Taim Bikpela Skin i No Gutpela
Rosa i gat 35 krismas. Em i bel hevi na i tok: “Nau ol klos bilong mi i no inap long skin bilong mi. Long nau hevi bilong skin i olsem 86 kilogram, na mi no ting skin bilong mi inap kamap bikpela olsem!”
TASOL i no Rosa tasol i save tingting planti long skin i kamap patpela tumas. Long Yunaitet Stets, em ples Rosa i stap long en, klostu 33 pesen bilong ol manmeri i gat patpela skin tumas.a Insait long 10-pela yia long Briten, namba bilong ol manmeri i patpela tumas i bin go bikpela moa, olsem dabol. Na long Japan, em bipo wan wan man tasol i gat patpela skin, nau skin bilong planti manmeri i kamap patpela tumas.
Planti pikinini moa i patpela, winim tru skel. Inap 4.7 milion yangpela bilong Yunaitet Stets em ol i gat 6-pela i go inap 17 krismas, skin bilong ol i gat bikpela gris, na inap 20 pesen bilong ol pikinini long Kanada ol i patpela tumas. Long nau long Singapo, namba bilong ol pikinini i gat patpela skin tumas i go bikpela moa inap 3-pela taim.
Long sampela kantri, ol i ting skin i gat planti gris i makim olsem man o meri i gat planti samting bilong skin na em i no gat sik—em samting i winim pasin bilong i stap rabis na sot long kaikai. Tasol long ol kantri bilong Wes, em ol hap i no sot long kaikai, patpela skin i wanpela samting planti manmeri i no laik kisim. Tru tumas, skin i gat planti gris i wanpela samting yumi olgeta i mas tingim gut. Bilong wanem yumi mas ting olsem?
Bipo Dokta C. Everett Koop i bin wok olsem nambawan dokta bilong gavman long Yunaitet Stets, em i tok: “Planti manmeri i ting patpela skin i no gutpela long ai na em tasol—tasol patpela skin em i wanpela bikpela sik.” Dokta F. Xavier Pi-Sunyer long Nu Yok, em i tok: ‘Ol man i go patpela moa long Amerika ol inap kisim sik daiabitis, sik strok, sik bilong klok, mak bilong blut i go antap, o kisim sampela kain sik kensa.’
Patpela Skin, Planti Sik Moa
Insait long 16 yia wanpela lain i bin glasim skin bilong 115,000 nes long Yunaitet Stets. Ol i kisim save olsem: Taim skin bilong ol manmeri i go patpela moa inap 5-pela i go 8-pela kilogram samting, ol inap kisim sik bilong klok. Ripot bilong dispela lain i bin kamap long nius The New England Journal of Medicine bilong Septemba 14, 1995, ol i tok: Inap 33 pesen bilong ol manmeri em ol i bin dai long sik kensa na 50 pesen bilong ol manmeri em ol i bin dai long sik bilong klok, patpela skin i as bilong en. Na wanpela ripot long nius The Journal of the American Medical Association (JAMA) bilong Me 22/29, 1996, i tok: “Inap 78 pesen bilong ol man na 65 pesen bilong ol meri em mak bilong blut bilong ol i antap, as tru bilong dispela em skin bilong ol i patpela tumas.” Wanpela lain (American Cancer Society) i tok, ol manmeri i gat “patpela skin tumas” (ol i winim hevi bilong skin long skel inap 40 pesen o antap long dispela), “ol inap kisim sik kensa, winim ol narapela man.”
Tasol skin i go patpela, dispela tasol i no as na man inap kisim sik, nogat; pasin bilong skin long putim gris i go long planti hap bilong skin, dispela tu inap kamapim sik. Ol manmeri i gat planti gris tumas daunbilo long bel ol inap kisim sik, winim ol manmeri i gat planti gris antap long lek na long skru antap long lek. Gris long ol hap bilong bel stret inap kamapim sik daiabitis, sik bilong klok, sik kensa long susu na long bilum bilong bel.
Na ol yangpela em ol i patpela, skin i mekim na mak bilong blut na bilong gris kolestrol i go antap, na sampela sik i kamap na bihain ol i kisim sik daiabitis. Na taim ol i go bikpela, skin i patpela tumas. Nius The New York Times i bin mekim wok long ripot bilong wanpela nius bilong Briten (The Lancet), na i tok: ‘Ol manmeri i patpela taim ol i pikinini, ol i dai o kisim planti bikpela sik moa taim ol i no go lapun yet, winim ol narapela manmeri.’
Ol Nupela Tok Bilong Helpim Skin
Bihain gavman bilong Yunaitet Stets i bilip olsem patpela skin i wanpela bikpela hevi tru long kantri, olsem na long buk bilong en bilong 1995, ol i kamapim sampela strongpela tok bilong helpim ol man long kaikai. (Lukim blok long narapela pes.) Ol dispela nupela tok i helpim ol man long save long hevi tru bilong skin long skel sapos skin i “strong,” o “patpela liklik,” o “patpela tumas.” Dispela ol tok i stret long man na meri wantaim maski ol i gat hamas krismas.
Ol tok gavman i kamapim long buk bilong en bilong 1990 i tok, i orait long ol manmeri i gat 50 krismas samting ol i gat patpela skin liklik. Ol nupela tok i no orait long dispela, long wanem, ol samting i makim olsem ol manmeri i no ken larim skin i kamap patpela taim ol i wok long i go lapun.b Olsem na wanpela man o meri em bipo ol i bin tok em i no winim hevi bilong skin long skel, nau em i wankain long ol man i winim hevi bilong skin long skel. Olsem: Long buk bilong gavman bilong 1990, man o meri i gat 35 i go inap 65 krismas na em i longpela inap 168 sentimita na hevi bilong em i olsem 75 kilogram, em i gat strongpela skin. Tasol nau ol nupela tok i kamapim klia olsem skin i patpela tumas inap 5-pela kilogram!
Olsem Wanem na Skin i Patpela?
Skin bilong papa o mama inap mekim na sampela i kisim patpela skin, tasol long ol kantri bilong Wes dispela i no as na ol man i patpela tumas. Narapela samting i as bilong en.
Ol dokta samting i wanbel long tok, sapos yumi kaikai gris skin i kisim gris. Bikpela hap gris i stap long ol kaikai olsem abus, na ol kaikai olsem kiau na susu na bata samting, na ol kaikai olsem pai na kek, na ol kaikai ol i wokim long ol liklik haus kaikai nabaut olsem hambega samting, na ol liklik kaikai olsem bisket, na ol kaikai ol i save praim, na ol kain sos, na wel. Man i kaikai ol dispela samting, em inap kisim patpela skin tumas. Olsem wanem mipela inap tok olsem?
Sapos kaikai bilong yumi i gat planti kalori na skin bilong yumi i no mekim wok long ol dispela kalori, orait, skin i go patpela moa. Taim yumi skelim olgeta wanpela wanpela gram gris, em i gat 9-pela kalori, tasol olgeta wanpela wanpela gram protin o kabohaidret i gat 4-pela kalori. Olsem na yumi save kisim planti kalori taim yumi kisim ol kaikai i gat gris. Tasol i gat narapela bikpela samting—em pasin bilong skin long mekim wok long strong ol kabohaidret na protin na gris i save kamapim insait long skin. Skin i save mekim wok long ol kabohaidret na protin pastaim, na bihain em i mekim wok long gris. Ol kalori bilong gris em skin i no bin mekim wok long en, ol bai stap insait long skin olsem gris. Olsem na wanpela bikpela samting bilong lusim skin, em long abrusim kaikai i gat bikpela gris.
Tasol sampela man em ol i bilip olsem ol i bin lusim planti kaikai i gat gris, skin bilong ol i wok yet long i go bikpela. Bilong wanem? Wanpela as bilong dispela em bikpela kaikai ol i save kisim. Wanpela savemeri long Yunaitet Stets, em i tok: “Yumi save kaikai planti tumas, long wanem, bikpela hap kaikai tumas i stap long plet. Kaikai i stap, olsem na yumi pinisim.” Na planti man i ting i orait long kisim planti tumas kaikai i no gat bikpela hap gris o i no gat gris long en. Tasol wanpela saveman i wok long wanpela kampani bilong kaikai long Yunaitet Stets, em i tok: ‘Ol kaikai i no gat bikpela hap gris long en i no swit, olsem na ol kampani i save putim bikpela hap suga [em samting i gat planti kalori] long en.’ Olsem na nius The New York Times i tok: ‘Tupela pasin bilong nau i olsem: Ol man inap baim planti kaikai long mani ol i save tromoi, na ol i save kisim ol kaikai i no gat bikpela hap gris o i no gat gris long en. Dispela i kirapim ol man long kaikai planti tumas na winim skel.’ Em nau, skin bilong ol i go bikpela moa.
Na pasin bilong sindaun planti na no kisim eksasais, dispela tu i mekim skin i go bikpela moa. Wanpela lain long Briten i kisim save olsem, winim 33 pesen bilong ol manmeri long dispela kantri ol i no winim 20 minit long olgeta wik long mekim eksasais. Na klostu 50 pesen bilong ol, ol i no save insait long wanpela kain spot. Long planti kantri bilong Wes ol man i no save wokabaut moa, ol i raun long ka tasol, na pasin bilong lukim televisen oltaim i kirapim ol long les na kaikai planti tumas. Long Yunaitet Stets, ol pikinini i save sindaun na lukim televisen inap 26 aua long olgeta wik, na ol i lusim hap taim long ol pilai bilong video tu. Tasol inap 36 pesen bilong ol skul i save skulim ol pikinini long spot, ol narapela skul i no save mekim olsem.
Na sapos bel na tingting i no stap isi, dispela tu inap mekim na man i kisim patpela skin. Dokta Lawrence Cheskin bilong wanpela lain (Johns Hopkins Weight Management Center), em i tok: ‘Bilong mekim isi bel na tingting, yumi save kaikai. Yumi save kaikai taim yumi amamas na taim yumi bel hevi. Yumi lain pinis olsem kaikai em i senis bilong planti narapela samting.’
Yumi Inap Win?
Tru, patpela skin i wanpela bikpela hevi na i hatwok long stretim. Long olgeta yia inap olsem 80 milion manmeri long Yunaitet Stets ol i tambuim sampela kaikai bilong lusim skin. Tasol bihain long ol i lusim skin, klostu olgeta i kirap gen na kaikai olsem bipo ol i bin kaikai. Insait long 5-pela yia, inap 95 pesen bilong ol, ol i kisim gen wankain skin olsem bipo taim ol i no lusim yet skin.
Bilong lusim skin na i no ken go patpela gen, man o meri i mas mekim sampela senis long kaikai na sindaun bilong em. Bilong mekim kain senis olsem em i mas mekim sampela wok na em i mas strong long mekim, na famili na ol pren i mas helpim em tu. Na ating sampela i mas kisim helpim long dokta samting.c Tasol bilong wok bilong yu i ken kamap gutpela, bel i mas kirapim yu long mekim olsem. I gutpela long askim yu yet olsem: ‘Bilong wanem mi laik lusim skin?’ Ating wok bilong yu long lusim skin bai kamap gutpela sapos yu laik abrusim sik, na yu laik amamas long yu yet, na long ai bilong ol man yu laik skin bilong yu i gutpela, na yu laik i stap bilong yu i ken kamap gutpela.
Yu inap kaikai planti gutpela kaikai bilong inapim skin bilong yu, em ol kaikai bilong helpim gut skin na ol i no gat planti kalori. Tasol paslain long yumi toktok long ol kaikai em inap helpim yu long lusim skin, yumi ken skelim sampela kaikai na olsem wanem ol inap bagarapim skin.
[Ol Futnot]
a Ol i tok, skin i patpela tumas sapos hevi bilong en i 20 pesen samting antap long hevi ol man i ting i stret.
b Ol tok bilong buk bilong 1995 i stret long planti man, tasol long olgeta man nogat. Dokta Robert M. Russell long nius JAMA bilong Jun 19, 1996, em i tok: ‘Planti i wanbel long tok olsem, ol nupela tok i no makim ol manmeri i winim pinis 65 krismas. Sapos lapun i patpela liklik ating dispela i helpim skin long stap strong na taim em i gat sik, ol masol na bun bilong em inap i stap strong.’
c Bilong kisim sampela save long pasin bilong lusim skin, lukim Kirap! bilong Janueri 8, 1995, pes 20-22; Novemba 8, 1993, pes 12-14; na Julai 8, 1990, pes 3-14.
[Sat long pes 6]
Olsem wanem? Skin bilong yu i “strong,” o “patpela liklik” o “patpela tumas”? Piksa bai helpim yu long bekim dispela askim
Lista Bilong 1995 na Skin Bilong Ol Man na Ol Meri
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Longpela *
198 sentimita
190
180
170
160 SKIN I STRONG PATPELA LIKLIK PATPELA TUMAS
150
30 kilo 40 50 60 70 80 90 100 110
Hevi†
Ripot i kam long U.S. Department of Agriculture, U.S. Department of Health and Human Services
* No gat su.
† No gat klos. Planti kilo long skel i stret long ol manmeri i gat bikpela masol na bun, olsem planti man i gat.