Ol Yangpela i Laik Save . . .
Olsem Wanem Mi Inap Lukautim Gut Ol Pikinini?
‘MIPELA laik bai yu lukautim liklik brata na susa bilong yu.’
Taim ol i tok olsem long yu, ating bai yu tingting planti na yu pilim olsem dispela bai pasim rot bilong yu long mekim ol samting yu laikim, o yu pilim olsem ol i ting bai yu inap mekim. Ating bel bilong yu i no stap isi, long wanem nau ol i lusim yu wanpela i stap long haus na lukautim ol liklik bratasusa bilong yu. Bai yu tingting planti olsem: ‘Olsem wanem sapos ol i bikhet? Olsem wanem sapos wanpela man nogut i kam insait long haus, o haus i paia? O sapos wanpela pikinini i kisim bagarap, o sik i kisim em, bai mi mekim wanem?’
I gutpela yu tingting planti long dispela ol samting, long wanem, ol pikinini i no wanpela liklik samting nating bilong pilai long en—ol tu i man na i mas i gat ol gutpela samting bilong helpim ol. Ol i gutpela samting tru long papamama bilong ol na long God. (Buk Song 127:3) Olsem na maski yu wok long lukautim ol liklik bratasusa bilong yu o yu lukautim liklik pikinini bilong ol narapela man olsem wanpela wok mani, dispela em i wanpela bikpela wok tru. Tasol sapos yu gat stretpela tingting long en na yu bin stretim gut ol samting bilong yu, em nau yu inap lukautim gut dispela wok.
Yu Hatpela Bos o Gutpela Man Bilong Lukautim Ol?
Sampela yangpela i pilim olsem taim ol i kisim wok bilong lukautim liklik pikinini, ol i mas mekim hatpela pasin. Wanpela yangpela meri i tok, ‘Bikpela susa bilong mi i no save larim mi long mekim ol samting mi laik mekim. Mi tokim em, no ken pasim mi olsem, na em i solapim mi!’ Wanpela yangpela man i tok, ‘Mi bin i gat bikpela brata na susa bilong mi i lukautim mi na kwiktaim ol i laik i stap bos!’
Ating yu save amamas long bosim strong ol liklik bratasusa na ol i mas bihainim tok bilong yu olsem wanpela bikman i save givim tok long ol boi bilong em. Tasol olsem wanem sapos nau papamama i save long dispela samting yu mekim long ol liklik bratasusa bilong yu? Yes, wok bos bilong yu bai pinis wantu tasol, laka? Baibel i tok long Sindaun 11:2, olsem: “Ol man i save litimapim nem bilong ol yet bai i kisim bikpela sem.”
Dispela hap bilong Baibel i tok moa olsem: “Ol man i gat gutpela tingting i save daunim ol yet.” Yumi mas daunim sampela laik na tingting bilong yumi long olgeta samting yumi laikim. Na tu, bikpela samting em God i givim wok long ol papamama long mekim bikpela long ol pikinini bilong ol na skulim ol, na i no wok bilong ol man i was long ol pikinini bilong mekim olsem. (Efesus 6:4) Wok bilong yu i bilong was tasol na lukautim ol.
Save Gut long Lukautim Pikinini
Yu no ken larim pikinini i raun raun nabaut long haus na bai yu ken lukluk long televisen o kaunim buk samting. Baibel i tok: “Sapos pikinini i bihainim laik bilong em yet oltaim, orait em bai i mekim mama bilong en i sem”—na i givim bikpela hevi long man i was long em! (Sindaun 29:15) Tasol sori tumas! Planti taim ol yangpela i no save bosim gut ol liklik pikinini.
Sampela saveman i askim sampela yangpela long Amerika long ol hevi i save kamap taim ol i stap lukautim ol liklik bratasusa na ol i ken mekim wanem bilong stretim. Wanpela nius (Adolescence) i tok, inap 8 pesen tasol bilong ol i tok ol i mas mekim gut long ol pikinini. Na inap 92 pesen i tok, bai ol i mekim long kain kain save bilong ol, olsem toktok strong long ol, na krosim ol, na pretim ol. Dispela ol saveman i tok ol yangpela ‘i no save pilim tumas ol samting namel long ol na ol liklik bratasusa bilong ol.’
Olsem wanem bai yu inap long lukautim gut ol pikinini? Baibel i tokim ol wasman Kristen olsem: “Yu mas lukautim gut ol sipsip na meme bilong yu.” (Sindaun 27:23) Olsem tasol, yu mas wok strong long save long laik na tingting bilong ol pikinini yu save lukautim ol. Yu mas save long olgeta wan wan pikinini. Taim yu mekim olsem bai yu kisim save olsem ol pikinini i save putim yau inap liklik hap taim tasol, na ol i save stap isi inap liklik hap taim tasol, long wanem skin bilong ol i no gat bikpela strong. Olsem Baibel i tok, “ol pikinini i no strong tumas.” (Stat 33:13) Ol i laik bai yu sori long ol na helpim ol, tasol ating kwiktaim gen bai ol i les long yu mekim olsem na ol i no stap isi moa.
Bihainim Namba Wan Bikpela Lo
Sampela taim ol pikinini i pilai pilai tumas na ating dispela i mekim na bel bilong yu i no stap isi. Nogut ol i bikhet i go i go na ol i bagarapim skin bilong ol. O ol i laik traim yu, olsem bai yu larim ol i pilai pilai olsem i go o bai yu pasim ol. (Yangpela Dak i gat 7-pela krismas i tok, ‘Sampela taim mi save trikim meri i lukautim mi, olsem pilai tasol.’) Taim kain samting olsem i kamap, gutpela sapos yu no belhat kwik—yu mas save em i pilai tasol. Na bihainim lo bilong Jisas, em i tok: “Olgeta pasin yupela i laik bai ol arapela manmeri i mas mekim long yupela, ol dispela pasin tasol yupela i mas mekim long ol.”—Matyu 7:12.
Tingim tok bilong Baibel i tok: “Ol pikinini i save mekim olkain longlong pasin,” na i no bipo tumas na yu yet yu bin mekim olsem tu. (Sindaun 22:15) Olsem na tingting long stretim bek ol samting na maski long krosim tumas pikinini. No ken belhat kwik, long wanem, “man i no tingting gut na i tok, orait tok bilong en inap bagarapim bel bilong narapela man olsem bainat i sutim em.” (Sindaun 12:18) Taim yu singaut long pikinini, ‘Yu longlong’ o ‘het bilong yu i pas’ em yu wok long nogutim em. Long Sindaun 29:11 Baibel i tok: “Man i no gat gutpela tingting i save larim belhat bilong en i kamap ples klia. Tasol man i gat gutpela tingting i save pasim belhat bilong em yet.” Wanpela yangpela meri Kristen i tok: ‘Taim mi laik paitim liklik susa em i gat 8-pela krismas, mi save beten, na dispela i helpim mi long daunim belhat bilong mi.’
Sampela taim yu inap long abrusim ol dispela hevi sapos yu bihainim gutpela tingting. Sapos ol pikinini i bihainim gutpela pasin, orait yu mas mekim ol gutpela toktok bilong mekim gut bel bilong ol na maski long kolim tumas strafe bai yu givim long ol taim ol i bikhet. Na sapos yu makim ol gutpela pilai ol pikinini i ken mekim, dispela bai kirapim tingting bilong ol na ol i no ken les long en. (Skelim Matyu 11:16, 17.) Ating yu inap tingim sampela pilai yu yet yu bin mekim taim yu liklik—sapos nogat, orait yu ken wokim ol nupela kain pilai. Yu ken kaunim sampela hap stori bilong Baibel Stori Buk Bilong Mi o buk Harim Tok Bilong Bikpela Tisa.a
Sampela taim yu mas givim strongpela toktok long ol pikinini. Tasol mobeta yu toktok wantaim papamama pastaim long dispela samting. Yu mas mekim olsem taim yu lukautim pikinini bilong ol narapela. Na wanem ol hevi i kamap, i ken wet inap long taim papamama i kamap long haus. Sapos yu strong tumas long skulim ol pikinini, ating bai yu bagarapim wanpela hap skin bilong em (na dispela bai kamapim belhat bilong papamama bilong pikinini). Baibel i toksave long Sindaun 13:10, olsem: “Bikhetpasin i save kamapim kros na pait. Tasol sapos man i larim ol arapela man i givim tingting long em, orait dispela man i gat gutpela tingting na save.”
Was long Pikinini na Bai Em i No Kisim Bagarap
Wanpela meri long buk bilong em (The Babysitter’s Handbook) i tok, ‘Taim man i no stap isi, na em i tingting planti tumas, na em i no skelim gut ol samting, bai birua i painim pikinini long dispela. Yu mas was long em olgeta taim, na yu mas hariap tu long helpim em sapos wanpela samting i painim em.’ Yangpela meri Stefeni em tu i pilim dispela samting. Em i tok: ‘Mi wok long was long liklik kandere bilong mi, na wantu ais blok i pas long nek bilong em! Mi mas rausim long maus bilong em, na man, mi pret stret!’
Olsem na yu inap abrusim ol bikpela bagarap sapos yu was gut long ol pikinini oltaim. Barbara Benton i tok moa, ‘Raun na kisim ol samting na putim gut long ples pikinini i no inap long kisim.’ Yu mas save tu long ples mita-bokis bilong paua i stap, na long ples bilong pam i gat marasin bilong kilim i dai paia, na ples bilong ol marasin samting. Na yu mas save long wokim gut ol kain samting olsem long haus. Na wokim wanpela lista bilong ol samting bai yu raun na sekim, olsem: olgeta windo i pas gut na i no gat samting i stap nabaut long ol lata? Yu karamapim gut olgeta samting i wok long paua? Na ol marasin nogut i gat gip long en i stap longwe na pikinini i no ken kisim? Yu holim tupela ki bilong haus na sapos yu stap ausait na dua i pas bai yu no hatwok long i go insait?
Na tu yu ken redim skin bilong yu long taim hevi i painim yu. Wanpela yangpela meri i tok, ‘Long skul mi bin lain long sampela samting bilong lukautim ol pikinini, olsem bilong givim marasin samting long ol liklik pikinini. I gutpela tu, yu mas putim long ples klia namba bilong telefon bilong ol polis, na lain bilong mekim dai paia, na bilong dokta bilong famili, na haus sik samting. Na yu mas save, papamama bilong yu i stap we na bai yu inap salim tok hariap long ol, na yu mas save, olsem wanem yu ken singaut hariap long ol narapela man i stap klostu bilong helpim yu kwiktaim.
Orait nau sapos wanpela bagarap i kamap, NO KEN KIRAP NOGUT! “Man i gat gutpela tingting i save pasim belhat bilong em yet.” (Sindaun 29:11) Olsem sapos pikinini i dring marasin nogut samting. Kwiktaim telefon long dokta o long haus sik samting. Sapos i no inap long ol i kam, orait kaunim gut ol toksave i stap long skin botol. Taim yu stap isi na yu mekim ol samting bilong stretim dispela hevi, dispela em i bikpela samting. Tasol sapos bel bilong yu i guria na yu kirap mekim ol samting hariap hariap (olsem mekim pikinini i trautim bek marasin), em yu wok long kamapim sampela hevi moa. Dispela bai i givim hevi long yu na ating bai yu sem tu long dispela, olsem na yu mas tokim papamama bilong pikinini long wanem wanem ol samting i bin kamap long dispela de. I bikpela samting ol i mas save long olgeta samting na bai ol i ken skelim—ol i mas mekim sampela samting moa o nogat.
Tru tumas, wok bilong lukautim pikinini em i bikpela wok. Papamama bilong yu i bin lain gut long mekim dispela wok inap planti yia taim ol i lukautim yu. Olsem na yu tu mas tingting strong long mekim gut wok bilong yu. Taim yu pilim olsem yu inap tru long mekim na yu gat save long mekim, em nau bai yu kisim bikpela amamas long mekim.
[Ol Futnot]
a Sosaiti Wastaua bilong Nu Yok i bin wokim.
[Blok long pes 21]
Sampela Tok Bilong Mekim Gut Dispela Wok
Tingim gut. Stretim gut tok long pe bilong yu.
Toktok gut wantaim. Stretim tok pastaim long wanem ol narapela wok yu mas mekim.
Kamap long taim stret na soim olsem yu redi tru long mekim.
Save gut long ol pikinini pastaim.
Kisim save long ol lo bilong haus.
[Piksa long pes 20]
Oltaim yu mas was long ol pikinini na bai ol i no ken kisim bagarap