Ol Yangpela i Laik Save . . .
I Gutpela Mi Ken Insait Long Tim Bilong Pilai Spot Long Skul?
“Pilai i gutpela samting tru. Na mi amamas long pilai. Taim yu yangpela na i gat wanpela samting yu inap tru long mekim na yu mekim gut, em nau, yu no laik lusim, a?”—Em Robet i tok olsem.
ATING yu tu yu save laik long pilai insait long tim. Na yu save laikim ol eksasais ol i mekim, na amamas long lukim bikpela lain manmeri i kam bung long lukim pilai bilong yupela. Yu tingting long kamap saveman tru bilong dispela pilai na planti manmeri ol i amamas na singaut long yu taim yu tromoi bal long basket o yu kikim wanpela gol na tim bilong yu i winim pilai.
Maski i gat wanem as na yu laik tru long pilai spot, planti ol narapela yangpela i gat wankain laik olsem yu. Planti ol i laik insait long tim bilong pilai spot olsem: Kikbal na soka na basketbal na beisbal na pilai hoki. Wanpela buk (The Education Digest) i tok: ‘Long Amerika, namel long yia 1986 na 1987, i gat olsem 5 milion sumatin i insait long ol tim bilong hai-skul. Dispela namba i winim tru namba bilong 4-pela yia bipo. Na insait long 10-pela yia i go pinis ol i kamapim planti pilai moa long hai-skul na planti bilong ol dispela pilai i bilong ol meri.’
Bilong Wanem Planti Ol i Save Laikim Spot?
Wanpela saveman bilong bipo i tok wanpela bikpela as na planti manmeri i laik pilai spot em olsem Baibel i tok: “Ol yangpela man i gat strong, na dispela i mekim ol manmeri i amamas long ol.” (Sindaun 20:29) Pilai spot em i kamapim klia strong i stap long skin taim yumi yangpela yet. Na yu inap kisim amamas taim yu pilai, na tu i olsem yu malolo long ol samting bilong skul na ol narapela wok yu save mekim taim yu pinis skul long apinun.
Sampela ol i tok, sapos ol i pilai long ol tim bilong skul, bai ol i kisim biknem. Barbara Mayer i tok long buk bilong em (The High School Survival Guide) olsem: ‘Taim yu mas trening ol i laik bai yu givim bel long en, na dispela bai lainim yu long givim bel tru long ol mak yu tingting long winim. . . . Na taim yu insait long pilai spot, dispela bai helpim yu long kamap wanpela gopas.’
I no olsem olgeta yangpela i gat dispela kain tingting long pilai spot, nogat. Tasol pasin bilong kisim biknem na namba i bikpela samting long tingting bilong ol man. Wanpela yangpela nem bilong em Reji, em i tok, “Sapos yu bin insait long wanpela tim bilong pilai, bai ol man i ting yu wanpela stailman tru.”
Baibel i tok: “Yu save, sapos yumi laik mekim bodi bilong yumi i kamap strong, na yumi save trening oltaim, dispela bai i helpim yumi liklik.” (1 Timoti 4:8) Na ating taim yu insait long tim bilong skul em i gutpela rot bilong mekim olsem. Tasol planti yangpela i kisim save olsem, planti taim ol samting nogut i painim ol, winim ol gutpela samting ol i kisim long dispela rot.
Ol Hevi Bilong En
Wanpela magasin (Seventeen) i tok: “Ol hevi i save painim ol manmeri em ol i save tingting strong olsem ol i mas win. Tingim kosa bilong tim—sapos tim bilong em i win, em inap kisim biknem long en na kamap long televisen na mekim ol stori long dispela pilai. Na ating papa o mama bai i hambak long tim bilong pikinini bilong ol i win long pilai. Sapos yu man bilong ran long resis na yu win, ating rot i op nau bilong yu ken i go long yunivesiti samting na lain na trening long dispela pilai na bai yu no ken tingting long baim skul. Na tu, ol bai i putim stori bilong yu long ol nius samting, na ol wanskul na ol wantok bai litimapim nem bilong yu na ol tu i laik mekim wankain samting olsem yu mekim.”
Na sampela man ol i laik kamap saveman tru bilong pilai na bai ol inap kisim mani long en olsem wok mani bilong ol. Wanpela yangpela, em Jeralt, em i tok: “Mi gat strongpela tingting long go insait long ol bikpela pilai bilong biktaun o provins samting na bihain mi inap kamap saveman tru bilong dispela pilai. Mi inap kamap maniman na ol bai putim nem bilong mi long ol samting ol kampani i wokim, na mi ken stap wantaim ol man i gat biknem, na holim gutpela wok samting, na poromanim wanpela meri long skul em i gat gutpela skin tru.”
Olsem na yumi no ken kirap nogut taim ol man i givim bel tru long mekim ol pilai spot long planti skul na ol i no tingting tumas long ol bai kisim bagarap long dispela! Bipo ol man i save pilai spot bilong kisim amamas na skin bilong ol i ken stap strong, tasol nau i no olsem. Nius (Seventeen) i tok moa, ‘Taim man i tingting tasol long win, em i no bihainim moa ol gutpela pasin na mekim ol homwok na narapela wok bilong skul o lukautim skin bilong em o kisim gutpela amamas samting, na ol narapela bikpela samting long i stap bilong em. Bikpela tingting bilong em i bilong win tasol, na long dispela em i putim bikpela hevi long em yet.’
Nau planti sumatin i ran long resis ol i save kisim bagarap, long wanem ol i tingting tasol long win na ol i no tingim tumas ol narapela samting i kamap. Planti pasin bikhet na pait i save kamap namel long ol man bilong pilai na ol man i lukim pilai, na ol papamama i save go long pilai na ol tu i insait long ol dispela pait. Sampela ol i kisim drak, na wanpela ol i kolim steroids em bilong strongim skin long taim ol i pilai, na dispela pasin i kamap bikpela tru namel long ol sumatin i save pilai spot.
Olsem na pilai long ol tim i gat ol gutpela samting, tasol i gat ol samting i no stret tu, olsem resis wantaim narapela man na kisim namba samting na tingting long kisim planti mani kago samting na biknem. Tasol Baibel i givim gutpela tok long yumi olsem: “Yumi no ken sutim bel bilong ol arapela long kirapim pait,” na no ken laikim tumas mani, na no ken laik tumas long kisim biknem. (Galesia 5:26; Sindaun 25:27; 1 Timoti 6:10) Sapos yu insait long tim bilong skul, ating bai yu bung planti taim wantaim ol man nogut.
Ol Narapela Yangpela i Laik Subim Yu
Ol tisa samting i save amamas tru long ol samting pilai spot i save kamapim, olsem ol yangpela inap pren gut wantaim. Na dispela samting tasol inap kamapim hevi long ol yangpela Kristen. Baibel i tok: “Sapos yumi poroman wantaim ol man nogut, bai ol i bagarapim gutpela pasin bilong yumi.” Olsem na taim yu insait long ol tim bilong skul, em nau bai ol poroman nogut i pulim yu long mekim ol pasin nogut.—1 Korin 15:33; 2 Korin 6:14.
Yu ting bai yu bungim wanem kain man o meri taim yu go long ol rum bilong senis? Wanpela yangpela i tok: ‘Planti taim ol i nogutim ol narapela na mekim olkain tok nogut. Ol man ya bai stori long ol meri na ol i kisim ol buk nogut i kam bilong lukim ol piksa nogut. Na tu, sapos yu pren gut wantaim tim bilong spot long skul, ating yu mas bung wantaim ol long ol pati na amamas ol i save wokim taim ol i pilai pinis o ol i bung long traim pilai.’
Tru, ating yu inap insait long ol tim bilong pilai na yu no bung wantaim ol long ol samting bilong amamas. Tasol olsem wanpela yangpela meri i gat 14 krismas em i tok: “Bilong pilai tasol na yu go bek long haus, em i hatwok tru long mekim, long wanem, bai planti wanskul ol i mekim kain kain toktok samting bilong subim yu long i stap na amamas wantaim ol.” Baibel i tok olsem: “Sapos yu holim paia klostu long bros bilong yu, orait ating siot bilong yu i no inap paia, a?” (Sindaun 6:27) Ol tim bilong pilai spot i save putim bikpela hevi long sampela yangpela insait long tim bambai ol i ken insait long ol pati, na planti kain ples olsem i gat ol drak na ol strongpela dring, na kain kain musik nogut, na ol i lukim ol narapela manmeri i mekim pasin nogut wantaim.
Tingim stori bilong yangpela man Robet. Em i tok: “Taim mi insait long tim, ol narapela i putim hevi long mi olsem bai mi mas mekim pasin pamuk, na kisim drak, na dring, na i go long ol pati nogut samting. Mi no bin ting kain samting olsem i save kamap long ol pilai bilong hai-skul. Long ol hap bilong pilai na long ol narapela hap tu, wokabaut bilong yu na toktok bilong yu na olgeta samting yu mekim, i mas wankain olsem ol dispela narapela man.”
Na narapela samting em olsem—spot inap bagarapim wok Kristen bilong yu. (Hibru 10:23-25) Yangpela man Jeralt i tok, ‘taim bilong mekim ol pilai, na taim yu lusim long trening, planti taim dispela i save pait wantaim ol samting bilong ol miting Kristen.’
Ol Narapela Gutpela Samting Yu Inap Mekim
Tru ating ol i save lainim ol manki long sampela kain pilai long skul, na dispela i olsem hap wok bilong skul na i no gat lo long dispela na bai yangpela Kristen i no ken mekim. Na tu, ating dispela samting bai i narapela narapela kain long ol narapela hap graun. Tasol ol yangpela bilong ol Witnes Bilong Jehova i no save laik long bung wantaim ol narapela long ol pilai long pinis bilong skul long apinun. Tru i no olsem yu wanpela Kristen na yu no ken mekim liklik ol pilai bilong kisim amamas, nogat. Tasol pastaim yu mas tingting gut na yu yet mas kirap long mekim sampela samting bilong sakim ol pasin i no stret long yangpela Kristen i mekim.
Yu inap long toktok wantaim papamama bilong yu na stretim tok bilong mekim ol samting wantaim, olsem go long piknik samting. Long dispela rot famili olgeta na ol pren bilong yu inap amamas long mekim sampela gutpela pilai spot wantaim. O ating yu inap long singautim sampela ol yangpela Kristen long i kam na yupela i ken kisim wilwil na raun wantaim, o pilai bal, o ran long resis samting bilong amamasim bel bilong yupela.
Tasol yu mas was gut long pasin bilong winim ol narapela long pilai. Na bosim gut ol dispela samting, na bai narapela i no ken tingting long winim ol narapela long pilai, maski yupela olgeta i Kristen. Em i gutpela long pilai nating tasol. Na em i gutpela tu sapos sampela manmeri i bikpela pinis ol i stap wantaim yupela.
Yu inap kisim gutpela amamas long kain pilai olsem, maski em i no wankain long ol pilai spot bilong skul. Robet i tok em i tingting pinis long lusim tim bilong skul. Na em i tok olsem: “Mi save amamas yet long pilai spot yet, winim amamas bilong bipo. Nau mi pilai spot, tasol i no bilong winim narapela long pilai. Nogat.”
Aposel Pol i bin tokim yangpela man Timoti: “Sapos yumi laik mekim bodi bilong yumi i kamap strong, na yumi save trening oltaim, dispela bai i helpim yumi liklik. Tasol sapos yumi trening long mekim pasin bilong God i kamap strong long yumi, dispela bai i helpim yumi moa yet.” Olsem na sapos man i laik kamap man bilong pilai spot na winim ol narapela man, dispela i no pasin bilong ol Kristen. Skelim gut pasin bilong pilai spot. Hap taim yu lusim long pilai spot, yu inap mekim gutpela wok long en long kamap strong long ol samting bilong spirit—dispela i winim spot. Tingim dispela samting: Pasin bilong God bai “helpim yumi long dispela laip nau yumi stap long en, na laip yumi bai kisim bihain tu.”—1 Timoti 4:8.
[Piksa long pes 13]
Planti pilai bilong skul i kamapim tingting na pasin bilong resis long winim ol narapela