dring spak, em i tok, planti man i ting “pasin bilong dring spak em i orait.” Olsem dispela man i tok, pasin bilong dring spak em i olsem pasin bilong dispela taim nau na ol man i orait tasol long en.
Inap planti yia nau, planti lain long graun i orait long ol man i dring klostu klostu o dring spak. Dispela samting i kirapim ol narapela long bihainim dispela kain pasin. Dispela man Vanderwood i tok moa olsem: “Yumi ken tingim ol piksa wokabaut. Taim yumi lukim wanpela man i dring spak pinis, tasol em i wok long dring yet, yumi save givim biknem long em. Pasin bilong dring i olsem wanpela rot bilong kisim biknem, olsem na i hatwok long ol man i lusim dispela pasin.”
Olsem na maski bikpela hap asua i stap long han bilong ol man i save bagarapim man taim ol i dring spak na draiv, hap asua tu i stap long ol lain man i orait long tingting kranki bilong ol man em ol i ting i no gat rong long dring na draivim ka.
Wanpela polis-ofisa nem bilong em Jim Thompson em i tok, “Ol man i orait long pasin bilong dring spak, na tu ol i painim kain kain rot bilong kirapim ol man long tingim dispela kain pasin.” Dispela man i tokim Kirap! olsem: “Long planti pilai spot i save kamap long televisen, ol bikpela kampani bilong wokim bia samting i save tromoi bikpela mani tru long mekim ol toksave i stori long ol bia bilong ol.” Em i tok moa olsem, long ol dispela pilai spot, “ol toksave i kamap long televisen na i stori long bia samting, ol dispela kain toksave i pulim tru ai bilong man, long wanem, ol man i gat biknem long pilai spot ol tu i kamap long televisen wantaim dispela toksave, na ol i wok long dring na ol i litimapim nem bilong dispela kain dring.”
Wanpela man i stap bikbos bilong ol dokta long Amerika bipo, nem bilong em C. Everett Koop, em i lukautim wanpela kibung i kamap long Amerika. Tasol sampela lain, olsem asosiesen bilong ol lain i save toktok long redio, na ol lain i save mekim ol toksave bilong ol kampani samting long televisen o niuspepa samting i stori long bia samting, ol i no go long dispela bung, long wanem, kibung i toktok long pasin nogut bilong dring na draivim ka na husat ol lain i gat asua long kirapim ol man long mekim dispela kain pasin. Wanpela meri i lukautim wanpela hap bilong dispela kibung, em Dokta Patricia Waller, em i tok: “As tru bilong dispela hevi em yumi ol lain man yet. Ol man i lukim ol dispela piksa samting long televisen taim ol i liklik yet i kam inap nau, na dispela i kirapim ol long tingim tingim dispela pasin, na bihain ol i kirap mekim. Tasol [yumi ol lain man] i tok, ‘Mipela no gat asua. Em i no hevi bilong mipela.’ ”
Ol Yangpela Nau Ol i Save Dring—Bihain Dring Bai Kalabusim Ol
Long rot bilong televisen na ol piksa wokabaut na ol toksave samting, ol man i save litimapim tru pasin bilong dring. Dispela samting i giamanim ol yangpela taim ol i lukim, na ol i ting olsem, ‘Sapos yumi dring, yumi inap stap amamas oltaim oltaim.’
Wanpela dokta, nem bilong em T. Radecki, em i insait long wanpela lain i save skelim pasin pait i kamap long televisen long Amerika, na em i tok, ‘Planti pikinini, taim ol i winim krismas em lo i makim bilong ol yangpela i ken kirap long dring, ol i bin lukim ol man i dring long televisen inap olsem 75,000 taim samting.’ Wanpela saveman long Inglan, em Anders Hansen, em i skelim ol piksa bilong televisen long Inglan i save kamap long taim planti man meri pikinini i save lukim, na em i tok, planti bilong ol dispela piksa (71 pesen) i kamapim pasin bilong dring. Tasol dispela man Hansen i tok, sori tumas, wan wan taim tasol ol dispela piksa i save kamapim tru hevi i save painim man taim em i dring. Taim em i skelim dispela em i tok, 3-pela taim tasol insait long wanpela aua, piksa i kamapim sampela hevi i painim man taim em i dring na draivim ka, olsem ka i bam long narapela ka o em i bam long wanpela man long rot na kilim em i dai.
Wanpela man i save raitim stori long wanpela nius (The Washington Post), em Colman McCarthy, em i tok: “Long televisen yumi lukim sampela man bipo ol i gat biknem long pilai spot, i olsem ol i kisim bikpela amamas taim ol i dring, na ol i hambak na pilai, tasol dispela i giaman tasol. As tru na ol i wokim ol dispela samting, em bilong pulim tingting bilong ol pikinini na ol sumatin i stap long skul na bai ol i ting pasin bilong dring planti em inap helpim ol long painim amamas na planti poroman. Ol i tok, ‘Sapos yu no holim wanpela botol bia, yu no man tru.’ ”
Long kantri Rasia pasin bilong dring na draivim ka em i wanpela bikpela hevi. Sampela bikpela man long dispela hap ol i ting ol man i no inap senisim dispela pasin bilong ol long dring. Wanpela bikman i tok, “Em pasin bilong tumbuna bilong mipela.” Tru ating em i olsem, tasol planti ol i ting em pasin bilong kisim amamas tasol. Olsem na ol yangpela i kamap bikpela namel long ol man i ting pasin bilong dring em bikpela samting.
Dispela man J. Vanderwood i tok, long Amerika “ol yangpela i insait tru long dispela pasin. Ol man i givim bel tru long bia na wain samting wankain olsem ol i givim bel long lukim pilai rakbi o soka samting. Sapos ol i laik painim amamas ol i tingim wain na bia samting.” Em i tok: “Ating yu inap lusim dispela pasin sapos yu no tingting tumas long en, o yu no bung planti wantaim ol man bilong dring, o yu no dring planti tumas.” Tasol em i tok strong olsem, “Wanpela samting mipela i skelim na mipela i save long en i olsem: Sapos yu kirap dring planti taim yu gat 14 krismas i go 16 krismas tasol, insait long wanpela yia tasol bai dispela pasin bilong dring i kalabusim yu. Na sapos yu gat 20 krismas i go 24 krismas samting, orait insait long sampela yia bai dispela pasin i kalabusim yu.”
Olsem na yumi no kirap nogut taim yumi kisim save olsem ol yangpela long Amerika i gat 16 krismas i go 24 krismas ol i dai long ka o rot samting, na as bilong planti bagarap olsem em pasin bilong dring. Na ating dring i as na wankain samting i kamap long planti ol narapela hap bilong graun. Dispela meri, em Dokta Waller, i tok, sampela ol papamama i gat gutpela tingting na ol i wok long lainim ol pikinini bilong ol long abrusim dispela pasin, tasol i hatwok, long wanem, ol lain man i wok strong long kirapim ol yangpela long ting olsem pasin bilong dring i gutpela.
Ol yangpela nau ol i lain long dring, bihain bai ol i kalabus tru long dispela pasin. Na i hatwok long skulim ol dispela man long lusim dispela pasin. Olsem na dispela hevi i stap yet, na ol man nating em ol i draiv long rot o wokabaut long rot ol inap kisim bagarap long han bilong ol dispela man i dring na draivim ka. Wanpela man i gat 34 krismas em i bin stap long wanpela skul bilong helpim ol man long lusim dispela pasin bilong dring planti, tasol em i no lusim. Em i dring spak gen na i draivim kranki trak bilong em i go long bikrot na em i bamim wanpela bas. Olgeta insait long dispela bas, olsem 24 yangpela na 3-pela bikpela man ol i dai long dispela bagarap. Ol saveman i skelim olsem long olgeta 4-pela 4-pela man i save dring spak na draivim ka, wanpela i bin mekim dispela kain pasin bipo long bam long narapela ka na polis i bin holim em.
Bia na Wain—Wanpela Drak Em Lo i Orait long En
Planti bikman bilong gavman samting i tokim ol manmeri olsem bia na wain samting i olsem wanpela drak em lo bilong gavman i orait long ol man i kisim. Olsem na ol i bungim bia na wain samting long lista bilong ol drak o marasin nogut olsem maruana o tabak samting.
Long wanpela bikpela tok i kamap long haus gavman long Amerika, presiden Bush i tok pasin bilong dring spak na draiv em “i bagarapim ol man wankain olsem drak nogut ol i kolim krak i mekim. Na dispela pasin i kamap klostu klostu, wankain olsem ol pait i kamap namel long ol lain raskol. Na pasin bilong dring spak i kilim i dai planti yangpela moa, winim namba bilong ol yangpela i dai long rot bilong drak o pait bilong lain raskol.” Presiden Bush i tok strong olsem, “yumi mas lainim ol pikinini bilong yumi olsem bia na wain em i wanpela drak.”
Sapos yu ting bia na wain i no olsem wanpela drak, i no yu tasol i ting olsem—planti ol narapela tu i gat wankain tingting. Wanpela man bilong lukautim wanpela wok bilong helpim ol man long draiv gut, em C. Graziano, em i tok, “Planti i ting wain na bia i no wankain olsem ol drak nogut. Tasol bia na wain inap pulim planti kain kain man, . . . olsem ol loya, na ol dokta, na ol jas samting. Na i no hatwok tu long kisim!” Lo bilong gavman long planti kantri i orait long dispela samting, olsem na ol man inap baim long kain kain stua samting, na i no gat planti tambu.
Bia na wain samting i olsem wanpela kaikai, long wanem, em i save givim strong long skin. Tasol em i wanpela drak tu, long wanem, em i save paulim sampela wok em kru bilong man i mekim bilong bosim skin. Olsem na taim man i kisim planti wain o bia samting, tingting na pasin bilong em i senis. Dispela man J. Vanderwood i tok, “Bia na wain samting i gat strong bilong senisim pasin na tingting bilong man, na em i no inap pilim ol hevi bilong em. Nau man i ting em inap mekim ol samting em pastaim em i ting em i no inap mekim.” Samting em i no inap mekim, nau em i ting em inap tru long mekim. Nau yumi save bilong wanem hevi i save kamap taim man i dring spak na draivim ka. Dispela man Vanderwood i tok moa olsem, ‘Taim man i spak, tingting bilong em i no stret na em i no inap skelim gut pasin kranki bilong em long draivim ka na ol popaia bilong em.’
Planti man, taim bikpela hevi i painim ol—olsem marit i bruk, o ol i no gat wok, o i gat hevi insait long famili samting—ol i kirap long dring planti bambai ol i ken lusim tingting long ol dispela hevi. Na wanpela nius (Journal of Studies on Alcohol) i tok, taim ol i mekim olsem “ol i no tingim ol narapela man, na ol i no tingim pasin ol i mekim long dring spak na draivim ka i save bagarapim planti man, nogat. Ol i no tingim dispela samting.”
Maski wanpela man i dring wanpela o tupela botol bia tasol na em i no spak, tingting na pasin bilong em inap senis liklik. Olsem na sapos em i draivim ka, ating em i no inap skelim gut ol samting long rot, na em inap bagarapim em yet wantaim ol narapela man long ka bilong em.
Olsem na dispela pasin bilong dring na draivim ka em i wanpela samting nogut tru i kamap long olgeta hap. Tasol bikpela hap asua bilong en em ol kampani i mangal long kisim bikpela mani long dispela rot bilong dring, na ol man bilong dispela graun i orait long pasin bilong dring planti na ol i no gat tok long en. Tru lo bilong gavman i orait long en, tasol em inap bagarapim man. Olsem na ol manmeri i krai na kisim pen na hevi long dispela samting, i gat rot na bihain ol i no gat dispela hevi moa? I gat wanpela rot tru i stap bilong stretim dispela hevi?
[Rait long pes 10]
Ol yangpela i save dring planti, insait long wanpela yia tasol bai ol i kalabus long dispela pasin
[Rait long pes 10]
Sapos man i dring liklik tasol, dispela tu inap senisim liklik tingting bilong em, na em inap popaia taim em i draivim ka
[Piksa long pes 9]
Long kain kain rot, olsem televisen samting, ol i litimapim pasin bilong dring na mekim olsem i gutpela samting