Painim Wara Long Stik—Em i Olsem Wok Marila?
WANPELA man bilong wok didiman long hap bilong Amerika i kirap nogut tru. Wanpela liklik hap diwai em i holim long han bilong em i meknais nogut tru. Em i holim strong dispela hap diwai long wanem, wanpela kain strong samting i wok long pulim dispela stik i go daun. Em i tok: “Sampela hap pipia skin bilong diwai i pas long han bilong mi.” Em i kirap nogut moa taim em i digim dispela hap em stik i makim, long wanem, em i painim pinis wara.
Dispela fama i wok long traim painim wara long rot bilong wok marila samting. Sampela taim ol man i save holim stik i gat tupela han (lukim piksa) na em i wokabaut raun painim wara. Wantu stik hia i wok long meknais strong. Sampela stik i save meknais i go daun na sap bilong en i makim graun, na sampela i meknais i go antap na i bruk na sampela taim dispela inap long paitim pes o bros bilong man. Maski ol stik i meknais olsem wanem, ol man i holim dispela ol i save i gat wara i stap daunbilo. Ol man bilong planti hap long graun i save mekim dispela pasin. Wanpela man i ting long Amerika i gat olsem 25,000 man i mekim dispela kain wok bilong painim wara long stik.
Em Wanpela Wok Saiens?
Olsem wanem? I gat sampela lo bilong saiens inap helpim yumi long save long as bilong dispela kain wok? Sampela man i tok, i gat, na sampela i tok, nogat. Inap 70 yia i go pinis Wastaua (tok Inglis) i bin tok olsem: “I no olsem mipela i laik daunim ol lo i save bosim win, wara na graun samting, nogat. Tasol olsem wanem na maski wara i stap insait tru long graun olsem 5 o 6 mita, em i gat strong inap long pulim stik olsem magnet, tasol ol wara i ran antap long graun i no inap mekim wankain samting olsem pulim stik na stik i meknais, nogat. . . . I mas i gat narapela kain samting i bosim dispela kain pasin.”
Tasol planti manmeri i mekim dispela kain wok i tok strong olsem em i wanpela hap wok bilong saiens. Planti yia i go pinis nau na planti saveman bilong saiens i laik painim sampela save moa bilong kamapim as bilong dispela wok bilong painim wara long stik. Long yia 1700 samting ol man i ting liklik hap samting ol i kolim atom (ol i save wokim bom long en) i as bilong dispela kain pasin bilong painim wara. Long yia 1800 samting ol saveman bilong saiens i ting olsem paua i as bilong en. Kirap long taim bilong yumi ol i tok, ating em strong bilong paua o bilong redio o magnet o wanpela strong bilong tingting bilong ol man.
Long 1979 wanpela nius (New Scientist) i bin kamapim sampela tingting long dispela kain wok. Tupela saveman i ting olsem skin bilong yumi ol man inap pilim ol kain paua olsem bilong magnet i kam long ol wara na ston i stap insait long graun.
Tasol planti saveman bilong saiens i no amamas tumas long ol dispela kain as tingting. Wanpela buk (The Encyclopedia Americana) i kamapim tok bilong tupela saveman bilong saiens ol i wok long Yunivesiti Havat long Amerika, em ol i no wanbel long ol dispela tingting. Tupela i tok, ‘Ol saveman bilong saiens i no painim tru as bilong dispela kain wok, na ol i tok saiens i no as bilong en.’ Long Novemba 1990, long Kasel, long Jemani, sampela man bilong painim wara long stik ol i wok wantaim sampela man bilong saiens long traim painim as bilong dispela wok. Tasol maski ol i mekim inap 720 taim, wan wan taim tasol ol i painim wara na sampela kain ston i gat ain samting. Wanpela nius i tok, saiens i no as bilong dispela kain wok. Planti ol narapela wok traim tu i no bin kamapim as bilong dispela kain wok.
Sampela ol man bilong mekim dispela kain wok i kamapim narapela kain as na ol wok traim i no karim gutpela kaikai. Ol i tok ol dispela wok traim i mekim na nau ol i no givim bel tumas long mekim dispela wok. Sampela i tok, strong bilong mekim dispela wok i lusim ol inap liklik taim. Taim dispela kain hevi i painim sampela man em longtaim ol i mekim gut dispela kain wok, tasol taim ol i laik kamapim strong bilong ol long ai bilong ol saveman, dispela strong i lusim ol. Olsem na sampela man ol i tok olsem dispela strong i bosim stik i gat narapela kain tingting i mekim wok long laik bilong em yet.
Olsem wanem saiens i as bilong dispela kain pasin? Ol strong bilong wara na graun na win samting i no save mekim nabaut nabaut o wok long laik bilong ol yet, nogat. Ol i save wok stret oltaim. No gat wanpela masin o man inap bosim ol. Olsem na planti saveman bilong saiens i tok, em wanpela bilip kranki bilong ol tumbuna—em tasol. Na tu, planti ol bikpela man bilong mekim dispela kain wok ol i tok tu olsem, i no gat wanpela strong i stap em wok saiens i save long en na em i as bilong dispela kain wok, nogat.
Em Wanpela Wok Giaman?
Maski saiens i no inap kamapim as bilong dispela wok, tasol taim yumi harim ol ripot i kam long ol man bilong mekim dispela kain wok, olsem wanem dispela wok em i wok giaman tasol? Olsem wanem long dispela fama em yumi stori long em long kirap bilong dispela stori—dispela samting i kamap nating long em?
Tasol i gat sampela bilong ol dispela stori i tru. Long Amerika wanpela meri i bin singautim wanpela man bilong mekim dispela kain wok, long wanem, haus bilong em i no gat wara. Tasol as bilong dispela hevi em wanpela paip i gat hul na wara i lus nating. Dispela meri i no save dispela paip i stap we, long wanem, inap 30 yia i lus pinis taim ol i putim ol paip nupela long graun. Dispela man long tingting bilong em yet i tokim stik bilong em long painim dispela paip, na stik i kalap i go long wanpela mak. Klostu tasol long en, inap 15 sentimita tasol, ol i painim dispela paip i bin bruk.
Tasol wanpela stori em planti ol man i save gut long en i painim wanpela man bilong Amerika, em Henri Gros, em man bilong painim wara long stik. Ol saveman bilong saiens em ol i save gut long ol ston, ol i tok i no gat wara insait long graun long Bemuda long Wes Indies. Wanpela nius (Saturday Evening Post) i tok: ‘Insait long haus bilong Kenet Robets long Kenebunkpot, long Men, Gros i kisim wanpela mep bilong Bemuda na kisim stik bilong em na holim i go i kam antap long dispela mep, na stik i makim 3-pela mak long mep. Bilong truim dispela ol mak Gros na Robet i go long Bemuda, na ol i askim gavman long helpim ol na givim ol masin samting long ol, na ol i kirap long painim wara. Sampela mun bihain, olsem long Epril 1950, ol i painim wara long dispela 3-pela ples stret em stik i bin makim.
Planti ol narapela man i tok ol i painim planti wara long dispela rot, winim planti tausen samting. Planti niusman i lukim ol stik bilong ol man i meknais planti, na tu ol i harim ol dispela man i tok wara i stap hamas mita samting insait long graun. Ol i lukim ol man i digim hul na ol i painim wara. Tasol maski saiens i no inap tokaut long as bilong dispela kain wok, sampela taim em i save wok tru. Bilong wanem?
Ol Stori Bilong Bipo i Tokaut
Ating ol man i bin mekim dispela kain wok, inap planti tausen yia pinis. Tasol long yia 1500 samting, taim wanpela saveman em Jojius Agrikola i kirap raitim ol stori bilong em long wok bilong painim ol ston samting (De Re Metallica), em namba wan taim ol i raitim ol stori bilong dispela kain wok bilong painim wara. Sampela man i gat wok long kamautim ol kain kain ston na ain insait long graun ol tu i save mekim wok long stik bilong painim ol dispela ston samting. Agrikola i tok, sampela i no amamas tumas, long wanem, ol stik i save meknais tasol long nem bilong ol man i mekim sampela kain toktok, long ol narapela man, nogat. Dispela wok i go bikpela long Yurop, tasol planti man i gat tupela tingting long en. Martin Luter i no laikim dispela kain wok na planti ol pris pasto tu. Olsem na bilong amamasim ol pris pasto, sampela ol man i baptaisim ol stik, em bilong ol long nem bilong God Triwan.
Planti ol man i save mekim dispela kain wok i tingting tasol long painim wara na ol kain kain ain o ston samting. Tasol bihain ol i save, i gat planti wok moa stik em inap mekim. Long yia 1600 samting long Frans wanpela man (Jacques Aymar) i mekim dispela wok long painim ol raskol! Wanpela nius i bin tok, wanpela taim em i wok long painim wara klostu long wanpela matmat bilong meri em ol man i kilim em i dai, na kwiktaim stik bilong em i meknais planti. Stik i go stret na makim man bilong dispela meri, na wantu dispela man i ranawe. Dispela man bilong painim ol raskol na planti ol narapela i bin mekim wankain wok bilong painim ol raskol long planti hap bilong Yurop. Long dispela taim bipo planti ol Katolik tu i askim dispela man long mekim wok long stik bilong em bilong painim ol Talatala na ol i ken kilim ol i dai.
Ol Spirit Nogut i As Bilong En?
Long taim bilong Aymar tu sampela man i ting ol inap long kamapim as bilong dispela kain wok na ol i tok saiens i as bilong en. Ol i tok dispela stik em Aymar i bin mekim wok long en i pulim sampela kain strong i kamap nating long graun na ol i no save long as bilong en. Tasol yumi save saiens i no as bilong ol wok em Aymar i bin mekim long stik. Dispela strong em i bin mekim wok long en i gat save na tingting. Em inap long painim ol raskol, na save long husat i Katolik na husat i Talatala, na tu, em inap long painim ol wara na ol kain kain ston samting.
Olsem na ating dispela strong i gat save na tingting em i as na ol man i painim wara long rot bilong mep, maski ol i stap longwe long dispela hap. Sampela ol i painim ol hanpaus, paspot, ol bilas gol na silva i bin lus, na sampela i painim ol man tu i bin lus. Long 1960 samting ol ami bilong Amerika i mekim wok long ol stik bilong painim ol rot insait long ol maunten, na ol liklik bom i stap hait insait long graun long hap bilong Vietnam. Long nau ol man bilong wok marila na ol glasman i save mekim wok long stik bilong kisim save long samting bai kamap bihain na bilong painim tewel bilong ol man i dai pinis.
Wanpela man bilong raitim ol buk i tok, i no gat man i save tru long as bilong dispela kain wok. Inap 8-pela yia pinis em i skelim dispela wok na em i raitim wanpela buk (Dowsing—an Exposé of Hidden Occult Forces). Long dispela buk em i tok, stik bilong dispela kain wok i wankain olsem ol plang wija. Em i tok tu olsem dispela stik inap long pinisim sik bilong ol man o mekim ol i sik. Wanpela man (Robert H. Leftwich) i mekim wankain tok long buk bilong em (Dowsing—The Ancient Art of Rhabdomancy), na em i tok: “Ol dispela strong i wankain long ol strong bilong ol marilaman na glasman na posinman. Olsem na ol man i no ken mekim traim dispela kain wok, nogut ol i kisim hevi long en.
Ol Kristen tru i pilim pinis as bilong dispela strong bilong painim wara samting long stik. Saiens i no as bilong en. Ating i olsem ol spirit nogut i as bilong en. Tupela saveman (Evon Z. Vogt na Ray Hyman) i tok: ‘Ol spirit nogut i as bilong dispela kain wok na bilong painim wara.’—Water Witching U.S.A.
I Stret Kristen i Ken Insait Long Dispela Wok?
Sapos ol spirit nogut i as bilong dispela kain wok, orait ol Kristen i no ken insait tru long en. Long Lo 18:10 long Baibel God i tokim lain bilong em olsem: “Yupela i no ken larim ol manmeri bilong yupela i mekim olkain pasin bilong glasman, na pasin tambaran na pasin sanguma na wokim posin na mekim marila.” Profet Hosea i sori long ol Israel i no bihainim dispela lo na em i tok: “Ol i askim ol hap diwai nating long kamapim tok hait. Olaman, ol i ting ol dispela hap diwai inap autim tok long ol samting ol i laik save long en.”—Hosea 4:12.
Tasol ating sampela bai tok, ‘Mipela i painim wara nating tasol.’ Tru, tasol nogut ol i insait long wanpela wok bilong ol spirit nogut. Planti ol tisa bilong dispela kain wok i save lainim ol sumatin long kolim nem bilong samting ol i laik painim long dispela stik—i olsem dispela stik i gat tingting. Wanpela tisa i tokim ol sumatin long givim nem long stik em i mekim wok long en na kolim dispela nem long en. Ol man bilong mekim dispela kain wok i save askim stik, wara i stap insait long graun inap long wanem mak. Taim dispela stik i kirap long meknais ol i kirap tu long kaunim hamas taim stik i meknais. Long dispela rot ol inap save tru, wara i stap daunbilo inap long wanem mak. Dispela i soim yumi olsem i gat wanpela strong i gat save na tingting i as bilong ol dispela kain wok.
Na tu em i kain olsem long narapela wok—ESP (extrasensory perception)—na ol Witnes Bilong Jehova i save abrusim dispela samting. Em i olsem man i kisim narapela kain strong i no bilong dispela graun. Wastaua long tok Inglis bilong 1962 i bin stori long dispela wok. Bihain liklik wanpela klap bilong ol man i painim wara (American Society of Dowsers) i raitim pas na tok: “Mipela i wanbel long tok yupela i bin mekim, olsem, wok bilong painim wara i kain olsem ESP. Man i mekim ESP, sapos em i no was gut, ating em bai wok wantaim ol spirit nogut. Tasol mipela i no wanbel long tok yupela i mekim long man i mas klia olgeta long dispela kain wok.”
Tasol yu ting olsem wanem? Sampela man i givim bel long dispela kain wok, na ol i tokaut olsem wok bilong painim wara long stik i olsem hap wok bilong ol spirit nogut, olsem na dispela i mas kirapim ol Kristen long givim baksait long dispela kain wok, a?
Tasol ating sampela i tok, dispela kain wok i save helpim man. Olsem na ating dispela strong i mekim gutpela pasin, a? Nogat tru. Yumi mas tingim tok Pol i mekim: “Satan yet i save senisim pasin bilong en na kamap olsem ensel bilong lait.” (2 Korin 11:14) Long bipo tu ol spirit nogut i bin kamapim sampela tok bilong Baibel bilong giamanim na paulim ol man.—Aposel 16:16-18.
Tru, yumi no ken tokaut stret olsem ol spirit nogut i as bilong wok bilong painim wara long stik. I gat planti samting ol man bilong saiens i no klia yet long en. Tasol ating sampela wok bilong painim wara long stik i olsem i insait long wok bilong ol spirit nogut, na ol dispela samting inap bagarapim man.
Olsem na sapos yumi klia long dispela kain wok, yumi bihainim tok bilong Baibel long yumi no ken “pas long ol samting i no klin long ai bilong God.”—2 Korin 6:17.
[Blok long pes 15]
Stik Bilong Painim Wara
LONG nau sampela stik bilong painim wara na ol narapela samting ol i kain kain. Sampela em tupela stik ain ol i wokim olsem kruse. Na sampela i mekim wok long ol liklik waia bilong hangamapim klos long en. Sampela man i save holim wanpela stik long tupela han bilong ol. Na sampela i no holim wanpela samting, ol i wet tasol long bel bilong ol i tanim o han bilong ol i olsem i dai. Nau ol kampani i save wokim sampela na ol man inap baim. Tru i gat sampela kain masin bilong painim ain samting long graun. Ol i save wok long paua o bateri, olsem na ol i narapela kain long ol dispela stik bilong painim wara.
[Piksa Kredit Lain long pes 12]
Woodcut of dowser from Georgius Agricola’s De Re Metallica