Ol Yangpela i Laik Save . . .
I Gat Rong Long Tingting Nabaut?
Tisa i wok long skulim yu, na em i toktok long pasin bilong bungim ol namba, tasol tingting bilong yu i wokabaut na i go long narapela samting—yu tingting long taim yu bin stap wantaim famili long nambis long sampela mun i go pinis; em i taim bilong san, na san i holim skin bilong yu, na wesan tu i hatim skin, na i gutpela tru, na yu harim si i bruk long nambis, na ol pikinini i pilai, na . . . sori, ol narapela skulmanki i lap, na tingting bilong yu i kam bek gen, na gutpela nambis i go pinis, na tisa i sanap i stap na em i kros long yu no bin harim tok bilong em. Em i bin givim wanpela askim long yu, tasol yu no bin harim, na nau em i wetim yu i bekim dispela askim.
TINGTING nabaut—em samting olgeta kain manmeri i save mekim—ol yangpela na ol lapun wantaim. Wanpela saveman i tok, em i pasin bilong yumi olgeta. Sampela man i tok, bikpela hap taim bilong yumi i lus long tingting nabaut long ol samting. Ol saientis i no save, pasin bilong tingting nabaut dispela kain i save kamap olsem wanem, na ol i no wanbel tu long em i wanem kain samting. Wanpela buk dikseneri i tok, ‘dispela pasin bilong tingting i go nabaut em i olsem gutpela tingting i mekim man i amamas.’ Sampela saveman i tok, sampela man i tingting nabaut long samting i givim amamas long em, tasol sampela i tingting nabaut long ol samting ol i no save laikim.
Sampela man i tingting nabaut long wanpela samting i mekim bel bilong ol i amamas. Planti ol i tingting nabaut long ol samting bipo ol i bin mekim. Dokta James Comer i raitim wanpela tok i kamap long wanpela nius (Parents), na em i stori long pasin bilong em yet long tingting nabaut, na em i tok, sapos em i bin mekim bikpela wok long ples wok na em i pinis long wok, na long apinun em i draivim ka i go bek long haus bilong em, orait, taim em i draiv em i tingting nabaut long taim em i yangpela na em i pilai basketbal na em i winim pilai. Na dokta i tok: “Mi tingting nabaut long ol kain samting nating olsem, tasol dispela samting i givim amamas long mi.” Na sampela man i save tingting nabaut long ol samting ol i laik mekim long bihain. Wanpela man i tok: “Planti taim mi bin tingting nabaut long olsem wanem mi ken kamap bikpela man bilong pilaim musik.” Bihain dispela man i gat biknem long ol samting bilong musik.
Tasol planti yangpela ol i tingting nabaut long ol samting ol i save mekim long olgeta de samting, olsem skul, o bung wantaim ol man, o homwok, o kain samting olsem. Na sampela i save tingting nabaut olsem, long wanem, ol i les long wanpela wok bilong skul o wok ol i mas mekim long haus. Ol i harim sampela samting, o wanpela tok, o ol i lukim wanpela samting, na dispela i kirapim tingting bilong ol long tingim wanpela samting i save givim amamas long ol, olsem samting bilong bipo, o samting bilong bihain. Baibel i tok: “Sapos yu wari long planti samting, bai yu driman planti.” (Saveman 5:3) Sapos man i tingting tasol long ol samting em yet i laik mekim, em bai “driman planti.”
Tasol dispela kain pasin bilong tingting nabaut i save pasim rot na bai yumi no putim tingting i go long ol tok i kamap long ol miting Kristen o long skul, o long wok bilong yumi. Na sampela i tingting nabaut long ol samting nogut inap nogutim yumi. Orait, yu ting dispela pasin bilong tingting nabaut em i wanpela pasin yu mas lusim?
Em Inap Bagarapim Tingting?
Bipo ol dokta na tisa i tok, pasin bilong tingting nabaut em pasin nogut. Ol i tokim wanpela yangpela man olsem: “Mipela mas helpim yu long lusim dispela pasin bilong tingting nabaut olsem driman.” Dokta Eric Klinger i tok, saveman Sigmund Freud i bin kirapim dispela tingting, olsem tingting nabaut em pasin bilong ol pikinini o man i longlong liklik, olsem tingting i no wok gut. Wanpela buk i tok, dispela pasin bilong tingting nabaut em i pasin bilong ol man i no laik tingim ol hevi samting long i stap bilong ol o ol samting i stap tru. Bipo ol saveman i bin tok, ol man i mas lusim pasin bilong tingting nabaut, nogut dispela i paulim tingting bilong ol.
Bihain long taim bilong Freud ol man i wok long kisim save long ol samting bilong dispela pasin bilong tingting nabaut, na ol i kamapim sampela save long en. Wanpela buk (Daydreaming, bilong Dokta Eric Klinger) i tok:
Olgeta man i save tingting nabaut.
Sapos man i tingting nabaut planti, dispela i no mekim nogut tingting bilong em. Em i gat gutpela tingting wankain olsem ol man i no save tingting nabaut.
Tingting nabaut i no save paulim tingting bilong man.
Tingting nabaut i no save kamapim sik long tingting. Longlong man i no save tingting planti, winim ol narapela man, nogat.
Tingting Long Ol Gutpela Samting
Baibel i no tambuim pasin bilong tingting nabaut long ol gutpela samting. Tingting bilong yumi em inap tingim planti samting, na dispela i makim olsem Jehova i bin wokim olgeta samting bilong skin bilong yumi i gutpela tru. (Song 139:14) Sapos yumi tingting long ol gutpela samting tasol, olsem mekim gutpela wok long tingting bilong yumi, dispela bai helpim yumi long kamapim gutpela wok. “Ol dispela gutpela samting yumi no inap lukim long ai, ol bai i stap oltaim.” (2 Korin 4:18) Long tingting yumi ken lukim nupela taim God bai kamapim. Baibel i stori long dispela Paradais bai kamap long graun, na taim yumi kaunim dispela stori, em i kirapim yumi long tingim tingim, olsem driman long en!—Aisaia 35:5-7; 65:21-25; KTH 21:3, 4.
Sapos yu man bilong tingting oltaim long ol samting, dispela bai helpim yu taim yu mas mekim wanpela strongpela wok. Ol yangpela Witnes Bilong Jehova i save mekim tok long Skul Bilong Wok Autim Tok. Sapos yu mas mekim tok olsem, long tingting bilong yu yu ken tingim ol i sindaun redi long harim tok bilong yu, na yu ken kolim traim; ol i kisim gut o nogat? Sapos yu ting i no gutpela tumas, orait, nau yu ken stretim. Dispela bai strongim bel bilong yu long mekim tok.
Na yu ken tingting long olsem wanem bai yu stretim wanpela hevi. Sapos wanpela Kristen i gat tok long yu, orait, long tingting bilong yu yu ken redim sampela pasin bilong toktok wantaim em, na wanem tok bai yu mekim, na bai yutupela i ken stretim dispela hevi. (Matyu 5:23, 24) I gutpela long tingim kain samting olsem, long wanem, Baibel i tok: “Stretpela man i save tingting gut pastaim, na bihain em i bekim tok.”—Sindaun 15:28.
Sapos wanpela i bin bagarapim bel bilong yu o em i mekim na yu kros long em, tingim tok bilong Song 4:4: “Mas pret long God na lusim pasin bilong mekim sin. . . . Tingting gut long dispela tok, na pasim maus.” Maski tingting long olsem wanem yu ken daunim wanpela man na winim em long sampela tok. Jisas i tok, i no gutpela sapos “man i kros nogut long brata bilong en” o “man i tok nogut long brata bilong en” o kolim em “longlong man.” (Matyu 5:22) Sapos yu tingting long ol samting yu ken mekim bilong pinisim dispela hevi o olsem wanem yu ken lusim dispela rong em i bin mekim long yu, em gutpela, long wanem, dispela bai mekim na kros bai i dai, na yutupela bai kamap wanbel gen.
Na ating pasin bilong tingting nabaut i ken helpim yu long stretim sampela hevi tu. Dokta Klinger i tok: ‘Pasin bilong tingting nabaut i ken helpim man long painim rot bilong stretim sampela hevi o long kamapim wanpela samting. Tasol sapos em i pas long mekim wok bilong em, em i no inap tingim gut dispela samting, long wanem, tingting bilong em i pas long wok em i mekim.’
Na sapos yu tingting nabaut long olsem wanem yu ken mekim gut wok bilong yu, ating bai yu kisim sampela gutpela tingting long olsem wanem yu inap mekim o wokim wanpela samting. Wanpela tisa bilong lainim ol man long pasin bilong wokabaut long ais em i tok, ol dispela man i mas tingting long rot bilong ol i mas wokabaut long en na long ol kona samting. Na ol saveman i tok, dispela pasin bilong tingting nabaut long ol samting em i save kirapim tingting bilong man long redim ol masol long mekim wok. Na Dokta James Comer tu i tok: “Tingting nabaut i gutpela samting bilong helpim yumi long mekim gut ol wok bilong yumi.”
Tasol Was Gut
Tasol “olgeta samting i kamap long dispela graun, i save kamap long taim bilong em yet.” (Saveman 3:1) Sapos yu sindaun nating na malolo long rum bilong yu na yu tingting nabaut, ating em i orait. Tasol sapos yu draivim ka yu mas tingting gut, nogut bagarap i painim yu. Na sapos long skul yu gat tes, o yu stap long miting na brata i mekim wanpela tok bilong Baibel, ‘tingting i mas i stap stret’ long dispela tasol.—2 Pita 3:1.
Na nogut yumi tingting tumas long ol samting nogut o long ol hevi samting. Tru, sampela taim yumi save tingting planti long sampela samting, olsem long yumi gat wanpela tes long skul, o yumi laik askim kampani long givim wanpela wok samting long yumi, na nogut yumi ting ol i no ken harim yumi o bai yumi lus long tes samting. (Lukim Saveman 11:4.) “Sapos man i save wari oltaim, em bai i bel hevi tru na tingting bilong en bai i bagarap.” (Sindaun 12:25) Na Jisas i tok: “No ken tingting tumas long tumora. . . . Hevi bilong wanpela de em inap long dispela de tasol.”—Matyu 6:34.
Sampela kain pasin bilong tingting nabaut i no gutpela. Sampela yangpela i tingting nabaut long mekim pasin pamuk. Na sampela i tingting nabaut na ol i no inap tingim wok bilong ol.
[Ol Piksa long pes 24]
Bilong mekim gut wanpela wok, yumi ken mekim traim long tingting bilong yumi pastaim