Ol Yangpela i Laik Save . . .
Olsem Wanem Mi Ken Lusim Skin?
WANPELA yangpela man, em Judd, i tok: ‘Patpela skin em i wanpela samting nogut tru long ol yangpela.’ Sapos yu tu i gat patpela skin, orait yu save gut long tingting bilong Judd, a?
Tru patpela skin i no gutpela long ai bilong ol man, tasol i gat narapela samting tu. Patpela skin inap kamapim sik sotwin o daiabitis o ol skru inap bagarap. Na taim yu go lapun liklik, yu inap kisim ol bikpela sik bilong kilim i dai man olsem sik bilong klok, o sik kensa long wanpela bikpela rop bilong bel ol i kolim kolon.a
Tasol sapos skin bilong yu i bikpela i no olsem yu mas lusim skin. Ating skin i olsem, long wanem, yu kisim dispela long papa o mama. Tasol sapos dokta i tok, yu gat bikpela gris na dispela i no gutpela long skin bilong yu, ating i gat sampela samting i mekim na skin bilong yu i patpela. Wanpela buk (The Healthy Adolescent) i tok: ‘Sampela man i patpela, long wanem, sampela glan long skin bilong ol i no wok gut, olsem pankrias, tairoit, o ol glan klostu long kidni.’
Kaikai Tumas, i No Kisim Eksasais
Planti man i patpela tumas, long wanem, ol i no skelim gut kaikai na sakim kaikai i gat planti gris, na ol i no eksasais. Judd i tok: ‘Mama i mas go wok mani bilong lukautim mitupela brata bilong mi, olsem na mipela yet i kaikai. Mipela save kaikai planti sokolat na dring planti loliwara.’ Olsem wanem? Yu gat wankain pasin?
Sampela yangpela i mekim pasin kranki long kaikai bilong mekim gut bel bilong ol—i no olsem ol i hangre na mekim. Sampela yangpela i no stap bel isi, long wanem, papamama i katim marit o wanpela famili i dai, o narapela samting, olsem na ol i ting sapos ol i kaikai planti dispela bai helpim ol.
Na yu mas save, kaikai na eksasais i save wok gut wantaim. Sapos yu no eksasais, yu no inap winim dispela hevi long kaikai planti. Wanpela buk (A Parent’s Guide to Eating Disorders and Obesity) i tok: ‘Man i lukim televisen em i sindaun tasol na em i no eksasais. Na olgeta taim televisen i putim kain kain piksa long kaikai na givim tingting long em long kaikai. Olsem na em bai kaikai i go i go.’
Pasin Bilong Lusim Planti Kaikai
Ol ripot i tok, long olgeta 4-pela 4-pela man long Amerika, wanpela i save mekim pasin bilong lusim kaikai. Ol i mekim olsem long kain kain rot. Tasol klostu olgeta man i lusim skin, ol i kamap patpela gen. Bilong wanem ol i kamap patpela gen?
Skin bilong yu i olsem wanpela stov na kru bilong yu i olsem glas bilong glasim mak bilong hat bilong stov. Taim yu kaikai, dispela kaikai i olsem paiawut bilong hatim stov, long wanem, skin i save mekim wok long dispela kaikai bilong givim strong long skin. Tasol sapos yu kaikai planti tumas, skin i no inap pinisim olgeta kaikai, olsem na em bai stap insait long skin olsem gris. Orait, sapos yu no kaikai, pastaim skin i lus. Tasol nau ol samting insait long skin i senis, long wanem, skin i no kisim kaikai olsem bipo—em i kisim liklik tru. Na kru i tokim skin long em i no ken mekim gut wok bilong en long dispela liklik kaikai, olsem na skin i wok long kamap patpela gen maski yu no kaikai gut. Nau yu bel hevi, olsem na yu traim narapela rot bilong sakim kaikai, tasol maski yu mekim olsem, skin i kamap patpela.
Nau yu save, planti rot bilong lusim skin i no inap helpim yu. Sapos yu dring marasin bilong lusim skin, ating inap liklik taim bel i no laik kaikai, tasol taim bel i lain pinis long marasin, em bai kirap gen long laik tru long kaikai. Na yu mas tingim ol narapela sik yu inap kisim long rot bilong dispela marasin, olsem ai i raun, o mak bilong blut i go antap, o tuhat i ran, o klok i meknais hariap. Wankain samting inap painim yu sapos yu dring marasin bilong rausim wara long skin o bilong kirapim skin long mekim hariap wok bilong en long kaikai. Dokta Lawrence Lamb i tok: ‘I no gat wanpela marasin bilong helpim yu long lusim skin na skin i no ken kisim bagarap long en.’
Taim yu yangpela, olgeta de skin bilong yu i mas kisim planti kaikai olsem kaukau na rais samting na ol kaikai i gat gutpela marasin samting long en. Sapos yu lusim planti kaikai, skin i no inap i go bikpela inap long mak tru bilong en. Na tingim King Sol. Baibel i tok: “Em i no gat strong, long wanem, em i no bin kaikai long dispela de.” (1 Samuel 28:20) Wanpela dokta i tok, sapos ol yangpela i lusim planti kaikai, skin bilong ol bai ‘les olgeta na tingting bilong ol i no inap i stap isi. Olgeta taim skin bilong ol bai kol, na ol i no inap skul gut, na ol i no inap pekpek, na tingting bilong ol i no inap wok gut.’
Gutpela Rot Long Lusim Skin
Sapos yu laik lusim skin, i gutpela yu lukim dokta pastaim. Em bai glasim skin bilong yu na tokim yu, sapos yu lusim skin liklik, skin bai bagarap o nogat. Na em inap makim hamas mun samting yu mas mekim olsem, na i gutpela long lusim hamas kilo.
Baibel i tok: “Yumi save kaikai na dring, na amamas long wok bilong yumi.” (Saveman 2:24) Olsem na sapos yu no amamas long lusim ol kaikai bilong helpim yu long lusim skin, ating yu bai hatwok long lusim skin. Na Baibel i no tambuim kaikai, em i tambuim pasin bilong kaikai planti. (Sindaun 23:20, 21) Olsem na mipela laik stori long sampela samting yu ken mekim bilong helpim yu long “tingting stret” long kaikai.—1 Timoti 3:11.
Yu mas kaikai long moningtaim! Wanpela buk (The New Teenage Body Book) i tok: ‘Sapos yu no kaikai, bai yu hangre na pilim olsem yu lus long kaikai, olsem na bihain long apinun samting bai yu kaikai planti, em ol kaikai i gat planti gris.’
Paslain long kaikai, dring wara. Sapos yu mekim olsem bel bilong yu i pulap. Sapos yu dring planti wara dispela bai helpim skin long rausim gris. Ol dokta i tok, i gutpela long dring 8-pela glas wara long olgeta de.
No ken kaikai na lukim televisen. Dokta Seymour Isenberg i tok: ‘Sapos ai bilong yu i pas long televisen yu inap kaikai i go i go.’
Taim yu laik kaikai, beten pastaim. Tingim: “God i bin wokim [olkain kaikai] bilong yumi ol manmeri i bilip long em na i save long tok tru bilong em, yumi ken kisim na kaikai na tenkyu long God.” (1 Timoti 4:3) Yangpela Kristen bai tingim gutpela pasin pren bilong em wantaim God, olsem na em i no ken tru kaikai planti inap long skin na tingting bilong em i les. Beten bai strongim yu long kisim kaikai inap long skel bilong yu.
No ken kaikai hariap hariap. Taim bel i pulap, kru i no save hariap, nogat; inap 20 minit samting na nau kru i save bel i pulap. Olsem na sapos yu kaikai isi isi, dispela bai helpim yu long kaikai “inap long skel bilong yu,” na yu no ken winim skel!—Wok Pris 25:19, NW.
Mekim ol narapela samting i gutpela long skin sapos bipo yu bin kaikai taim yu les long mekim wok samting, o bel i no stap isi, o yu pilim olsem yu stap wanpis, o yu bel hevi. Na toktok wantaim wanpela man yu bilip long em. Na i gutpela long wokabaut, o eksasais, o harim musik. Tasol gutpela samting tru—kisim kaikai bilong spirit. (1 Pita 2:2) Kaikai bilong skin i no save mekim bilip i kamap strong. (Skelim wantaim Hibru 13:9.) Tasol taim yu kaunim Baibel, dispela i save strongim bilip na ating em bai helpim yu na yu no ken tingting tumas long kaikai.
Senisim Kaikai na Wokabaut Bilong Yu
Ating yu mas senisim sampela kaikai bilong yu. Lo Bilong Moses i tambuim ol Israel long kaikai gris. (Wok Pris 3:16, 17) Tru dispela samting i bilong lotu, tasol sapos yu lusim ol kaikai i gat planti gris olsem sisbega, o ol kaikai ol i save praim long gris, yu bihainim gutpela tingting bilong lukautim gut skin bilong yu. Loliwara na kek i gat planti suga na gris i no save helpim skin. Na sapos yu kaikai abus i no gat gris tasol yu putim planti sol, em i swit long maus, tasol em i no helpim skin—sol i mekim na skin bai holim planti wara.
Klostu olgeta dokta bilong kaikai i tok, sapos wan wan taim yu amamas long kaikai wanpela kaikai yu gat bikpela laik long en, dispela i no inap bagarapim yu. Tasol sapos yu laik tru long lusim skin, orait, yu mas i gat bikpela laik long kisim ol kaikai bilong helpim skin, olsem prut, galip, ol samting ol i wokim long braunpela plaua, na kumu sayor samting. Wanpela dokta bilong kaikai i tok: ‘Kaikai kain kain kaikai na yu no ken les.’ Sapos mama i kukim kaikai, toktok wantaim em na askim em long helpim yu. Sapos famili olgeta i kaikai ol gutpela kaikai, dispela i no ken helpim yu tasol, em bai helpim skin bilong olgeta.
Tru yu mas kaikai gut, em bikpela samting, tasol yu no inap lusim skin sapos kru, o yumi ken tok glas bilong glasim mak bilong hat, i no mekim gut wok bilong em. Olsem: Inap 3-pela taim long olgeta wik inap 20 minit samting yu mas eksasais. (1 Timoti 4:8) Pasin bilong wokabaut hariap liklik o wokabaut i go antap long ol lata inap helpim skin bilong sampela. Taim yu eksasais em i save strongim ol masol, na gris bilong skin i no karamapim moa skin bilong yu. Long ai bilong ol man i olsem yu lusim skin. Taim yu eksasais olsem, nau skin bai mekim gut wok bilong en long pinisim gris. Eksasais inap helpim ol marasin insait long skin bilong yu long wok gut, na em bai helpim ol masol long go bikpela na pinisim gris insait long skin. Na ol masol bai mekim olsem, maski yu slip!
Sapos yu no les, yu inap win na lusim skin.b Tru, sapos yu lusim sampela kilo i no olsem olgeta hevi bilong yu i pinis. Tasol bel bilong yu bai stap isi, long wanem, skin i strong na long ai bilong yu na ol narapela man skin i gutpela.
[Ol Futnot]
a Long olgeta yangpela em skin bilong ol i patpela tumas, 80 pesen bilong ol i stap olsem tasol taim ol i go bikpela pinis.
b Ating sampela i mas go lukim dokta sapos ol i gat bikpela hevi long bihainim pasin kranki long kaikai. Dokta inap givim sampela gutpela tingting long ol.
[Piksa long pes 21]
Eksasais na gutpela kaikai—em bikpela samting long lusim skin na skin i no ken bagarap