Ol Bikpela Wok Bisnis i Kamap Na i Pinis Gen
Namba 1 Hap: Ol Hevi Bilong Mani
“I tru olsem ol mama na papa i givim laip long yumi, tasol mani yet i mekim na yumi stap laip yet.”—Buk The Japanese Family Storehouse; o The Millionaires’ Gospel, em Ihara Saikaku i raitim.
ATING yu bin sot long mani bipo? O ating yu laik baim wanpela samting long stua, tasol mani i sot? O ating sampela taim famili i mas stap hangre na ol i no pasim gutpela klos? Planti milion man bai tok, em i stret—kain hevi olsem i bin painim ol. Ol i save pinis long hevi bilong mani.
Tingim bel hevi bilong papa i no gat wok mani—em i tingim famili bilong em i mas i gat kaikai na em i mas baim lait na wara samting. Tingim hevi mama i pilim taim em i sanap wet inap longtaim long baim kaikai long stua, na bihain em i kisim save olsem i no gat kaikai long stua o pe i antap tumas. Tingim hevi i painim bikman bilong wanpela kampani taim kampani bilong em i laik bagarap, long wanem, ol i no gat mani. O tingim hevi i painim wanpela gavman taim em i gat planti dinau em i mas bekim.
Long sampela hap long nau ol man i gat bikpela hevi long mani. Pe ol i kisim long wok mani bilong ol i liklik tumas na pe bilong kaikai samting i go antap, na mani bilong ol i no inap long baim ol samting bilong famili na bai sindaun bilong ol i gutpela olsem bipo. Na long nau planti kampani i wok long bagarap na ol wokman bilong en i no gat wok mani moa, na wan wan wok bisnis tasol i wok, olsem na pe bilong ol samting i go antap. Sapos yumi sot long mani, bai yumi hatwok long baim ol kaikai samting o tromoi mani long bas samting long olgeta wan wan de.
Ol Hevi i Kamap Taim Ol Samting Bilong Mani i Laik Bagarap
Wanpela saveman i tok, long 1930 i go inap 1939, bikpela hevi bilong mani i kamap, long wanem, planti bisnis i bagarap, na ‘olgeta kantri na olgeta man i gat wanem wanem kain sindaun, na ol gavman, na olgeta man long graun’ ol i pilim dispela hevi. Dispela samting i mekim na em i wanpela as na Namba 2 Bikpela Pait i kamap. Wanpela man, em John K. Galbraith, i tok long wanpela buk (Money: Whence It Came, Where It Went) olsem: ‘Long 1933 planti man i no gat wok, na ol kampani i katim pe bilong ol wokman, na pe bilong ol samting i go antap. Long dispela taim Hitler i kisim wok gavman long Jemani, long wanem, ating em i tok promis long stretim ol dispela hevi.’ Na long dispela taim long Amerika pe bilong ol samting i go antap, olsem na Galbraith i tok: “Mani i bikpela samting, tasol ol man i pret tu, long wanem, mani inap givim hevi tu long man.”
Ol samting bilong wok bisnis na mani i kirapim ol bikpela senis long wok gavman bilong Isten Yurop kirap long 1988 samting. Na taim ol man i vot long eleksen long hap bilong Wes, ol i tingim ol tok promis ol man bilong politik i mekim, na sapos ol i pilim olsem em inap helpim ol long kisim sampela mani moa, orait, ol i vot long em.
Ol man i save mekim wok long strong bilong ol bikpela wok bisnis na mani bilong kirapim ol gavman long senisim ol lo bilong ol. Long 1986, ol gavman long Yurop na Japan na Amerika i putim tambu long mekim wok bisnis wantaim Saut Afrika, long wanem, Saut Afrika i gat lo i tok ol man bilong narapela narapela skin i no ken sindaun wantaim. Dispela i mekim na gavman bilong Saut Afrika i mas senisim sampela bilong ol dispela lo. Long 1990, olgeta kantri i stap insait long Yunaitet Nesen i pasim tok na ol i no baim o salim samting i go long Irak, tasol Irak i mekim yet laik bilong em.
Tasol nau ol samting i kamap ples klia. Wanpela man bilong raitim buk, em Jacques Attali bilong Frans, em i tok, ‘i olsem ol man bilong wok bisnis i kisim ples bilong ol lain soldia na ol i bosim ol samting long graun.’ Wanpela nius i tok: ‘ [Long planti kantri] strong bilong bisnis i winim strong bilong ami.’
Strong Bilong Wok Bisnis i Wok Long i Go Daun?
Ol guria na tait wara samting, na ol sik, na pasin raskol, inap bagarapim wok bilong ol bisnis na kampani samting. Ol dinau samting tu bilong ol gavman inap mekim olsem. Wanpela buk (The Collins Atlas of World History) i tok, ‘planti taim dinau bilong ol kantri long graun em ol i no gat planti wok bisnis em i bikpela tru, na dispela i mekim na long olgeta hap bilong graun ol samting bilong mani i laik bagarap. Olsem na long nau planti man i stap rabis, na bikpela hevi tru inap kamap long dispela rot.’
Planti gavman i gat hevi, long wanem, pe bilong ol samting i go antap na ol i no inap mekim wanpela samting long pasim, maski sampela i wok strong long stretim dispela hevi. Sapos wanpela bikman bilong gavman i sik, o sampela tok win nating i kamap olsem ol bisnis samting i laik bagarap, dispela inap bagarapim planti wok bisnis samting insait long sotpela taim tasol. Long Nu Yok long Wol Strit, em ples bilong ol bikpela bisnis, bikpela hevi tru i kamap long ol long 1987. Klostu 385 bilion kina i lus nating long dispela taim. Dispela bisnis i kirap long wok gen, tasol ol saveman i tok, i gat bikpela hevi tru bilong mani bai kamap bihain.
Hevi bilong pasin bilong mekim wok bisnis i wok long i go bikpela. Olsem na i stret yumi ken ting olsem liklik taim ol dispela hevi bilong mani bai pinis, o olsem wanem?